Do wolności wiodło wiele dróg. Jedną z nich podążyli Polacy uwolnieni z sowieckich łagrów na mocy porozumienia Sikorski–Majski. Uwięzieni przez Sowietów we wrześniu 1939 r. i wywiezieni na wschód, teraz stanęli do walki o niepodległość swojej ojczyzny.
Armia ostatniej szansy
Układ polsko-sowiecki z 30 lipca 1941 r. przywracał stosunki dyplomatyczne między obu państwami. Jednym z elementów porozumienia miało być sformowanie w Związku Sowieckim polskiej armii pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Szeregi armii mieli zasilić Polacy uwolnieni przez Sowietów na mocy „amnestii” z więzień NKWD i obozów Gułagu. W sierpniu 1941 r. rozpoczęto formowanie Armii Polskiej w ZSRS.
Jednym z więźniów Gułagu, który dołączył wówczas do armii Andersa był Lucjan Batorowicz. Urodził się w 1901 r. Był członkiem POW, w 1920 r. walczył z bolszewikami na froncie wschodnim, a po zakończeniu walk rozpoczął pracę jako urzędnik pocztowy. W 1932 r. został naczelnikiem poczty w Lidzie.
17 września 1939 r. do Polski wkroczyły wojska sowieckie, a w marcu 1940 r. Batorowicz został aresztowany przez NKWD i znalazł się w więzieniu. Otrzymał wyrok ośmiu lat ciężkich robót w łagrze. Trafił do Uchty w Republice Komi. Tutaj przebywał do sierpnia 1941 r., kiedy został zwolniony z łagru i rozpoczął wędrówkę, aby wstąpić do polskiej armii formującej się w Związku Sowieckim.
Fot. ze zbiorów AIPN, z kolekcji materialów dotyczących wojennych losów Lucjana Batorowicza
Fot. ze zbiorów AIPN, z kolekcji materialów dotyczących wojennych losów Lucjana Batorowicza. Na odwrocie napis: „Tak wyglądaliśmy po wypuszczeniu z łagru. Na zdjęciu moi koledzy”.
Szlak Lucjana Batorowicza
Droga do wolności Lucjana Batorowicza wiodła z dalekiej Uchty do Kotłasu, Buzułuku, aż do Tockoje, gdzie Batorowicz został żołnierzem polskiej armii 18 września 1941 r. (służbę w niej zakończył 1 lipca 1948 r. w stopniu podporucznika). Jak się okazało, był to zaledwie początek drogi, jaką musiał przemierzyć Lucjan Batorowicz, aby podjąć czynną walkę z Niemcami o wolność Polski. Razem z innymi żołnierzami armii Andersa przebył drogę przez Taszkient do Krasnowodska, stamtąd przez Morze Kaspijskie do Pahlevi i dalej do Teheranu i Ahwazu. W maju 1942 r. znalazł się w Adenie, a potem w Suezie. W końcu, 22 maja trafił do Palestyny, do obozu El Khassa niedaleko Gedery.
Fot. ze zbiorów AIPN, z kolekcji materialów dotyczących wojennych losów Lucjana Batorowicza
Fot. ze zbiorów AIPN, z kolekcji materialów dotyczących wojennych losów Lucjana Batorowicza. Na odwrocie napis: „Nad brzegiem morza śródziemnego. Tel Aviv 26/V 1942. Palestyna”.
18 lipca 1942 r. z Suezu, na pokładzie statku „Królowa Elżbieta”, Batorowicz wyruszył do Anglii. Po drodze odwiedził Afrykę Południową i Nowy Jork. W Anglii trafił do 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Był oficerem Poczty Polowej. Służył we Francji, Belgii i Holandii do maja 1945 r. Po zakończeniu wojny pełnił służbę w „polskiej strefie okupacyjnej” w Emsland w Dolnej Saksonii.
Batorowicz pozostał w Anglii i do Polski już nie powrócił. 2 lipca 1948 r. wyemigrował do Kanady, gdzie osiadł na stałe. W 1955 r. otrzymał kanadyjskie obywatelstwo. Odwiedził Polskę w 1957 r., ale była to krótka wizyta. Zmarł w Toronto w Kanadzie w grudniu 1957 r.
Fot. ze zbiorów AIPN, z kolekcji materialów dotyczących wojennych losów Lucjana Batorowicza
Fot. ze zbiorów AIPN, z kolekcji materialów dotyczących wojennych losów Lucjana Batorowicza
Fot. ze zbiorów AIPN, z kolekcji materialów dotyczących wojennych losów Lucjana Batorowicza
Fot. ze zbiorów AIPN, z kolekcji materialów dotyczących wojennych losów Lucjana Batorowicza
Dokumenty zostały przekazane do Oddziałowego Archiwum IPN w Poznaniu w ramach akcji Archiwum Pełne Pamięci
