Harcerski maj roku 1946
Rok po zakończeniu II wojny światowej komuniści nie ośmielili się jeszcze zabronić całkowicie manifestacji i pochodów z okazji 3 maja, ale starali się je ograniczyć. W Krakowie ofiarą represji padli m.in. harcerze.
Szczeciński maj 1982 roku
Po zakończeniu II wojny światowej Święto Pracy (1 maja) było jednym z głównych świąt komunistycznych, w dodatku w opozycji do Święta Konstytucji 3 Maja, a nade wszystko – Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, które zniknęło z kalendarza świąt państwowych w 1951 r.
Święto 3 maja w czasach Polski „ludowej”
Rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja uchodziła w PRL za święto przeciwników systemu. Władza robiła wszystko, by utrudnić niezależne, patriotyczne manifestacje.
Bitwa o most, czyli 3 maja 1982 r. w Warszawie
3 maja od 1951 r. stał się w Polsce Ludowej „normalnym” dniem pracy. Komunistyczne władze przez kolejne trzy dekady nie celebrowały kolejnych rocznic uchwalenia Konstytucji 3 Maja.
Symbol narodowej wolności
W zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej przechowywana jest cenna pamiątka z czasu I wojny światowej: biało-czerwona kokarda, która była noszona 3 maja 1916 r. podczas wielkiej demonstracji narodowej w Warszawie.
Żałobna manifestacja. 1 maja 1971 roku w Szczecinie
Doroczny radosny pochód ku czci komunistycznej władzy stoczniowcy zdołali przekształcić w patriotyczną demonstrację upamiętniającą ofiary Grudnia ’70.
Dlaczego w 1988 r. robotnicy tak licznie zaprotestowali przeciw komunistom? Czy strajki miały poparcie wśród młodzieży? Jaki wpływ miały te protesty na późniejsze zmiany w Polsce?
Historia pewnego wózka
Najsłynniejsze zdjęcie przedstawiające protestujących robotników w Radomiu 25 czerwca 1976 r. Jedno z kilkuset, jakie wykonali tego dnia funkcjonariusze milicji. Na ich podstawie identyfikowano potem i karano uczestników protestu. Za kierownicą wózka akumulatorowego Dariusz Markowski. Z uczestnikiem robotniczego protestu rozmawia Arkadiusz Kutkowski
Po brutalnej pacyfikacji wiecu studentów Uniwersytetu Warszawskiego, dokonanej przez „aktyw robotniczy” i ZOMO, wkrótce protesty rozlały się po całym kraju. Demonstracje odbywały się również na uczelniach i ulicach Krakowa
Dlaczego marzec 1968 roku był taki niezwykły? Kto protestował i dlaczego? Jakie decyzje podejmowali wówczas komuniści i jakie były ich przyczyny i skutki? Co wiemy o Marcu'68? Czego o Marcu'68 nie wiemy?
Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja?
W lutym 1904 r., po ataku japońskich torpedowców na zakotwiczoną w Port Arturze rosyjską flotę, rozpoczęła się wojna pomiędzy imperium carskim a przyszłą dalekowschodnią potęgą. Wojna, która wkrótce pokazała światu, iż Rosja nie jest niczym więcej, jak biblijnym kolosem na glinianych nogach. Na dodatek niepowodzeniom na polach bitew towarzyszyło rosnące zniecierpliwienie poddanych Mikołaja II.
W ponad 100-osobowej Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” było jedynie kilka kobiet. Jednoczesnie Polki należały do najaktywniejszych uczestniczek strajków, ale również zajmowały się rodzinami pod nieobecność mężów
Strajki w mieście włókniarek w lutym 1971 roku
Wizerunek Łodzi po 1945 r. zdominowały obrazy komunistycznego feminizmu: bojowniczki Władysławy Bytomskiej (zm. w 1938 r.), przodowniczki pracy Wandy Gościmińskiej i rządzącej miastem włókniarki Michaliny Tatarkówny-Majkowskiej. Jednocześnie wyparto z pamięci bunt łódzkich kobiet, które odegrały decydującą rolę w strajkach lokalnych fabryk w lutym 1971 r.
Strajk studentów i uczniów Lublina w styczniu 1947 r.
W Lublinie – w przeciwieństwie do innych miast – nie doszło do wystąpień młodzieży w związku z zakazem obchodów święta 3 maja w 1946 r. W styczniu następnego roku młodzi mieszkańcy miasta zorganizowali jednak strajk, który można uznać za jedną z największych manifestacji z ich udziałem na Lubelszczyźnie w latach 1944–1956.
Niech żyje wolny polski lud! Demonstracja na Placu Grzybowskim w Warszawie 13 listopada 1904 roku
Wiosną 1904 r. powstała Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej, której zadaniem była ochrona organizowanych przez to ugrupowanie robotniczych demonstracji, a w dalszej perspektywie – stanowić miała zalążek siły zbrojnej zdolnej przeciwstawić się rosyjskiemu zaborcy.
Kara wykluczenia z korpusu oficerskiego Wojska Polskiego w świetle orzecznictwa Oficerskich Sądów Honorowych w II RP. Sukcesy i porażki Policji Państwowej w praktyce zwalczania masowych wystąpień ludności w latach 1930–1935
Poznański Czerwiec 1956 w dokumentach CIA
Spektakularny społeczny protest, który 28 czerwca 1956 r. wybuchł w Poznaniu nie miał precedensu w powojennych dziejach Polski. Na jego wyjątkowy obraz składały się: skala, oddolny charakter, antysystemowa wymowa oraz jednoznaczna reakcja komunistycznych władz pociągająca za sobą liczne ofiary.
„Chcemy Polski wolnej i niepodległej…”. Symbolika niezależnych demonstracji w PRL
Demonstracje uliczne były jednym z bardziej widocznych przejawów oporu Polaków przeciw rządom komunistycznym w całym okresie PRL. Dochodziło do nich podczas wybuchów społecznego niezadowolenia, wynikających z pogarszającej się sytuacji społeczno-gospodarczej i politycznej w kraju.
30 maja 1960 r. Obrona Domu Katolickiego
W 1945 r. Kościół katolicki w Zielonej Górze otrzymał zgodę Zarządu Państwowego na przejęcie kościołów poewangelickich: kościoła Matki Bożej Częstochowskiej przy placu Wielkopolskim, kościoła Najświętszego Zbawiciela przy ówczesnym placu Stalina i kościoła św. Józefa przy placu Bohaterów.
Akcja społecznie użyteczna. Pierwszy publiczny protest głodowy w PRL
24 maja 1977 r. w kościele pw. św. Marcina w Warszawie rozpoczął się pierwszy publiczny protest głodowy, zorganizowany przez członków Komitetu Obrony Robotników.
3 maja 1946 roku w Krakowie
Często powtarza się tezę, że masowe protesty społeczne w PRL rozpoczęły się od poznańskiego Czerwca '56. Tymczasem 3 maja 1946 r. w wielu miastach Polski, mimo zakazu władz, odbyły się wielotysięczne manifestacje i pochody.
1 Maja w Łodzi – rok 1936
Niepodległa Polska za kilka miesięcy miała stać się pełnoletnia, ale obchodzone w niej Święto Pracy (nie było to święto państwowe) już dawno osiągnęło wiek średni. W robotniczej Łodzi demonstracje pierwszomajowe odbyły się już od 1891 r.
Broszury popularnonaukowe IPN Szczecin
To był maj... 1-4 maja 1982 roku w Szczecinie
Po zakończeniu II wojny światowej 1 Maja był jednym z głównych świąt celebrowanych przez władze komunistyczne w przeciwieństwie do święta 3 Maja (Konstytucji z 1791 r., a nade wszystko Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski), które zniknęło z kalendarza świąt państwowych w 1951 r.
Nowohucki bunt
Krakowskie organizacje młodzieżowe, a w szczególności ciesząca się ogromnym poparciem wśród nowohuckiej młodzieży, Federacja Młodzieży Walczącej, były krytycznie nastawione wobec przebiegu obrad Okrągłego Stołu i ich ostatecznych ustaleń z uzgodnieniami szczegółów wyborów kontraktowych.
W obronie Krzyża – Tychy, rok 1979
23 kwietnia 1979 r. po południu do Wydziału Organizacyjnego Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach nadeszła z Tychów niepokojąca informacja o demonstracji ulicznej na terenie miasta, na jednym z placów „na miejscu rozbiórki kaplicy (…) przy nowo budowanym domu towarowym”.
Gorący marzec roku 1968
W drugiej połowie lat sześćdziesiątych XX w. charakterystyczny dla struktur „realnego” socjalizmu niedowład gospodarczy dawał o sobie znać w sposób coraz bardziej dolegliwy dla społeczeństwa. Spadało tempo wzrostu produkcji, rosły zapasy towarów nietrafionych, czyli tzw. „bubli”.
Październik ’56 w Opolu
„Tajny” referat Nikity Chruszczowa wygłoszony na zamkniętym XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego w lutym 1956 r. stał się katalizatorem zmian w bloku sowieckim na szczeblach centralnych i lokalnych – także w Opolu.
W PRL „szklanka mleka dla każdego ucznia”, a w Łodzi „Marsz głodowy kobiet”…
30 lipca 1981 roku w Łodzi, ulicą Piotrkowską, przeszedł wielotysięczny marsz zdesperowanych kobiet. Manifestacja była wyrazem sprzeciwu wobec ekonomicznej sytuacji w kraju, wyrazem dezaprobaty względem drastycznych braków w zaopatrzeniu sklepów w artykuły spożywcze.
Hutnicy mówią: „Dość”. Strajk 1988 roku w Hucie im. Lenina
Oprócz postulatów płacowych protestujący w nowohuckim kombinacie metalurgicznym w kwietniu 1988 roku, wysunęli żądania o charakterze politycznym.
Koncepcje oporu społecznego w okresie stanu wojennego 1981-1983
Po wprowadzeniu stanu wojennego ocalali z aresztowań członkowie Komisji Krajowej zawiązali Krajowy Komitet Strajkowy NSZZ „Solidarność”. Wykonując uchwałę KK z 12 XII 1981 r. KKS wezwał do strajku generalnego, który zakończyłby się po uwolnieniu wszystkich aresztowanych i odwołaniu stanu wojennego.
Czerwiec’76. Gwałtowne „konsultacje społeczne”
25 czerwca 1976 r., dzień po zapowiedzi podwyżek cen, w Radomiu, Ursusie i Płocku rozpoczęły się strajki. Do wystąpień robotników doszło także w zakładach pracy w innych miastach kraju.
Krakowscy buntownicy
Dla jednych „okrągły stół” był wzorem politycznego dialogu, który rozpoczął proces demokratyzacji Polski; dla innych był symbolem zdrady i zmowy grup wrogich Polsce. Kiedy w Warszawie toczyły się rozmowy strony rządowej z częścią opozycji, przez Kraków przeszła fala protestów młodzieży podważającej sens negocjacji z komunistami i domagającej się odebrania im władzy.
Marsz po prawdę. 1 maja 1971 r. w Szczecinie i Gdańsku
Polityczne konstruowanie „okrągłego stołu”
Zanim stolarze w Henrykowie zbudowali najsłynniejszy polski mebel, idea „okrągłego stołu” została skonstruowana politycznie.
„Strajk generalny na Podbeskidziu” w ramach serwisu internetowego „Twarze Solidarności” - premiera
Gierek w Szczecinie i Gdańsku 24-25 stycznia 1971 r.
Grudzień '70 w małym mieście
Mało kto pamięta, że w 1970 r. również Pruszcz Gdański znalazł się w wirze robotniczej rewolty. Tu też były manifestacje, a protestujących robotników rozpracowywały MO i SB.
Krótki żywot pomnika Lenina w Nowej Hucie
28 kwietnia 1973 r. w Alei Róż odsłonięto pomnik Lenina. „Wódz rewolucji” przetrwał w tym miejscu 16 lat, a jego żywot nie był usłany różami.
Szczeciński Sierpień 1980
Strajkowe lato 1945 roku w „Czerwonym Zagłębiu”
Latem 1945 r. przez Zagłębie Dąbrowskie przetoczyła się fala strajków. Masowe protesty zagłębiowskich robotników i ich rodzin wymierzone były zarówno przeciwko ciężkim warunkom materialnym, jak i tworzonej przez komunistów nowej rzeczywistości politycznej.
Czy studenci pobili się sami?
11 listopada 1988 r., w rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, w Katowicach doszło do manifestacji środowisk opozycyjnych, która została brutalnie rozbita przez służby komunistyczne. Tym razem – według oficjalnej wersji – studenci tłumnie uczestniczący w spotkaniu „pobili się sami”.
Nie dać im spokoju. Jerzego Kanikuły boje z komuną
W Trójmieście Solidarność Walcząca działała już od 1982 r. Jej aktywność zwiększyła się, kiedy inicjatywę przejęli Ewa Kubasiewicz i Andrzej Kołodziej. U ich boku działał dwudziestolatek, Jurek Kanikuła, któremu niekiedy brakowało doświadczenia, ale nigdy odwagi.
Trasa W-Z: niemy świadek Warszawy pod rządami komunistów. Materiały SB z Archiwum IPN
Bunt 1956
Strajk powszechny, demonstracja uliczna z udziałem około 100 tysięcy osób, zajęte lub zdobyte gmachy poznańskich urzędów oraz więzienia, krwawe walki uliczne, wreszcie wojskowa pacyfikacja. Poznański Czerwiec 1956.
PPS i Policja Państwowa wobec skomunizowanych białostockich związków zawodowych w 1924 r.
Opanowanie lokalnych związków zawodowych było w II RP jednym z podstawowych celów białostockich komunistów: kontrola nad nimi miała zwiększyć wpływy kompartii wśród robotników kosztem partii legalnych, w tym PPS. Sojusznikiem tej ostatniej w walce o „rząd dusz” okazała się Policja Państwowa.
"Chleba i wolności". Poznański Czerwiec 1956
Krakowska wiosna 89
„Okrągły stół”, najważniejszy symbol III Rzeczpospolitej, to dla części społeczeństwa zasługujący na szacunek wzór politycznego dialogu, który rozpoczął proces demokratyzacji Polski, dla innych symbol zdrady i zmowy wrogich Polsce grup. W czasie, kiedy toczyły się rozmowy, w Krakowie przeszła fala protestów młodzieży, kontestującej obrady „okrągłego stołu” i domagająca się odebrania władzy komunistom
Kiedy Józef Cyrankiewicz odrąbywał ręce poznaniakom
3 maja 1916 r. w Warszawie
Warszawa w latach 1915-1918 znajdowała się pod niemiecką okupacją. Reżim okupacyjny drenował zdobyte ziemie ze wszelkich dóbr przydatnych do produkcji wojennej. Z drugiej strony poczynił szereg ustępstw dotyczących oświaty i kultury narodowej.
Maj’82. Kronika Wydarzeń (...wg SB i ZOMO)
"Karły" - dokument o obronie w 1960 r. przez mieszkańców Nowej Huty krzyża przed reżimem Gomułki
„Wojny krzyżowe.” Katolicy świeccy w obronie krzyża i nauki religii
Manifestacje, okupacja szkół, tysiące listów protestacyjnych – to mało znany obraz walki katolików z laicyzacją szkolnictwa w „ludowej” Polsce.
"Gdyby nie Ursus, gdyby nie Radom, to byście jedli chleb z marmoladą"
Odmieniony region – robotnicy województwa katowickiego buntują się przeciw systemowi
Latem 1980 r. kiedy kolejne strajkowe fale rozlewały się po kraju, górnośląskie i zagłębiowskie załogi przedstawiane były w mediach jako ludzie dobrej roboty, wręcz idealnie wykonujący kolejne plany i zadania produkcyjne zlecane przez władze, środowiska zawsze gotowe poprzeć partię i rząd.
Zamknąć Hutę Siechnice
W drugiej połowie lat 80. XX wieku, przede wszystkim za sprawą Ruchu „Wolność i Pokój” środowiska opozycyjne w PRL zaczęły zwracać uwagę na problemy związane z ochroną środowiska. Dezaprobata wobec działań niszczących środowisko była zarazem sprzeciwem wobec systemu.
Czołgi na ulicach Gdańska
O czym rozmawiali milicjanci i żołnierze biorący udział w pacyfikacji Gdańska 16 grudnia 1981 r.? IPN Gdańsk publikuje nagrania zarejestrowane z nasłuchu działaczy „Solidarności”. Słychać na nich m.in. salwy czołgów wyprowadzonych na ulice miasta.
Broszury popularnonaukowe IPN Szczecin
31 sierpnia 1982 r. w Gorzowie Wielkopolskim
Wprowadzenie stanu wojennego 12/13 grudnia 1981 r. oznaczało likwidację NSZZ „Solidarność”, a tym samym stłumienie aspiracji wolnościowych społeczeństwa. Wywołało to wprawdzie opór w postaci strajków, te jednak nie były silne i władzom udało się je szybko wygasić za pomocą negocjacji lub użycia siły.
Nowohucka soczewka
„Trzeba powiedzieć, że zagadnienie budowy Nowej Huty przerastało moje siły i dlatego poszedłem po linii najmniejszego oporu i zacząłem komenderować nie tylko aparatem Komitetu i organizacjami partyjnymi, ale i administracją” – składał samokrytykę jeden z budowniczych socjalistycznego miasta.
Obrona krzyża w Nowej Hucie – mieście mającym być wizytówką ateizmu PRL
25 kwietnia 1988 r. w Polsce wybuchła nowa fala strajków
90s. historii: 1 maja 1983 r. w całej Polsce odbyły się "nielegalne" pochody 1 maja
„Z filmoteki bezpieki" odc. 90 - Czerwiec 1976
Tomasz Wojdakowski o WZZ Wybrzeża
Czerwiec 1976. Geneza, przebieg, konsekwencje
Robotniczy protest, określany symbolicznie jako Czerwiec 1976, to „polski miesiąc” cieszący się do tej pory stosunkowo najmniejszym zainteresowaniem badaczy. Znajduje to odzwierciedlenie zarówno w liczbie publikacji, jak i w tym, że z reguły skupiały się one na poszczególnych zagadnieniach i wątkach ówczesnego kryzysu lub umieszczały go w szerszym kontekście. Do tej pory, mimo upływu trzydziestu lat, nie powstało natomiast żadne całościowe opracowanie. Pisaniu niniejszej książki towarzyszył zamysł stworzenia takiej monografii.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 96 - Protesty przeciwko budowie elektrowni jądrowej
„Z filmoteki bezpieki" odc. 92 - Marsze głodowe
Dodatki do miesięcznika IPN Pamięć.pl
Poznański Czerwiec '56 (Dodatek do miesięcznika IPN Pamięć.pl)
Poznański Czerwiec ’56 należy do tych wydarzeń w najnowszej historii Polski, które znalazły się na pierwszych stronach gazet na całym świecie. Kolejny, po wcześniejszym o trzy lata buncie wschodnich Niemców, zryw wolnościowy w bloku wschodnim budził nadzieję na zmiany. Analizowano jego możliwe skutki, zwłaszcza w kontekście destalinizacyjnego charakteru XX zjazdu sowieckiej partii komunistycznej.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 77 - Strajk w Nowej Hucie (maj 1988)
„Z filmoteki bezpieki" odc. 76 - Polskie protesty przeciwko masakrze na Pl. Tiananmen
„Z filmoteki bezpieki" odc. 73 - Armia sowiecka w Polsce
„Z filmoteki bezpieki" odc. 48 - Czarne Juwenalia
nr 4/2011
„Biuletyn IPN” 4 (125) 2011 jest niemal w całości poświęcony protestom z 25 czerwca 1976 r. To ważna data na mapie „polskich miesięcy”. Wtedy bowiem, pierwszy raz od lat powojennych, zaistniała w komunistycznej Polsce jawna opozycja. Nie wszyscy ówcześni opozycjoniści zdawali sobie sprawę, że u kresu drogi, którą obrali, będzie Niepodległa. Niektórzy sądzili, że może uda się tylko zreformować komunizm…
nr 12/2010
Głównym tematem „Biuletynu IPN” 12 (121) 2010 jest rewolta grudniowa z 1970 r. W „Biuletynie” przedstawiono przebieg strajków i manifestacji w Gdańsku, Gdyni i Szczecinie oraz ich echa na południu Polski.
Polskie miesiące czyli kryzys(y) w PRL
Tytuł i tematyka niniejszej książki wymagają kilku zdań wyjaśnienia. Przede wszystkim muszę spróbować usprawiedliwić się przed czytelnikami, dlaczego w jej tytule nie zdecydowałem się na jednoznaczne użycie liczby pojedynczej – kryzys, względnie liczby mnogiej – kryzysy. Kłopot polega na tym, że mimo zajmowania się zawodowo tą problematyką przez ponad ćwierć wieku nie potrafię udzielić jednoznacznej i solidnie umotywowanej odpowiedzi na kluczowe pytanie, czy w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mieliśmy do czynienia z kolejnymi kryzysami symbolizowanymi przez owe tytułowe „polskie miesiące”, czy też z jednym i tym samym strukturalnym kryzysem niedemokratycznej i niesuwerennej władzy, który co pewien czas się uzewnętrzniał i dawało sobie znać w mniej lub bardziej gwałtowny sposób.
Polski rok 1968
Tytuł niniejszej książki nawiązuje do tytułu znakomitej monografii Pawła Machcewicza – za wiedzą i zgodą jej Autora. Wydarzenia w Polsce w 1968 r., podobnie jak dwanaście lat wcześniej, choć były niewątpliwie dramatyczne, jednak z międzynarodowego punktu widzenia pozostawały w cieniu innych, nieporównanie ważniejszych dla dziejów świata.
![Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje, wydanie II rozszerzone [fragment]](/dokumenty/zalaczniki/166/mini/166-72499_m1-d7105.jpg)
