Obrazowo mówiąc, częściowo wolne wybory czerwcowe wywróciły okrągły stół. Komuniści byli przekonani, że będą rządzić jeszcze 4 lata, a ich przedstawiciel Wojciech Jaruzelski przez kolejne 6 lat będzie prezydentem
„Pokojowa przebudowa ustrojowa”? Wybory 4 czerwca 1989 r. na łamach poznańskiej prasy niezależnej
Wydarzenia 1989 r. były przedmiotem licznych artykułów, analiz i komentarzy na łamach prasy wydawanej poza cenzurą. Duże zainteresowanie budziły m.in. rozmowy Okrągłego Stołu, wybory parlamentarne 4 czerwca oraz różne aspekty transformacji ustrojowej.
Okrągły stół
Od lutego do kwietnia 1989 r. trwały dwumiesięczne negocjacje ówczesnej ekipy partyjno-rządowej w Polsce z przedstawicielami opozycji, zwieńczone podpisaniem porozumień, do których należało m.in. przeprowadzenie pierwszych po II wojnie światowej częściowo wolnych wyborów do Sejmu.
Pieriestrojka kontra niepodległość Polski (odc. 53 cyklu)
Wybory czerwcowe 1989 r. w województwie poznańskim. Wybór dokumentów [dyskusja o książce]
Zmagania z władzą
Poniżej przedstawiamy relacje działaczy NSZZ „Solidarność i innych organizacji opozycyjnych regionu świętokrzyskiego na temat wydarzeń z lat 1988-1989.
4 czerwca – nie wybory, lecz referendum
Tak zwane wybory kontraktowe odbyły się 4 i 18 czerwca 1989 roku. Były one wynikiem poufnych rozmów prowadzonych z Lechem Wałęsą przez Czesława Kiszczaka, szefa policyjnego aparatu PRL-u, współtwórcy stanu wojennego. Te spotkania w „cztery oczy” przekształciły się 16 września 1988 r. w słynne z nagrań wideo rozmowy w Magdalence.
„Zepsute zwycięstwo”
33 lata temu Polacy gremialnie opowiedzieli się przeciwko komunizmowi. Szkoda tylko, że część ludzi Solidarności przestraszyła się skali tego sukcesu.
Klęska komuny i triumf „Solidarności”
Polacy tłumnie ruszyli do urn wyborczych. Wynik pierwszej tury głosowania z 4 czerwca 1989 r. pokazał, że chcą zmiany ustroju. Strona opozycyjna nie sięgnęła jednak po władzę. Honorowała kontrakt zawarty przy okrągłym stole.
Od Związku Walki i Sabotażu do Ciemnogrodu - z Wojciechem Cejrowskim o historii
Wybory w województwie białostockim w 1989 roku
Podczas wyborów do sejmu i senatu w czerwcu 1989 r. elektorat „Solidarności” w województwie białostockim okazał się bardzo zdyscyplinowany. Zaowocowało to zwycięstwem wyborczym strony opozycyjno-solidarnościowej, a społeczeństwu dało nadzieję na zmianę władzy w Polsce.
Optymizm zatomizowanych: w jakich nastrojach Polacy przywitali koniec komunizmu?
Wydarzenia roku 1989 w Polsce to opowieść o rodzącej się nadziei. Czasem jej początkiem jest wizyta Jana Pawła II z lata 1987, czasem strajki z 1988 czy telewizyjna debata Miodowicz-Wałęsa z listopada 1988 r., czy wreszcie wybory czerwcowe. Tak przynajmniej głosi dominująca narracja. Czy słusznie?
Wojewódzki Komitet Obywatelski "Solidarność" w Koszalinie w roku 1989
Wybory kontraktowe ’89
Mówiąc o wyborach kontraktowych sprzed trzydziestu lat, zazwyczaj ma się na myśli 4 czerwca 1989 r. Głosowanie to odbyło się jednak w dwóch turach, między którymi rozegrały się wydarzenia bardzo istotne z punktu widzenia dalszego rozwoju sytuacji politycznej.
Nie mordujcie polskich księży, czyli pogrzeby zamordowanych w 1989 r. kapłanów „oczami” SB
20 stycznia 1989 r. w swoim mieszkaniu na plebanii parafii św. Karola Boromeusza w Warszawie został zamordowany ks. Stefan Niedzielak.
Łabędzi śpiew polskiego komunizmu
W styczniu 1947 r. w Polsce przeprowadzono pierwsze powojenne wybory do Sejmu. Chociaż jednym z jego uczestników był Blok Demokratyczny – składający się m.in. z Polskiej Partii Robotniczej – stanowiły one absolutną antytezę demokracji.
Wybory czerwcowe 1989 roku w Łodzi
W trakcie obrad „okrągłego stołu” zapadła przełomowa w dziejach PRL decyzja o przeprowadzeniu wyborów parlamentarnych z udziałem opozycji. W Łodzi, tak jak w całej Polsce, komunistyczne władze poniosły w nich spektakularną klęskę.
Wojewódzki Komitet Obywatelski „Solidarność” w Koszalinie w 1989 roku
Edycja źródłowa, poprzedzona wstępem merytorycznym, poświęcona działalości Wojewódzkiego Komitetu Obywartelskiego „Solidarność” w Koszalinie w kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu w 1989 r.
„Daleko od szosy” – wybory 1989 na polskiej prowincji
Każda rocznica wyborów kontraktowych staje się pretekstem do rozmowy o wydarzeniach rozgrywających się w świetle jupiterów czy w centralnych punktach dużych polskich miast. Tymczasem sukces strony solidarnościowej z czerwca 1989 nie byłby możliwy bez wyborców z terenów słabo zurbanizowanych.
Rozliczenie rządzących. Wybory z 4 czerwca 1989 r. w województwie katowickim
W 1988 r. pogłębiła się zapaść gospodarcza, a Polską wstrząsnęły dwie strajkowe fale zorganizowane pod sztandarem „Solidarności”. Kierownicze gremia rządzącej krajem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej były świadome, że destabilizacja i wybuch buntu społecznego to kwestia najbliższego czasu.
Trudny powrót. O biografii i upamiętnieniu Kazimierza Sabbata, Prezydenta RP na uchodźstwie
Uczciwość - pierwszy warunek niepodległości. Anna Walentynowicz w USA o „Solidarności”, wyborach 1989... [z Archiwum IPN]
Likwidacja Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa-Książka-Ruch”
Gigant RSW „Prasa-Książka-Ruch” był dla komunistów skutecznym narzędziem władzy nad Polską. Długotrwała i prowadzona w niezbyt rzetelny sposób likwidacja tego propagandowego molocha miała znaczący wpływ na późniejsze losy słowa drukowanego – już w III RP.
...zakładano, że [mój rząd] padnie... i że to otworzy drogę rekomunizacji kraju... - Jan Olszewski w 1992 r. po obaleniu jego rządu [z Archiwum IPN]
Plany kierownictwa PZPR w sprawie zmian ustrojowych i nowelizacji konstytucji PRL na przełomie 1989 i 1990 r.
Ustalenia w tle. Przeobrażenia aparatu bezpieczeństwa w służby specjalne państwa demokratycznego (1988–1990)
Ksiądz Stefan Niedzielak: ostatnia ofiara Katynia?
W piątek 20 stycznia 1989 roku późnym wieczorem ks. Stefan Niedzielak – siedemdziesięcioczteroletni proboszcz na warszawskich Powązkach – został brutalnie zamordowany w swoim mieszkaniu. Nieznani do dzisiaj sprawcy najpierw bestialsko go pobili, a potem dosłownie złamali mu kark.
PZPR "czyta" Okrągły Stół: jak sędziowie PRL niszczyli NZS przed "wyborami czerwcowymi" 1989
Radio Olsztyn a wybory parlamentarne w 1989 roku
Przed wyborami do sejmu kontraktowego w czerwcu 1989 r. ważne dla władzy, jak i opozycji na Warmii i Mazurach, były w kampanii wyborczej bloki wyborcze emitowane w Radiu Olsztyn. Po ośmiu latach nieobecności w eterze pojawili się zwolnieni w stanie wojennym dziennikarze związani z „Solidarnością”.
1989: „pokojowe przekazanie władzy” a polityczny plan utrzymania wpływów PZPR
„Z filmoteki bezpieki" odc. 86 - Wybory czerwcowe
Koniec pewnej epoki. Wybory parlamentarne 1989 roku w województwie szczecińskim w dokumentach
W literaturze historycznej przyjmuje się powszechnie, że punktem zwrotnym w procesie demokratyzacji Polski były wybory do parlamentu, które odbyły się w czerwcu 1989 r. Jednak zanim doszło do tych przełomowych dla systemu politycznego wydarzeń, musiały zajść zmiany w sytuacji politycznej na świecie.
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 2 (czerwiec–grudzień 1989)
Wyniki pierwszej tury wyborów parlamentarnych 4 czerwca 1989 r. okazały się zaskoczeniem zarówno dla PZPR, jak i Solidarności. W obozie rządzącym opracowano wiele analiz przyczyn klęski wyborczej (dok. nr 103, 108), ale znacznie istotniejsze były napływające do MSW i KC PZPR informacje świadczące o tym, że proces ewolucyjnej zmiany ustroju, zaplanowany przy okrągłym stole na kilka lat, nabierze tempa (dok. nr 90–94, 96, 98–99). O ile przed wyborami wydawało się, że zarówno stanowisko prezydenta, jak i misja tworzenia nowego rządu będą zarezerwowane dla ludzi z PZPR, o tyle po 4 czerwca nie było to już takie pewne.
Fot. IPN Gdańsk
