Strajk studentów i uczniów Lublina w styczniu 1947 r.
W Lublinie – w przeciwieństwie do innych miast – nie doszło do wystąpień młodzieży w związku z zakazem obchodów święta 3 maja w 1946 r. W styczniu następnego roku młodzi mieszkańcy miasta zorganizowali jednak strajk, który można uznać za jedną z największych manifestacji z ich udziałem na Lubelszczyźnie w latach 1944–1956.
Czy protest może stać się sztuką? Czym była nowa szkoła polskiego "malarstwa ulicznego"? Jak wyglądały początki polskiego graffiti? O kulturze niezależnej w PRL
Siedlisko opozycji. Katolicki Uniwersytet Lubelski
W lipcu 1944 r. KUL wznowił działalność jako pierwsza polska uczelnia. Stał się jednocześnie azylem dla wykładowców zasłużonych w konspiracji akowskiej oraz dla studentów – niedawnych żołnierzy podziemia. Wydarzenia Marca ’68 spowodowały, że schronili się tu relegowani z innych uczelni uczestnicy studenckich protestów z całej Polski. A w latach siedemdziesiątych…
Środowiska groźne dla władzy komunistycznej
Wprowadzenie stanu wojennego stanowiło eskalację w represyjnej polityce władz komunistycznych i szczególnie ostro kontrastowało z poprzedzającym je okresem karnawału „Solidarności”. Tym bardziej nie należy się dziwić, że sprowokowało tak szeroką gamę przejawów oporu – zwłaszcza wśród młodzieży i dawnych działaczy związkowych.
Początki rewolucji powielaczowej. Katolicki Uniwersytet Lubelski
Jesteśmy rocznikiem ’56 i na KUL przyszliśmy w 1975 r., w połowie dekady gierkowskiej. Katolicki Uniwersytet Lubelski to wówczas jedyna wyższa uczelnia katolicka od Łaby po Kamczatkę i nie było na niej studium wojskowego, nie wykładano filozofii marksistowskiej, a dzięki protestowi studentów w 1973 r. nie założono struktur Socjalistycznego Związku Studentów Polskich.
„Gadała” pod Uniwersamem
13 grudnia 1985 r. rozbawiony tłum warszawiaków obserwować mógł grupę bezradnie tłukących w metalową konstrukcję milicjantów. Wewnątrz przygotowanego przez opozycjonistów metalowego wózka znajdował się magnetofon, nadający głośno antykomunistyczną audycję.
Waldemar Baczak. Tragiczny wariant losów
Mając 24 lata stanął przed plutonem egzekucyjnym w warszawskim więzieniu „Toledo”. Był kapralem podchorążym AK i powstańcem warszawskim ps. „Młody”, „Arne”, a także członkiem WiN ps. „Henryk” i „F-25”. W chwili wybuchu II wojny światowej miał niespełna 17 lat.
Alfred Szklarski? Alfred Bronowski? Roman Szklarski? A może jednak Alfred Murawski? Kim tak naprawdę był twórca przygód Tomka Wilmowskiego? Czy był pierwowzorem swojego bohatera? Kochał podróżować, czy wybierał domowe zacisze?
Kulturowa partyzantka. Tajne nauczanie na północnym Mazowszu
Obok uderzeń w rozwój demograficzny społeczeństwa polskiego, fizycznej eksterminacji Żydów, eliminacji całych grup społecznych, dotkliwych ograniczeń polityczno-społecznych i gospodarczych, obejmowała ona także pełną dyskryminację kulturalną. Jednym z jej przejawów była likwidacja polskiego szkolnictwa.
Grupa Stanisława Siergieja
Wieczorem 27 października 1952 r. wysadzony został pomnik Robotnika i Robotnicy, znajdujący się w pasażu ZMP w Łodzi. Część mieszkańców mogła odnieść wrażenie, że na terenie miasta funkcjonuje silna organizacja zbrojna.
„Kozy”, czyli wileńskie łączniczki
Wraz z wybuchem II wojny światowej bezpieczny świat młodych wilnian uległ całkowitej zmianie, a ostatnie pokolenie pochodzące z kresowych obszarów II Rzeczypospolitej wzięło ma siebie obowiązek walki za ojczyznę.
Gimnazjalny patriotyzm
Harcerstwo odegrało poważną rolę w kształtowaniu pokolenia, które miało odegrać niepoślednią rolę w drugowojennym dramacie walki o wolną Polskę. Nierzadko jego członkowie służbę ojczyźnie musieli pełnić z bronią w ręku. Nie inaczej było z członkami tzw. „harcerskiego plutonu” 3. Wileńskiej Brygady AK.
Jakie były losy elit Wielkopolski podczas okupacji niemieckiej? Co się działo w pierwszym niemieckim KL w okupowanej Polsce – Forcie VII w Poznaniu? Czym był KL Mauthausen? Kto zginął w Zamku Śmierci Hartheim? Jak wyglądało życie w okupowanej przez Niemców Wielkopolsce z perspektywy dziecka?
Wrzesień 1939 w relacji ochotnika do batalionu Obrony Narodowej „Opalenica”
Ochotnicy 1920 roku
W obliczu śmiertelnego zagrożenia, kiedy już cały świat uznał Polskę za straconą, nasi przodkowie nie załamali rąk. Nie upadli na duchu i nie poszli na układy z bolszewikami, prowadzące de facto do zniewolenia kraju.
Szarotkowi piraci
Hitler, a szczególnie Goebbels, zdawali sobie sprawę, jak ważne jest pozyskanie młodzieży niemieckiej dla idei narodowosocjalistycznej i jej zaangażowanie w konkretną działalność organizacyjną. W tym celu powstały masowe organizacje młodzieżowe – dla chłopców Hitlerjugend, a dla dziewcząt Bund Deutscher Mädel (Związek Niemieckich Dziewcząt).
Zapomniane ogniwo. Konspiracja młodzieżowa 1945-1956 (odc. 52 cyklu)
Niepodległościowe organizacje młodzieżowe na Kielecczyźnie po 1945 roku
Antykomunistyczne poglądy, chęć działania przeciwko strukturom nowej władzy oraz przeciwstawienia się powszechnej indoktrynacji i kontroli, a czasem po prostu marzenia o ekscytującej przygodzie – to wszystko popychało młodych ludzi do konspiracji.
Duszpasterstwo akademickie w życiu młodzieży studenckiej Szczecina w latach 1947–1990
Harcerskie wychowanie
W momencie wybuchu II wojny światowej w dorosłość wkraczali Polacy urodzeni już w odrodzonej Rzeczpospolitej. Ich postawa i zaangażowanie w działalność niepodległościową nie tylko stanowi piękne świadectwo ich osobistego poczucia obowiązku, ale i skuteczności systemów wychowania, które podjęły się ich kształtowania.
Nowohucki bunt
Krakowskie organizacje młodzieżowe, a w szczególności ciesząca się ogromnym poparciem wśród nowohuckiej młodzieży, Federacja Młodzieży Walczącej, były krytycznie nastawione wobec przebiegu obrad Okrągłego Stołu i ich ostatecznych ustaleń z uzgodnieniami szczegółów wyborów kontraktowych.
Kryptonim „Meksyk”. Akcja pod Arsenałem
Szary ciężarowy renault o numerach rejestracyjnych 72076 skręcił z Bielańskiej w Długą. Gdy po chwili wjechał w Nalewki, młody chłopak rzucił na maskę butelkę z płynem zapalającym. Padły pojedyncze strzały, później posypały się serie z pistoletów maszynowych...
Uczniowie kontra komunizm. „Grupa bliżyńska”
W 1984 r. w miejscowości Bliżyn, leżącej w województwie kieleckim, czterech uczniów szkół średnich rozpoczęło działalność opozycyjną. Byli to Grzegorz Jasiński, Krzysztof Kowalik, Krzysztof Pióro i Zbigniew Wolski.
Protesty marcowe roku 1968
W bezbarwnym okresie „małej stabilizacji” rok 1968 przyniósł pierwszy za Gomułki moment przyspieszenia historii. Atmosfera zagęściła się już w czerwcu 1967 r., gdy wojna izraelsko-arabska na Bliskim Wschodzie niespodziewanie przyniosła wzrost napięcia w kraju.
Duszpasterstwo Akademickie i wpływ Marca ’68 na kierunek jego rozwoju
Aktywne działania związane z przyciąganiem młodzieży i studentów do wiary katolickiej, jej zaktywizowania w duchu nauczania katolickiego Kościół podejmował już od początku istnienia Polski ,,ludowej”. Zasadniczym celem było zadbanie o katolickie wychowanie młodzieży.
Piotrkowscy harcerze w walce z reżimem stalinowskim
Po spacyfikowaniu podziemia zbrojnego komuniści przystąpili do wprowadzenia w Polsce systemu opartego na wzorcach sowieckich. Spotykało się to ze sprzeciwem, również ze strony młodych harcerzy z rozwiązywanych drużyn, którzy zrzeszali się w konspiracyjne związki.
Młoda „Solidarność”
Niezależne Zrzeszenie Studentów, powstałe na polskich uczelniach jesienią 1980, stanowiło część wielkiego ruchu społecznego. Od siostrzanej „Solidarności” było jednak dużo bardziej radykalne. Wielu robotników i intelektualistów liczyło na to, że system można naprawić. Studenci chcieli go obalić.
Wyjątkowa generacja. Wystawa IPN „Pokolenie Baczyńskiego”
Stali się trzonem Polski Walczącej: dali dowody bezprzykładnego bohaterstwa na barykadach Powstania Warszawskiego czy też w długotrwałej powojennej partyzantce. Ci, którzy przeżyli, podnosili kraj z ruin i podtrzymywali starania o odzyskanie wolności. Wielu stało się przewodnikami dla potomnych i strażnikami najważniejszych wartości.
Młodzież kontra ZOMO. Strajk studencki w Łodzi 14-15 grudnia 1981 r.
Stan wojenny wprowadzony 13 grudnia 1981 r. przez ekipę gen. Wojciecha Jaruzelskiego stanowił dla społeczeństwa ogromne zaskoczenie. W obliczu napiętej sytuacji politycznej spodziewano się wprawdzie nadzwyczajnych rozwiązań, jednak skala i skuteczność działań władz musiały szokować.
Zbuntowani podchorążowie Strajk w Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarniczej
W okresie od września 1980 do grudnia 1981 r. miało miejsce wiele konfliktów między władzami PRL a tą częścią społeczeństwa – z dziesięciomilionowym NSZZ „Solidarność” na czele – która dążyła do demokratyzacji sytemu.
„Przeskoczyłem najważniejszy płot w życiu”. Studenci na strajku w Hucie „Baildon” w Katowicach
Już kilkanaście godzin po wprowadzeniu stanu wojennego wybuchł w województwie katowickim opór – jak szybko się okazało – jeden z najsilniejszych w całym kraju. Do strajkujących robotników Huty „Baildon” dołączyli studenci z katowickich uczelni. Wielu z nich milicja dotkliwie pobiła.
O wolne wybory, o niepodległą Polskę! Młodzi gdańszczanie przeciwko komunie
Omawiane wybory do Sejmu PRL odbyły się 13 października 1985 roku. Środowiska opozycyjne w Gdańsku przeprowadziły wówczas szeroko zakrojoną akcję bojkotującą to wydarzenie oraz przygotowywały się do skontrolowania frekwencji wyborczej.
Białostockie Niezależne Zrzeszenie Studentów w latach 1982-1983
Niezależne Zrzeszenie Studentów (NZS) jest wyrazem niezwykłej aktywności młodzieży ze środowiska akademickiego, której działania skupiały się wokół odzyskiwania wolności oraz suwerenności kraju w latach 80. XX w. Angażowało się ono w każdą możliwą formę walki z komunistycznymi władzami.
Firlejówka – wrześniowy bój 1920 roku
Firlejówka to wieś leżąca około 45 km na wschód od Lwowa. 3 km na północ od niej, przy linii kolejowej ze Lwowa do Brodów, znajduje się węzłowa stacja kolejowa w Krasnem. W pierwszych dniach września 1920 roku rejon ten stał się polem krwawych walk Polaków z wojskami bolszewickimi.
Młodzi obrońcy Ojczyzny z Rudnika nad Sanem
Rudnik nad Sanem – w którego okolicach między 14 października a 2 listopada roku 1914 wojska austro-węgierskie i rosyjskie stoczyły krwawą bitwę o przeprawy na Sanie – jest jedną z wielu polskich miejscowości, których synowie oddali życie w bojach, z których zrodziła się Niepodległa.
Młodzież w walce o granice odrodzonej Polski
W pierwszych latach II RP młodzi ludzie brali udział w obronie Lwowa i walkach o Przemyśl, w Powstaniu Wielkopolskim, trzech Powstaniach Śląskich i walkach o Śląsk Cieszyński, w wojnie polsko-bolszewickiej i plebiscytach prowadzonych na spornych terenach.
Polsko-ukraińskie walki o Lwów 1918–1919
Proces odzyskiwania niepodległości przebiegał szczególnie dramatycznie we Lwowie, ponieważ był on widownią konfliktu polsko-ukraińskiego, a zarazem pierwszej z kilku wojen o granice.
Relegowani za „Solidarność” i słowo teatralne – mało znana historia wydalenia polskich studentów ze Lwowa w 1981 roku
„Karnawał «Solidarności»” nad Wisłą trwale zmienił oblicze ówczesnego społeczeństwa polskiego. Nic więc dziwnego, że jego atmosfera udzielała się także Polakom zamieszkującym poza granicami ojczyzny.
Bunt generała Żeligowskiego. Harcerskie oddziały bojowe w wyprawie na Wilno
W walkach o Wilno w 1920 r. dużą rolę odegrali harcerze, mający już cenne doświadczenie z wojny polsko-bolszewickiej.
Gdańska młodzież przeciwko komunie 1980-89. Wokół protestu na meczu Lechii Gdańsk z Ruchem Chorzów
„Szkoła demokratycznego myślenia” za Żelazną Kurtyną. Uczelniany Parlament ZSP Politechniki Gdańskiej 1957–1973
Na fali przemian politycznych Października ‘56 grupa studentów Politechniki Gdańskiej wpadła na pomysł powołania organu reprezentującego interesy całej społeczności akademickiej. Uczelniany Parlament ZSP, który stworzyli, okazał się tworem dojrzałym i w pełni respektującym demokratyczny porządek.
Likwidacja ZHP w czasach stalinowskich
Czy można i należy zlikwidować harcerstwo? – pytała w 1947 r. Pelagia Lewińska, oddelegowana z wydziału propagandy PPR na funkcję Sekretarza Generalnego Związku Harcerstwa Polskiego.
Wileńska łączniczka. Danuta Szyksznian-Ossowska „Sarenka”
Odważna konspiratorka, więźniarka łagru, „repatriantka” wygnana z małej ojczyzny. Losy Danuty Szyksznian-Ossowskiej stanowią odzwierciedlenie burzliwej historii Polaków z Wileńszczyzny, którym w dorosłość przyszło wkraczać w latach II wojny światowej.
Krakowscy buntownicy
Dla jednych „okrągły stół” był wzorem politycznego dialogu, który rozpoczął proces demokratyzacji Polski; dla innych był symbolem zdrady i zmowy grup wrogich Polsce. Kiedy w Warszawie toczyły się rozmowy strony rządowej z częścią opozycji, przez Kraków przeszła fala protestów młodzieży podważającej sens negocjacji z komunistami i domagającej się odebrania im władzy.
Przed przełomem. Strajki szkolne na Podlasiu (1902-1905)
Pierwszych organizacyjnych form działalności polskiego ruchu narodowego na terenie Podlasia, a ściślej na obszarze guberni siedleckiej, badacze problemu doszukują się w latach 80. XIX wieku.
„Wierni do końca” – Salezjańska Piątka
Młodzieżowe organizacje antykomunistyczne w Opocznie
Zakładali tajne organizacje, rozrzucali antykomunistyczne ulotki, brali udział w nielegalnych spotkaniach. Protestowali przeciwko likwidacji ich drużyny harcerskiej. Za swoje marzenia o niepodległej Ojczyźnie byli więzieni i torturowani.
Tajna Organizacja Młodzieżowa
Jedną z konspiracyjnych grup zrzeszających młodzież, które działały w okresie stalinizmu na terenie województwa łódzkiego była Tajna Organizacja Młodzieżowa, powstała w Ksawerowie pod Łodzią.
3 maja 1946 w Łodzi
Studenckie protesty przeciwko komunistycznej władzy kojarzą się zazwyczaj z wydarzeniami 1968 r. Mało kto wie, że już 3 maja 1946 r. młodzież akademicka Łodzi i innych wyszła na ulice, by zamanifestować swoje niezadowolenie.
Konspiracyjne organizacje młodzieżowe
Część historyków uznała rok 1947 za cezurę wyznaczającą czas rozbicia tzw. dorosłego podziemia. Jego dziedzictwo przyjęły osoby w wieku do 21 roku życia, powołując własne tajne organizacje.
Polska Organizacja Młodzieży Katolickiej
Polska Organizacja Młodzieży Katolickiej zrzeszała młodych katolików, którzy zamierzali podjąć walkę z komunizmem. Powstała w Nowym Mieście Lubawskim pod koniec 1948 r.
Dziedzictwo ks. Franciszka Blachnickiego: zapomniane czy zmarnowane? Pro memoria w 100-lecie urodzin Niezłomnego Kapłana
Mała wojna z czerwonym
W latach 1945-55 Warszawa była największym ośrodkiem antykomunistycznego oporu młodzieży w Polsce. Skala tej działalności i determinacja młodych świadczyły o tym, że zdecydowanie nie akceptują oni systemu. W walce z nimi komuniści nie mieli skrupułów, traktując ich jak nastoletnich terrorystów.
Konspiracja młodzieżowa na wsi mazowieckiej
Spośród wielu powojennych podziemnych organizacji młodzieżowych znaczna część działała na Mazowszu. Jedną z największych była Obrona Konspiracyjna Polskiego Stronnictwa Ludowego, znana częściej pod nazwą Polska Szturmówka Chłopska.
Historia „Szefa” – ks. Witold Andrzejewski
Przewodnik w czasach zniewolenia – ks. Franciszek Blachnicki
„Bardzo mało efektowny w przemówieniach, gdy idzie o ich zewnętrzną formę, przekonywał bez reszty ich treścią do tego stopnia, że szli za nim ludzie młodzi i starsi zdobyci siłą jego argumentów” – tak o ks. Blachnickim mówił bp Ignacy Jeż.
Marzec 1968 na Kielecczyźnie
Mimo że w regionie świętokrzyskim środowisko akademickie było pod koniec lat 60. XX wieku nieliczne, echa wydarzeń w Warszawie czy Krakowie dotarły także tutaj.
Kolumbowie. Rocznik 30.
Tuż po wojnie i na początku lat pięćdziesiątych, gdy dorośli działacze podziemia byli mordowani, prześladowani lub siedzieli w więzieniach, pałeczkę w sztafecie pracy niepodległościowej przejmowali młodzi. Cały kraj pokrył się siatką licznych konspiracyjnych organizacji młodzieżowych.
Konspiracja młodzieżowa w powiecie bolesławieckim 1950-1951. „Tajna Organizacja Sikorski Dolny Śląsk nr 1”
Walka zbrojna o niepodległość po zakończeniu II wojny światowej, toczyła się jeszcze przez kilka lat. Tam, gdzie podczas okupacji niemieckiej ruch oporu był dobrze zorganizowany, kontynuowano walkę zbrojną z nowym okupantem i jego polskimi pomocnikami.
Harcerstwo Konspiracyjne Polski – Konspiracyjne Wojsko Polskie
Na skutek ograniczania przez komunistów działalności niezależnego harcerstwa, na terenie całego kraju tworzono tajne zastępy oraz organizacje na podbudowie harcerskiej. Jedna z nich powstała w Tomaszowie Mazowieckim.
Liga Walki Młodych z Komunizmem
W pierwszej powojennej dekadzie funkcjonariusze UB, a następnie sędziowie wojskowi z Polski południowo-wschodniej, tylko w jednym przypadku uznali za konspiracyjną i niebezpieczną dla ustroju państwa organizację młodzieżową założoną przez same dziewczęta.
Konspiracyjna utopia? Antykomunistyczny opór młodzieży w Warszawie 1944-1956
Rozgłośnia Harcerska – medialny fenomen PRL
Niewątpliwym fenomenem medialnym PRL była Rozgłośnia Harcerska, prawdopodobnie jedyna oficjalna stacja radiowa w bloku sowieckim funkcjonująca poza strukturami państwowymi i emitująca legalne audycje.
Młodzieżowe organizacje niepodległościowe w stanie wojennym na Śląsku Opolskim
Wszyscy za jednego
17 stycznia 1945 r. do Łowicza wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Po ponad pięciu latach niemieckiej okupacji mieszkańcom wydawało się, że odzyskali wolność. Tymczasem już kilkanaście dni później, funkcjonariusze urzędu bezpieczeństwa rozpoczęli aresztowania żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego.
Podczas II wojny światowej Niemcy utworzyli obóz koncentracyjny dla polskich dzieci w wieku od 2 do 16 lat! Podwójnie odcięty od świata zewnętrznego, zamknięty w granicach getta łódzkiego stał się miejscem gehenny dzieci, które wyrwano z rodzinnych domów, odebrano rodzicom i bliskim
Czerwone śląskie uczelnie?
Niedzielny poranek 13 grudnia 1981 r. dla milionów Polaków rozpoczął się od widoku czołgów i pojazdów opancerzonych, które pojawiły się w wielu miejscowościach zamiast autobusów i tramwajów.
Propagandystów stanu wojennego troska o młodzież
Jednym z motywów antysolidarnościowej propagandy było oskarżanie liderów „Solidarności” że manipuluje młodymi ludźmi, których wyprowadza na ulice w swoich własnych politycznych celach
Prekursorzy harcerstwa
Idee skautowego wychowania młodzieży, wypracowane przez gen. Roberta Baden-Powella na przełomie XIX i XX wieku dotarły również na ziemie polskie. Złożoność ówczesnej sytuacji geopolitycznej wpłynęła na odmienność polskiego ruchu skautowego.
Jak żona sekretarza POP walczyła o krzyż w szkole
Po wprowadzeniu stanu wojennego władze PRL postanowiły – ponownie – usunąć krzyże z budynków publicznych, w tym szkół.
Zakład Wychowawczy dla polskich chłopców w Wejherowie w latach 1939-1945
Na początku niemieckiej okupacji na terenach włączonych do Trzeciej Rzeszy przejęto pod zarząd wszystkie polskie sierocińce i zakłady wychowawcze.
Harcerze w wojnie polsko-bolszewickiej
Przypadające w 2020 r. stulecie Bitwy Warszawskiej jest wyjątkową i niepowtarzalną okazją do przypomnienia ofiarnego udziału harcerstwa zarówno w tym wydarzeniu, jak i w całej wojnie z bolszewikami. Szacunek i uznanie dla harcerzy, którzy wzięli udział w bojach o niepodległość i ostateczny kształt granic II Rzeczypospolitej, wyraził marszałek Józef Piłsudski jako Naczelny Wódz w piśmie wystosowanym z Belwederu 29 czerwca 1921 r.
Pamięci Anny Mizikowskiej „Grażki” (1.02.1926 – 18.08.2020)
Czy studenci pobili się sami?
11 listopada 1988 r., w rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, w Katowicach doszło do manifestacji środowisk opozycyjnych, która została brutalnie rozbita przez służby komunistyczne. Tym razem – według oficjalnej wersji – studenci tłumnie uczestniczący w spotkaniu „pobili się sami”.
Długowłosi pątnicy. Zlot hipisów na Jasnej Górze w sierpniu 1971 r.
Od lata 1968 r. uczestników zlotów hipisowskich w Opolu, Kazimierzu Dolnym i Kruszwicy spotykały szykany ze strony milicji. Długowłosych chłopaków i towarzyszące im dziewczyny zatrzymywano, zanim dotarli na miejsce.
Jan Olszewski: moje doświadczenia z 1 i 2 sierpnia 1944 roku
Dzisiaj chciałbym coś powiedzieć w związku z fragmentem opublikowanych w 2013 r. wspomnień Karola Modzelewskiego. Mianowicie, jak pamiętam dzień 1 sierpnia [1944 r.]. A pamiętam doskonale, chociaż miałem czternaście lat. Pierwsze takie przeżycie… Pozostało we mnie na zawsze i odbijało się szczególnie w dramatycznych sytuacjach.
Wyjątkowa historia złamanych życiorysów dzieci i młodzieży, którym wybuch II wojny światowej odebrał normalne życie, rodziny i przyszłość. Swój nowy dom bohaterowie filmu znaleźli na ziemi szczecińskiej i są zaangażowani w pielęgnowanie pamięci o Armii Krajowej
Kluby Studenckie
Idea klubów studenckich wyewoluowała w okresie Października ’56 ze znanych w okresie stalinowskim świetlic. Chodziło o miejsce, w którym studenci mogliby się spotykać, prowadzić działalność kulturalną i samokształceniową.
Jarocin – kontrkulturowa oaza wolności
W czerwcu 1980 r. w Jarocinie odbyła się pierwsza edycja legendarnego festiwalu rockowego, wówczas jeszcze pod nazwą I Ogólnopolski Festiwal Muzyki Młodej Generacji. Niedoceniana przez władze impreza stała się dla zbuntowanej polskiej młodzieży prawdziwą oazą wolności.
Kolorowe ptaki komunizmu. Propagandowy obraz bikiniarzy w Polsce stalinowskiej
Niespodziewanie dla komunistycznych władz, na przełomie lat 40. i 50. pojawili się młodzi ludzie, którzy fascynowali się kulturą amerykańską i radykalnie odróżniali się od otoczenia swoim strojem. Z czasem nazwano ich bikiniarzami…
Emil Barchański: ostatnia ofiara Dzierżyńskiego?
10 lutego 1982 roku doszło do jednej z najbardziej spektakularnych akcji „małego sabotażu” w całym stanie wojennym. Przeprowadzili ją nie doświadczeni opozycjoniści, lecz nastolatkowie. Podpalili pomnik Feliksa Dzierżyńskiego w Warszawie.
Między sportową pasją a „obywatelskim” obowiązkiem. Szczecińskie kolarstwo w latach 1945–1960
Między fascynacją a desperacją. Zagraniczni studenci w stalinowskiej Polsce
W czasach stalinowskich na studenckich stypendiach w Polsce przebywało co roku zaledwie kilkuset obcokrajowców; i to głównie z „bratnich krajów”. Mimo to sprawiali oni polskim władzom sporo problemów.
Krakowska wiosna 89
„Okrągły stół”, najważniejszy symbol III Rzeczpospolitej, to dla części społeczeństwa zasługujący na szacunek wzór politycznego dialogu, który rozpoczął proces demokratyzacji Polski, dla innych symbol zdrady i zmowy wrogich Polsce grup. W czasie, kiedy toczyły się rozmowy, w Krakowie przeszła fala protestów młodzieży, kontestującej obrady „okrągłego stołu” i domagająca się odebrania władzy komunistom
Samoobrony kresowe w walce o granice przyszłej Rzeczypospolitej
Spontanicznie organizowane na przełomie lat 1918 i 1919 jednostki wojskowe w postaci lokalnych samoobron kresowych są jednym z najbardziej chwalebnych a mało znanych przykładów oddolnej działalności społeczeństwa polskiego zamieszkującego północno-wschodnie ziemie Rzeczypospolitej.
Niepodległościowa konspiracja młodzieżowa na ziemiach polskich w latach 1944/1945–1956
Wanda Węgierska - zgilotynowana przez Niemców bohaterka wywiadu Związku Jaszczurczego i ZWZ-AK
Dlaczego pontyfikat Jana Pawła II był ważny dla Polaków?
Stanisław Pyjas i Studencki Komitet Solidarności
Kiedy Józef Cyrankiewicz odrąbywał ręce poznaniakom
3 maja 1916 r. w Warszawie
Warszawa w latach 1915-1918 znajdowała się pod niemiecką okupacją. Reżim okupacyjny drenował zdobyte ziemie ze wszelkich dóbr przydatnych do produkcji wojennej. Z drugiej strony poczynił szereg ustępstw dotyczących oświaty i kultury narodowej.
Jaruzelski przeciw Polakom. Pod gazem i pałami ZOMO - demonstracje 3 maja 1982 r.
Pół roku po wprowadzeniu stanu wojennego, ponad jedenaście lat po zrywie niepodległościowym na Wybrzeżu w 1970 r. i 14 lat po protestach Marca 1968 r., 3 maja 1982 r., w święto uchwalenia Konstytucji 3 Maja, doszło do jednej z największych konfrontacji z władzą od czasu masakry z grudnia 1970 r.
Kazali się szybko pakować. Wojenne losy Bogumiła Hałacińskiego
Pytany o dzieciństwo, zawsze wspominał bułkę. Gdy wchodzili z matką do kamienicy przy ul. Gołuchowskiego w Stanisławowie, gdzie wówczas mieszkali, już w sieni poczuł zapach świeżego pieczywa, masła i szynki. Pod ich drzwiami leżała bułka owinięta w pergamin.
Gliwiccy artyści wysokogórscy
W nocy z 23 na 24 lipca 1982 r. na dachu wieżowca przy Alei Majowej w Gliwicach pojawiło się trzech ludzi. Mieli ze sobą pasy, farbę, pędzel, kubełek, linę i niedużą deskę. Jeden z nich przywiązał się do wywietrznika kominowego, drugi opuścił sznurek, po chwili na krawędzi dachu ukazał się trzeci.
„Wojny krzyżowe.” Katolicy świeccy w obronie krzyża i nauki religii
Manifestacje, okupacja szkół, tysiące listów protestacyjnych – to mało znany obraz walki katolików z laicyzacją szkolnictwa w „ludowej” Polsce.
„Katyń” przykładem konspiracji młodzieżowej
Jednym z celów komunistycznych władz było uzyskanie niepodzielnej kontroli nad najmłodszymi pokoleniami obywateli, by móc bez przeszkód kształtować ich charaktery oraz wpływać na poglądy i życiowe postawy. Ruch młodzieżowy w Polsce został „odgórnie ujednolicony”.
Niepodległościowa konspiracja młodzieżowa 1944/45-1956
„Po prostu” – pismo, które stało się legendą polskiego Października
Tygodnik „Po prostu” jest uważany za jeden głównych symboli przemian polskiego Października 1956. Artykuły publikowane na jego łamach wyłamywały się z oficjalnej sztampy, dotykając problemów, które w stalinowskiej Polsce przez lata były przemilczane.
Akcja pod Arsenałem 26 marca 1943
Marzec’68 na esbeckich taśmach
Przed południem 9 marca 1968 roku tłum zbiera się w rejonie Politechniki i w pobliżu Uniwersytetu na Krakowskim Przedmieściu. Demonstranci i gapie zajmują całą szerokość chodników. Studenci palą gazety. Tak manifestują przeciw kłamstwom prasy. W następnych dniach ten gest będzie się często powtarzał.
Zapomniane ogniwo
O młodzieżowych organizacjach konspiracyjnych z dr. hab. Jackiem Wołoszynem autorem monografii Niepodległościowa konspiracja młodzieżowa na ziemiach polskich w latach 1944/1945–1956, rozmawia redaktor naczelny portalu przystanekhistoria.pl dr Rafał Leśkiewicz
W cieniu Katynia. Garść refleksji o małoletnich i kobietach ofiarach zbrodni katyńskiej
Od końca wojny, przez ponad 50 lat prace przedstawiające zbrodnie sowieckich okupantów były w PRL objęte oficjalnym zakazem rozpowszechniania. Przeczyły wszak „państwowej prawdzie” o ZSRS jako kraju dobrobytu, sojuszniku Polski i mocarstw sprzymierzonych w walce z faszystowskimi Niemcami.
…chcielibyśmy Ją widzieć Wolną i Niepodległą… Młodzi konspiratorzy w walce z komuną
Na przełomie października i listopada 1946, gdy w regionie radomskim kończyły się możliwości działania „leśnych” w dotychczasowej formule względnie dużej liczebności oddziałów, część kadry b. Związku Zbrojnej Konspiracji (krypt. inspektoratu WiN-owskiego) przystąpiła do tworzenia nowych struktur.
Polska młodzież w realiach powojennych
Pozostawienie Polski w strefie wpływów ZSRS po zakończeniu II wojny światowej miało bezpośredni wpływ na życie i działalność młodych Polaków. Najstarsi z roczników 1920-1930, którzy zasmakowali jeszcze wojennej konspiracji, w nowych realiach uczyli się, studiowali lub pracowali.
W walce z komunistyczną propagandą. Działalność młodzieżowej organizacji „Contra” w latach 1948–1949
Szczególnie istotnym elementem budowy w Polsce komunistycznego państwa i społeczeństwa była indoktrynacja młodego pokolenia. Starano się zaszczepić młodzieży idee komunizmu, bałwochwalczy zachwyt wobec Związku Sowieckiego, antyklerykalizm. Chodziło o uformowanie nowego człowieka-elementu systemu.
Młodzieżowa organizacja antykomunistyczna „Biały Orzeł” w Moszczenicy (1953)
Patriotycznie usposobiona młodzież przeciwstawiała się masowej sowietyzacji również w niewielkich miejscowościach, czego przykładem może być kilkuosobowa grupa rówieśnicza z Moszczenicy w powiecie piotrkowskim.
Harcerze z Krobi w „Polskim Październiku”
Zmiany polityczne i rozluźnienie reżimu komunistycznego w Polsce w 1956 r. spowodował m.in. amnestię dla niektórych żołnierzy konspiracji niepodległościowej, w tym dla dawnych harcerzy organizacji AK „Zawisza”.
Etos Orląt z Rudnika nad Sanem
Na przełomie kwietnia i maja roku 2017 minęło 70 lat od powstania młodzieżowej organizacji niepodległościowej „Orlęta” z Rudnika nad Sanem założonej przez uczniów miejscowego Państwowego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego.
Politechnika Lwowska. Kuźnia kadr II Rzeczypospolitej
Co łączy premierów Jędrzeja Moraczewskiego, Władysława Sikorskiego i Kazimierza Bartla oraz ministra spraw wojskowych Kazimierza Sosnkowskiego? Wszyscy ci wybitni politycy II RP byli wychowankami Politechniki Lwowskiej.
Harcerze z wielkopolskiej Krobi – czas więzienia 1950-1956
Harcerze z Krobi marzyli o niepodległej Polsce. W 1947 r. zawiązali grupę konspiracyjną „AK «Zawisza»”. Pisali i kolportowali ulotki i plakaty krytykujące władze komunistyczne, zamalowali na czarno szyld Komitetu Gminnego PPR w Krobi i przechowywali broń.
Akademicki Ruch Oporu w Szczecinie na celowniku Służby Bezpieczeństwa
Akademicki Ruch Oporu w Szczecinie był niewielką studencką grupą opozycyjną, powołaną na przełomie lutego i marca 1982 r. Szczecińska Służba Bezpieczeństwa do jej rozbicia zastosowała nadzwyczaj szeroki wachlarz środków.
Dzielni harcerze z Krobi – AK „Zawisza”
Harcerze z Krobi reaktywowali drużynę w 1945 r. nawiązując do patriotycznych tradycji II RP. Wiedli normalne życie skautowe: zbiórki, gawędy, ogniska, obozy letnie, udział w uroczystościach. Wkrótce władze zabroniły im nawet tego.
Zapomniane ogniwo. Konspiracja młodzieżowa na ziemiach polskich 1944–56
Udział młodzieży w walce o wolność w czasie zaborów, podczas II wojny światowej, w podziemiu lat czterdziestych i opozycji antykomunistycznej z ostatniej dekady istnienia PRL stanowi integralną część pamięci zbiorowej społeczeństwa.
Najmłodszy internowany stanu wojennego jest dzisiaj historykiem IPN
Ruch Młodzieży Niepodległej to grupa bytomskich uczniów zawiązana w połowie stycznia 1982 r., która miała m.in. kolportować wydawnictwa podziemnej „Solidarności”. Licealista Andrzej Sznajder miał 17 lat i 10 dni, gdy został aresztowany. W ośrodkach internowania spędził prawie miesiąc.
Problemy z młodzieżą w PRL (odc. 34)
Konspiracyjne organizacje młodzieżowe z lat 1944/1945–1956
Część historyków uznała 1947 r. za cezurę wyznaczającą moment rozbicia przez rządzących podziemia antykomunistycznego tworzonego na bazie AK, NSZ i Zrzeszenia „WiN”. Dziedzictwo dorosłych konspiratorów kontynuowała jeszcze młodzież do 21 roku życia, tworząca niezależne tajne organizacje.
Miałam syna Emila. Wywiad rzeka z Krystyną Barchańską-Wardęcką
Przejmująca i szczera rozmowa z matką o synu Emilu. Emil Barchański jest najmłodszą ofiarą stanu wojennego. Gdy został zamordowany w czerwcu 1982 roku, był uczniem warszawskiego liceum, nie skończył jeszcze siedemnastu lat.
Broszury popularnonaukowe IPN Szczecin
Helena Grabska 1904–1919
U progu niepodległości Polacy musieli walczyć o kształt granicy wschodniej z Ukraińcami, których elity polityczne i wojskowe uważały obszar Galicji Wschodniej za swoje ziemie etniczne i chciały włączyć je do przyszłego państwa ukraińskiego. Polsko-ukraińskie walki o Lwów rozpoczęły się 1 listopada 1918 r., w dniu, w którym proklamowano powstanie na spornym terytorium Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL).
Broszury popularnonaukowe IPN Szczecin
Bunt młodych. Nielegalne organizacje młodzieżowe na Pomorzu Zachodnim 1945-1956
W najczarniejszym okresie stalinizmu każda forma obywatelskiego nieposłuszeństwa była wynikiem dramatycznego wyboru pomiędzy zdroworozsądkową postawą przystosowania a ryzykiem represji, utraty wolności lub życia.
„Dosyć paktów z czerwonymi!”. Niezależne organizacje młodzieżowe wobec „okrągłego stołu”
Liderzy Solidarności wielokrotnie przyznawali, że powtórną rejestrację związku u schyłku lat osiemdziesiątych de facto wywalczyli młodzi ludzie. Jednak ze słowami uznania nie szły w parze decyzje włączenia przedstawicieli nowego pokolenia w kierownicze kręgi NSZZ „Solidarność”.
Cicha Noc, Heilige Nacht
Po upadku Powstania Warszawskiego do niewoli trafiło blisko trzy tysiące kobiet. Niemiec. Grupie dziewięćdziesięciu z nich przypadło świętować Wigilię w transporcie pomiędzy obozami. Kolędy i pastorałki śpiewały… razem z konwojującymi je żołnierzami.
Junta Jaruzelskiego delegalizuje Niezależne Zrzeszenie Studentów
Komuniści zarejestrowali Niezależne Zrzeszenie Studentów
Zamęczony przez Niemców w śledztwie, uwolniony przez przyjaciół z Szarych Szeregów - umiera Jan Bytnar „Rudy”
90s. historii: 13 marca 1954 r. powstał Studencki Teatr Satyryków (STS)
PZPR "czyta" Okrągły Stół: jak sędziowie PRL niszczyli NZS przed "wyborami czerwcowymi" 1989
90s. historii: 11 maja 1982 r. w Poznaniu pobito Piotra Majchrzaka
Niemcy, nim zamordują go w Gross-Rosen, zgotują mu barbarzyńskie śledztwo. Nie wyda nikogo. Harcerz Polski
Służba Bezpieczeństwa vs. Tajny Zarząd NZS Uniwersytetu Warszawskiego
Od niego zaczął się WiP
Dwudziestoośmioletni student matematyki ze szczecińskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w decydujący sposób przyczynił się do powołania ogólnopolskiego Ruchu „Wolność i Pokój” – jednej z najważniejszych inicjatyw opozycyjnych w Polsce w drugiej połowie lat osiemdziesiątych.
Akcja „Poronin”. Jak członkowie tajnej organizacji „Ruch” postanowili wysadzić pomnik i podpalić muzeum Lenina
Kiedy państwa komunistyczne obchodziły setną rocznicę urodzin Włodzimierza Lenina, członkowie tajnej organizacji „Ruch” postanowili wysadzić pomnik i podpalić muzeum twórcy „ojczyzny proletariatu”.
Wykłady, które przyciągały antykomunistów. Opozycyjne akcenty Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej we Wrocławiu w 1979 roku
W drugiej połowie lat 70. jedną z ważniejszych form działalności opozycyjnej stała się organizacja wykładów niezależnych od władz i od cenzury, podczas których poruszano pomijane i zafałszowane tematy. Nazwiska wykładowców, np. Bartoszewskiego czy Kisielewskiego, przyciągały tłumy.
Byłem szczurem kanałowym. Młodzi Powstańcy Warszawscy pod ulicami walczącej stolicy
Relacja Bogusława Kamoli ps. „Hipek” – 14-letniego podczas Powstania żołnierza AK walczącego w 227 plutonie harcerskim („Szczury Kanałowe”) – stanowi źródło wiedzy o powstańczej łączności kanałowej, a zarazem, pośrednio, demaskuje komunistyczną dezinformację prowadzoną przy użyciu kliszy „Kanał”.
Legenda katowickiej wieży
Rankiem 4 września 1939 roku podeszła pod Katowice 239. Dywizja Piechoty gen. mjra Ferdinanda Neulinga, podporządkowana 3. Odcinkowi Grenschutzu dowodzonemu przez gen. leut. Georga Brandta. Miała zająć miasto opuszczone już wówczas przez regularne oddziały Wojska Polskiego i polską administrację.
Tomasz Wojdakowski o WZZ Wybrzeża
Organizacje młodzieżowe w PRL (odc. 23)
Oddychać swobodnie. Studencki Komitet Solidarności w Krakowie (1977-1980)
Pisząc o zakazanym myśleniu, Szymborska trafiła w sedno dążeń i aspiracji młodych ludzi, krakowskich studentów, którymi w połowie lat siedemdziesiątych XX wieku po raz pierwszy zajęła się komunistyczna policja polityczna, dlatego właśnie, że ośmielili się samodzielnie poszukiwać prawdy i popłynąć pod prąd w rzece propagandowego kłamstwa.
ROPCiO 1977-2017. Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela
Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO), a właściwie Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela w Polsce, bo tak brzmiała jego pełna nazwa, powstał 25 marca 1977 r., a więc kilka miesięcy po powołaniu do życia Komitetu Obrony Robotników (KOR). Była to kolejna próba tworzenia w Polsce jawnie działającej opozycji politycznej.
„Oaza wolności”. Duszpasterstwa akademickie w latach siedemdziesiątych XX w.
Tradycja duszpasterstw akademickich sięga XIV w., kiedy w Krakowie powstał pierwszy uniwersytet. Ich rozwój nastąpił w dwudziestoleciu międzywojennym. 4 stycznia 1928 r. abp Aleksander Kakowski erygował Duszpasterstwo Akademickie w Warszawie przy kościele św. Anny.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 70 - Niezależne Zrzeszenie Studentów
„Z filmoteki bezpieki” odc. 6. - „Pogrzeb Marcina Antonowicza"
„Z filmoteki bezpieki" odc. 48 - Czarne Juwenalia
"Z filmoteki bezpieki" odc. 53 - Pomarańczowa alternatywa
Sto lat harcerstwa
Książka, którą oddajemy do rąk Czytelników, traktuje właśnie o fenomenie harcerstwa w ostatnim burzliwym stuleciu i na początku obecnego. Nie mamy ambicji napisania monografii harcerstwa. Jego dzieje są tak bogate, że przygotowanie ich syntezy wymagałoby jeszcze wieloletnich szczegółowych badań. Niniejsza publikacja jest raczej zapisem najważniejszych wydarzeń historii
harcerstwa, problemów i osiągnięć, ujętych w łatwiejszej do przyswojenia popularnej formie, opatrzonych ilustracjami i aneksami.
Jan Rodowicz „Anoda” (1923 –1949)
Jan Rodowicz „Anoda” to legenda Szarych Szeregów. Nazywano go ułanem batalionu „Zośka”. Był uczestnikiem słynnej akcji pod Arsenałem i wielu innych działań dywersyjnych. Należał do pierwszego pokolenia, które przyszło na świat w wolnej II Rzeczypospolitej i które musiało stoczyć walkę z dwoma okupantami. Był jednym z ludzi, o których przez długie lata mówiło się tylko szeptem...
„Z filmoteki bezpieki" odc. 9. - „Jarocin"
Danuta Siedzikówna „Inka” (1928–1946)
Agresja niemiecka i niedługo później agresja sowiecka na Polskę zmieniły życie kilkudziesięciu milionów obywateli II Rzeczypospolitej. Wojna stała się udziałem kolejnego pokolenia – ludzi ukształtowanych w Polsce odrodzonej. O wojnie, walce, poświęceniu dla kraju i narodu uczono ich w szkole. Słyszeli o niej od krewnych, weteranów walk o niepodległość podczas rodzinnych spotkań, uroczystości patriotycznych, a także w organizacjach młodzieżowych i w kościele. W 1939 r. i kolejnych latach przyszło im zmierzyć się z wyzwaniami, dramatami i wyborami, które w normalnych warunkach byłyby uznane za zbyt trudne dla młodych ludzi. Dziesiątki tysięcy z nich zdały jednak egzamin, przed którym postawiło ich życie.
Kryptonim „Wasale”. Służba Bezpieczeństwa wobec Studenckich Komitetów Solidarności 1977–1980
Środowisko studenckie wielokrotnie wyrażało swój sprzeciw wobec komunistycznej dyktatury. Już w grudniu 1945 r. doszło w Łodzi do masowych protestów związanych z zabójstwem studentki tamtejszego uniwersytetu, Marii Tyrankiewicz. W maju kolejnego roku po masowych demonstracjach w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja fala strajków ogarnęła większość uczelni. W styczniu 1947 r., tuż przed wyborami do Sejmu, strajk objął oba lubelskie uniwersytety (KUL i UMCS), przez kilka dni trwały uliczne manifestacje uczniów i studentów.
Zbuntowani. Niezależne Zrzeszenie Studentów w województwie katowickim 1980-1981
22 września 1980 r. odbyło się w Warszawie pierwsze zebranie reprezentantów kilkunastu środowisk akademickich z całego kraju, podczas którego studenci podjęli decyzję o powołaniu niezależnej od władz komunistycznych organizacji studenckiej.
Studencki Komitet Solidarności we Wrocławiu 1977–1980
Studenckie Komitety Solidarności powstały w pięciu ośrodkach akademickich na przełomie 1977 i 1978 r. Impulsem do ich organizowania było zamordowanie Stanisława Pyjasa, krakowskiego studenta i współpracownika Komitetu Obrony Robotników.
nr 5-6/2007
Głównym tematem „Biuletynu IPN” nr 5–6 (76–77) maj–czerwiec 2007 jest opozycja lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Czytelnik znajdzie w tym numerze artykuły nie tylko o znanych, ale także o zapomnianych środowiskach, które sprzeciwiały się dyktaturze komunistycznej. Niektóre teksty i archiwalne zdjęcia mogą być zaskakujące, podważają bowiem mity kształtowane po roku 1989.
