Ofiarami brutalności Niemców i Sowietów, stały się niemal wszystkie warstwy społeczne i narodowościowe II RP. Tragiczne losy nie ominęły także polskich sportowców.
Władysław Komar
Urodzony w Kownie, jeden z najznakomitszych polskich kulomiotów. Był postacią niezwykle barwną i rozpoznawalną. Zapisał się w historii nie tylko jako wybitny sportowiec, lecz także jako komik i aktor. Mówi się, że znał tylu ludzi ilu zawierała książka telefoniczna…
Autorka opisuje spotkania ze znakomitymi jeźdźcami, którzy zdobywali nagrody w kraju i za granicą. Także na igrzyskach olimpijskich. Pięciu z nich służyło w kawalerii i walczyło na frontach II wojny światowej.
W okresie Polski Ludowej wielu polskich sportowców reprezentowało ojczyznę na różnego rodzaju zawodach. Niemniej jednak, w tamtym czasie znalazła się grupa polskich zawodników, którzy zdecydowali się uciec z Polski rządzonej przez komunistów.
Propozycja Wydawnictwa IPN spotkania z sześcioma niezwykłymi ludźmi. Ze znakomitymi jeźdźcami, którzy zdobywali nagrody w kraju i za granicą, także na igrzyskach olimpijskich. Pięciu z nich służyło w kawalerii i walczyło na frontach II wojny światowej.
Czy wiedza historyczna o sporcie jest nam otrzebna? Jak reagujemy na wydarzenia sportowe z przeszłości? Czy kojarzą się nam one włącznie ze sportowcami? A może komentatorami, których de facto nie kojarzymy wizualnie, ale za to doskonale znamy ich tembr głosu?
„Tata wariata”, czyli koszykówka w Archiwum IPN
Polacy w NBA to nie tylko Cezary Trybański, Marcin Gortat i Maciej Lampe. Polskich akcentów jest znacznie więcej i są one związane głównie z imigrantami, którzy wyjechali z Polski do USA. Wśród nich należy wspomnieć o Lee Knorku, Vincencie Boryle, Stanleyu Stutzu czy Larrym Krystkowiaku.
Rozpoczynając karierę sportową Halina Konopacka wprawiła swoje otoczenie w prawdziwe osłupienie, a wiele osób trwało wręcz całymi latami w oburzeniu jej wyborem życiowym.
„Stan the Man”. Baseballista z Polską w sercu
Choć dziś amerykańskie Sokolstwo kojarzone jest głównie z działalnością patriotyczną i akcjami na rzecz wojska, to pamiętać trzeba, że jego zaangażowanie w krzewienie kultury fizycznej wśród Polonii również miało niebagatelne znaczenie.
W okresie Polski Ludowej wielu polskich sportowców odnosiło międzynarodowe sukcesy. Polacy zdobywali medale Igrzysk Olimpijskich, mistrzostwa świata i Europy w bardzo różnych dyscyplinach.
Podczas Igrzysk Olimpijskich w Montrealu Irena Szewińska po raz kolejny zachwyciła świat. Pobiła wówczas rekord świata w biegu na 400 metrów, pokonując ten dystans w czasie 49 sekund i 30 setnych. Był to jej trzeci tytuł olimpijski.
Wanda Modlibowska – niesamowita pilotka szybowców i działaczka konspiracyjna
Życiorys Wandy Modlibowskiej to przykład historii niezwykłej kobiety zarówno w sferze zawodowej, jak i patriotycznej. Z wykształcenia chemiczka, jej powołaniem było pilotowanie szybowców, z miłości do ojczyzny stała się działaczką konspiracyjną.
Gustaw Pieprzny. Naczelnik Sokolstwa Polskiego w Ameryce
Uznawany jest za jedną z najbardziej znaczących postaci w historii Sokolstwa Polskiego w Ameryce. Ten zasłużony żołnierz I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej przez kilka dekad decydował o obliczu sportowym i wychowawczym tej organizacji.
Portrecista powstania. Eugeniusz Lokajski
Jak opisać Powstanie Warszawskie? Niewielu jest dziś ludzi, którzy pamiętają te wydarzenia. Niewiele jest miejsc, które choćby przypominają stolicę w 1944 r. Wszystko zamarło na zdjęciach pozostających świadectwem tamtych dni.
Moskwa’80. Zbojkotowana Olimpiada
W lutym 1980 r. prezydent USA Jimmy Carter zaapelował o bojkot nadchodzących igrzysk olimpijskich w Moskwie. Powodem była inwazja Związku Radzieckiego na Afganistan, dokonana w 1979 r. Apel spotkał się z szerokim odzewem społeczności międzynarodowej, dzięki czemu Polacy przywieźli z tych igrzysk rekordową liczbę medali.
Najważniejszy skok w życiu. Ucieczka Stanisława Marusarza z więzienia
2 lipca 1940 r. Stanisław Marusarz uciekł z więzienia Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa Dystryktu Krakowskiego przy ul. Montelupich w Krakowie. By poznać przyczyny osadzenia polskiego skoczka w tym więzieniu, należy cofnąć się do 1939 roku.
Letnie Igrzyska Olimpijskie w Barcelonie w 1992 r., odbyły się tuż po upadku Związku Sowieckiego. Uczestniczyło w nich ponad 200 reprezentantów Polski, występujących z białym orłem w koronie na piersi
Teofil Antoni Starzyński. Przywódca Sokolstwa Polskiego
Sokolstwo Polskie było jednym z najważniejszych przejawów działalności polonijnej na terenie USA. Jego wysiłki nie tylko przyczyniły się do krzewienia polskiej kultury, ale też dostarczyły polskiej armii tysiące gotowych do walki ochotników. Jednym z ludzi, bez których funkcjonowanie tej organizacji nie sposób sobie wyobrazić, był dr Teofil Starzyński.
Mecz otwarcia. Pierwszy występ polskiej reprezentacji na Mundialu
5 czerwca 1938 r. reprezentacja Polski w piłce nożnej zadebiutowała na turnieju Mistrzostw Świata, który rozgrywany był wówczas we Francji. Rywalem drużyny polskiej była potężna Brazylia, a ich pojedynkowi przyglądało się około 25 tys. widzów zgromadzonych na Stade de la Meinau w Strasburgu.
Antoni Gałecki - z igrzysk pod Tobruk i Monte Cassino
Występował w najważniejszych meczach reprezentacji Polski na olimpiadzie w Berlinie w 1936 r. oraz w słynnym meczu z Brazylią na mundialu we Francji w 1938 r. Taką kartę Antoni Gałecki – jeden z najwybitniejszych piłkarzy Łódzkiego Klubu Sportowego w okresie międzywojennym – zapisał na boisku. Oprócz tego walczył podczas II wojny światowej, docierając pod Tobruk i Monte Cassino.
Tadeusz „Teddy" Pietrzykowski był jenym z pierwszych więźniów niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Trafił tam mając 23 lata. Przeżył dzięki niezwykłej sile i determinacji. Szacunek zdobył, tocząc walki bokserskie m.in. ze zdrowymi i silnymi Niemcami
Historia sportu w peerelowskiej epoce to z jednej strony okres wspaniałych sukcesów: medali olimpijskich, medali mistrzostw świata czy Europy. Z drugiej zaś to czas agentury, podsłuchów oraz prowokacji
Czym był Związek Sokołów Polskich? Na czym polegała działalność ruchu sokolego w Stanach Zjednoczonych? Jaki miało wkład w odzyskanie niepodległości Polski?
Poznaj zasługi Sokolstwa Polskiego dla niepodległości Polski! Zobacz jak wielu sportowców światowej sławy należało do tej organizacji! Obejrzyj promocję albumu IPN w Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce
Kim byli sportowcy II Rzeczpospolitej? Jak walczyli w czasie II wojny światowej? Czy wiesz, że Bronisław Czech był także artystą?
W którym roku zdobył olimpijskie złoto? Ile razy bił rekordy świata i Polski? Jak potoczyły się jego losy po wybuchu II wojny światowej? Dowiedz się więcej o życiu, motywacjach, sportowych wyczynach, sukcesach ale i porażkach Janusza Kusocińskiego
„Wyścig Kusego z tacą do gościa”, czyli historia Gospody pod Kogutem
Wybuch II wojny światowej zmusił polskich sportowców do odłożenia własnych marzeń. Wielu zamieniło areny sportowe na działalność konspiracyjną, barykadę czy obóz koncentracyjny. Walka, jaką musieli podjąć nie toczyła się już na zasadach fair play, a stawką zmagań były wartości najwyższe: wolność i życie.
"Ezi" - wykład Michała Zichlarza poświęcony piłkarzowi Ernestowi Wilimowskiemu. Prelegent jest dziennikarzem sportowym i autorem książek
Jak wyglądała młodość Andrzeja Strejlaua? Co przerwało jego karierę piłkarską i dlaczego został trenerem? Jak rozpoczął współpracę z Kazimierzem Górskim? Jak wyglądały kulisy polskiej kadry lat 1972-1976?
Ignacy Tłoczyński. Z kortu tenisowego do 2. Korpusu gen. Władysława Andersa
Szczególnie brutalna natura II wojny światowej przerwała wiele obiecujących karier i wyrządziła niepowetowane straty nie tylko rodzimemu sportowi, ale i samym sportowcom. Tym bardziej budująca wydaje się historia Ignacego Tłoczyńskiego – tenisisty, konspiratora i powstańca – który szczęśliwie przebrnął przez wojenną zawieruchę i powrócił po wojnie na korty Wimbledonu.
Feliks Stamm w archiwach bezpieki
Feliks Stamm jest w Polsce postacią legendarną. W pełni zresztą na to zapracował, jako ojciec sukcesów polskiego boksu czy wręcz twórca „polskiej szkoły boksu”. To on jest autorem największych sukcesów naszych mistrzów ringu, włącznie ze „zlaniem ruskich” w 1953 r. podczas pamiętnych Mistrzostw Europy. Jednak – jak się okazuje – są również mniej znane fragmenty jego życiorysu.
Zwycięzca „Double Iron Triathlon w Huntsville” o sobie samym. Jak wyglądała jego młodość? Jak znalazł się w czeluściach nałogów? Dlaczego postanowił rozpocząć terapię? Jak to się stało, że zaczął brać udział w najbardziej morderczych wyścigach triathlonowych?
España ’82. Emocje nie tylko piłkarskie
W lipcu 1982 r. po wygranym 3:2 meczu z Francją reprezentacja Polski w piłce nożnej zdobyła drugi medal mistrzostw świata. Ten ostatni duży sukces naszego futbolu rodził się w bólach. Tym bardziej że sport i polityka przeplatały się w tym przypadku wyjątkowo mocno.
Rekordzista z Solidarności
Od wielkich sukcesów sportowych przez alkoholizm i ciężką chorobę aż do odnalezienia samego siebie w działalności opozycyjnej – tak w kilku słowach można by streścić biografię Marka Petrusewicza. Ta pełna wzlotów i upadków historia to przykład zmagania się z przeciwnościami losu w ponurej peerelowskiej rzeczywistości.
Kiedy polscy alpiniści po raz pierwszy pojechali zdobywać himalajskie ośmiotysięczniki? Jak wyglądała organizacja wypraw wysokogórskich w PRL? Czy alpinistami interesowała się SB? Co robiono w bazie, pod najwyższymi szczytami świata, gdy pogoda nie pozwoliła się wspinać?
Dowiedz się o Polkach, które zapisały się na kartach historii polskiego sportu, o pierwszych medalistkach, olimpijkach i rekordzistkach
28 czerwca 1981 r. rozegrano w Kaliszu mecz finału Pucharu Polski pomiędzy Legią Warszawa, a Pogonią Szczecin (1:0 po dogrywce). Niemy obraz pokazuje fragment zabezpieczenia operacyjnego tego wydarzenia, który został utrwalony przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa
Sokoli Klub Szybowcowy – „W zdrowym ciele, zdrowy duch”
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” stanowiło w Polsce wzór nowoczesnej organizacji społecznej, łączącej dbałość o kulturę fizyczną i narodową. Ruch sokolski zawędrował również do Stanów Zjednoczonych, gdzie wysiłki instruktorów zaowocowały również barwnym epizodem budowy własnego klubu szybowcowego.
Rzecz o Leonie Sperlingu – piłkarzu Cracovii, reprezentancie Polski
Pieśń o Małym Rycerzu. Jerzy Skolimowski „Mały”
Olimpijczyk, architekt, polski żołnierz i oficer brytyjskiego wywiadu. W polskich barwach brał udział w trzech olimpiadach: w Amsterdamie (1928), w Los Angeles (1932), Berlinie (1936). Dwukrotny medalista olimpijski z Los Angeles z 1932 roku (srebro i brąz) z osady wioślarskiej, sternik. 150 cm wzrostu i 49 kg wagi – ten niepozorny Polak był człowiekiem o wielkiej charyzmie: inteligentny, elokwentny, zabawny, hart ducha i siła woli wyróżniała tego mężczyznę o niewielkim wzroście.
Pierwsze Damy lekkoatletyki II RP – Halina Konopacka-Matuszewska i Maria Kwaśniewska
Kalos Kagathos w języku starogreckim znaczyło dosłownie „Piękna i Dobra”, takie imię otrzymał medal nadawany, pod patronatem Polskiego Komitetu Olimpijskiego, wybitnym sportowcom, którzy osiągnęli sukcesy również poza sportem. Laureatką medalu w 2003 r. została Maria Kwaśniewska i zapewne tylko kwestią czasu jest nominacja dla Haliny Konopackiej.
Lech Poznań na zwrotnicach wielkiej historii
Przypadająca w 2022 roku setna rocznica założenia Lecha Poznań to dobra okazja do przypomnienia największych momentów chwały kolejowego klubu, jego najsłynniejszych zawodników, ale także przywołania tych przedstawicieli rodziny Kolejorza, których losy trwale sprzęgnęły się z wielką historią.
Czy Pogoń kupowała mecze? Co wiemy o historii „Dumy Pomorza”? Dyskusja o książce: Pogoń Szczecin. Szkice z tajnej historii
Leopold Kwiatkowski – sportowiec, kurier i partyzant
O wolne wybory, o niepodległą Polskę! Młodzi gdańszczanie przeciwko komunie
6 października 1985 r. na stadionie gdańskiej Lechii, w pięćdziesiątej piątej minucie meczu z Ruchem Chorzów na płocie odgradzającym trybuny zawisł dziesięciometrowy transparent z napisem: „13 X bojkot! Solidarność”. Akcja stała się pretekstem do ponad dziesięciominutowego skandowania przez kibiców haseł solidarnościowych i okrzyków: „Na wybory nie pójdziemy!”, „Solidarność!”.
Niepodległość i piłka nożna
Pierwszy mecz oficjalnych rozgrywek piłkarskich w niepodległej Rzeczpospolitej odbył się 18 kwietnia 1920 r. w Krakowie. Wawel przegrał z rezerwami Cracovii na jej stadionie 1:3. Zespoły występowały w osłabionych składach, bo większość graczy była w tym czasie na froncie wojny polsko-bolszewickiej.
Katowicki „Zryw” w walczącym Budapeszcie
Jesienią 1956 r. uwolnione na pewien czas z uścisku cenzury peerelowskie media poświęcały wiele miejsca powstaniu narodowemu na Węgrzech. Ponadto Polacy chętnie słuchali rozgłośni zachodnich, zwłaszcza Radia Wolna Europa i BBC, oraz relacji nielicznych naocznych świadków. Pod wpływem tych wiadomości ruszyła wielka akcja pomocy dla bratanków znad Dunaju.
Stefan Żywotko jako trener dwukrotnie wygrał klubowy Puchar Afryki! Jak wspominają pracę z nim jego dawni podopieczni? Jak trafił na Czarny Ląd? Kim są Kabylowie i dlaczego Stefan Żywotko jest dla nich tak ważną postacią?
Gdańska młodzież przeciwko komunie 1980-89. Wokół protestu na meczu Lechii Gdańsk z Ruchem Chorzów
Rajdowe sukcesy dowódcy Dywizjonu 303 Wojciecha Kołaczkowskiego
Bohater niniejszego szkicu Wojciech Kołaczkowski pochodził z ziemiańskiej rodziny związanej od przełomu wieków XVIII i XIX z Lubelszczyzną. Kolejne pokolenia Kołaczkowskich aktywnie uczestniczyły w zrywach powstańczych i wojnach.
Kryptonim „Rekreacja” – SB wobec środowiska sportowego na terenie województwa suwalskiego (1983-1989)
Zawieszenie stanu wojennego 31 grudnia 1982 r., a następnie jego zniesienie 22 lipca 1983 r. nie sprawiło, że aparat represji przestał się interesować działalnością i funkcjonowaniem zakładów pracy czy ośrodków kulturalnych, sportowych oraz turystycznych.
Wyścig Pokoju na śląskich drogach
Symbolem wiosny w PRL obok pierwszomajowych pochodów przez dziesięciolecia był, odbywający się pod symbolem białego gołębia, Wyścig Pokoju. Największy i najważniejszy amatorski wyścig kolarski XX wieku, a zarazem najpopularniejsze cykliczne wydarzenie sportowe PRL, nie mógł ominąć Górnego Śląska.
Major Kazimierz Szosland – kawalerzysta-olimpijczyk
W okresie dwudziestolecia międzywojennego jednym z najlepszych polskich jeźdźców był tragicznie zamordowany w czasie II wojny światowej mjr Kazimierz Szosland – dwukrotny olimpijczyk i srebrny medalista z 1928 roku.
Bohaterowie Olimpijskich Aren - od Aten do Tokio
Byli bohaterami masowej wyobraźni kilku generacji Polaków. Fakt, że przyszło im żyć w XX wieku sprawił, iż musieli wykazywać się niezłomnością ducha nie tylko na sportowych arenach. Tak wyglądały losy wielu polskich olimpijczyków, wśród których znaleźli się i tacy, którzy zapłacili najwyższą cenę za przywiązanie do biało-czerwonych barw.
Biografia Stefana Żywotki
Srebrna drużyna Mistrzostw Świata w 1974 r.
Na przełomie lat 60. i 70. polska piłka nożna zagościła na europejskich salonach. Początek temu dały sukcesy drużyn klubowych.
Lwowiak na Wembley
Kazimierz Górski urodził się w 1921 r. we Lwowie. Miał cztery siostry i jednego brata. Mieszkali w kolejarskiej dzielnicy Bogdanówka. Przyszły trener chodził do szkoły powszechnej na ul. Sienkiewicza, a później do IX gimnazjum. Pieszo miał do dworca głównego 15 minut, a 5 minut na boisko Robotniczego Klubu Sportowego.
Henryk Czapczyk (1922-2010). Poznaniak, piłkarz, patriota
Henryk Czapczyk był jednym z najbardziej znanych piłkarzy w historii poznańskiego futbolu. Mistrz Polski z Wartą, następnie w Lechu współtworzył słynny tercet A-B-C.
Sport z polityką w tle – rzecz o mistrzostwach świata w Krynicy w 1931 r.
Wiele dziedzin życia, również, wydawałoby się, odległych od polityki, jest z nią ściśle złączonych. O prawdziwości tego twierdzenie świadczy pewien epizod w stosunkach polsko-czechosłowackich z 1931 r.
Pułkownik Kazimierz Glabisz – żołnierz, działacz sportowy, patriota
Przywołując bohaterskie postawy Polaków czasu II wojny światowej, warto przypomnieć postać żołnierza, którego losy we wrześniu 1939 r splotły się z Kielecczyzną. Chodzi o organizatora i dowódcę Grupy „Kielce”, walczącej z Niemcami od 5 do 7 września 1939 r. w bitwie pod Kajetanowem i Barczą.
Mecz, którego nie rozegrano
Truizmem jest twierdzenie, że sport jest wykorzystywany w polityce. Potwierdza to wiele wydarzeń znanych z historii, a jednym z przykładów takich działań jest piłkarski dwumecz, który miał być rozegrany przez reprezentacje Polski i Czechosłowacji w 1933 i 1934 r.
Funkcjonariusz Kapka
Sport amatorski był w PRL fikcją. Nie inaczej było w przypadku piłkarzy. Po boiskach biegali, więc – przynajmniej formalnie – górnicy, włókniarze, żołnierzy, milicjanci i esbecy, a nie zawodowi futboliści.
Stocznia Szczecińska. O statkach, strajkach i sporcie
Stocznia Szczecińska przez lata była największym zakładem w regionie. W pamięci mieszkańców miasta zapisała się również jako ważny ośrodek opozycji antykomunistycznej.
Harry Haft – przeżył Auschwitz, boksował się z Rocky’m Marciano
Est ist kein warum – usłyszeć miał w jednej z opowieści przytaczanych w ostatniej książce Primo Leviego, wydanych krótko przed jego śmiercią Pogrążonych i ocalonych, wiezień Auschwitz, po tym gdy zapytał dlaczego (warum) został spoliczkowany przez niemieckiego strażnika.
Między sportową pasją a „obywatelskim” obowiązkiem. Szczecińskie kolarstwo w latach 1945–1960
Finałowa bitwa
Kiedy miały miejsce najbardziej gwałtowne starcia z milicją w Warszawie przed 1989? W październiku 1957 r. po likwidacji tygodnika „Po prostu”, a Marcu 1968, Czerwcu 1976 czy w czasie demonstracji ulicznych w stanie wojennym?
Bezpieka wobec sportu (odc. 30)
„Dokopać Ruskim”
W niedzielę 20 października 1957 roku reprezentacja Polski rozegrała mecz, który przeszedł do historii polskiej piłki nożnej. Na Stadionie Śląskim w Chorzowie biało-czerwoni pokonali kadrę narodową ZSRS 2:1. To sensacyjne zwycięstwo odbiło się szerokim echem w całej sportowej Europie.
Mecz w cieniu marcowych protestów
13 marca 1968 r. w Katowicach Manchester United rozgrywał rewanżowy mecz z Górnikiem Zabrze. W tym samym jednak czasie, w nieodległych Gliwicach, trwały ”marcowe” protesty młodzieży. Zachodni dziennikarze musieli dostać się do Polski i pod okiem bezpieki zrelacjonować nie tylko mecz, ale i zamieszki.
Kibice, przemytnicy, handlarze
Na olimpiadę moskiewską latem 1980 roku Polacy wyjeżdżali nie tylko dla emocji sportowych. Dla części naszych rodaków ważniejszy był handel lub dobra zabawa, niekoniecznie związana z widowiskami na arenach olimpijskich. Wszystko to działo się pod czujnym okiem KGB ZSRS i SB PRL.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 88 - Futbol pod nadzorem
„Z filmoteki bezpieki" odc. 59 - Olimpiady pod nadzorem
Fot. NAC
