Żołnierze z odznakami KOP na piersiach dzielnie stawiali opór obu najeźdźcom w 1939 r. Wielu z nich z dumą nosiło je na mundurach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W czasach komunistycznych represji i prześladowań pieczołowicie przechowywano je wśród rodzinnych pamiątek
Walka o granicę zachodnią
Politycy polscy zgadzali się, że ziemie zaboru pruskiego – Wielkopolska i Pomorze – muszą zostać włączone do Polski, podobnie jak niektóre obszary, które nie należały wcześniej do Rzeczypospolitej, ale były zamieszkiwane w większości przez ludność polską. Chodziło o część Śląska, utraconego przez Polskę w XIV w., i południowy obszar Prus Wschodnich.
Wrzesień 1939 w relacji ochotnika do batalionu Obrony Narodowej „Opalenica”
Czas kompromisu
Wojna, która od 22 czerwca 1941 r. objęła wschodnie tereny II Rzeczypospolitej, nie była zaskoczeniem ani dla konspiracji wojskowej w kraju, ani dla polskiego rządu w Londynie.
Rawicki dworzec na mapie powojennych „wędrówek ludów”
Narzucone Polsce i całej Europie Środkowej zmiany granic doprowadziły pod koniec II wojny światowej i już po jej zakończeniu do migracji na niespotykaną skalę.
Międzywojenne losy Wilna. Pomiędzy dwoma „wyzwoleniami” sowieckimi
W 1920 r. Armia Czerwona „wyzwoliła” Wilno i przekazała je „pod administrację” Litwie. Ten „ważny gest” powtórzono w 1939 r., „uwalniając” Wilno z rąk Polaków.
Plutonowy Roman Feldstein – jeden z obrońców Lwowa
W toczonej od listopada 1918 r. do lipca 1919 r. wojnie polsko-ukraińskiej wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy polskich żołnierzy. Ich dążeniem była nie tylko niepodległość Polski, ale również przyłączenie w granice nowo powstałego państwa Galicji Wschodniej ze Lwowem.
Grudniowa wiktoria
„Ideał bohaterstwa polskiego przyoblókł się znowu w kształty widome. On daje nam niespożytą moc i wiarę w przyszłość. Dlatego zawsze żywą i świętą będzie pamięć 27. grudnia” – pisał w 1919 r. „Kurier Poznański”.
Niezapomniany zryw. Powstanie Wielkopolskie 1918–1919
Zwycięskie powstanie nie popadło w zapomnienie. Doskonale funkcjonuje w lokalnej pamięci historycznej.
Kształtowanie granic II Rzeczpospolitej
Zbiór zadań dla uczniów szkół podstawowych dotyczących problematyki kształtowania granic II Rzeczypospolitej Polskiej po zakończeniu I wojny światowej. Zadania o różnym stopniu trudności zostały uporządkowane w sposób chronologiczno-geograficzny i obejmują problematykę walk o wszystkie granice odrodzonej Polski. W materiałach wykorzystano teksty źródłowe, mapy, ilustracje, zagadki i ciekawostki historyczne.
Na straży wschodniej granicy. Flotylla Pińska i monitor rzeczny ORP „Warszawa” w latach 1921-1939
Rozwiązanie pińskiej flotylli rzecznej w wyniku ofensywy bolszewickiej w 1920 roku nie trwało długo. Zwrot w działaniach wojennych w sierpniu 1920 r. i przesunięcie frontu daleko na wschód spowodował ponowną konieczność odbudowy sił rzecznych na Polesiu.
Na straży granic i honoru
„Ilekroć odwiedzałem graniczne szlaki Rzeczypospolitej Polskiej od granicy litewskiej, łotewskiej i rosyjskiej, ilekroć poświęcałem wielkie koszary dowództw lub małe strażnice na najbardziej wysuniętych placówkach wschodnich i północnych, tyle razy zdawało mi się, że słyszę głos starego Mohorta, wielkiego strażnika Hetmańskiego Szlaku z czasów dawnej Rzeczypospolitej Polskiej”.
Powstanie sejneńskie 1919 roku
Jutrzenka niepodległości, która zajaśniała nad Warszawą późną jesienią 1918 roku, dawała też nadzieję na wolność Polakom zamieszkującym peryferia dawnej Rzeczypospolitej.
Młodzież w walce o granice odrodzonej Polski
W pierwszych latach II RP młodzi ludzie brali udział w obronie Lwowa i walkach o Przemyśl, w Powstaniu Wielkopolskim, trzech Powstaniach Śląskich i walkach o Śląsk Cieszyński, w wojnie polsko-bolszewickiej i plebiscytach prowadzonych na spornych terenach.
Polsko-ukraińskie walki o Lwów 1918–1919
Proces odzyskiwania niepodległości przebiegał szczególnie dramatycznie we Lwowie, ponieważ był on widownią konfliktu polsko-ukraińskiego, a zarazem pierwszej z kilku wojen o granice.
Bunt generała Żeligowskiego. Harcerskie oddziały bojowe w wyprawie na Wilno
W walkach o Wilno w 1920 r. dużą rolę odegrali harcerze, mający już cenne doświadczenie z wojny polsko-bolszewickiej.
Referendum Ludowe w 1946 r.
Jednym z postanowień konferencji jałtańskiej w lutym 1945 r. było utworzenie w Polsce Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, który miał w swoim składzie zgromadzić członków władz emigracyjnych w Londynie oraz władz komunistycznych tworzonych pod osłoną Armii Czerwonej na ziemiach polskich.
Atak Hitlera na Stalina: zbrodnie ZSRS w Małopolsce Wschodniej i na Wołyniu – sprawa Polski na arenie świata – układ Sikorski-Majski
Prymas Wyszyński wobec Ziem Zachodnich
Prymas Polski Stefan Wyszyński interesował się każdym przejawem życia społecznego i religijnego na Ziemiach Zachodnich. Znał je dobrze, również dzięki częstym wizytacjom na tych terenach. I był świadomy roli, którą ma do odegrania Kościół w misji ich scalenia z Ojczyzną.
Polska władza na Górnym Śląsku 1918-1921 (rozmowa) oraz film „Polsko-niemiecka wojna plakatowa”
Walka Górnoślązaków o przynależność do Polski (odc. 35)
Kresy są wszędzie
Czy dzisiaj zrozumiemy siebie bez dziedzictwa, które kształtowało nas przez wieki, bez pamięci o miejscach leżących daleko od obecnej granicy Rzeczypospolitej? Zachowanie historycznego dziedzictwa Kresów to jeden z zasadniczych kierunków pracy nad przywracaniem narodowej pamięci.
„Polacy w walkach o niepodległość i granice państwa polskiego 1914-1922” – inauguracja projektu badawczo-wydawniczego IPN
Batalia prawna i polityczna o Małopolskę Wschodnią 1918–1921
Gorzki pokój. Traktat ryski 1921 roku
W listopadzie 1918 r. Polska odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli, czekało ją jednak pięć trudnych lat zmagań o ostateczny kształt granic i ich międzynarodowe uznanie. Największe znaczenie i daleko idące konsekwencje dla losów Rzeczypospolitej i Europy miała wojna polsko-bolszewicka lat 1919–1920, zakończona podpisaniem traktatu pokojowego w Rydze 18 marca 1921 r.
Spór i walka o granicę polsko-czechosłowacką w latach 1918–1920
Najważniejszą przyczyną konfliktu między Polską a Czechosłowacją w pierwszych latach po I wojnie światowej był spór graniczny o Śląsk Cieszyński, Spisz i Orawę.
Jak Landsberg an der Warthe został Gorzowem Wielkopolskim
(Nie)wykonanie Traktatu Ryskiego przez ZSRS?
Traktat Ryski był aktem prawa międzynarodowego zawartym 18 marca 1921 r. pomiędzy rządem Rzeczpospolitej Polskiej a rządem Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad, który reprezentował także rządy Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Rad i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Rad.
Problem Wolnego Miasta Gdańska w polityce zagranicznej Drugiej Rzeczpospolitej
Piłsudskiego projekt wschodni
Józef Piłsudski był przekonany, że gnębieni przez moskiewski imperializm Polacy, Litwini i Rusini mogą razem tworzyć ogromną siłę – mówi prof. Andrzej Nowak w rozmowie z Anną Zechenter.
O zachodnią granicę II Rzeczypospolitej. Walki z Niemcami i komunistami w Zagłębiu Dąbrowskim
Do 1914 r. w Zagłębiu Dąbrowskim zbiegały się granice wszystkich zaborów Polski – obszar ten nazywano Trójkątem Trzech Cesarzy. Po wybuchu I wojny światowej Rosjanie zostali wyparci z Zagłębia, a jego obszar podzielono na strefy okupacyjne: niemiecką i austriacką.
Spojrzenie znad Łaby i Renu. Czy zachodnia granica PRL była traktowana jako ostateczna?
Traktat, który nie zadowalał żadnej ze stron
Umowa podpisana w marcu 1921 r. w Rydze kończyła formalnie wojnę polsko-bolszewicką i ustalała granicę między Polską a Rosją Sowiecką.
Ład versus chaos. Spór o porządek wersalski
Wileńszczyzna. Inkorporacja zamiast federacji
Mało kto dziś pamięta, że istniało kiedyś państwo Litwa Środkowa, które zakończyło swój krótkotrwały żywot w roku 1922.
Wkład Romana Dmowskiego w odzyskanie niepodległości
Dmowski miał pełne prawo uważać Polskę Odrodzoną – państwo, którego kształt precyzyjnie określił i do którego stworzenia wytrwale dążył – za własne dzieło.
Gdynia: złapać morski oddech
W szczerym polu, na niezagospodarowanym wybrzeżu w ciągu zaledwie kilkunastu lat powstał największy, najnowocześniejszy port przeładunkowy na Bałtyku.
Cicha wojna o polskość Kresów - polski kontrwywiad wschodnich województw II RP
Pyrrusowe zwycięstwo 1921 r.?
KOP w wojennej pożodze
We wrześniu 1939 r., gdy wrogowie z Zachodu i ze Wschodu przekroczyli granice naszego państwa, żołnierze KOP pierwsi stanęli do walki. Ich trud i wojenne losy przez wiele lat zacierane były w pamięci naszego społeczeństwa, omijano i dyskredytowano ich rolę.
Oferta Hitlera
W 1934 roku doszło do podpisania polsko-niemieckiej deklaracji o niestosowaniu przemocy. W książce „Der Feind steht im Osten”, wydanej w Polsce pod tytułem „Wspólny wróg”, niemiecki historyk Rolf-Dieter Müller porównuje konsekwencje tego wydarzenia z późniejszym o pięć lat paktem Ribbentrop–Mołotow.
Czy Piłsudski mógł w 1920 roku powstrzymać bolszewizm?
Spektakularne zwycięstwa nad Armią Czerwoną pod Warszawą i nad Niemnem, osiągnięte dzięki geniuszowi Naczelnego Wodza Wojska Polskiego Józefa Piłsudskiego i męstwu polskich żołnierzy, przesądziły o sukcesie w wojnie z bolszewicką Rosją – pierwszej i jedynej wygranej wojnie Polski od czasów odsieczy wiedeńskiej (1683) i pokoju w Karłowicach (1699).
Na granicach niepodległej. Straż Graniczna 1928-1939
Wielka improwizacja? Szczecin 1945
Tajemnice Strażnicy WOP w Konarach (1945–1947). Szabrownictwo, dezercje, morderstwa
Broszury popularnonaukowe IPN Szczecin
Na granicy czuwa Straż. Straż Graniczna 1928-1939
Po utworzeniu w 1928 r. SG przejęła po Straży Celnej ochronę 63 proc. całej długości granic II Rzeczypospolitej, tj. z czterema sąsiednimi państwami: Niemcami, Czechosłowacją , Rumunią i Wolnym Miastem Gdańskiem oraz granicę morską. W 1937 r. doszedł odcinek granicy z Rumunią, a 1938 r. zmienił się jej przebieg na Zaolziu.
W Jałcie przegraliśmy II wojnę światową
Czy alianci nas zdradzili? O co walczył Stalin? Czy można było zatrzymać bieg zdarzeń? Jak podsłuchy w pałacach Jałty i hollywoodzkie filmy sprzyjały Stalinowi? Czy III wojna światowa była realna? Jak długo trwała Jałta? – Z dr. hab. Henrykiem Głębockim, historykiem z Uniwersytetu Jagiellońskiego i pracownikiem Instytutu Pamięci Narodowej rozmawia Maciej Kwaśniewski.
Korpus Ochrony Pogranicza (1924-1939) i Straż Graniczna (1928-1939) w tradycji współczesnej Straży Granicznej
Błękitny Generał w wojnach o granice
Rozpoczął i prowadził wielką akcję ochotniczą. Nie tylko, że potrafił on zorganizować doskonały aparat, składający się z ludzi oddanych i ofiarnych, z poświęceniem pracujących, ale sam świecił najlepszym przykładem - wspominał o gen. Hallerze Wincenty Witos. Tak pozytywnej opinii o nim nie miał już jednak Józef Piłsudski.
Konferencja pokojowa w Paryżu
Zawieszenie broni 11 listopada 1918 r. zastało Romana Dmowskiego w Waszyngtonie. W Paryżu zaś, dzięki staraniom Erazma Piltza, który skutecznie podtrzymywał zainteresowanie sprawą polską nad Sekwaną, 13 grudnia 1918 r. Francja de facto uznała KNP za rząd.
Początki relacji Polski i Czechosłowacji w 1918 r.
Najistotniejszą przyczyną konfliktu między Polską i Czechosłowacją w pierwszych latach po odzyskaniu przez Rzeczpospolitą niepodległości był spór graniczny o Śląsk Cieszyński, Spisz i Orawę. Kwestia ta negatywnie wpłynęła na relacje między obu krajami także w późniejszych latach.
Granica polsko-węgierska. Spory i porozumienie
Ustanowienie granicy z Węgrami minister Józef Beck zaliczył do priorytetów polskiej polityki zagranicznej. Gdy w końcu udało się osiągnąć ten cel, korzyści okazały się mniejsze od spodziewanych.
Wojna polsko-ukraińska 1918-1919
Znane z obrony Lwowa, zmagania polsko-ukraińskie o niepodległość, w rzeczywistości rozgrywały się na terenach od Przemyśla, przez Lwów i Stanisławów aż po Zbrucz. Echo ich dotarło do Kijowa. Wojna miała tak brutalny charakter, że ukraińskie zbrodnie zbadała polska komisja sejmowa.
Biuletyn IPN 11/2019 – KOP na straży polskich granic
Listopadowy „Biuletyn IPN” podejmuje dwa tematy: Korpus Ochrony Pogranicza i początki konspiracji 1939/1940. Powołany przed 95 laty KOP to nie tylko strażnicy polskich granic, ale także polskiej kultury, tożsamości naszego terytorium. We wrześniu ’39 wielu żołnierzy KOP oddało życie broniąc Ojczyzny. Jeszcze przed klęską wrześniową, z niezłomnego polskiego ducha rodziła się konspiracja.
Broszury popularnonaukowe IPN Szczecin
Formacje graniczne 1918–1939. Na granicach II Rzeczypospolitej
Zakończenie wojny światowej, rozpad wielkich mocarstw i odzyskanie przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 r. rozpoczęło proces tworzenia się polskich władz i struktur państwowych. Odradzała się Rzeczpospolita Polska, która nie miała w tym czasie jednoznacznie określonego terytorium i granic.
Broszury popularnonaukowe IPN Szczecin
Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939
W początkowym okresie, gdy tworzone były struktury organizacyjne KOP, ówczesny minister spraw wojskowych gen. Władysław Sikorski oceniał, że zadaniem formacji w czasie pokoju miała być ochrona linii granicy i bezpieczeństwa na pograniczu, a w razie działań wojennych współdziałanie z armią w osłonie mobilizacji i koncentracji wielkich jednostek.
Obrona Lwowa w 1918 roku
Obrona Lwowa przed Ukraińcami w listopadzie 1918 r. jest jedną z najpiękniejszych kart w historii Polski. Poświęcenie i męstwo bohaterskiej ludności Miasta, a zwłaszcza młodzieży, pozostaje do dziś niedoścignionym wzorem polskiego patriotyzmu.
Powstania Śląskie
Powstania Śląskie z lat 1919-1921 zajmują w dziejach polskich insurekcji miejsce osobne. Bo i osobne jest usytuowanie Górnego Śląska w polskiej historii.
Ribbentrop i Mołotow – podpalacze świata z woli Hitlera i Stalina (debata)
„Walka o granice 1918 - 1919” (cz. 1) - debata belwederska
Biuletyn IPN 5/2019 - Walka o granice
Niepodległa zaistniała po 123 latach zaborów na mapach Europy. Ale kształt jej granic nie został nam podarowany. Walka o granice Rzeczypospolitej – to główny temat najnowszego numeru „Biuletynu IPN”.
Walki o Lwów i w Galicji Wschodniej
Konflikt polsko-ukraiński o Galicję Wschodnią rozpoczął się w mglisty poranek 1 listopada 1918 r., gdy polskich mieszkańców Lwowa zaskoczył widok błękitno-żółtej flagi zatkniętej na wieży ratusza oraz ukraińskich patroli wojskowych przemierzających ulice miasta.
Konflikt polsko-litewski
Przejęcie przez Polaków władzy w Warszawie w listopadzie 1918 r. i budowa niepodległego państwa zbiegły się w czasie z utworzeniem w Wilnie pierwszego rządu litewskiego. W grudniu oba powstające państwa podjęły konsultacje, ale rozmowy były niezwykle trudne ze względu na rozbieżności poglądów na temat obszaru i wzajemnych granic.
90s historii: 14 lutego 1946 r. podpisano polsko-brytyjską umowę o wysiedleniu ludności niemieckiej
Najgorsze miejsce na ziemi
W Jałcie na Krymie 4 lutego 1945 roku spotkali się przywódcy trzech wielkich mocarstw: Winston Churchill – stojący na czele rządu Wielkiej Brytanii, Franklin Delano Roosevelt – prezydent USA oraz Józef Stalin – premier ZSRS, sekretarz generalny partii bolszewickiej i późniejszy generalissimus.
Tarcza II Rzeczpospolitej: Korpus Ochrony Pogranicza
Wojska Pograniczne ZSRS na odcinku z Polską w świetle materiałów wywiadu II Rzeczpospolitej (1921–1939). Struktura i dyslokacja – Działalność wywiadowcza – Regulamin służby
W polskiej historiografii nie zaprezentowano dotychczas roli i miejsca Wojsk Pogranicznych ZSRS w strukturze sowieckiego aparatu bezpieczeństwa, nie omówiono organizacji wewnętrznej czy dyslokacji na poziomie niższym niż dowództwo Oddziału Wojsk Pogranicznych. Co więcej nie przedstawiono zasad funkcjonowania systemu ochrony granic Związku Sowieckiego, na który składały się działania natury administracyjnej, służba graniczna i wywiadowcza. Należy przy tym zauważyć, że tylko w wypadku tej ostatniej pojawiło się najwięcej informacji. Istnieje zatem wyraźna potrzeba dokonania chociaż wstępnej analizy funkcjonowania Wojsk Pogranicznych ZSRS, ich roli w destabilizacji granicy polsko-sowieckiej i sytuacji na Kresach Wschodnich.
Patrol Straży Granicznej okresu międzywojennego. Fot. NAC
