Dlaczego Służba Bezpieczeństwa zainteresowała się Kazimierzem Kutzem? W jaki sposób była prowadzona inwigilacja Kutza w ramach akcji „Reżyser”? Jaki obraz filmowca wyłania się z materiałów zebranych przez Służbę Bezpieczeństwa? Poznaj historię jednego z najbardziej znanych śląskich twórców!
Czy komuniści próbowali zamordować prymasa? Jak wyglądał wieczór jego internowania? W jaki sposób komuniści przygotowali miejsca przetrzymywania prymasa? Jak przebiegała inwigilacja Wyszyńskiego?
Walka komunistów z PSL na przykładzie Kielecczyzny
„W stronnictwie legalnym PSL znajdują przytułek wszelkie elementy wrogo ustosunkowane do obecnego ustroju tak, że PSL jest w opozycji do obecnej rzeczywistości, skupiając wokół siebie reakcję spod różnych znaków…”.
Piotr Bartoszcze. Rolnik, związkowiec, ofiara SB
W nocy z 7 na 8 lutego 1984 r. Piotr Bartoszcze, działacz rolniczej „Solidarności”, rozwoził nielegalne ulotki. Z domu brata Romana odjechał swoją dostawczą Syreną Bosto. Do pokonania miał około dwóch kilometrów. Nigdy nie dotarł jednak na miejsce.
W jakim celu bezpieka zaplanowała operację „Cezary”? Czy osiągnięto zakładane cele? W jaki sposób działania te wpłynęły na polityczne ugrupowania w „polskim Londynie”?
Archiwum z drugiej strony
W trakcie przeglądania oryginalnej jednostki archiwalnej zobaczymy również co znajduje się na niezeskanowanych, drugich stronach kart. Tu właśnie zaczyna się moje „archiwum z drugiej strony”, nie zawsze typowy obraz czasów i twórców akt.
Czym wybory w PRL różniły się od wyborów demokratycznych? Czym zajmował się w kampaniach wyborczych aparat bezpieczeństwa? Jakich wrogów i przeciwników politycznych wyróżniano? Kogo i za co represjonowano w trakcie kampanii wyborczej?
Co o mentalności funkcjonariuszy mówią nam obchody 10-lecia PRL? Jak aparat polityczno-wychowawczy SB postrzegał modelowego funkcjonariusza? Jak powstało i funkcjonowało gdańskie ZOMO?
Jak działała bezpieka na co dzień? Jak zorganizowane było jej zaplecze? Jakie piony ją wspierały? Jak funkcjonariusze spędzali wolny czas?
Jak działał system wymiany informacji i meldunków w UB? Z jakimi trudnościami borykano się tworząc służbę szyfrową? Jak powstało najsłynniejsze urządzenie SB?
Zapoznaj się z typami broni używanymi przez funkcjonariuszy. Poznaj system pracy jednostki zajmującej się obserwacja zewnętrzną. Posłuchaj o tym jak wyglądało przekraczanie granicy państwowej.
Jakie osoby przyjmowano do SB? Gdzie je szkolono? Jak zdobywały wykształcenie? Z jakimi problemami dnia codziennego borykali się esbecy?
Budowa struktur w Zielonej Górze. Relacje Urzędu Bezpieczeństwa z Milicją Obywatelską w powiecie Bielsk Podlaski. Rola pionów pomocniczych SB w rozpracowaniu Józefa Franczaka - ostatniego Żołnierza Wyklętego.
Na czym polegała operacja „Zapałka? Jak działały piony pomocnicze opolskiej SB? Czym zajmował się nowosądecki Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy?
Czy milicjanci tworzyli wzorcowe rodziny socjalistyczne? W jaki sposób radzono sobie z nieprawidłowościami przy obsadzaniu stanowisk kierowniczych? Jaka była rola kobiet w resorcie?
Podstęp, manipulacja, prowokacja
Opór wobec komunistycznej władzy przybierał różne formy, nie zawsze zgodne z oczekiwaniami stalinowskiej wizji świata. Wiele z efemerycznych organizacji, opisanych w aktach aparatu terroru, wydaje się raczej wytworem sprofilowanej pod propagandowe potrzeby prowokacji UB, a nie realnym opisem działalności podziemia.
Długowłosi pątnicy. Zlot hipisów na Jasnej Górze w sierpniu 1971 r.
Od lata 1968 r. uczestników zlotów hipisowskich w Opolu, Kazimierzu Dolnym i Kruszwicy spotykały szykany ze strony milicji. Długowłosych chłopaków i towarzyszące im dziewczyny zatrzymywano, zanim dotarli na miejsce.
Stalinowski „sędzia” Ludwik Kiełtyka
Zaliczany jest do grona najbardziej bezwzględnych przedstawicieli organów wojskowego wymiaru sprawiedliwości okresu stalinowskiego w Polsce. W latach 1947-1953 skazał na karę śmierci ponad 200 osób. W przytłaczającej większości wyroki te wydał nie mając ukończonych 30 lat ani studiów prawniczych.
Zagadka Zdzisława Szpakowskiego, czyli pewna tajemnica strajków lipca 1980 r. w Lublinie
Powszechnie uważa się, że ponadzakładowe struktury strajkowe w 1980 r. były tworzone dopiero w drugiej połowie sierpnia 1980 r. – najpierw w Gdańsku, a potem w Szczecinie – podczas, gdy wcześniejsze protesty miały charakter nieskoordynowany.
Postać podpułkownika Alfreda Wnukowskiego (1920-1946) – dowódcy jednostki Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Rzeszowie
18 lipca 1946 r. w okolicy Skaryszewa zginął dowódca jednostki KBW z Rzeszowa, ppłk Alfred Wnukowski. W wyniku zasadzki zorganizowanej przez oddział Związku Zbrojnej Konspiracji WiN, śmierć poniosła również jego żona oraz siedmiu żołnierzy ochrony. Wydarzenie to było bezprecedensowe, gdyż życie stracił wysoki stopniem oficer komunistycznego aparatu represji, odpowiedzialny m.in. za walkę z polskim podziemiem niepodległościowym.
Jakie były formy działania bezpieki wobec duchownych katolickich na przykładzie biskupa Jana Zaręby? Jak z relacji i zeznań byłego esbeka przebiegało rozpracowanie ks. Adolfa Chojnackiego? Poznaj charakter działań bezpieki wobec duchowieństwa katolickiego
Były ofiary. Byli oprawcy
Prowadzone od wielu lat, zwłaszcza w Instytucie Pamięci Narodowej, badania nad aparatem represji w Polsce „ludowej” odsłoniły kulisy jego funkcjonowania i ukazały ogrom zbrodni komunistycznego systemu. Wiele z nich nie ujrzało i być może nigdy nie ujrzy światła dziennego – niezliczone ofiary pozostaną bezimienne, te zaś, których imiona znamy, lecz nie wiemy gdzie spoczywają, nieodnalezione.
„Tygrys” ucieka KBW. Potyczka w Pniewie Wielkim
12 lipca 1948 r. walkę stoczyli żołnierze Narodowego Zjednoczenia Wojskowego z patrolu sierż. Ildefonsa Tadeusza Żbikowskiego ps. „Tygrys” z oddziałami KBW i UB w Pniewie Wielkim w powiecie ciechanowskim.
Rafał Olbert, pracownik wrocławskiego Archiwum IPN, opowiada kim był Andrzej Markiewicz pseudonim Emil, jeden z kluczowych i najlepiej opłacanych agentów Biura Studiów Służby Bezpieczeństwa.
„Walczyłem 8 lat z komunistami i teraz wam się nie poddam!”. Ostatnia walka „Puszczyka”
5 lipca 1953 r. żołnierze oddziału Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, działającego pod dowództwem Wacława Grabowskiego ps. „Puszczyk” w powiatach: mławskim, przasnyskim, działdowskim oraz ciechanowskim, stoczyli swoją ostatnią walkę.
Służba Bezpieczeństwa była „tarczą i mieczem” partii komunistycznej. Chroniła ją przed działaniami opozycji i służyła do zwalczania polskich dążeń niepodległościowych, czy choćby nawet tych związanych z liberalizacją systemu.
„Cud lubelski” – lipiec 1949 r.
Było to pierwsze tak ogromnej skali wydarzenie społeczno-religijne w opanowanej przez Sowietów Polsce: w ciągu kilkunastu dni wzięło nim udział kilkadziesiąt tysięcy osób. Poprzedziły je podjęte przez komunistów w pierwszej połowie 1949 r. antykościelne działania i akcje propagandowe.
Symbioza partii komunistycznej i „bezpieki” – podział ról i bilans zysków. Dyskusja w ramach konferencji naukowej „Udzielne księstwo? Relacje między partią komunistyczną a służbami bezpieczeństwa w PRL”
Fragment filmu zrealizowanego przez Biuro „B” MSW zatytułowany „Operacyjny Film Dokumentalny w MSW”. Na filmie można zobaczyć tłumy warszawiaków przybyłych na trasę przejazdu prezydenta USA Richarda Nixona
Jak wyglądała walka aparatu represji PRL ze środowiskami antykomunistycznymi w latach osiemdziesiątych XX w.? Jak funkcjonowało Biuro Studiów SB MSW? Czy wszystkie akta tego Biura bezpieki zostały zniszczone?
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989 nr 20 (2022)
Głównym tematem bieżącego numeru jest Służba Bezpieczeństwa w latach 1975–1989. Opublikowane artykuły są rozszerzeniem referatów wygłoszonych w trakcie konferencji naukowej o tym samym tytule, która odbyła się w Krakowie 27–28 maja 2021 r.
„Rekin” i „Kosa”. Historia miłości zapisana w „grypsach”
Aresztowanie Kazimierza Chmielowskiego było dla jego narzeczonej, Haliny Cisło, całkowitym szokiem. Przechwycone przez aparat represji grypsy zamordowanego w 1951 r. partyzanta do ukochanej stanowią unikatowy ślad tragicznych losów ofiar komunistycznych represji. Dzięki wytrwałej pracy badawczej udało się je przekazać adresatce – po 73 latach „Rekin” odzyskał głos.
Czym zajmował się Departament I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych? Jak wyglądała współpraca z innymi pionami komunistycznej bezpieki? W jaki sposób planowano przejąć kontrolę nad organizacjami podziemia solidarnościowego w kraju i za granicą?
Barbara Skarga. Filozof z łagrów
Wybitna filozof i etyk, profesor zwyczajny nauk humanistycznych, dama Orderu Orła Białego, podczas wojny – łączniczka Armii Krajowej, po wojnie – więzień Gułagu. Wielomiesięczne śledztwo i dziesięcioletni pobyt w sowieckim obozie pracy nie zdołały jej złamać. Gdy w 1955 r. udało się jej wrócić do Polski, czynnie włączyła się wpierw w życie naukowe, a później – działalność opozycyjną.
Historia sportu w peerelowskiej epoce to z jednej strony okres wspaniałych sukcesów: medali olimpijskich, medali mistrzostw świata czy Europy. Z drugiej zaś to czas agentury, podsłuchów oraz prowokacji
NSZZ „Solidarność” a Zbrodnia Katyńska
Wraz z osłabieniem dominacji komunistycznej propagandy w publicznym dyskursie, w latach 1980-1981 działacze opozycyjni podjęli również temat wydarzeń nieobecnych, przemilczanych albo wypartych z pamięci historycznej wskutek działalności komunistycznego aparatu. Jednym ze sposobów wypełniania „białych plam” było… użycie przyznanych związkowi gablot.
Halina Zwinogrodzka-Junak. Niezłomna, niezwyciężona
Wielu członków podziemia antykomunistycznego trafiło do jego struktur w ramach bezpośredniej kontynuacji swoich działań przeciwko niemieckim okupantom. Należała do nich również Halina Zwinogrodzka-Junak, uczestniczka Powstania Warszawskiego, której w latach 1945-1946 udało się zinfiltrować Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego.
Czy ksiądz Franciszek Blachnicki znał prawdę o Jolancie i Andrzeju Gontarczykach? Jeżeli tak to czy jesteśmy wstanie określić od kiedy? Czy możemy uznać, że ujawnienie tej wiedzy przez księdza Blachnickiego było bezpośrednią przyczyną jego otrucia?
W jakim celu utworzono tajną grupę specjalną? Gdzie przetrzymywano zatrzymanych? Czy w dworku położonym w lesie w podwarszawskim Miedzeszynie działało tajne więzienie? Jakie metody stosowano tam podczas śledztw? Czym był Departament X MBP?
Imperialistyczny szpieg?
Sojusz zawarty w czasie II wojny światowej między Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Związkiem Sowieckim był wyrazem politycznego pragmatyzmu. Kiedy ustała jego przyczyna – upadła III Rzesza Niemiecka – stosunki wzajemne szybko zaczęły się pogarszać.
„Wyrażono pogląd, że wydobywanie tych zwłok […] jest niewskazane”
Na kilka tygodni przed Poznańskim Czerwcem członkowie aparatu represji dyskutowali o podległości służbowej osób wykonujących wyroki śmierci oraz trybie postępowania z ciałami straconych. Uczestnicy dali swoimi decyzjami świadectwo przywiązania do dotychczasowych, stalinowskich praktyk.
Niemców zastąpili Sowieci. Pierwsze uderzenie w podziemie niepodległościowe na ziemi wadowickiej
W lipcu 1945 r. komuniści zadali pierwszy cios strukturom Śląsko-Cieszyńskiego Okręgu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Do ostatnich dni tzw. Polski ludowej nie potrafili jednak poprawnie rozszyfrować struktur konspiracji, której dowództwo miało siedzibę w Wadowicach.
Jakie były kulisy rozmów oficerów CIA z przedstawicielami Departamentu I MSW PRL? Kto był „oferentem”? Jak uwiarygodnili się wobec Amerykanów oficerowie wywiadu PRL? Jaką wiedzę o ludziach i strukturach wywiadu PRL mieli Rosjanie? Jak „transformowały” służby wojskowe?
W jaki sposób dokonywano reformy SB zleconej przez Czesława Kiszczaka? Co się stało z funkcjonariuszami Służby Bezpieczeństwa w 1990 i jak wyglądał proces ich weryfikacji?
Prawa ręka Kiszczaka
Generał Milicji Obywatelskiej Władysław Pożoga był w latach osiemdziesiątych XX w. zastępcą ministra spraw wewnętrznych Czesława Kiszczaka i jednym z najważniejszych ludzi Służby Bezpieczeństwa.
Kto wymyślił szkołę w Starych Kiejkutach? Jaki był program szkoleń przyszłych funkcjonariuszy wywiadu? Kto uczył szpiegowskiego rzemiosła? Kim byli najsłynniejsi absolwenci tej szkoły?
Samobójstwo czy zbrodnia UB? Zagadka śmierci Jana Rodowicza „Anody”
Według oficjalnej wersji komunistów niespełna 26-letni Jan Rodowicz zabił się 7 stycznia 1949 roku, wyskakując w chwili nieuwagi śledczego z okna MBP. Czy śmierć ta była upozorowanym samobójstwem, a „Anoda” został zakatowany w pokoju przesłuchań? Co wydarzyło się wtedy w Warszawie na Koszykowej?
Fotografie aparatu represji na ziemiach polskich z lat 1944-1989 i ich dalsze losy. Fotografia kryminalistyczna współcześnie – od miejsca zdarzenia do sali sądowej
Co miał wspólnego filmowy „Czterdziestolatek” ze Służbą Bezpieczeństwa? Co to takiego trasa sprawdzeniowa albo martwa skrzynka? Czym różnił się pies adresowy od psa terenowego? [o pionie obserwacji czyli Biurze „B” MSW PRL i wydziałach B” w województwach, w tym o metodach obserwacji wykonywanej na rzecz pionów operacyjnych SB, a także o tym jak obserwowano w WSW]
Czym zajmował się Departament I MSW PRL? Czy był, jak twierdzą byli funkcjonariusze, sprawny i apolityczny? Czy w ogóle był instytucją polską, czy tylko elementem wywiadu Układu Warszawskiego? Kto przejął jego obowiązki? Jaką rolę odegrał w tym procesie były szef UOP?
Czy każdy bohater jest nim naprawdę? Czy możemy podważać legendę „żołnierza niezłomnego”? I czy „jedynie prawda jest ciekawa”? Kim naprawdę był Zygmunt Augustowski?
Kim byli ludzie, którzy tworzyli komunistyczny aparat represji? Jak przebiegały ich kariery? Jak potoczyły się ich losy po zakończeniu „pracy” w „resorcie”?
Ludowe Wojsko Polskie czy Ludowe Wojsko (nie)Polskie – geneza, tradycje i tożsamość armii PRL. Tajne służby Polski pojałtańskiej jako element realizacji interesów ZSRS i system ich zależności wobec Moskwy. Geneza komunistycznej bezpieki – Kujbyszewiacy
Wiktor Głuski. „Kujbyszewiak”, „ubowiec” i… malwersant
Wiktor Głuski był początkowo jedynie jednym z wielu Polaków przymusowo wcielonych do Armii Czerwonej. Skierowanie na kurs w Specjalnej Szkole NKWD w Kujbyszewie zapewniło mu szybką karierę i intratną pozycję w nowym porządku, zaprzepaszczoną jednak w skutek zbytniej pazerności.
Sprawa śmierci Stanisława Szklarza „Zawiszy”
Jedną z grup ofiar terroru komunistycznego lat 1944-1956 były osoby, które na skutek różnych przyczyn poniosły śmierć na terenie placówek aparatu bezpieczeństwa. Wśród nich był m.in. Stanisław Szklarz, zabity 24 lipca 1947 r. w siedzibie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Biłgoraju.
Kto i kiedy stawał się „Wampirem”? Jaki był społeczny kontekst krwawej działalności seryjnych morderców i jak do ich zbrodni podchodziły władze PRL? Poznaj kulisy zbrodni oraz śledztw w latach 60. i 70. XX w. i profile znanych polskich przestępców
Kryptonim „Fortepian”
Dziewiąta edycja Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina zapisała się w pamięci melomanów wyłącznie jako wydarzenie muzyczne – do udziału dopuszczono rekordową liczbę 120 uczestników, spośród których wystąpiło 84 pianistów z 22 krajów. Tak duże wydarzenie nie mogło jednak ujść uwadze Służby Bezpieczeństwa.
„Element niepewny”. Ludowcy w Milicji Obywatelskiej (1944/45–1946)
Po zakończeniu II wojny światowej w wielu polskich instytucjach odczuwalny był dotkliwy brak wykwalifikowanej kadry. Kłopoty z doborem ludzi z odpowiednim przygotowaniem pojawiały się nie tylko w administracji, szkolnictwie, organizacjach społecznych i gospodarczych, ale także w strukturach porządkowych. Tak było również w przypadku Milicji Obywatelskiej.
Jaki był pierwszy adres siedziby wywiadu Polski pojałtańskiej? Kim byli ludzie, którzy faktycznie go tworzyli? Jaki był udział sowiecki w budowaniu pierwotnych struktur wywiadu w kraju po 1945 r.?
Kto kontrwywiadowczo chronił władzę komunistów nad Polską? Jaka była skala operacji obcych wywiadów na ziemiach polskich w pierwszych latach po II wojnie? Czym była szpiegomania? Jakie trudności napotyka historyk badający te kwestie? Czym charakteryzują się źródła do tematu i czy są łatwo dostępne?
Operacja „Ośrodek”, czyli o genezie afery Bergu. „Wallenrod”? (praca ofensywna WSW i rozpracowanie wywiadu RFN na przykładzie Sojki i Tychoty). Działalność Henryka Uznańskiego w świetle akt sprawy agenturalnego sprawdzenia „Gejza”. Władysław Śliwiński – wymyślony konspirator?
Kontrwywiadowcze zabezpieczenie obiektów specjalnych w PRL (na przykładzie kopalni uranu). Wydział II (ds. szczególnej wagi) Departamentu Śledczego MBP wobec polskiego wywiadu emigracyjnego w latach 1945–1954
„Pseudorozliczenia” bezpieczniaków
Stalinizm w Polsce skończył się formalnie jesienią 1956 r., gdy władzę w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przejął Władysław Gomułka. Demontaż skrajnej odmiany komunizmu rozpoczął się jednak już pod koniec roku 1954. Jednym z objawów tego procesu była pseudorozprawa z funkcjonariuszami Departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
Zdawało się im, że go unicestwili…
"Dzień był pochmurny. Ulica, przy której stał budynek sądu – zamknięta dla ruchu. Wszędzie milicyjne wozy. Na wewnętrznym dziedzińcu sądu – pojazd z armatką wodną. Nad tym wszystkim krążył helikopter. I ta pustka dookoła…" O procesie toruńskim z ks. Antonim Ponińskim rozmawia Katarzyna Maniewska.
Wcielił się w rolę ubeka
Początek sierpnia 1944 r. przyniósł wyzwolenie spod okupacji niemieckiej Brzozowa i okolicznych miejscowości, jednak wkraczająca Armia Czerwona na swoich bagnetach przyniosła nowy totalitaryzm – komunizm.
Jak szkolono przyszłych pracowników wywiadu PRL? Czym była obserwacja, kontrobserwacja, trasy sprawdzeniowe, skrytki? Poznaj historię Biura „B” MSW PRL, odpowiedzialnego w SB za inwigilację m.in. przeciwników systemu komunistycznego, szpiegów i dyplomatów
TW ze Szczecina
Ze szczecińskim aparatem bezpieczeństwa związał się już na początku lat 60. XX w. Pierwotnie miał pracować na rzecz wywiadu cywilnego PRL w USA. Emigracja do Ameryki nie doszła do skutku, postanowiono więc wykorzystać go w charakterze agenta w Szczecińskiej Fabryce Motocykli.
„Na szkodę Państwa Polskiego”. Emisariuszka i kurierka Elżbieta Zawacka (1909–2009)
28 listopada 1952 r. w więzieniu mokotowskim w Warszawie zapadł kolejny – trzeci już – wyrok w sprawie Elżbiety Zawackiej. Najwyższy Sąd Wojskowy, rozpatrując skargę rewizyjną prokurator ppłk Heleny Wolińskiej, niezadowolonej ze zbyt niskiego wymiaru kary orzeczonej na wcześniejszych rozprawach, skazał oskarżoną „za działania na szkodę Państwa Polskiego” na dziesięć lat więzienia.
28 czerwca 1981 r. rozegrano w Kaliszu mecz finału Pucharu Polski pomiędzy Legią Warszawa, a Pogonią Szczecin (1:0 po dogrywce). Niemy obraz pokazuje fragment zabezpieczenia operacyjnego tego wydarzenia, który został utrwalony przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa
Co skrywają dokumenty dotyczące działalności Departamentu II MSW, czyli PRL-owskiego kontrwywiadu? Czym w szczególny sposób był zainteresowany Departament II?
Mick Jagger na indeksie
Mick Jagger stanowi od dekad ikonę popkultury. Kiedy The Rolling Stones zawitali do Polski, znajdowali się u szczytu kariery, a troskliwie kultywowany przez obrotnego menadżera wizerunek skandalistów szokował i intrygował. Jednak właśnie cykl afer obyczajowych, zakończonych dwoma procesami o posiadanie narkotyków, stał się powodem absurdalnej decyzji komunistycznej biurokracji.
Poznaj historię gmachu Aresztu Śledczego przy ulicy Rakowieckiej w Warszawie! Jaka była praktyka funkcjonariuszy UB podczas przesłuchań? Kim byli sprawcy? Kim ofiary?
Józef Bryła, UB i ucieczka z więzienia w Sandomierzu
Niespokojna historia XX wieku stanowiła wyzwanie dla ludzi starających się realizować swoje ambicje lub przynajmniej zapewnić sobie normalną egzystencję. Nawet ci o słabym charakterze i niesprecyzowanych przekonaniach nie mogli być nigdy pewni swojego losu.
Wojskowa machina represji w PRL (odc. 54 cyklu)
30 maja 1960 r. Obrona Domu Katolickiego
W 1945 r. Kościół katolicki w Zielonej Górze otrzymał zgodę Zarządu Państwowego na przejęcie kościołów poewangelickich: kościoła Matki Bożej Częstochowskiej przy placu Wielkopolskim, kościoła Najświętszego Zbawiciela przy ówczesnym placu Stalina i kościoła św. Józefa przy placu Bohaterów.
Józef Różański – funkcjonariusz komunistycznej bezpieki
W pułapce „Cezarego” – Dionizy Sosnowski
Operacja „Cezary” – jedna z największych prowokacji UB, przez ponad cztery lata fingująca istnienie V Komendy WiN – miała za cel neutralizację przeciwników systemu, infiltrację i skompromitowanie środowisk emigracyjnych, rozgrywanie wywiadów zachodnich. Dionizy Sosnowski był jedną z jej śmiertelnych ofiar.
Fejgin, Romkowski, Różański. Upadek stalinowskich katów
23 kwietnia 1956 r. aresztowano Anatola Fejgina i Romana Romkowskiego. Tych dwóch ludzi, razem z trzecim – skazanym pół roku wcześniej, Józefem Różańskim – symbolizuje stalinowski terror w Polsce.
Między urzędem a służbą. Urząd do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego m.st. Warszawy 1954–1956
Śmierć przyniesiona w święconce. Likwidacja szefa PUBP w Hrubieszowie Jacentego Grodka
Za plecami wkraczających w lipcu 1944 r. na Lubelszczyznę frontowych oddziałów Armii Czerwonej posuwały się jednostki mające na celu zainstalowanie na zajmowanych terenach nowej administracji podległej komunistom. Od samego początku przystąpiono do tworzenia struktur komunistycznego aparatu represji.
Płótno z katyńskiego krzyża
W zasobach archiwalnych IPN historyk ma najczęściej do czynienia z „górą papieru”. Setki teczek, tysiące maszynopisów i rękopisów, czasem fotografie, rzadziej nagrania. Archiwalna rutyna. Ale niekiedy udaje się ją przełamać. Choćby wtedy, gdy z teczki wydobywamy… płótno. Zdjęte z katyńskiego krzyża.
Black Box. Wywiad jako instrument transferu technologii i wsparcia decyzji ekonomicznych
„Sukcesy komunistycznego wywiadu naukowo - technicznego"
Jaką rolę odgrywał Kościół Katolicki na Górnym Śląsku? Gdzie swoją posługę pełnił ks. Bernard Czernecki? Jakie represje spotykały kapłanów wspierających górniczą „Solidarność”?
Aparat bezpieczeństwa w województwie poznańskim 1945–1956
Ostatni niezłomni Rzeszowszczyzny. Rozpracowanie i likwidacja oddziału NZW Adama Kusza „Garbatego”
Na początku 1950 roku oddziały podziemia prawie nie istniały. Amnestia z lutego 1947 doprowadziła do ujawnienia się większości żołnierzy. Pozostały tylko niewielkie grupy tych, co nie uwierzyli w „dobrodziejstwa” komunistów lub byli do walki zmuszeni wskutek prześladowań po skorzystaniu z amnestii.
Łowca Wyklętych – funkcjonariusz UB Ryszard Trąbka
„Zasłużony funkcjonariusz od rozbijania zbrojnego podziemia niepodległościowego na Lubelszczyźnie w latach 40-tych i 50-tych, poprzez udział w likwidacji ostatniego antykomunistycznego partyzanta – Józefa Franczaka, aż po nagradzaną pracę operacyjną – m.in. przeciwko opozycji lat 80-tych”.
Polak, Żyd czy komunista? Problem tożsamości elity władzy w powojennej Polsce
Jak SB rozpracowywała Kazimierza Kutza, Tadeusza Różewicza i Marię Koterbską? Kontrowersje wokół pogrzebu Zbigniewa Cybulskiego. I - prezentacja nieznanych, odkrytych w aktach bezpieki grafik Teofila Ociepki!
50 biogramów szefów komunistycznych służb terroru 1944–1956. (O tomie II Leksykonu bezpieki...)
Tajny plan X
W zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu znajduje się ciekawy dokument zatytułowany Zarys wstępny planu X. Kilkustronicowy maszynopis pochodzi z początku lutego 1953 r. i nie jest podpisany.
Czym były Wojska Ochrony Pogranicza w PRL? Jakie zadania realizował zwiad tych Wojsk? Jaką pozycję zajmował w ramach służb specjalnych PRL?
Infiltracja, inwigilacja, szantaż. Jakie były efekty działań SB wobec „Solidarności”? Na czym polegała „operacja ochrona”?
Kulisy gierkowego „Pomożecie?”
25 stycznia 1971 roku Edward Gierek niespodziewanie przyleciał do Gdańska. Przybył tu, aby prosić robotników o wsparcie dla nowej ekipy rządzącej. „No więc jak – pomożecie?” – zapytał. Robotnicy spontanicznie odkrzyknęli: „Pomożemy!”. Tyle mówi legenda. A jak było naprawdę?
Zagłada oddziału „Zagłoby” pod Hunowem
W powiecie niemodlińskim położonym w południowo-zachodniej części Górnego Śląska, włączonym do Polski w roku 1945, nie było żadnych tradycji polskiej konspiracji niepodległościowej. Jednak to właśnie tam pod koniec tegoż roku zaczął operować liczny i dobrze uzbrojony oddział partyzancki „Zagłoby”.
Tadeusza Pankiewicza gra z SB. Nieudane podchody bezpieki
W okresie powojennym Tadeuszem Pankiewiczem, aptekarzem z getta krakowskiego, zainteresowała się Służba Bezpieczeństwa. W czasie wojny, dla ratowania Żydów, zmuszony był do prowadzenia swoistego dialogu z niemieckim okupantem. Dialogu na tyle udanego, że zdołał ocalić wiele ludzkich istnień.
Aresztowanie „Warszyca”
Jednym z najtragiczniejszych epizodów w historii Konspiracyjnego Wojska Polskiego było aresztowanie kpt. Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca”, do którego doszło wieczorem 27 czerwca 1946 roku.
Czerwone mury krwawego Mokotowa
W więzieniu mokotowskim w okresie terroru stalinowskiego zamordowano na podstawie orzeczeń sądów wojskowych ok. 350–400 osób. Szacuje się, że blisko tysiąc innych zamęczono w trakcie śledztwa.
„Specjalista”, czyli bezpieka w oparach absurdu
W rzeczywistości PRL nawet cień podejrzenia mógł skutkować wieloletnią inwigilacją. Boleśnie przekonał się o tym Kazimierz Bednarski.
Bezpieka wobec ruchu oazowego (1977–1981)
Ruch oazowy od początku był inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa. Nieustannie karano gospodarzy, którzy przyjmowali do swoich domów uczestników rekolekcji oazowych (piętnastodniowych obozów rekolekcyjnych).
Rok więzienia za żłóbek. Historia niezwykłej szopki bożonarodzeniowej w kościele Jezuitów w Kaliszu
Wywrócony żłóbek, obok w zwojach drutu kolczastego figurka Dzieciątka Jezus przepasana czarnym kirem. Z lewej strony przewróconego żłóbka – biała płyta ze śladami gąsienic transportera. Tak w 1981 roku wyglądała szopka bożonarodzeniowa w kościele Jezuitów w Kaliszu.
Osaczony
Zmarły w 1997 r. wybitny krakowski lekarz anestezjolog, prof. Marek Sych, był jedną z tysięcy osób, które w latach reżimu komunistycznego doświadczyły na sobie brutalnych metod działania aparatu bezpieczeństwa.
Wiktor Herer – podpułkownik UB, doradca „Solidarności”
Urodził się 19 stycznia 1920 r. w Czerniowcach na Bukowinie. W 1920 r. jego rodzina przeniosła się do Lwowa. W 1934 r. wstąpił do komunistycznej organizacji młodzieżowej „Pionier” i jeszcze w tym samym roku został zatrzymany przez policję przy rozrzucaniu ulotek, za co usunięto go z gimnazjum.
Świat patrzy. Reakcje zagraniczne na pacyfikację „Wujka”
Śmierć niewinnych górników w pierwszych dniach stanu wojennego nie mogła ujść uwagi Zachodu. Masakrę w Katowicach potępiły nawet tamtejsze partie komunistyczne.
Obrachunek z dekadą Jaruzelskiego... (cz. 6 konferencji naukowej)
Gdzie 13 grudnia 1981 r. był prezydent Ronald Reagan? Jaką rolę pełniły dla Reagana placówki dyplomatyczne USA w PRL? Poznaj raporty ambasady USA w Warszawie z pierwszych tygodni stanu wojennego
Niezwykła historia zwykłych obiektów. Gdynia, ul. Korzeniowskiego 8/10 – budynek, ludzie, wydarzenia
Współpraca funkcjonariuszy PUBP w Lublinie z podziemiem niepodległościowym
Wiele można napisać i powiedzieć o funkcjonariuszach UB, ale nie to, że pomagali podziemiu niepodległościowemu. Zdarzali się jednak i tacy, którzy, będąc ubekami, jednocześnie tajnie współpracowali zarówno z podziemiem poakowskim, jak i narodowym.
Kiszczak Papers
W roku 2018 media obiegła informacja o odnalezieniu nieznanych dokumentów Czesława Kiszczaka znajdujących się w Archiwum Instytutu Hoovera w Kalifornii. Skąd się tam wzięły? I czy ich treść jest rzeczywiście tak sensacyjna?
Zbrodniarze rehabilitują, czyli polityka karna PRL przełomu Bieruta i Gomułki
Trasa Wschód-Zachód w materiałach filmowych Służby Bezpieczeństwa
„Warszawskie tempo”, tak nazywano prędkość, z jaką zbudowano Trasę Wschód-Zachód w Warszawie, prestiżowe przedsięwzięcie ówczesnych władz komunistycznych. W określeniu tym nie było wiele ironii, a więcej dumy z faktu, że trasa powstała niezwykle szybko i zbudowano ją starannie.
Berman - stalinowski zbrodniarz na Polskę
„Prowincjonalne” zwalczanie Kościoła na przełomie lat 50. i 60. XX wieku
Zwolnienie w 1956 r. z odosobnienia kard. Wyszyńskiego nie zmieniło stosunku władz partyjnych do religii i duchowieństwa. Gomułka uspokajał swoich kolegów partyjnych, że ustępstwa wobec Kościoła są tylko wybiegiem taktycznym wynikającym z sytuacji, w jakiej znalazła się władza w połowie lat 50.
Rozmowy SB z bp. Gulbinowiczem
Ksiądz, który zakpił z Wydziału ds. Wyznań. Salezjanin ks. Michał Winiarz (1911–1988)
Jego kapłańskie posługiwanie przypadło na lata 1947–1988, a więc okres zmagania Kościoła z systemem komunistycznym. Doświadczył wielu przykrości ze strony władzy. Nagabywany, inwigilowany, karany – okazywał się kapłanem nieugiętym, pozwalającym sobie nawet na kpiny z pracowników Wydziału ds. Wyznań.
Nielegalne biznesy SB
Dopiero w 1983 r. Służba Bezpieczeństwa została wymieniona w dokumencie prawnym o randze ustawy. Wcześniej tajna policja działała w próżni prawnej, a stan ten był – jak można domniemywać – pochodną leninowskiej filozofii ustrojowej: system obywał się bez prawa, gdyż naczelną zasadą była wola partii.
Zdrajcy i czy już zdrajcy? Konfidenci, agentura wpływu, ubecy - o ludziach (sowieckich), którzy niszczyli II Konspirację
Pochowani pod śmietnikiem
Wyzwaniem jest nie tylko ustalenie miejsc pochówku Wyklętych, lecz także identyfikacja ich szczątków. Jak wyglądają poszukiwania żołnierzy powojennego podziemia?
Czym wsławił się gen. Antoni Longin Baranowski? Dlaczego płk Ignacy Bukowski związał się z komunistycznym wywiadem? Kim był w Chinach płk Florian Siwicki?
Zdradzili bezpiekę, dosięgła ich zemsta
W PRL kontrwywiad bezpieki tropił współpracowników zachodnich wywiadów również w kręgach agentury komunistycznej działającej na rzecz systemu. Do wykrywania przewerbowanych szpiegów wykorzystywano zaawansowane w owym czasie środki techniczne. W trudniejszych przypadkach pomocą służyli towarzysze z KGB.
Pod parasolem bezpieki. Gospodarka PRL po odwilży
Wydarzenia połowy lat pięćdziesiątych nie zmieniły w Polsce ustroju. Spowodowały jednak, że były to już inny kraj i inne społeczeństwo. Również peerelowski aparat bezpieczeństwa uległ przekształceniom.
Rząd Olszewskiego: dekomunizacja Polski - tzw. lista Macierewicza - kulisy odwołania rządu
Zimna wojna: analityka specsłużb obozu sowieckiego - akcje dezinformacyjne wywiadów zachodnich
Esbecki uniwersytet
Do końca PRL szczycili się swoim sowieckim rodowodem. Szkoła oficerska w Legionowie była przez lata głównym miejscem szkolenia oficerów Urzędu Bezpieczeństwa, a później Służby Bezpieczeństwa.
Służba Bezpieczeństwa a sumienie kapłańskie
Po roku 1956 SB stosowała wobec duchownych wyrafinowane formy werbunku. Najskuteczniejszą obroną przed nagabywaniem przez bezpiekę okazywała się wierność powołaniu kapłańskiemu.
Donos i podsłuch. Narzędzia działań bezpieki
Agenci, podsłuchy, punkty obserwacyjne – aparat bezpieczeństwa gromadził wiedzę dzięki tzw. osobowym i rzeczowym źródłom informacji. Umiejętne wykorzystanie donosów, raportów z obserwacji i stenogramów podsłuchów pozwalało na krzyżową ich weryfikację oraz na skuteczniejsze działania przeciw środowiskom opozycyjnym.
Bronisław Eljaszewicz. Oficer wywiadu II RP w okowach SB
W Archiwum IPN znajduje się wiele akt służb bezpieczeństwa PRL dotyczących byłych oficerów wywiadu polskiego z okresu II Rzeczypospolitej. Jednym z nich był Bronisław Eljaszewicz, rozpracowywany przez SB w latach 1957-1973.
Mefisto ubecji
Generał Stefan Bałuk, jeden z cichociemnych i więzień stalinowski mówił o nim: „Jeżeli by ktoś chciał, ażebym go scharakteryzował, to jedno z pierwszych wrażeń czysto wizualnych: była to twarz, której powierzyłbym rolę Mefista w Fauście”.
Co IPN wniósł do naszej wiedzy o PRL-owskim aparacie represji?
Jak powstał Zarząd Wywiadu UOP?
Dlaczego Służba Bezpieczeństwa interesowała się sprzedażą koni?
O Katalogu Osób Rozpracowywanych i działalności opozycyjnej w PRL
Od kolegiów po działania specjalne SB, czyli represje wobec działaczy opozycji w latach 80.
W drugiej połowie lat 70. władze PRL postawiły nie na masowe aresztowania, a na nękanie działaczy opozycji. Nie znaczy to jednak, że opozycjoniści nie trafiali do więzień.
Kryptonim „Rekreacja” – SB wobec środowiska sportowego na terenie województwa suwalskiego (1983-1989)
Zawieszenie stanu wojennego 31 grudnia 1982 r., a następnie jego zniesienie 22 lipca 1983 r. nie sprawiło, że aparat represji przestał się interesować działalnością i funkcjonowaniem zakładów pracy czy ośrodków kulturalnych, sportowych oraz turystycznych.
Tajemnice Departamentu II MSW
Transformacja polityki bezpieczeństwa wewnętrznego Polski w latach 1989 - 1993
Życie w cieniu Zbrodni Katyńskiej
17 września dwa razy zmienił jej życie. W 1939 r. – po agresji sowieckiej – do niewoli dostał się jej ojciec; zamordowało go NKWD w Charkowie. W 1950 r. – po spotkaniu w gronie znajomych – sama trafiła do więzienia i dwa miesiące później została skazana za „rozpowszechnianie kłamstwa katyńskiego”.
W nowych realiach i nowej rzeczywistości
Resort Bezpieczeństwa, powołany w Moskwie 21 lipca 1944 r. przez członków Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, odegrał istotną rolę w budowie, a następnie w utrwalaniu władzy komunistycznej w Polsce.
Aparat bezpieczeństwa w świetle nowych badań
Funkcjonowanie służb specjalnych jest dzisiaj przedmiotem coraz większego zainteresowania, co nie powinno dziwić, jeżeli wziąć pod uwagę rosnącą świadomość co do roli, jaką odgrywały one i nadal odgrywają w polityce.
Walka o budynek
Spory pomiędzy urzędami nie są niczym nadzwyczajnym. W 1946 r. w Gdańsku doszło jednak do niespodziewanego starcia. Rzecz dotyczyła bowiem… budynku dla komunistycznego aparatu bezpieczeństwa.
Opricznicy PRL: Służba Bezpieczeństwa (1975-1990). Kadry
Zbrodniarze wojenni a PRL. Nieznana historia poszukiwań
Opricznicy PRL: Służba Bezpieczeństwa (1975-1990). Wiedzieć co planują Amerykanie. Think tank sowieckich namiestników oraz...
Instrukcje i przepisy wywiadu cywilnego PRL 1953–1990
Demiurg czy Demon? Adam Michnik w dokumentach SB
Kryptonim „Pątnicy”. Służba Bezpieczeństwa wobec pieszych pielgrzymek na Jasną Górę w latach 1976–1988
Milicja Obywatelska w Gdańsku. Formowanie jednostek i ich działalność w 1945 roku
Milicja Obywatelska jako powojenna formacja policyjna została powołana mocą dekretu PKWN opublikowanego 7 października 1944 r. w „Dzienniku Ustaw”.
Proces „siedemnastu” w Radomsku – 7 maja 1946 r.
W nocy z 19 na 20 kwietnia 1946 r. do Radomska wkroczyły oddziały Konspiracyjnego Wojska Polskiego (KWP). Prawie 170 żołnierzy pod dowództwem por. Jana Rogulki „Grota” zaatakowało więzienie, w którym przetrzymywano kilkudziesięciu akowców, siedzibę powiatowego UB, komendę milicji (MO) i koszary.
Operacja „Kapella”, czyli litewskie KGB przeciw Janowi Pawłowi II
Akcje specjalne kontrwywiadu
Zintegrowany System Kartotek Operacyjnych w MSW PRL
Początki informatyki w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych PRL datuje się na 20 lutego 1967 roku, kiedy to Zarządzeniem MSW nr 023/67 powołano komisję odpowiadającą za koordynację całokształtu działań związanych z elektronicznym przetwarzaniem informacji w resorcie.
Made in MSW
Służba Bezpieczeństwa, czy szerzej resort spraw wewnętrznych, nigdy nie uczestniczył w tak dużym stopniu w działalności środków masowego przekazu, jak w stanie wojennym.
Ludzie bezpieki. Kto budował zręby aparatu bezpieczeństwa po 1945 roku
Oddział Wywiadowczy Sztabu Głównego ludowego Wojska Polskiego 1944-1945...
Polityczne konstruowanie „okrągłego stołu”
Zanim stolarze w Henrykowie zbudowali najsłynniejszy polski mebel, idea „okrągłego stołu” została skonstruowana politycznie.
Praca operacyjna Służby Bezpieczeństwa w ośrodkach odosobnienia
Umieszczenie kilku tysięcy działaczy związkowych i opozycyjnych w ośrodkach odosobnienia okazało się dla władz stanu wojennego niewystarczające. Dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych było niezmiernie ważne, żeby wśród internowanych jak najszybciej rozpocząć pracę operacyjno-filtracyjną.
Operacja „Uran”. Służba Bezpieczeństwa wobec wizyty Charlesa de Gaulle’a w województwie katowickim w 1967 r.
„Niech żyje Zabrze, najbardziej śląskie miasto ze wszystkich śląskich miast, czyli najbardziej polskie miasto ze wszystkich polskich miast!”. To słynne zdanie prezydenta Francji Charlesa de Gaulle’a, wygłoszone w zabrzańskim Domu Muzyki i Tańca zostało skrzętnie wykorzystane przez propagandę PRL.
Wywiad i kontrwywiad PRL a kraje zachodnie
Sanitariuszka wyklęta
Dwukrotna kara śmierci, 15 lat więzienia, utrata praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze oraz przepadek mienia na rzecz Skarbu Państwa – taki wyrok wydał Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku wydany na niespełna osiemnastoletnią Danutę Siedzikównę „Inkę”, sanitariuszkę Armii Krajowej.
Tajemnica aresztowania Witolda Pileckiego
Od kiedy Witold Pilecki powrócił na należne mu miejsce polskiego bohatera narodowego sprawa kulis jego aresztowania budzi wśród badaczy duże zainteresowanie. Problem w tym, iż znalezienie odpowiedzi na pytanie: Kto zdradził?, wcale nie jest takie proste.
Twarze pionu śledczego MBP
Opisując swoje śledztwo, prowadzone przez funkcjonariuszy z Departamentu Śledczego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, ordynariusz kielecki bp Czesław Kaczmarek wspominał: „Płk Różański np. opowiedział mi kiedyś z uśmiechem, że «zachęcił» tak świadka [Tadeusza] Chromeckiego do «szczerości», iż ten napisał aż 1500-stronnicowy (sic!) elaborat, mający świadczyć o mojej winie”.
Podwójne oblicze jezuity, czyli historia TW „Student”
KBW. Partyjne wojsko według sowieckiego wzoru
W roku 1945 osadzony przez Związek Sowiecki marionetkowy rząd uchwalił utworzenie Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wzorowane na wojskach wewnętrznych NKWD oddziały służyły do walki z „wrogiem wewnętrznym” czyli tak naprawdę – polskim społeczeństwem.
Pretorianie systemu zła. Leksykon ludzi bezpieki
O pracach nad pierwszym w polskiej historiografii Leksykonie prezentującym sylwetki funkcjonariuszy komunistycznych organów bezpieczeństwa państwa, z redaktorami pierwszego tomu Magdaleną Dźwigał i dr. Witoldem Bagieńskim, rozmawia redaktor naczelny portalu przystanekhistoria.pl, dr Rafał Leśkiewicz.
Profesor Roman Ingarden w aktach SB
Profesor Roman Ingarden, wybitny polski filozof, znany w kraju i za granicą. Był inwigilowany przez aparat bezpieczeństwa w Krakowie w pierwszej połowie lat 50. oraz na początku lat 60. w związku z akcjami wymierzonymi w środowisko naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kryptonim „Zagubiony”: uprowadzenie Bohdana Piaseckiego w materiałach bezpieki [z Archiwum IPN]
Księża dla władzy groźni. Duchowni współpracujący z opozycją (1976–1989). Tom II
Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944–1956. Tom I
Nie mordujcie polskich księży, czyli pogrzeby zamordowanych w 1989 r. kapłanów „oczami” SB
20 stycznia 1989 r. w swoim mieszkaniu na plebanii parafii św. Karola Boromeusza w Warszawie został zamordowany ks. Stefan Niedzielak.
Rozmowy operacyjne SB z ks. Henrykiem Gulbinowiczem 1969-1985
Urząd do Spraw Wyznań. Koordynator represji wobec Kościoła
19 kwietnia 1950 r. powołano Urząd do Spraw Wyznań, a wkrótce jego terenowe agendy. Oficjalnie miał usprawnić państwową administrację w sferze wyznaniowej, w istocie był narzędziem walki z Kościołem.
Zbrodnia i kłamstwa
14 maja 1983 r. w szpitalu w Warszawie zmarł w wyniku obrażeń narządów jamy brzusznej Grzegorz Przemyk, syn poetki i działaczki opozycyjnej Barbary Sadowskiej. Stało się to trzy dni przed jego 19. urodzinami, dwa dni po skatowaniu go przez trzech milicjantów w komisariacie przy ul. Jezuickiej.
Ucieczka komunistycznego zbrodniarza
O ile Helena Wolińska czy Stefan Michnik wyjechali z Polski już w latach sześćdziesiątych, to Salomon Morel jeszcze w początku lat dziewięćdziesiątych mieszkał w Katowicach – kilkadziesiąt metrów od siedziby Prokuratury Wojewódzkiej, przy tej samej ulicy.
Kontrwywiad SB vs. Grupy Oporu „Solidarni”
„Cezar”-kolporter. Ksiądz Władysław Ciastoń SAC na celowniku gdańskiej bezpieki po Grudniu ’70
Mimo ogłoszonej w grudniu 1970 r. normalizacji stosunków między państwem a Kościołem komuniści nie zamierzali przerywać inwigilacji duchowieństwa. Przykładem jest sprawa ks. Władysława Ciastonia z domu zakonnego pallotynów w Gdańsku przy kościele św. Elżbiety – świadka i niemalże uczestnika walk pod Komitetem Wojewódzkim PZPR w Grudniu `70.
Inwigilacja i próby pozyskania przez bezpiekę prof. Konstantego Grzybowskiego
Konstanty Grzybowski urodził się 17 lutego 1901 r. w Zatorze, w rodzinie lekarskiej. Po ukończeniu gimnazjum im. Sobieskiego w Krakowie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1924 r.
„Dialog należy kontynuować…”. Rozmowy operacyjne Służby Bezpieczeństwa z ks. Henrykiem Gulbinowiczem...
Bohdan Kiełbasa, oprawca z bezpieki
Mieszkańcy przedwojennego woj. kieleckiego dość szybko zetknęli się z realiami nowej Polski. Od sierpnia 1944 r. w rękach wojsk sowieckich znajdował się m.in. rejon Sandomierza. Miasto przez prawie pół roku stanowiło nieformalną stolicę województwa.
Grupy Oporu „Solidarni”: historia pewnego porwania
Dziewięć dni, które wstrząsnęły Peerelem
2 czerwca 1979 r. Jan Paweł II rozpoczął pierwszą pielgrzymkę do Polski, podczas której odwiedził Warszawę, Gniezno, Częstochowę, Kraków, Oświęcim, Kalwarię Zebrzydowską i Wadowice.
Bezpieka szuka siebie
W czasie pogrzebu ks. Jerzego Popiełuszki, który odbył się 3 listopada 1984 r., podniesiono transparent: „Nie zapomnimy – studenci prawa”. Wszyscy w Polsce zdawali sobie wówczas sprawę z tego, że dochodzenie i proces w sprawie zamordowania niezłomnego kapłana nie będą rzetelne.
Reżim Go zamordował, ale to nie był koniec zła - z procesu PRL oskarżonych o zabójstwo ks. Jerzego
Lustracyjna recydywa
Stara złodziejska zasada mówi: gdy cię złapią za rękę, mów że to nie twoja ręka! Lustrowani to osoby pełniące lub kandydujące do pełnienia funkcji publicznych, więc raczej „białe kołnierzyki”, a nie „recydywa”, ale niektórzy z nich także kierują się tą zasadą.
Męczeńska noc
Gromadzona w Instytucie Pamięci Narodowej oraz w archiwach kościelnych dokumentacja dotycząca zabójstwa ks. Jerzego Popiełuszki pozwala odtworzyć niektóre wydarzenia nocy z 19 na 20 października 1984 r. i zobaczyć, jak informacja o uprowadzeniu księdza ujrzała światło dzienne.
Pozytywne „efekty uboczne” lustracji
Lustracja to nie tylko jawność życia publicznego i pilnowanie, aby ważnych stanowisk, funkcji i zawodów nie wykonywały osoby tego niegodne.
Testament zza grobu
W Pałacu Prezydenckim 21 kwietnia 2017 roku odbyło się wręczenie not identyfikacyjnych kolejnym rodzinom ofiar zbrodni komunistycznych. Wśród odnalezionych i tym razem nie było płk. Aleksandra Rybnika „Dzikiego”, „Jerzego”, legendarnego dowódcy AK/WiN na Białostocczyźnie.
Wywiad naukowo-techniczny PRL
SB na tropie „Autora”
W pierwszej połowie lat 60. warszawska i krakowska SB trafiły na trop szpiega, który w listach wysyłanych pocztą do RFN przemycał tajnopisy z informacjami o obiektach wojskowych w Krakowie i okolicach. Pomimo zaangażowania ogromnych sił i środków SB nigdy nie zdołała ustalić autora tych meldunków.
Prawda + Krzyż + Wyzwolenie. O ks. Franciszku Blachnickim
Amerykańskie depesze przechwycone przez kontrwywiad PRL
Terroryzm: jego związki z PRL i współczesne oblicza
Franciszka Skwierczyńskiego „tajna kronika” szczecińskiej „Solidarności” w latach 1980–1982
Funkcjonariusz Kapka
Sport amatorski był w PRL fikcją. Nie inaczej było w przypadku piłkarzy. Po boiskach biegali, więc – przynajmniej formalnie – górnicy, włókniarze, żołnierzy, milicjanci i esbecy, a nie zawodowi futboliści.
WiN: czy konspiracja cywilna miała szansę powodzenia?
Żyrardowskie strajki w lipcu 1980 roku
Największym centrum strajkowym w lipcu 1980 r. – oprócz Lublina, czy szerzej Lubelszczyzny – był Żyrardów, liczący niespełna 40 tys. mieszkańców. Jednak dziś już prawie nikt nie pamięta o robotniczych protestach w tym mieście.
Jak bezpieka dopadła Aleksandra Młyńskiego „Drągala”
Nie dać im spokoju. Jerzego Kanikuły boje z komuną
W Trójmieście Solidarność Walcząca działała już od 1982 r. Jej aktywność zwiększyła się, kiedy inicjatywę przejęli Ewa Kubasiewicz i Andrzej Kołodziej. U ich boku działał dwudziestolatek, Jurek Kanikuła, któremu niekiedy brakowało doświadczenia, ale nigdy odwagi.
„Zdrada” Andrzeja Krzysztofa Wróblewskiego
W sierpniu 1968 r. Polacy, wbrew głoszonym do dzisiaj przez niektórych opiniom, nie poparli masowo inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Mało tego, to właśnie wówczas deklarowaną „bratnią przyjaźń” zastąpiła prawdziwa, przez nikogo niewymuszona solidarność polsko-czechosłowacka.
Trasa W-Z: niemy świadek Warszawy pod rządami komunistów. Materiały SB z Archiwum IPN
Łomżyńscy urzędnicy w żelaznym uścisku UB
Radość mieszkańców Łomży z zakończenia okupacji niemieckiej mieszała się ze strachem przed „wyzwolicielami”. Nie były to obawy formułowane na wyrost – wciąż żywa była pamięć o okupacji „za pierwszego Sowieta”.
Obława Augustowska – zbrodnia bez przedawnienia
Wynikiem sowieckiej operacji wojskowej z lipca 1945 r., określanej dziś jako Obława Augustowska, była największa zbrodnia popełniona na Polakach po II wojnie światowej. Co najmniej 600 Polaków zostało zamordowanych w nieznanym miejscu a sprawcy pozostali bezkarni.
Wygórowana cena za słaby żart
W zniewolonym i ubezwłasnowolnionym społeczeństwie PRL narzucony siłą kult Józefa Stalina starano się chociaż ośmieszyć zjadliwymi dowcipami. Funkcjonariusze aparatu represji kpiny z sowieckiego tyrana traktowali jako „wrogą propagandę” i bezlitośnie karali.
Mord cywilnej ludności w Terce, 8 lipca 1946 r.
8 lipca 1946 r. w miejscowości Terka doszło do mordu na ludności cywilnej. Żołnierze Wojska Ochrony Pogranicza w wyjątkowo brutalny sposób zamordowali wówczas 31 mieszkańców wsi.
Samarytanie ze Służby Bezpieczeństwa
W PRL wszystkie sfery życia znajdowały się pod kontrolą aparatu bezpieczeństwa. Nie inaczej było z pogrzebami, tak dygnitarzy partyjnych i rządowych, jak i działaczy opozycji oraz ich rodzin, a także ofiar „organów porządkowych” (np. w Grudniu ’70 czy pacyfikacji kopalni „Wujek” w grudniu 1981 r.).
Stanisław Hejmowski – bohaterski prawnik z Poznania
Czerwiec 1956 r. na trwałe zapisał się w naszej historii jako miesiąc, w którym doszło do pierwszej w powojennej Polsce robotniczej rewolty, skierowanej przeciw władzy komunistycznej.
Nieznane instrukcje, wytyczne, okólniki Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego dotyczące ruchu ludowego i niezależnych działaczy ludowych w latach 1945–1954
Tajemnice Strażnicy WOP w Konarach (1945–1947). Szabrownictwo, dezercje, morderstwa
Marek Hłasko i aparat represji PRL
Aparat represji PRL zainteresował się Hłaską bardzo wcześnie, bo jeszcze na początku lat 50-tych, zanim dał się on poznać jako pisarz i zdobyć jakąkolwiek popularność. SB nie straciła zainteresowania nim aż do jego śmierci, a nawet dłużej – dokumentację rozpracowania go zamknięto kilka lat później.
Osaczony. Krąg zagrożeń wokół księdza Jerzego
19 października 1984 roku, został porwany ks. Jerzy Popiełuszko, duszpasterz ludzi pracy, organizator mszy za ojczyznę, jeden z kapelanów Solidarności. Przez ostatnie dwa lata pracy w kościele św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu musiał się zmagać z osaczającą go Służbą Bezpieczeństwa.
Emil Barchański: ostatnia ofiara Dzierżyńskiego?
10 lutego 1982 roku doszło do jednej z najbardziej spektakularnych akcji „małego sabotażu” w całym stanie wojennym. Przeprowadzili ją nie doświadczeni opozycjoniści, lecz nastolatkowie. Podpalili pomnik Feliksa Dzierżyńskiego w Warszawie.
System działania komunistów w czasie przygotowań do III pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny na przykładzie Krakowa
O trzeciej wizycie papieskiej rozmawiano od 23 grudnia 1985 r. W czasie posiedzenia Komisji Wspólnej z tego dnia kard. Macharski zaproponował, by III pielgrzymka Jana Pawła II do kraju odbyła się w 1987 w związku z Krajowym Kongresem Eucharystycznym, a centralnym punktem wizyty była Warszawa.
Stefan Odziemski, mechanik w myśliwskich Dywizjonach 303 i 315 (z akt Archiwum IPN)
Sprawa Hermanna Fielda
W sierpniowy wieczór 1949 r. funkcjonariusze MBP uprowadzili z warszawskiego lotniska Okęcie amerykańskiego obywatela i wsadzili go na pięć i pół roku do piwnicy tajnego więzienia. Amerykańska ambasada i rząd otrzymały oficjalne noty od rządu Polski Ludowej, że poszukiwany nie przebywa nad Wisłą.
Mjr Adam Trybus „Gaj” (1909-1982)
Tragiczne losy kpr. Jana Staszczaka, żołnierza AK z Rzeszowszczyzny
Przywrócić pamięć. Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku...
Ucieczka… z lotniska do więzienia
Święta Wielkanocne mieli spędzić już w wolnym kraju, w Szwecji. W Wielką Środę, 5 kwietnia 1950 r., na płycie lotniska w Gdańsku grupa pasażerów z biletami PLL LOT oczekiwała na samolot relacji Gdańsk–Łódź–Katowice. W kilka godzin później wszyscy trafili do Łodzi transportem więziennym.
Stanisław Pyjas i Studencki Komitet Solidarności
Kiedy Józef Cyrankiewicz odrąbywał ręce poznaniakom
Maj’82. Kronika Wydarzeń (...wg SB i ZOMO)
Tajemnicze kryptonimy
Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego bacznie obserwowało wszelkie przejawy zainteresowania Zbrodnią Katyńską nie tylko w Polsce, ale także na świecie. Wywiad zbierał informacje o każdej inicjatywie wyjaśnienia mordu na polskich oficerach.
Bezpieka w bezpiece. O Zarządzie Ochrony Funkcjonariuszy MSW (1984–1990)
W 1984 roku, w tle sprawy porwania i morderstwa ks. Jerzego Popiełuszki, w resorcie spraw wewnętrznych pod patronatem gen. Czesława Kiszczaka, materializował się pomysł utworzenia w MSW nowej struktury.
O początkach Urzędu Ochrony Państwa, czyli jak w Polsce powstały służby specjalne
Wiosną 1990 r. na fali zmian zapoczątkowanych obradami Okrągłego Stołu odbywającymi się rok wcześniej uchwalono ustawę z dnia 6 kwietnia o Urzędzie Ochrony Państwa. Jej wejście w życie to data rozpoczęcia procesu kształtowania się cywilnych służb specjalnych demokratycznej Polski.
Ofiara Lakara
Ważnym punktem zaczepienia, dla wywiadowczej aktywności osławionego „Lakara” („Madery”), czyli Andrzeja Madejczyka na kierunku watykańskim, był krąg polskich duchownych w Niemczech.
Obława na członków grupy „Mnicha” w relacji funkcjonariusza Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach
„Wspomnienia walk z bandami” autorstwa Zygmunta Łagowskiego to przykład jednej w wielu relacji sporządzonych przez funkcjonariuszy organów bezpieki.
Sieroty po Kiszczaku
W 1990 r. zakończyły prace komisje weryfikujące funkcjonariuszy SB. Pozytywnie ocenieni zostali przyjęci w szeregi UOP oraz Policji.
Wielka ucieczka z więzienia PRL. Kulisy wydarzeń z 2 grudnia 1955 roku
Późnym wieczorem 2 grudnia 1955 r. kilkunastu więźniów usiłowało zbiec z zakładu karnego w Sieradzu. I choć próba ta nie powiodła się, przeszła ona do historii jako największa w dziejach więziennictwa PRL nieudana ucieczka podjęta bez pomocy z zewnątrz.
Marzec’68 na esbeckich taśmach
Przed południem 9 marca 1968 roku tłum zbiera się w rejonie Politechniki i w pobliżu Uniwersytetu na Krakowskim Przedmieściu. Demonstranci i gapie zajmują całą szerokość chodników. Studenci palą gazety. Tak manifestują przeciw kłamstwom prasy. W następnych dniach ten gest będzie się często powtarzał.
Przesłuchanie „Murata”
W nocy z 11 na 12 marca 1949 r. strażnicy aresztu WUBP w Łodzi stwierdzili, że Jan Małolepszy „Murat” – dowódca Konspiracyjnego Wojska Polskiego – leży martwy w celi. Oficjalnie poinformowano, że zmarł on na atak serca. Tymczasem zakatowali go funkcjonariusze UB podczas nieformalnych „przesłuchań”.
Sędzia, który zabił braci Marchelów
Spośród wielu przewidzianych prawem środków represji najczęściej sięgał po rozwiązania ostateczne. Swą ponurą sławę zyskał, orzekając ponad dwieście, w większości wykonanych wyroków śmierci. Tylko na Białostocczyźnie jego decyzje stały się podstawą rozstrzelania lub powieszenia co najmniej 174 osób.
Katownia przy Strzeleckiej 8
Inspektor i jego żołnierze. Organizacja Pawła Cierpioła „Makopola” w powiecie rybnickim i pszczyńskim w latach 1945–1946.
Organizacja Pawła Cierpioła „Makopola” prowadziła niepodległościową działalność propagandową i zbrojną w południowej części Górnego Śląska w latach 1945–1947. Była kontynuatorką inspektoratu rybnickiego Armii Krajowej i Delegatury Sił Zbrojnych.
Jeden z 316 – Hieronim Dekutowski „Zapora” (1918-1949)
Żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Cichociemny, oficer Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, ofiara komunistycznej zbrodni.
Czy wywiad cywilny PRL został przejęty przez amerykańskie służby specjalne?
Harcerze z wielkopolskiej Krobi – czas więzienia 1950-1956
Harcerze z Krobi marzyli o niepodległej Polsce. W 1947 r. zawiązali grupę konspiracyjną „AK «Zawisza»”. Pisali i kolportowali ulotki i plakaty krytykujące władze komunistyczne, zamalowali na czarno szyld Komitetu Gminnego PPR w Krobi i przechowywali broń.
...zakładano, że [mój rząd] padnie... i że to otworzy drogę rekomunizacji kraju... - Jan Olszewski w 1992 r. po obaleniu jego rządu [z Archiwum IPN]
Andrzej Bujok „Jędrek” – jedyny, który przeżył
Starannie przygotowana prowokacja komunistycznej bezpieki doprowadziła do zamordowania całego oddziału Narodowych Sił Zbrojnych. Andrzej Bujok ps. „Jędrek” był jedynym z partyzantów „Bartka”, który cudem ocalał z operacji eksterminacyjnej UB. Można o nim powiedzieć „szczęściarz”, ale czy na pewno?
„Zastraszali tymczasowością polskości na tutejszych ziemiach …”
Choć w latach sześćdziesiątych formalnie „problemu niemieckiego w Polsce nie było”, to Służba Bezpieczeństwa prowadziła intensywne działania, kompletnie przeczące temu stwierdzeniu.
Akademicki Ruch Oporu w Szczecinie na celowniku Służby Bezpieczeństwa
Akademicki Ruch Oporu w Szczecinie był niewielką studencką grupą opozycyjną, powołaną na przełomie lutego i marca 1982 r. Szczecińska Służba Bezpieczeństwa do jej rozbicia zastosowała nadzwyczaj szeroki wachlarz środków.
Wywiad PRL w Rzymie
Rezydentura Departamentu I MSW w Rzymie była uważana za jedno z czołowych przedstawicielstw wywiadu PRL za granicą. Głównym obiektem zainteresowania tej placówki była Stolica Apostolska. Zapotrzebowanie władz w Warszawie na informacje z Watykanu wyraźnie wzrosło w czasie pontyfikatu Jana Pawła II.
Rozkaz – zniszczyć!
Masowa likwidacja akt Służby Bezpieczeństwa rozpoczęła się w drugiej połowie 1989 r. i trwała nieustannie do 31 stycznia 1990 r. Zniszczono w tym okresie znaczną część dokumentów dotyczących rozpracowywania Kościoła i opozycji.
Z toporkiem na Dzierżyńskiego
Pomnik Dzierżyńskiego w Warszawie był kilkukrotnie obiektem ataków. Najbardziej znany był ten ze stanu wojennego, ale nie mniej brawurowa próba miała miejsce ponad dekadę wcześniej. Nomen omen w rocznicę „rewolucji październikowej”.
Dzielni harcerze z Krobi – AK „Zawisza”
Harcerze z Krobi reaktywowali drużynę w 1945 r. nawiązując do patriotycznych tradycji II RP. Wiedli normalne życie skautowe: zbiórki, gawędy, ogniska, obozy letnie, udział w uroczystościach. Wkrótce władze zabroniły im nawet tego.
Sonderfahndungsbuch Polen. Specjalna Księga Gończa dla Polski
Wygląda niepozornie. Niewielki format, taka sama objętość, jako wydawca podany Urząd Kryminalny Policji Rzeszy. W środku – pożółkłe już, gęsto zadrukowane stroniczki. Na nich zaś nazwiska, nazwiska, nazwiska… Za niemal każdym z nich kryje się okupacyjny dramat.
„Wyzwolenie” gorsze niż potop
Rozważania na temat tego, czy rok 1945 przyniósł Polsce wyzwolenie, należy zacząć od określenia, o której Polsce mówimy. Jeśli o tej w granicach z 1939 roku, to dla ludności mieszkającej na Kresach nie ma mowy o jakimkolwiek wyzwoleniu.
Władze PRL wobec arcybiskupa poznańskiego Antoniego Baraniaka w latach 1957–1977
W trakcie pełnienia posługi arcybiskupa poznańskiego, ks. Antoni Baraniak doświadczył zarówno oficjalnych nacisków i szykan ze strony władz jak również inwigilacji i licznych prób dezorganizacji jego pracy duszpasterskiej przez Służbę Bezpieczeństwa.
Wileński i Nowogródzki Okręg AK w walce z władzą sowiecką 1944-1945
7 lipca 1944 r. oddziały Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego i Nowogródzkiego rozpoczęły operację „Ostra Brama” – akcję mającą na celu opanowanie Wilna. Po 6 dniach ciężkich zmagań, po włączeniu się do walki Armii Czerwonej, Wilno zostało zajęte.
Czesław Kiszczak cz. 2 (odc. 33)
Czesław Kiszczak cz. 1 (odc. 32)
Życiorysy zamknięte w aktach – przykład Abrama Akawca
Funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa prowadzili akta wielu obywateli powojennej Polski. Tak się jednak składa, że oni sami także mieli życiorysy bogato opisane w teczkach i sami wpadali w ich sidła. Dobrze to ilustruje przypadek Andrzeja (Abrama) Akawca.
Katyńskie piętno. Byłaby wielką montażystką – gdyby nie PRL
„Sprawa Katynia zaciążyła na całym moim życiu” – mówiła montażystka filmowa Zofia Dwornik. Ofiarami zbrodni z 1940 r. padli jej ojciec i stryj. Ona sama za głoszenie prawdy o sowieckich represjach trafiła do więzienia. Pracowała z najlepszymi polskimi reżyserami.
Zamknąć Hutę Siechnice
W drugiej połowie lat 80. XX wieku, przede wszystkim za sprawą Ruchu „Wolność i Pokój” środowiska opozycyjne w PRL zaczęły zwracać uwagę na problemy związane z ochroną środowiska. Dezaprobata wobec działań niszczących środowisko była zarazem sprzeciwem wobec systemu.
Czołgi na ulicach Gdańska
O czym rozmawiali milicjanci i żołnierze biorący udział w pacyfikacji Gdańska 16 grudnia 1981 r.? IPN Gdańsk publikuje nagrania zarejestrowane z nasłuchu działaczy „Solidarności”. Słychać na nich m.in. salwy czołgów wyprowadzonych na ulice miasta.
Miałam syna Emila. Wywiad rzeka z Krystyną Barchańską-Wardęcką
Przejmująca i szczera rozmowa z matką o synu Emilu. Emil Barchański jest najmłodszą ofiarą stanu wojennego. Gdy został zamordowany w czerwcu 1982 roku, był uczniem warszawskiego liceum, nie skończył jeszcze siedemnastu lat.
Wojskowe Obozy Internowania 1982-1984 r.
Przeprowadzone przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku śledztwo o sygnaturze S85.2008.Zk obaliło domniemanie legalności działań wobec osób umieszczonych w Wojskowych Obozach Internowania dalej zwanych WOI.
Kołodziejczyk na szefa MON u Mazowieckiego, czyli Jaruzelski, Siwicki i Kiszczak kontrolują zamianę LWP na WP (głosy w dyskusji)
Ustalenia w tle. Przeobrażenia aparatu bezpieczeństwa w służby specjalne państwa demokratycznego (1988–1990)
Zmiana czy kontynuacja? Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w latach 1989–1991
Wstęp do poetyki donosu
Wiedza o naszej historii i literaturze wciąż jest ułomna – i pozostanie taką, dopóki nie wydamy antologii donosu polskiego. Biorąc zaś pod uwagę, jacy pisarze byli zaangażowani w jej tworzenie i jak długo trwała ich „twórczość”, można założyć, że będzie to ewenement w skali świata.
Kontrwywiad wojskowy PRL wobec wizyty Jana Pawła II w kraju w 1979 r.
W związku z pierwszą wizytą Jana Pawła II do Polski, która odbyła się w dniach 2 do 10 czerwca 1979 r. jedną z podstawowych kwestii na jaką zwracała uwagę Wojskowa Służba Wewnętrzna, czyli kontrwywiad wojskowy było zabezpieczenie wojska i jego składu osobowego.
Małżeństwo Jolanta i Andrzej Gontarczykowie vel Lange - komunistyczni szpiedzy lat 80. XX wieku - studium przypadku
Aparat bezpieczeństwa na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956 – Panel 1
Żeby nie przeszkadzał. Deportacja Kornela Morawieckiego przez reżim Jaruzelskiego
„Ukadrowienie agentury SB i WSW – studium przypadków”
Komunistyczny wywiad wojskowy kontra Solidarność Walcząca
Dysfunkcje w Służbie Bezpieczeństwa w latach siedemdziesiątych
Operacja „Wisła” – inne spojrzenie
Dominuje u nas pogląd, że przesiedlenie Ukraińców i Łemków w 1947 r. to zasługująca na jednoznaczne potępienie zbrodnia komunistyczna.* Jednak część historyków główne zło upatruje w ideologii i działalności nacjonalistów z OUN i UPA, a akcję tę uznaje za działanie w stanie wyższej konieczności.
Epistolografia w Polsce Ludowej (1945–1989). Sesja I
Arcybiskup Antoni Baraniak (1904–1977)
Nie nosił munduru, tylko sutannę, ale z pewnością zasługuje na miano żołnierza niezłomnego Kościoła
Kardynał Franciszek Macharski (1927-2016)
W schyłkowym okresie PRL kard. Franciszek Macharski był jednym z najważniejszych hierarchów polskiego Kościoła. Odgrywał pierwszoplanową rolę jako bliski współpracownik Jana Pawła II, wiceprzewodniczący KEP i współprzewodniczący reaktywowanej we wrześniu 1980 r. kościelno-rządowej Komisji Wspólnej.
„Bezpieka wyleci dziś w powietrze”
22.11.1945 r. o 21.30 dowódca warty powiatowego UB w Kępnie Mądraszek odebrał telegram z gminnego posterunku UB w Perzowie z wiadomością, że w miejscowości Turkowa „banda leśna” zastrzeliła jednego z informatorów. Przy zabitym znaleziono kartkę informującą, że „bezpieka wyleci dziś w powietrze”.
Polacy głosują PPR decyduje
Wolne wybory z powszechnym, tajnym głosowaniem – takie zobowiązanie w sprawie przyszłości Polski przyjęli w Jałcie przywódcy ZSRR, USA i Wielkiej Brytanii. Kandydatów miały wystawić „wszystkie partie demokratyczne i antynazistowskie”. Rzeczywistość okazała się zupełnie inna.
Nie pozostał żaden ślad
Wypłakane oczy, wieloletnie poszukiwania, rozsyłanie listów, dobijanie się do urzędów i biur, czepianie się nadziei… I nic. Latem 1945 roku zaginął słuch o prawie sześciuset mieszkańcach Suwalszczyzny. Nie ma wątpliwości, że wszyscy zostali zgładzeni, ale wciąż nie znamy odpowiedzi na wiele pytań.
„Stefan” – jeden z „Wyklętych”
Spośród wszystkich konspiratorów tworzących zbiorowość Żołnierzy Wyklętych najtragiczniejszą – mimo wielokrotnie dawanego świadectwa bohaterskiej postawy – byli żołnierze konspiracji kresowej. Jedną z postaci z tego kręgu był Stefan Pabiś „Stefan”, żołnierz ZWZ-AK-WiN z powiatu wołkowyskiego.
„Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii władzy...” - podsumowanie
Siedmiu z „Łączki”
We wtorek 16 września 1947 roku funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego ujęli na Dolnym Śląsku majora Hieronima Dekutowskiego „Zaporę”, cichociemnego, legendarnego dowódcę zgrupowania partyzanckiego AK, DSZ i WiN na Lubelszczyźnie oraz siedmiu towarzyszących mu oficerów.
Pod okiem „Henryka”. STASI
Powiedzieć, że byli przyjaciółmi, to przesada. Ale znajomymi – owszem. Donald Tusk – młody historyk, opozycyjny dziennikarz, od 1983 roku redaktor podziemnego „Przeglądu Politycznego”. Detlef Ruser – starszy o dwie dekady naukowiec z komunistycznej NRD, przez polskich przyjaciół zwany Heniem.
Józef Skrzydlewski – powstaniec wielkopolski, oficer Wojska Polskiego, ofiara represji stalinowskich
Podpułkownik dyplomowany Józef Skrzydlewski był najwyższym rangą i funkcją oficerem przedwojennego wywiadu polskiego, którego po wojnie zamęczyli komuniści. Zmarł w mokotowskim więzieniu. Wszystko potoczyłoby się inaczej, gdyby po wojnie nie wrócił do Polski.
Operacja „Papież”
Po zamachu na Jana Pawła II służby komunistyczne fałszowały dokumenty i wysyłały pogróżki do włoskich śledczych, by skierować sprawę na ślepy tor – mówił w 2016 roku prokurator Michał Skwara, współautor książki „Agca nie był sam”, w rozmowie z Jakubem Gołębiewskim.
Komunistyczna bezpieka wobec bydgoskiej „Solidarności” w latach 1980–1981
Narodziny i późniejsza działalność NSZZ „Solidarność” czyniły wyłom w dzierżonym przez komunistów monopolu na sprawowanie władzy Z tego też względu reprezentanci PZPR próbowali przeciwdziałać rosnącym wpływom opozycji, wykorzystując do tego głównie Służbę Bezpieczeństwa.
Ostatni. Józef Franczak „Laluś” (1918–1963)
W ciche, poniedziałkowe popołudnie 21 października 1963 roku rolnicy ze wsi Majdan Kozic Górnych jak zwykle pracowali w polu. Nad okolicą unosił się dym z palonych naci ziemniaczanych. Nagle ciszę rozdarły serie z karabinów maszynowych: rozpoczynała się ostatnia walka Józefa Franczaka „Lalusia”.
Ksiądz Stefan Niedzielak: ostatnia ofiara Katynia?
W piątek 20 stycznia 1989 roku późnym wieczorem ks. Stefan Niedzielak – siedemdziesięcioczteroletni proboszcz na warszawskich Powązkach – został brutalnie zamordowany w swoim mieszkaniu. Nieznani do dzisiaj sprawcy najpierw bestialsko go pobili, a potem dosłownie złamali mu kark.
Pierwsza „zorza” wolności
Podsumowujący przebiegająca w dniach 16–23 czerwca 1983 r., a więc jeszcze w czasie stanu wojennego, drugą pielgrzymkę papieża Jana Pawła II do ojczyzny, płk Zenon Płatek, dyrektor Departamentu IV MSW, zajmującego się rozpracowywaniem Kościoła katolickiego w Polsce wykazał się urzędowym optymizmem…
Bomby w Zagórzu. Część II: Zamach na Gomułkę
Śledztwo katowickiej Służby Bezpieczeństwa w sprawie nieudanego zamachu na sowieckiego genseka Nikitę Chruszczowa przez dwa lata nie przynosiło żadnych rezultatów. W lipcu 1959 roku przy drodze, którą godzinę później miał przejechać przebywający z wizytą w PRL-u szef KPZS, eksplodowała bomba.
Bomby w Zagórzu. Część I: Ostrzeżenie dla Chruszczowa
5 lipca 1959. w koronie drzewa w Zagórzu wybuchła bomba. Godzinę później miał tamtędy przejeżdżać sekretarz generalny sowieckiej kompartii Nikita Chruszczow. Peerelowskie media przemilczały to zdarzenie, a śledztwo w sprawie próby zamachu na przywódcę ZSRS okazało się serią porażek katowickiej SB.
90 sekund historii: 19 stycznia 1947 r. sfałszowano wybory do Sejmu Ustawodawczego
Junta Jaruzelskiego delegalizuje Niezależne Zrzeszenie Studentów
90 sekund historii: 4 stycznia 1947 r. rozpoczął się proces przywódców WiN
90s. historii: 23 lutego 1982r. rozpoczął się pierwszy proces przywódców KPN
90s historii: 21 lutego 1946r. utworzono ORMO
90s. historii: 21 marca 1979 r. do mieszkania Jacka Kuronia wtargnęła socjalistyczna bojówka
Komuniści biją „Solidarność” w Bydgoszczy: początek „kryzysu bydgoskiego”
Komuniści mordują Łukasza Cieplińskiego i Jego 6 podkomendnych z IV ZG Zrzeszenia „WiN”
77. lat temu komuniści założyli Centralne Obozy Pracy dla Polaków
PZPR "czyta" Okrągły Stół: jak sędziowie PRL niszczyli NZS przed "wyborami czerwcowymi" 1989
90s historii: 16 maja 1983 r rozpoczęto weryfikację kadry naukowej w szkołach wyższych
90s. historii: 11 maja 1982 r. w Poznaniu pobito Piotra Majchrzaka
Lustracja, agenci (odc. 41)
Porwania samolotów w PRL (odc. 44)
Służba Bezpieczeństwa vs. Tajny Zarząd NZS Uniwersytetu Warszawskiego
Gdzie się ukrywa Rudolf Skowroński? Sylwetka poszukiwanego listem gończym biznesmena i agenta wywiadu
Głosowanie w cieniu represji. Trudne referendum 1946 roku
Pierwsze powojenne głosowanie powszechne, w którym wzięli udział Polacy, nie miało, wbrew ustaleniom tzw. Wielkiej Trójki, nic wspólnego z demokracją, a tym bardziej nie było „wolne i nieskrępowane”. Autentyczne referendum ukazałoby sprzeciw społeczeństwa wobec narzuconej władzy sowieckiej.
Mściwe oblicze „Ojca Narodu”, czyli mało znana twarz Edwarda Gierka
W Radomiu spośród 654 zatrzymanych tzw. sądowym trybem postępowania objęto 255 osób, czyli ok. 40 proc. ogółu, a jeśli uwzględnić także 212 ukaranych przez kolegium ds. wykroczeń, to okaże się, że przez tryby peerelowskiego „wymiaru sprawiedliwości” przewinęło się wówczas 80 proc. spośród nich.
Akcja „Poronin”. Jak członkowie tajnej organizacji „Ruch” postanowili wysadzić pomnik i podpalić muzeum Lenina
Kiedy państwa komunistyczne obchodziły setną rocznicę urodzin Włodzimierza Lenina, członkowie tajnej organizacji „Ruch” postanowili wysadzić pomnik i podpalić muzeum twórcy „ojczyzny proletariatu”.
Jak eSBeckie nagranie stało się rodzinną pamiątką. Historia z 1967 roku
Rzadko się zdarza, aby materiał operacyjny SB mógł się okazać miłą pamiątką rodzinną. W jednym przypadku tak się stało. W archiwum IPN zachowało się nagranie filmowe opatrzone kryptonimem „Cokół”, będące dokumentacją zawarcia pewnego związku małżeńskiego w kościele św. Marcina w Warszawie.
Esbecki „Piernik” i sowieckie albumy. Współpraca profesora Bednarskiego z komunistycznym wywiadem
Właśnie skończyłem czytać arcyciekawą, blisko ośmiusetstronicową publikację prezentującą sylwetki władców Polski, zatytułowaną "Kto rządził Polską? Nowy poczet władców – od początków do XXI wieku". Pomyślałby ktoś… kolejny poczet, a jednak niezupełnie.
Scripta manent - zawsze zostaje ślad
Był rok 1982, czyli najgorszy okres stanu wojennego, kiedy komunistyczna Służba Bezpieczeństwa zwerbowała agenta – księdza, który przyjął pseudonim „Kamil”. Nie był to odosobniony przypadek pozyskania do współpracy przez peerelowskie służby specjalne duchownego. „Kamil” był jednak wyjątkowy.
Śmierć „Żelaznego”
Wciąż nie udało się ustalić miejsca, w którym komuniści ukryli zwłoki Zdzisława Badochy „Żelaznego”. Wiadomo jednak, że śmierć jednego z najzdolniejszych dowódców polowych V Brygady Wileńskiej AK była wynikiem przypadkowej akcji milicji.
Edmund Bałuka. Prawdziwy socjalista w socjalizmie realnym
Postać zmarłego Edmunda Bałuki – antysowieckiego działacza niepodległościowego i robotniczego – powinna być pamiętana. Jego biografia jest przykładem nie tylko wielkiej determinacji w walce o wolność, ale także metod, jakimi SB operacyjnie „wygaszała” niebezpiecznych liderów społecznego buntu.
Katyńska geneza LWP
Nie są to trupy anonimowe. Tu leży armia. Można by zaryzykować określenie kwiat armii, oficerowie bojowi, niektórzy z trzech uprzednio przewalczonych wojen. To jednak, co najbardziej nęka wyobraźnię, to indywidualność morderstwa, zwielokrotniona w tej potwornej masie. Bo to nie jest masowe zagazowanie, ani ścięcie seriami karabinów maszynowych, gdzie w ciągu minuty czy sekund przestają żyć setki. Tu przeciwnie, każdy umierał długie minuty, każdy zastrzelony był indywidualnie, każdy czekał swojej kolejki, każdy wleczony był nad brzeg grobu; tysiąc za tysiącem - Józef Mackiewicz, „Widziałem na własne oczy” (1943)
„Chcę aktywnie uczestniczyć w ugruntowaniu zdobyczy socjalizmu w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej”. Reemigranci z Europy Zachodniej i przesiedleni z Kresów w powojennym aparacie bezpieczeństwa
Akta personalne funkcjonariuszy bezpieki wciąż budzą spore zainteresowanie badaczy. W materiałach tych można znaleźć – obok informacji o funkcjonowaniu systemu zniewolenia – historie życia ludzi, którzy ten system zdecydowali się budować i wspierać.
Prof. Andrzej S. Ehrenkreutz (1921-2008) i jego Studium Spraw Polskich
Jego działalność w Stanach Zjednoczonych była nadzieją dla opozycji w PRL, a solą w oku komunistów. SB nie mogła przeboleć, że w USA działa niezależny polski ośrodek intelektualny, sprawnie krytykujący władze w Warszawie. Prof. Ehrenkreutz pozostał niezależny do końca swoich dni.
Kim Pan jest Panie Severski?
Zabójstwa polityczne w PRL cz. 2 (odc. 40)
Aparat bezpieczeństwa PRL wobec pisarzy (odc. 38)
Tajemnica śmierci „Anody”
Okoliczności śmierci Jana Rodowicza ps. „Anoda”, zasłużonego weterana „Szarych Szeregów” i Zgrupowania Armii Krajowej „Radosław”, do której doszło 7 stycznia 1949 r., wciąż budzą kontrowersje.
Zabójstwa polityczne w PRL cz. 1 (odc. 39)
Ojciec Jan Siemiński. Jak niepokorny redemptorysta przetrwał dekadę szykan gliwickiej bezpieki
Gdy na początku 1981 r. ojciec Jan Siemiński po trzech latach spędzonych w Warszawie, w Zarządzie Prowincji zakonu Redemptorystów powrócił do Gliwic, by objąć zwierzchnictwo nad parafią przy kościele Podwyższenia Krzyża Świętego, musiał stawić czoła licznym problemom.
Wywiad PRL wobec Watykanu cz. 1 (odc. 28)
Niezależne obchody odzyskania niepodległości w PRL (odc. 27)
Mama Tadeusza Szczepańskiego, śp. Cecylia, o „tajemniczej” śmierci syna, działacza WZZ Wybrzeża
Joanna Duda-Gwiazda i Andrzej Gwiazda. O życiu konspiratora w PRL, o WZZ, o opozycji antykomunistycznej... o Polsce
IPNtv - Panel dyskusyjny „Wokół lustracji w Polsce” - Warszawa, 12 kwietnia 2018
Wywiad PRL wobec emigracji (odc. 26)
Tomasz Wojdakowski o WZZ Wybrzeża
Pielgrzymki Jana Pawła II do Polski (odc. 24)
Zabójstwo ks. Stefana Niedzielaka (odc. 22)
Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 2: Kronika wydarzeń, cz. 2
Tom drugi edycji „Marzec 1968 w dokumentach MSW” jest kroniką wydarzeń, mających miejsce w Warszawie od końca stycznia do początku lipca 1968 r., zestawioną z informacji, meldunków i notatek opracowanych w Komendzie MO m.st. Warszawy i w MSW.
Obchody rocznicowe MO i SB (odc. 19)
Zwalczanie Kościoła przez SB (odc. 14)
Margines w PRL: pornografia i prostytucja (odc. 10)
Zbrodnie stanu wojennego – aspekty prawne
W ubiegłym roku minęło 35 lat od wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Rocznica ta dała asumpt do refleksji naukowej nad tym wydarzeniem, które wielu Polaków wciąż uważa za rodzaj „mniejszego zła”, nie dostrzegając ogromu cierpień i niegodziwości, jakie przyniosło.
Inwigilacja dziennikarzy zachodnich (odc. 11)
Działania bezpieki wobec legalnej „Solidarności” (odc. 4)
Propaganda antysolidarnościowa (odc. 2)
Trzecia pielgrzymka Jana Pawła II do Polski (1987) - Trójmiasto... kamerą SB
ROPCiO 1977-2017. Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela
Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO), a właściwie Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela w Polsce, bo tak brzmiała jego pełna nazwa, powstał 25 marca 1977 r., a więc kilka miesięcy po powołaniu do życia Komitetu Obrony Robotników (KOR). Była to kolejna próba tworzenia w Polsce jawnie działającej opozycji politycznej.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 51 - Wydarzenia Bydgoskie 1981
„Z filmoteki bezpieki" odc. 71 - Zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki
„Z filmoteki bezpieki" odc. 45 - Bracia Kowalczykowie
„Z filmoteki bezpieki" odc. 15 - „Literaci"
„Z filmoteki bezpieki" odc. 25 - Maissons Laffitte (paryska Kultura)
Jeden z „wyklętych”. Feliks Selmanowicz „Zagończyk” 1904 – 1946
Publikacja przestawia Feliksa Selmanowicza (ps. „Zagończyk”), zasłużonego żołnierza czasu wojny i okresu powojennego, dowódcę patrolu dywersyjnego 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 91 - Wizyta Charlesa de Gaulle’a
Wojskowy Sąd Rejonowy i Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Szczecinie w latach 1946–1955
Jakie miały zadania? Czy ich ponura sława, jako jednych z głównych instytucji systemu stalinowskiego, ma oparcie w faktach? Czy moment ich powstania (początek 1946 r.) wiąże się z aktualną sytuacją polityczną w kraju? Ważna jest także próba odpowiedzi na pytanie o stopień niezależności WSR. Czy sędziowie i prokuratorzy posiadali margines swobody czy też byli jedynie narzędziami używanymi do wykonywania zadań stawianych przez władzę?”
„Z filmoteki bezpieki" odc. 83 - Księża na celowniku bezpieki cz.2
„Z filmoteki bezpieki" odc. 82 - Księża na celowniku bezpieki cz.1
„Z filmoteki bezpieki" odc. 81 - Proces Taterników
Tajemnica śmierci Jana Rodowicza „Anody”
Śmierć Jana Rodowicza, uczestnika Powstania Warszawskiego, jednego z bohaterów „Kamieni na szaniec", wciąż wzbudza kontrowersje.
Wypadki gryfickie 1951
Celem niniejszej monografii jest opisanie przestępstw mających miejsce podczas planowego skupu zboża w powiecie gryfickim w pierwszej połowie 1951 r. (tzw. wypadków gryfickich). W tekście omówiono ponadto politykę rolną komunistów w Polsce (poczynając od Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 r.), jak również pokłosie wypadków gryfickich – m.in. reakcje członków aparatu partyjnego i chłopów po ich ujawnieniu, co dokumentował materiał źródłowy z drugiej połowy 1951 r., a także z roku 1952.
Szafa Kiszczaka (odc. 45)
Obchody 1 i 3 maja w PRL (odc. 44)
„Politycznie obcy!”. Żołnierze Wojska Polskiego w zainteresowaniu komunistycznego aparatu represji i propagandy w latach 1944–1956
Niniejsza książka została poświęcona losom żołnierzy Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a także tych oficerów i szeregowych ludowego Wojska Polskiego, którzy postrzegali świat inaczej niż nowi włodarze kraju. Po 1944 r. stali się oni obiektem niewybrednej propagandy oraz zakrojonych na dużą skalę działań operacyjnych i śledczych sowieckiego oraz rodzimego aparatu represji.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 78 - „Utrwalacze" władzy ludowej
„Z filmoteki bezpieki" odc. 77 - Strajk w Nowej Hucie (maj 1988)
Zbrodnia Katyńska (odc. 41)
„Z filmoteki bezpieki" odc. 74 - Działalność Wojskowych Służb Wewnętrznych
„Z filmoteki bezpieki" odc. 72 - Wojskowe sądy rejonowe
„Z filmoteki bezpieki" odc. 69 - Więziennictwo w PRL
„Z filmoteki bezpieki" odc. 23 - Pozyskanie TW „Stefana”, metodologia werbunku służb PRL (cz. 1)
„Z filmoteki bezpieki" odc. 24 - Pozyskanie TW „Stefana”, metodologia werbunku służb PRL (cz. 2)
„Z filmoteki bezpieki" odc. 68 - Porwania toruńskie
„Z filmoteki bezpieki", odc. 65 - Obchody milenijne / odc. 66 - Pogrzeb Rudyka
„Z filmoteki bezpieki" odc. 59 - Olimpiady pod nadzorem
„Z filmoteki bezpieki” odc. 6. - „Pogrzeb Marcina Antonowicza"
„Z filmoteki bezpieki" odc. 8. - „ZOMO"
„Z filmoteki bezpieki" odc. 56 - Wojska Ochrony Pogranicza cz.2
„Z filmoteki bezpieki" odc. 55 - Wojska Ochrony Pogranicza cz.1
„Z filmoteki bezpieki" odc. 48 - Czarne Juwenalia
„Z filmoteki bezpieki" odc. 50 - „Hans”/Laser (filmy szkoleniowe SB)
„Z filmoteki bezpieki" odc. 44 - Wizyty prezydentów amerykańskich
Polska pod reżimem komunistycznym. Sprawozdanie z sytuacji w kraju (1944–1949)
Ponowne wkroczenie Armii Czerwonej na ziemie polskie w styczniu 1944 r. stanowiło początek nowego rozdziału w dramatycznych losach Polski w okresie II wojny światowej. Miejsce wypartych Niemców zajął nowy okupant: Związek Sowiecki – tak rozwój sytuacji na froncie oceniało podziemie niepodległościowe w kraju, niezależnie od dzielących je różnic politycznych i programowych.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 41 - Kryptonim "Konik" (czarny rynek w PRL)
„Z filmoteki bezpieki" odc. 40 - Dolinka Katyńska
Dodatki do miesięcznika IPN Pamięć.pl
Obława Augustowska (Dodatek do miesięcznika IPN Pamięć.pl)
Obława Augustowska była największą powojenną sowiecką zbrodnią dokonaną na Polakach. W toku szeroko zakrojonej akcji pacyfikacyjnej aresztowano ponad 7 tys. osób, a los ok. 600 z nich pozostawał przez lata nieznany. Z czasem stało się jasne, że ludzie ci zostali zamordowani.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 36 - Katastrofa samolotu w Goleniowie
„Z filmoteki bezpieki" odc. 34 - Proces szpiega - Jerzy Strawa
„Z filmoteki bezpieki" odc. 32 - Kryptonim „Kanonik” (Biuro B MSW - „obserwacja”)
„Z filmoteki bezpieki" odc. 27 - Mordercy muszą zostać ukarani cz. 2
„Z filmoteki bezpieki" odc. 26 - Mordercy muszą zostać ukarani cz. 1
„Z filmoteki bezpieki" odc. 22 - „O milicji nikt nie śpiewa"
„Z filmoteki bezpieki" odc. 21 - „O nasz spokojny dom"
„Z filmoteki bezpieki" odc. 10. - „Historia szkoły w Legionowie"
Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989)
„Podręcznik bezpieki” jest publikacją ukazującą metody działania komunistycznej Służby Bezpieczeństwa. Przedstawiono w niej najczęściej dyskutowane dziś problemy związane z pracą operacyjną bezpieki. Ukazano środki (narzędzia) działania SB. Zdefiniowano i omówiono podstawowe kategorie osobowych źródeł informacji wykorzystywanych przez piony operacyjne SB, działające na terenie PRL w latach 1970–1989. Najwięcej miejsca poświęcono tajnym współpracownikom, osobno omawiając problematykę związaną z ich werbunkiem, współpracą (prowadzeniem źródła, łącznością z nim, szkoleniem i wychowaniem oraz kontrolą), jak i zakończeniem współpracy. W dalszej kolejności przedstawiono rzeczowe środki pracy operacyjnej – najwięcej miejsca poświęcając technice operacyjnej oraz obserwacji zewnętrznej.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 9. - „Jarocin"
„Z filmoteki bezpieki” odc. 7 - „Budowa bazy PESEL"
„Z filmoteki bezpieki” odc. 4 - „Pielgrzymka”
„Z filmoteki bezpieki” odc. 2 - „Oficer wywiadu”
„Z filmoteki bezpieki” odc. 1 - „Sami o sobie”
Obóz Pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty
Wyjaśnienie kwestii stosunków narodowościowych na Górnym Śląsku ma zasadnicze znaczenie dla zrozumienia sposobu funkcjonowania obozów pracy na
tym terenie po zakończeniu II wojny światowej. Obóz w Świętochłowicach był jednym z wielu miejsc odosobnienia dla volksdeutschów, Niemców i osób uznanych za wrogo nastawione do wprowadzanego w Polsce ustroju komunistycznego.
Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki 1984, t. 2
Prezentowane w niniejszym tomie dokumenty zostały wytworzone w czasie śledztwa dotyczącego uprowadzenia i zabójstwa ks. Jerzego Popiełuszki – od 19 października do 10 grudnia 1984 r. Dwadzieścia dwa tomy akt kontrolnych śledztwa Prokuratury Wojewódzkiej w Toruniu obecnie znajdują się w zasobie Instytutu Pamięci Narodowej.
Kryptonim „Wasale”. Służba Bezpieczeństwa wobec Studenckich Komitetów Solidarności 1977–1980
Środowisko studenckie wielokrotnie wyrażało swój sprzeciw wobec komunistycznej dyktatury. Już w grudniu 1945 r. doszło w Łodzi do masowych protestów związanych z zabójstwem studentki tamtejszego uniwersytetu, Marii Tyrankiewicz. W maju kolejnego roku po masowych demonstracjach w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja fala strajków ogarnęła większość uczelni. W styczniu 1947 r., tuż przed wyborami do Sejmu, strajk objął oba lubelskie uniwersytety (KUL i UMCS), przez kilka dni trwały uliczne manifestacje uczniów i studentów.
Prowokacja „Zenona”. Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C-1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950-1954)
„Rano dnia 16 kwietnia 1954 r. wraz z »Zenonem« mieliśmy się udać na jedno z kolejnych spotkań do »Dona«. Idąc wraz z »Zenonem« pieszo od zabudowań [Jana] Dumki w kierunku Wydmin na dworzec kolejowy (było jeszcze szaro), na szosie stał samochód ciężarowy, a przy nim kilku cywili, coś przy samochodzie naprawiali. Przechodząc obok samochodu, od razu zostałem przewrócony na ziemię i odebrano mi pistolet, który posiadałem przy sobie wraz z trucizną.
IPN TV Na co patrzyli „czterej śpiący"?
Kryptonim „Pegaz”. Służba Bezpieczeństwa wobec Towarzystwa Kursów Naukowych 1978–1980
Tajne nauczanie, tworzenie kółek samokształceniowych i niezależnych grup dyskusyjnych, to trwały dorobek wielu pokoleń polskiej inteligencji, podejmującej już od czasów zaborów walkę o zachowanie tradycji i kultury narodowej.
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 1 (lipiec 1986 – maj 1989)
Fala strajków latem 1980 r., a następnie będące jej konsekwencją narodziny Solidarności zapoczątkowały nową, najgłębszą fazę kryzysu państwa komunistycznego w Polsce. Postępujące od 1976 r. załamanie gospodarcze doprowadziło w 1980 r. do destabilizacji systemu politycznego opartego na hegemonicznej pozycji PZPR.
Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce ludowej (1944–1990). Zbiór studiów
Na mocy postanowień związanych z ustawą o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin IPN został zobowiązany do opracowania „Informacji o przebiegu służby osób aktualnie pobierających świadczenia emerytalne za służbę w komunistycznych organach bezpieczeństwa państwa”. Kwerenda objęła ponad 200 tys. osób.
Konsekwencją tego było powołanie w archiwum IPN zespołu odpowiedzialnego za prowadzenie kwerend i analizę dokumentów osobowych w celu ustalenia okresu pełnienia służby w organach bezpieczeństwa, o których mowa w art. 3 ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów.
Solidarność, "Zachód" i "Węże". Służba Bezpieczeństwa wobec emigracyjnych struktur Solidarności 1981–1989
Znaczna część działaczy Solidarności, których stan wojenny zaskoczył za granicą w różnych krajach, nie pozostała bierna ani nie pogodziła się z losem. Po 13 grudnia w wielu miejscach na świecie zaczęły powstawać – przy współpracy z lokalnymi związkami zawodowymi – komitety i stowarzyszenia, a także inicjatywy wydawnicze lub kulturalne mające na celu wspieranie solidarnościowego ruchu za granicą, jak też podziemnej opozycji w kraju.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1954–1956
Niniejszy tom jest piątym (trzecim wydanym przez IPN) zbiorem w serii przedstawiającej dokumenty centrali aparatu bezpieczeństwa publicznego, tym razem Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego.
"…a akta zniszczyć"
Po zakończeniu II wojny światowej granice państw w Europie uległy zmianie. Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry, a także część Niemiec znalazły się pod polityczną i wojskową dominacją ZSRS. Władze sowieckie wraz z miejscowymi komunistami wprowadzały stopniowo system polityczny oparty na wzorze moskiewskim. Pod całkowitym nadzorem NKWD tworzone były organy bezpieczeństwa oparte na modelu sowieckim. Stanowiły one podstawowe narzędzie władzy sprawowanej przez partie komunistyczne w poszczególnych krajach bloku wschodniego.
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 2 (czerwiec–grudzień 1989)
Wyniki pierwszej tury wyborów parlamentarnych 4 czerwca 1989 r. okazały się zaskoczeniem zarówno dla PZPR, jak i Solidarności. W obozie rządzącym opracowano wiele analiz przyczyn klęski wyborczej (dok. nr 103, 108), ale znacznie istotniejsze były napływające do MSW i KC PZPR informacje świadczące o tym, że proces ewolucyjnej zmiany ustroju, zaplanowany przy okrągłym stole na kilka lat, nabierze tempa (dok. nr 90–94, 96, 98–99). O ile przed wyborami wydawało się, że zarówno stanowisko prezydenta, jak i misja tworzenia nowego rządu będą zarezerwowane dla ludzi z PZPR, o tyle po 4 czerwca nie było to już takie pewne.
Ludzie elbląskiej bezpieki
Historia aparatu bezpieczeństwa sięga kwietnia 1944 r. Około 200 przyszłych funkcjonariuszy „bezpieki” rozpoczęło wówczas kurs w szkole oficerskiej NKWD, działającej w Kujbyszewie. Już w lipcu większość z nich zasiliła kadrę kierowniczą Resortu Bezpieczeństwa Publicznego.
Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki 1982–1984, t. 1
Publikacja zawiera 130 dokumentów archiwalnych. Są to protokoły przesłuchań świadków, protokoły przesłuchań podejrzanych, notatki informacyjne powstałe w czasie śledztwa prowadzonego przez Prokuraturę Wojewódzką w Warszawie przeciwko ks. Jerzemu Popiełuszce.
Kadra bezpieki. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim
Komunistyczny aparat bezpieczeństwa, jako istotny element systemu zniewolenia społeczeństwa, był instytucją służebną wobec rządzącej niepodzielnie krajem partii komunistycznej PPR/PZPR. Stanowił jej tarczę, miecz, oczy i uszy.
nr 7/2009
Oni odmówili bezpiece – tak hasłowo został zatytułowany najnowszy numer „Biuletynu IPN”. Przedstawiono w nim sylwetki osób, które – niekiedy w sytuacji skrajnego zagrożenia – miały odwagę powiedzieć bezpiece „nie”. W rozmowie wprowadzającej w tematykę numeru zarysowano dzieje komunistycznej agentury w Polsce, a na ich tle ukazano cenę, jaką przyszło płacić tym, którzy stanowczo odmawiali współpracy z wrogiem.
Ludzie słupskiej bezpieki
Genezy komunistycznego aparatu bezpieczeństwa poszukiwać należy jeszcze w 1943 r., gdy pod Moskwą zorganizowano Polski Samodzielny Batalion Szturmowy, przekształcony z czasem w Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW).
Biuletyny Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego. Grudzień 1954 – listopad 1956
Narastająca fala krytyki metod i działań bezpieki po ucieczce z Polski ppłk. J. Światły wymusiła konieczność przeprowadzenia reorganizacji aparatu bezpieczeństwa i doprowadziła do podziału MBP na dwie instytucje – MSW i KdsBP. Ten ostatni przejął wówczas zadania po zlikwidowanym Ministerstwie.
Działania Służby Bezpieczeństwa wobec organizacji „Ruch”
Konspiracja niepodległościowa okresu środkowej PRL (lata 1956–1980) należy do najsłabiej zbadanych fragmentów historii opozycji. Część badaczy całe zjawisko wydaje
się bagatelizować.
Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956
Niniejsza praca ma na celu opisanie jednego z ciekawszych etapów polityki komunistycznego aparatu władzy wobec hierarchicznego Kościoła rzymskokatolickiego
w Polsce; obejmuje okres aresztowania i internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego ograniczony datami 25/26 września 1953 r.–28 października 1956 r.
Donosem i pałką. Z działań Służby Bezpieczeństwa na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1956 – 1980
15 lipca 2018 r. mija 59 lat od dnia, kiedy w Zagórzu, niewielkiej miejscowości w Zagłębiu Dąbrowskim (obecnie dzielnicy Sosnowca), doszło do detonacji ładunku wybuchowego.
Jan Paweł II w Szczecinie
W czerwcu 2007 r. minęło dwadzieścia lat od wizyty w Szczecinie Ojca Świętego Jana Pawła II. Jubileusz stał się okazją do wspomnień oraz przyczynkiem do tego, aby wydać materiały źródłowe nawiązujące do pamiętnych dla miasta wydarzeń.
SB a Lech Wałęsa. Przyczynek do biografii
Niniejsza książka nie jest biografią Lecha Wałęsy. Jest natomiast naukową próbą wyjaśnienia złożonej kwestii relacji i związków L. Wałęsy ze Służbą Bezpieczeństwa oraz związanych z tym konsekwencji. Stąd też wyłącznie przez pryzmat tak postawionego problemu badawczego śledziliśmy polityczne losy L. Wałęsy.
Sprawa współpracy Wojciecha Jaruzelskiego z Informacją Wojskową. Rekonesans archiwalny.
W czerwcu 2006 roku stacja TVN ogłosiła odkrycie w zasobie archiwalnym IPN dokumentu wskazującego na agenturalne powiązania generała broni Wojciecha Jaruzelskiego z organami Informacji Wojskowej. W Instytucie Pamięci Narodowej podjęto wówczas decyzję o dogłębnym wyjaśnieniu tej sprawy. Poniższy tekst stanowi efekt dotychczasowych poszukiwań materiałów archiwalnych dotyczących owej współpracy.
Serca dla partii bijące. Ludzie gdańskiej bezpieki 1945–1990
Informowanie społeczeństwa o strukturach, obsadzie personalnej i metodach działania organów bezpieczeństwa komunistycznego państwa to jedno z istotniejszych ustawowych zadań IPN. Stąd dzięki działalności IPN funkcjonariusze aparatu represji przestają być anonimowi.
Twarze rzeszowskiej bezpieki
Organizację aparatu bezpieczeństwa na terenie województwa rzeszowskiego zapoczątkował Rozkaz Personalny Nr 4 z 16 sierpnia 1944 r. wydany przez Stanisława Radkiewicza, kierownika Resortu Bezpieczeństwa Publicznego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Na mocy tego rozkazu, 18 sierpnia skierowano do Rzeszowa grupę 24 absolwentów szkoły NKWD w Kujbyszewie pod dowództwem ppor. Longina Kołarza, powierzając im zadanie zorganizowania struktur aparatu bezpieczeństwa publicznego.
Twarze lubelskiej bezpieki
Trudno wyobrazić sobie 45-letnie rządy komunistów w tzw. Polsce Ludowej bez resortu bezpieczeństwa. Był on najistotniejszym elementem ówczesnego systemu państwa, stanowiąc bardzo skuteczny instrument najpierw likwidacji powojennego podziemia niepodległościowego, a następnie długoletniego tłumienia przejawów społecznego niezadowolenia i politycznej opozycji.
nr 4/2007
Głównym tematem „Biuletynu IPN” nr 4 (75) 2007 są komunistyczne represje wobec Kościoła katolickiego w Polsce. Numer otwiera artykuł o tym, jak w pierwszych wiekach Kościoła traktowano wyrzeczenie się wiary pod presją prześladowań. W rozmowie przedstawiono likwidację odradzających się po wojnie stowarzyszeń katolickich; środowiska katolików, które w różny sposób próbowały działać w totalitarnym państwie; ruchy młodzieżowe i różne inicjatywy katolickie, które przełamały monopol komunistów w sferze organizowania życia społecznego; wspomniano także o werbowaniu współpracowników bezpieki. Artykuły ukazują różne oblicza zmagania Kościoła z komunizmem oraz – w rubryce „ABC komunizmu w Polsce” – niezrealizowany plan podporządkowania Kościoła państwu.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, tom I, 1944-1956
Działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i jego terenowych ogniw od kilkunastu lat jest przedmiotem szczególnego zainteresowania osób zajmujących się historią najnowszą Polski. Poszukują oni odpowiedzi na pytania o początki aparatu bezpieczeństwa, stopień jego zależności od sowieckich służb specjalnych, kadry, metody oraz skutki działań. Jednym ze źródeł tego zainteresowania jest specyfika instytucji, która, jak żadna inna w minionym półwieczu, odcisnęła swe piętno na życiu milionów obywateli. Nie bez znaczenia jest także aura tajemnicy, otaczająca sposób funkcjonowania resortu.
![„Wyrażono pogląd, że wydobywanie tych zwłok […] jest niewskazane”](/dokumenty/zalaczniki/166/mini/166-170361_m1-d7078.jpg)
![Krwawy Grudzień [1970]](/dokumenty/zalaczniki/166/mini/166-77281_m1-d7078.jpg)
