„Pokojowa przebudowa ustrojowa”? Wybory 4 czerwca 1989 r. na łamach poznańskiej prasy niezależnej
Wydarzenia 1989 r. były przedmiotem licznych artykułów, analiz i komentarzy na łamach prasy wydawanej poza cenzurą. Duże zainteresowanie budziły m.in. rozmowy Okrągłego Stołu, wybory parlamentarne 4 czerwca oraz różne aspekty transformacji ustrojowej.
Symbioza partii komunistycznej i „bezpieki” – podział ról i bilans zysków. Dyskusja w ramach konferencji naukowej „Udzielne księstwo? Relacje między partią komunistyczną a służbami bezpieczeństwa w PRL”
Jak komuniści mordowali swoich przeciwników? Kiedy zinstytucjonalizowano mechanizm mordowania tych, którzy walczyli o niepodległość czy sprzeciwiali się systemowi komunistycznemu? W jaki sposób próbowano nadać pozory legalności morderstwom politycznym? Kim byli nieznani sprawcy?
Dlaczego komunistyczna centrala w Moskwie tak żywo interesowała się gazetkami wydawanymi w Warszawie przez stołeczne szczeble partii? Kto je zbierał? Gdzie dziś znajdują się te materiały?
Okrągły stół
Od lutego do kwietnia 1989 r. trwały dwumiesięczne negocjacje ówczesnej ekipy partyjno-rządowej w Polsce z przedstawicielami opozycji, zwieńczone podpisaniem porozumień, do których należało m.in. przeprowadzenie pierwszych po II wojnie światowej częściowo wolnych wyborów do Sejmu.
Zewnętrzna prowincja sowieckiego imperium
Sfałszowanie wyborów otworzyło przed komunistami możliwość propagandowego przedstawiania się jako władzy legalnej, „wybranej” zgodnie z postanowieniami konferencji jałtańskiej. W latach 1947–1948 realizowali plany zmierzające do całkowitego zmonopolizowania władzy w państwie. Wiązało się to z decyzjami Stalina, który rozpoczął ujednolicanie państw satelickich wchodzących w skład bloku wschodniego.
Wyprowadzanie sztandaru. Ostatni zjazd PZPR
„Proszę o powstanie towarzyszek i towarzyszy! Sztandar Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wyprowadzić!” – te słowa Mieczysława Rakowskiego przypieczętowały koniec Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, na której czele stał jako ostatni I sekretarz.
Gospodarka centralnie sterowana
Rok 1948 otwierał przed komunistami nowe perspektywy także w gospodarce. Likwidacja powszechnego oporu sprawiła, że mogli powoli przenosić nacisk ze sfery politycznej na pozostałe dziedziny życia społecznego.
Najdłużej urzędujący premier totalitarnych, prosowieckich rządów w Polsce pojałtańskiej, a widziany głównie jako bohater plotek i anegdot. Co go ukształtowało? Czy był szczerym i ideowym działaczem lewicowym? Kiedy stał się komunistą? Jakie były jego związki z Witoldem Pileckim?
„Z dubeltówką w jednej, a legitymacją partyjną w drugiej ręce”. Sprawa karna prokuratora Witolda Rozwensa (1978-1980)
W sierpniu 1978 r. głośne stało się śmiertelne postrzelenie trzyletniego dziecka w gajówce Szadek przez prokuratora Witolda Rozwensa, wysokiej rangi pracownika Prokuratury Generalnej w Warszawie, zawodowego oficera Ludowego Wojska Polskiego. Popełnił on jedno z najcięższych przestępstw, o których mówią przepisy prawa. Czyn ten wymagał społecznego oburzenia i stosownego napiętnowania. Kim zatem był prokurator Rozwens?
Jak Moskwa wpływała na komunistów w II RP? Jaką rolę odegrały mniejszości narodowe w KPP? Jak szkolony przez Moskwę Bierut wypełniał jej zadania agenturalne i dywersyjne? Jak KPP korzystała z moskiewskich pieniędzy? Jak liczni w tej partii robotników byli bogaci?
Kontynuacja po przełomie
Przesilenie polityczne Października ‘56 wyniosło do władzy Władysława Gomułkę , który, potępiając „wypaczenia minionego okresu”, wskazał równocześnie, że najlepszy model socjalizmu można zbudować tylko na „drodze demokratyzacji”.
Pełnia komunistycznego reżimu
Utworzenie PZPR i faktyczne podporządkowanie jej całości życia publicznego w Polsce nie zakończyło etapu „porządkowania” sceny politycznej. W państwach bloku wschodniego Sowieci dążyli do budowy systemu monopartyjnego lub systemu z dominującą partią komunistyczną i w pełni jej podporządkowanymi partiami satelickimi.
Rozliczeniowe komisje
Rok 1956 stał się symbolem końca okresu stalinowskiego w Polsce. Wymownym akordem zamykającym tę epokę w obszarze wymiaru sprawiedliwości były m.in. próby znalezienia i rozliczenia wszystkich winnych powojennych represji sądowych, których ostrze wymierzono w przeciwników politycznych władzy ludowej.
Awans, degradacja czy poczekalnia? Pełnomocnicy okręgowi na „Ziemiach Odzyskanych”
Skuteczna budowa funkcjonującego aparatu administracyjnego w nowych granicach była dla popieranych przez Moskwę władz poważnym wyzwaniem. Z historią administracji na „Ziemiach Odzyskanych” związane było wiele rozwiązań tymczasowych, wśród których za szczególnie ciekawe należy uznać stanowiska pełnomocników okręgowych.
Władza z sowieckiego nadania
W zajmowanych przez Armię Czerwoną miastach Sowieci aresztowali reprezentantów Polskiego Państwa Podziemnego, a następnie ochraniali nowe organy władzy kierowane przez komunistów i ich zwolenników.
Droga do Października
Rok 1953, rok śmierci dyktatora kremlowskiego, nie zapowiadał, że w Polsce nastąpić może jakakolwiek zmiana na lepsze. Od 22 lipca 1952 r. obowiązywała nowa konstytucja, głosząca gromko, że „władza należy do ludu pracującego miast i wsi”.
Kto znajdował się w dowództwie Armii Ludowej? Co różniło Armię Ludową i Armię Krajową? Jakich zbrodni dopuścili się członkowie AL? Jaką rolę odegrali po zakończeniu działań wojennych?
„Pseudorozliczenia” bezpieczniaków
Stalinizm w Polsce skończył się formalnie jesienią 1956 r., gdy władzę w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przejął Władysław Gomułka. Demontaż skrajnej odmiany komunizmu rozpoczął się jednak już pod koniec roku 1954. Jednym z objawów tego procesu była pseudorozprawa z funkcjonariuszami Departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
Kim byli Romuald Spasowski i Zdzisław Rurarz? Jak można ocenić ich postępowanie? Jakie były motywy ich ucieczki z PRL? Jakie tajemnice kryją?
17 września 1939 r. komuniści w Polsce i na Zachodzie udzielili poparcia dla inwazji sowieckiej na Rzeczpospolitą - także napadając na Wojsko Polskie i wspierając represje czerwonego okupanta
Dwie wizje „nowej Polski”
W końcowej fazie II wojny światowej i w latach powojennych zderzyły się ze sobą dwie wizje „nowej Polski” wyzwolonej spod okupacji niemieckiej i odbudowywanej z pożogi wojennej. Społeczeństwo opowiadało się w ogromnej większości za programem prezentowanym przez Rząd RP na uchodźstwie i ugrupowania tworzące Polskie Państwo Podziemne. Jednakże na terenach uwolnionych od Niemców instalowano władze komunistyczne przyniesione na sowieckich bagnetach, które stopniowo wprowadzały w życie swój projekt Polski „ludowej”.
Świecki ministrant PZPR
Podczas zjazdu delegatów Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli oraz Towarzystwa Szkoły Świeckiej, który odbył się 28 kwietnia 1969 r., podjęto decyzję o zjednoczeniu i powołaniu nowej organizacji – Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej (TKKŚ). Miało ono wesprzeć komunistyczne władze w walce z Kościołem.
Wywiad kominternowski w międzywojennej Polsce
Koniec z klerykalnymi „sztuczkami teatralnymi” – epizody walki z Kościołem katolickim w okresie stalinizmu w województwie śląskim
Polityka eliminowania wpływów Kościoła katolickiego w społeczeństwie obejmowała niemal każdą jego aktywność w przestrzeni publicznej. Mechanizm ten, dotykający szeroko pojętej sfery kultury, zawłaszczanej przez władze komunistyczne do celów politycznych, dotyczył także przedstawień teatralnych.
Czerwiec – Październik
Jubileuszowy, XX zjazd KPZS, obradujący od 14 do 25 lutego 1956 r. w Moskwie, nie zapowiadał się sensacyjnie. Nie zmienił się skład kierownictwa. Nowych treści trudno było doszukiwać się w wypełnionych frazesami mowach. Sytuacja zmieniła się jednak po ostatnim nocnym, zamkniętym posiedzeniu zjazdu, w czasie którego aktualny szef KPZS, Nikita Chruszczow, wygłosił referat.
Program Kominternu i jego przełomowe znaczenie dla ruchu komunistycznego
W historii Kominternu możemy wyróżnić kilka okresów różniących się między sobą nie tylko profilem uprawianej polityki, ale również stosunkiem partii i państwa bolszewików wobec Kominternu i poszczególnych sekcji komunistycznej międzynarodówki.
PZPR w Krakowie (1948-1990)
Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956
Laicyzacja życia społecznego w peerelowskiej Łodzi– casus szpitala Sióstr Świętej Rodziny z Bordeaux (SFB)
U podstaw idei komunizmu leżał postulat całkowitego wyeliminowania religii z życia publicznego i społecznego. Intensywna akcja laicyzacyjna prowadzona przez PZPR stanowiła też odpowiedź na odradzające się życie religijne i siłę Kościoła w Polsce.
Polak, Żyd czy komunista? Problem tożsamości elity władzy w powojennej Polsce
Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim. Relacje państwo-Kościół w latach 1956-1972
Kościół na Pomorzu Zachodnim borykał się w tych latach z dwoma problemami: obszar tutejszej administracji apostolskiej był zbyt rozległy („największa diecezja w Europie”), a jego duchownym i wiernym doskwierał brak stabilnego statusu kanonicznego. Do tego relacje z władzą komunistyczną były trudne.
Kim byli poznańscy kapepowcy? W jaki sposób kreowano kult KPP?
Kulisy gierkowego „Pomożecie?”
25 stycznia 1971 roku Edward Gierek niespodziewanie przyleciał do Gdańska. Przybył tu, aby prosić robotników o wsparcie dla nowej ekipy rządzącej. „No więc jak – pomożecie?” – zapytał. Robotnicy spontanicznie odkrzyknęli: „Pomożemy!”. Tyle mówi legenda. A jak było naprawdę?
Od referendum do sfałszowanych wyborów: 1946 - 1947. Proces przejmowania władzy przez komunistów w Polsce
Klan Jakuba Bermana – nepotyzm w elitach PRL
Nepotyzm jest zjawiskiem występującym we wszystkich ustrojach politycznych i epokach historycznych. Nie inaczej było w Polsce rządzonej przez komunistów, choć wątek ten wciąż nie został opisany przez historyków.
Kim był Jan Wierusz-Kowalski, Eryk Sztekker? Czym zajmował się Urząd ds. Wyznań?
Propaganda komunistyczna wobec Rozgłośni Polskiej Radio Wolna Europa
Dla wielu Polaków żyjących w komunistycznej Polsce, rozgłośnia stała się głównym źródłem niezależnych informacji o Polsce i o świecie. Już od pierwszych tygodni działalności, RWE była obiektem szczególnego zainteresowania ze strony władz komunistycznych. Od samego początku atakowano ją poprzez publikacje prasowe i książkowe.
Obrachunek z dekadą Jaruzelskiego... (cz. 2 konferencji naukowej)
Stan wojenny na polecenie Kremla
Jedno ze spotkań, kluczowych dla rozwoju wypadków w 1981 r., odbyło się tuż za granicą PRL. 3 kwietnia w Brześciu nad Bugiem Stanisław Kania i Wojciech Jaruzelski spotkali się z sowieckimi przywódcami, żeby omówić sytuację.
Na czym opierała się pozycja Rakowskiego w redakcji „Polityki”? Czy jako dziennikarz wpływał na działania władz PRL? Jakie znaczenie dla jego kariery miał Październik '56?
Z dziejów PRL. Jak w listopadzie świętowano rocznicę „Wielkiego Października”
Oglądając archiwalne wydania „Dziennika Telewizyjnego” z lat 80. XX wieku można poczynić sporo ciekawych obserwacji, w tym również taką, że właściwie każda okazja była dla reżimu Jaruzelskiego dobra, by hucznie (bo włącznie z salwą honorową) składać wieńce na Cmentarzu-Mauzoleum Żołnierzy Sowieckich w Warszawie.
Październik ’56 w Opolu
„Tajny” referat Nikity Chruszczowa wygłoszony na zamkniętym XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego w lutym 1956 r. stał się katalizatorem zmian w bloku sowieckim na szczeblach centralnych i lokalnych – także w Opolu.
Polscy komuniści w okupowanym przez Sowietów Białymstoku (1939-1940)
W pierwszych dniach II wojny światowej część polskich komunistów podjęła walkę z Niemcami lub zadeklarowała taką wolę. Nieświadomi tajnej części paktu Ribbentrop-Mołotow, czerpiąc wiedzę z przedwojennej propagandy obu krajów uważali oni, że nazizm i komunizm są śmiertelnymi wrogami.
Młodzi komuniści w natarciu. Działalność Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej 1981-1982
Powstanie „Solidarności” w 1980 r. doprowadziło do największego kryzysu politycznego w historii PRL. Dekompozycja PZPR odbiła się również na sytuacji w reżimowych organizacjach młodzieżowych, które borykały się z wewnętrznym chaosem i odpływem członków.
Komuniści warszawscy wobec wojny polsko-bolszewickiej
Bolszewicy rozpoczynając wojnę z II RP oczekiwali realnego wsparcia od polskich komunistów. Wierzyli, że wraz z wejściem w granice państwa polskiego Rabocze-kriestjanskoj Krasnoj armii polscy robotnicy powstaną przeciwko staremu porządkowi i staną ramię w ramię z bolszewikami.
Krótkie rządy komunistów w Białymstoku
Na początku sierpnia 1920 r. w Białymstoku powstał Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski współpracujący z bolszewikami. Komuniści zaangażowani w jego działalność w większości ewakuowali się wraz z Sowietami.
Polska pojałtańska: władza komunistyczna wobec Żydów; próby odbudowy społeczności żydowskiej; determinanty współistnienia (dyskusja)
Zaprowadzanie komunizmu na ziemiach Polski na zachód od Bugu. Komuniści wobec syjonistów-rewizjonistów
O totalitaryzmie i komunistach w PRL
O naturę sytemu panującego w Polsce w latach 1944–1989 wciąż trwają spory, a konkluzje pozostają niejednoznaczne. Jedno z podstawowych pytań brzmi: czy nad Wisłą zaprowadzono po wojnie system totalitarny, a jeśli tak, to jakie były cezury jego trwania?
„Liberalna” prasa komunistyczna PRL?
Komunistyczna Partia Górnego Śląska. Rewolucjoniści przeciwko narodowym aspiracjom Polaków
Klęska Rosji i państw centralnych w I wojnie światowej oznaczała początek nowej rzeczywistości politycznej w Europie Środkowej i Wschodniej. Społeczny ferment przeradzał się w rewolucje socjalne i powstania narodowe. Upadały reżimy, pojawiały się nowe państwa.
Początki systemu komunistycznego w Polsce (cz. 2)
Komuniści na kolanach. O fałszywej pobożności elit władzy Polski „ludowej”
Obraz najwyższych dygnitarzy komunistycznych klęczących podczas nabożeństw to nie fikcja – takie przypadki miały miejsce jeszcze kilka lat po wojnie, przed podjęciem otwartej akcji antykościelnej.
Opór: polska wieś wobec opresji komunistycznego reżimu
Polska wieś pod obcą władzą: polityka PPR/PZPR wobec polskich chłopów
Kwestia poparcia społecznego dla komunistów na Rzeszowszczyźnie w latach 1944–1945
W rezultacie załamania się niemieckiego frontu wschodniego Armia Czerwona, odnosząc kolejne zwycięstwa, w nocy z 3 na 4 stycznia 1944 r. przekroczyła granicę Rzeczypospolitej. 23 lipca wojska sowieckie zajęły Lwów, a 2 sierpnia 1944 r. wkroczyły do Rzeszowa.
Pod „wspólnym” sztandarem, czyli 1 maja u „dąbrowszczaków”
Uroczyste mowy, garść podziękowań, wręczenie sztandaru i zapowiedź rychłego zwycięstwa – tak w skrócie wyglądać miały obchody robotniczego święta wśród „polskich ochotników” Brygad Międzynarodowych.
Jan Antoł – gazda z pięćdziesiątego województwa
Jak to się stało, że Jan Antoł – związany ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym, organizacją satelicką wobec Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – został regionalnym i ogólnopolskim liderem niezależnych solidarnościowych związków rolniczych?
Pomarcowa emigracja
19 marca 1968 r. na wiecu aktywu partyjnego Władysław Gomułka wygłosił antysyjonistyczne przemówienie, które zapoczątkowało w Polsce antysemicką kampanię propagandową.
Ubek z Ameryki
Był jednym z najbardziej bezwzględnych funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Ludzie, których przesłuchiwał zapamiętali go jako brutalnego śledczego, pomimo, że z wykształcenia był prawnikiem, a przed wojną ukończył trzy lata studiów na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.
Partia w chaosie. Dekompozycja PZPR w 1981 roku
Kryzys gospodarczy, a następnie narodziny „Solidarności” w 1980 r. były ogromnym zaskoczeniem nie tylko dla liderów PZPR, ale zwłaszcza dla szeregowych członków partii.
Warszawska organizacja komunistów 1918–1925
Pogrobowcy Stalina w Polsce i w województwie katowickim
Po śmierci Stalina partie komunistyczne rządzące w państwach socjalistycznych zaczęły się wycofywać z narzuconej przez niego polityki konfrontacji z zachodnimi demokracjami i masowych represji wobec własnych obywateli. Rozpoczęło się reformowanie systemu.
Chciejstwo dyktatora, czyli referendum z 29 listopada 1987 r.
W końcu lipca 1987 r. w wywiadzie opublikowanym przez dziennik „The Wall Street Journal” Wojciech Jaruzelski bez ostrzeżenia ogłosił zamiar przeprowadzenia referendum. W założeniach miało ono przynieść rządowi kierowanemu przez Zbigniewa Messnera legitymację do dalej idących zmian gospodarczych.
Sprzeczne narracje… Z historii powojennej Polski 1944–1989
KBW. Partyjne wojsko według sowieckiego wzoru
W roku 1945 osadzony przez Związek Sowiecki marionetkowy rząd uchwalił utworzenie Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wzorowane na wojskach wewnętrznych NKWD oddziały służyły do walki z „wrogiem wewnętrznym” czyli tak naprawdę – polskim społeczeństwem.
Polscy komuniści: cena zaprzaństwa
Przywódca Komunistycznej Partii Polski, Julian Leszczyński-Leński, został aresztowany w Moskwie w czerwcu 1937 r. Oskarżono go o współpracę z polskim wywiadem oraz o udział w organizacji „szpiegowsko-terrorystycznej”.
Początki systemu komunistycznego w Polsce (cz. 1)
Komunista na peryferiach władzy. Historia Leonarda Borkowicza (1912–1989): Lwów i Kraków, Bereza, PKWN i Szczecin...
Zbrodnie sądowe w latach 1944-1989. Konformizm czy relatywizm moralny środowisk prawniczych?
Grudzień 1970 – krwawe konsekwencje roku 1968
Rok 1968, poza pokoleniowym, młodzieżowym buntem, zapisał się również polskim udziałem w interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Tłumiono w ten sposób „praską wiosnę”, rozwiewając tym samym złudzenia co do możliwości zreformowania systemu.
Struktura organizacyjna Komunistycznej Partii Robotniczej Polski
Komunistyczna Partia Robotnicza Polski powstała z połącznia dwóch radykalnie lewicowych ugrupowań politycznych, istniejących na ziemiach polskich pod zaborami. Były to Socjal-Demokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) oraz Polska Partia Socjalistyczna-Lewica (PPS-Lewica).
Szczecińska droga do „Solidarności”
Wprowadzenie 1 lipca 1980 przez rząd podwyżek cen wędlin i mięsa wywołało protesty społeczne, które władza początkowo starała się łagodzić wprowadzeniem wzrostu wynagrodzeń w niektórych zakładach pracy.
Między ideologią a pragmatyzmem – relacje Polski Ludowej z państwami koreańskimi
Przez większość okresu zimnej wojny PRL utrzymywała dobre relacje z Koreą Północną jednocześnie ignorując wszelkie sygnały ze strony Południa o chęci nawiązania stosunków gospodarczych i politycznych.
Na licencji Moskwy. Wokół Gomułki, Bermana i innych (1943–1970)
„Mam w d… taką partię”, czyli Gomułka jako komunistyczny antysemita?
Czy zgadzamy się na to, czy nie, doświadczenie komunizmu pozostaje częścią naszej zbiorowej przeszłości i indywidualnych tożsamości.
Stefan Michnik - nieuchwytny zbrodniarz w sędziowskiej todze
U schyłku II wojny światowej, podczas konferencji w Jałcie w lutym 1945 r. na skutek decyzji podjętych przez państwa alianckie, Polska znalazła się w sowieckiej strefie wpływów.
Konferencja naukowa „Warszawiacy przeciw bolszewikom 1920–2020” - Panel 2
Idy wrześniowe
Polityczny upadek Gierka był błyskawiczny. We wrześniu 1980 r. stracił stanowisko I Sekretarza, rok później nie był już nawet członkiem PZPR. On sam przekonywał, że jego karierę zakończył partyjny spisek.
Sierpień ’80 w Gdańsku
O wybuchu strajku w Gdańsku przesądziło to, że na pięć miesięcy przed przejściem na emeryturę, 7 sierpnia 1980 r., zwolniono z pracy w Stoczni Gdańskiej im. Lenina Annę Walentynowicz, zasłużoną i uczciwą pracownicę, odznaczoną wcześniej Brązowym, Srebrnym, a w 1979 r. Złotym Krzyżem Zasługi.
Czyn partyjny (albo społeczny)
Wśród wielu wzorców przeniesionych do powojennej Polski ze Związku Sowieckiego był też tzw. czyn społeczny (lub, w zależności od oficjalnego organizatora, np. czyn partyjny pod egidą organizacji PZPR albo związków zawodowych – wtedy była to „sztafeta czynów produkcyjnych”).
KOMUNIZM: SYSTEM/LUDZIE/DOKUMENTACJA – dyskusja wokół nr 8 czasopisma
Obśmiać czerwonego!
Żarty pomagają wytrzymać nawet najgorsze czasy. A że ostatnia dekada PRL do najłatwiejszych nie należała, w całym kraju dowcipkowano na potęgę. Najchętniej z tego, co bolało najbardziej: z dominacji Sowietów nad Polską i z uniżoności, jaką wobec Kremla wykazywały władze w Warszawie.
Jarocin – kontrkulturowa oaza wolności
W czerwcu 1980 r. w Jarocinie odbyła się pierwsza edycja legendarnego festiwalu rockowego, wówczas jeszcze pod nazwą I Ogólnopolski Festiwal Muzyki Młodej Generacji. Niedoceniana przez władze impreza stała się dla zbuntowanej polskiej młodzieży prawdziwą oazą wolności.
Kto sfałszował referendum ludowe w czerwcu 1946 r.?
„Kto ma czyste sumienie nie idzie za parawan!”. Referendum 30 czerwca 1946 r.
W połowie 1946 r. komuniści sfałszowali wyniki głosowania ludowego, które pokazywały niechęć społeczeństwa do ich metod rządzenia krajem. Działacze PSL zebrali dowody dokonanego oszustwa, ale ich protesty nie przyniosły żadnych rezultatów.
Nieznane instrukcje, wytyczne, okólniki Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego dotyczące ruchu ludowego i niezależnych działaczy ludowych w latach 1945–1954
PPS i Policja Państwowa wobec skomunizowanych białostockich związków zawodowych w 1924 r.
Opanowanie lokalnych związków zawodowych było w II RP jednym z podstawowych celów białostockich komunistów: kontrola nad nimi miała zwiększyć wpływy kompartii wśród robotników kosztem partii legalnych, w tym PPS. Sojusznikiem tej ostatniej w walce o „rząd dusz” okazała się Policja Państwowa.
Kłamstwo katyńskie – mit założycielski PRL. Część 2
PRL na straży pokoju w Korei
27 lipca 1953 roku zawarto rozejm w wojnie koreańskiej, na mocy którego od 1 sierpnia 1953 działa Komisja Nadzorcza Państw Neutralnych. Jednym z jej członków została Polska Rzeczpospolita Ludowa. Udział PRL w koreańskiej misji obrósł w ciągu dziesięcioleci w mity i był idealizowany.
Partyjne dolce vita
Przez cały peerel jedną z drażliwych kwestii społecznych było uprzywilejowanie aparatu PZPR. W oficjalnej propagandzie milczeniem pomijano przeróżne profity, na które mogli liczyć komuniści.
Kochała ZSRR. Przypadek Włady Bytomskiej
Pochodząca z Łodzi Władysława Bytomska była w PRL traktowana jak bohaterka – symbol walki „robotniczego miasta” z „burżuazyjnym uciskiem”. W roku 1949 złożono ją z honorami, z udziałem 10 tys. łódzkich robotników, w Alei Zasłużonych na Dołach, w grobie ozdobionym rzeźbą dłuta Heleny Nałkowskiej.
Szczecin. Miasto, którego nie było. Dyplomacja RFN i polskie przełomy 1970–1989
Kampania antysemicka w ludowym Wojsku Polskim w 1967 roku
Tak zwane „czystki antysemickie w Wojsku Polskim” były częścią szerszego zjawiska, które miało miejsce od połowy lat sześćdziesiątych. Chodziło o oczyszczenie szeregów wojska z „oficerów rewizjonistów”.
Komunistyczna Partia Polski w woj. poznańskim II RP
Libia Muammara Kaddafiego – zapomniany sojusznik PRL
Libijski dyktator objął władzę w 1969 i już kilka lat później nawiązał bliską współpracę z blokiem wschodnim. Sprzedawał ropę naftową Związkowi Sowieckiemu, w zamian kupował wielkie ilości uzbrojenia.
Łabędzi śpiew polskiego komunizmu
W styczniu 1947 r. w Polsce przeprowadzono pierwsze powojenne wybory do Sejmu. Chociaż jednym z jego uczestników był Blok Demokratyczny – składający się m.in. z Polskiej Partii Robotniczej – stanowiły one absolutną antytezę demokracji.
Rozmowy na Zawracie
Negocjacje między komunistycznymi władzami a kierownictwem „Solidarności” w Magdalence są jednym z najbardziej znanych epizodów w najnowszej historii Polski. Mało kto pamięta, że pierwsze rozmowy między Kiszczakiem a Wałęsą odbywały się na warszawskim Mokotowie, w willi na ulicy Zawrat.
Rozliczenie rządzących. Wybory z 4 czerwca 1989 r. w województwie katowickim
W 1988 r. pogłębiła się zapaść gospodarcza, a Polską wstrząsnęły dwie strajkowe fale zorganizowane pod sztandarem „Solidarności”. Kierownicze gremia rządzącej krajem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej były świadome, że destabilizacja i wybuch buntu społecznego to kwestia najbliższego czasu.
Jak rewolucja pożarła swoje polskie dzieci
Wśród bolszewików, którzy jesienią 1917 r. przejęli władzę w Piotrogrodzie, było wielu Polaków. W ZSRS przyjęło się w ogóle o tym nie wspominać. Kiedy mówiono o komisarzach lub szeregowych członkach Piotrogrodzkiego Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego, który kierował przewrotem, padały z zasady nazwiska niepolskie. Rewolucja pochłonęła także swoje polskie dzieci – w czasach Wielkiego Terroru.
Wypowiedzi i wydarzenia w związku z Kongresem Zjednoczeniowym na terenie województwa szczecińskiego
15 grudnia 1948 r. w auli Politechniki Warszawskiej 1008 delegatów Polskiej Partii Robotniczej i 530 delegatów Polskiej Partii Socjalistycznej jednogłośnie przyjęło uchwałę o utworzeniu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Społeczne reakcje na Kongres nie były już tak zgodne.
Petycyjna histeria
W styczniu 1979 r. biskup katowicki Herbert Bednorz wystosował list do I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka. W imieniu swoich diecezjan prosił o zgodę na możliwość zorganizowania w ramach zapowiadanej na lato pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny spotkania z papieżem w Piekarach Śląskich.
Milenium Chrztu Polski w Piekarach Śląskich – Duchowej Stolicy Górnego Śląska
22 maja 1966 r. w Sanktuarium Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Piekarach Śląskich odbyły się uroczystości związane z Milenium Chrztu Polski, z udziałem przedstawicieli Episkopatu Polski na czele z prymasem kardynałem Stefanem Wyszyńskim.
Czy komunistyczne władze obawiały się Jana Pawła II?
Prowokacja czy głupi żart?
27 października 1981 r. przed południem na plac w pobliżu głównego wejścia do kopalni „Sosnowiec” w Sosnowcu podjechał samochód (czarna Wołga lub Fiat 125), z którego jakiś mężczyzna w pewnym momencie wyrzucił trzy fiolki.
Jak komuniści wykorzystywali propagandowo zakończenie wojny w 1945 r.?
Komunistyczna Partia Polski w województwie poznańskim w latach II Rzeczypospolitej
Na IV Zjazd Komunistycznej Partii Polski odbywany w roku 1927 przygotowane zostało Sprawozdanie o stanie organizacyjnym partii.
Czerwona elita. Komuniści u władzy w Polsce
Elitę partyjną z lat 1944–1990 można podzielić na cztery pokolenia. Najstarsze roczniki to fanatyczni komuniści i patrioci Związku Sowieckiego. Dla ich młodszych kolegów ideologia miała mniejsze znaczenie, ustępując urokom korzystania z przywilejów władzy.
Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej
Księża dla władzy groźni. Duchowni współpracujący z opozycją (1976–1989)
Jak komuniści próbowali zdezintegrować Kościół katolicki
Oficerów …. „żołnierze komuniści winni wymordować przez przejściem na stronę Armii Czerwonej”. Słów kilka o działalności wydziałów wojskowych KPRP (KPP)
Zwycięstwo rewolucji w Rosji umocniło dążenia do wywołania rewolucji światowej. Na przeszkodzie realizacji tego programu stanęło powstanie w 1918 r. niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej.
Niech żyje Mao i Hodża! Maoizm w PRL
Oskarżali Gomułkę i Gierka o rewizjonizm i restaurację kapitalizmu, Chruszczowa o zdradę komunizmu, domagali się kolektywizacji rolnictwa, a za wzór do naśladowania wskazywali Albanię i Chiny. Przy pomocy albańskich dyplomatów założyli nielegalną Komunistyczną Partię Polski. Kim byli polscy maoiści?
Wilhelm Szewczyk i jego czasopisma
Wilhelm Szewczyk (1916–1991), literat i publicysta, wywodził się ze skrajnej prawicy. Po wojnie związał się z komunistami stając się jednym z najbardziej wpływowych działaczy społeczno-politycznych w województwie katowickim. Ważną płaszczyzną jego oddziaływania były redagowane przezeń czasopisma.
Biskupi w rzeczywistości politycznej Polski „ludowej” cz. II - panel I
Jak polscy komuniści postrzegali zamach stanu swoich towarzyszy z Czechosłowacji
W lutym 1948 roku komuniści w Czechosłowacji przeprowadzili zamach stanu, przejmując pełnię władzy. Polscy komuniści bacznie i z nadzieją przyglądali się sukcesom nowego reżimu południowego sąsiada.
Odmieniony region – robotnicy województwa katowickiego buntują się przeciw systemowi
Latem 1980 r. kiedy kolejne strajkowe fale rozlewały się po kraju, górnośląskie i zagłębiowskie załogi przedstawiane były w mediach jako ludzie dobrej roboty, wręcz idealnie wykonujący kolejne plany i zadania produkcyjne zlecane przez władze, środowiska zawsze gotowe poprzeć partię i rząd.
Likwidacja Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa-Książka-Ruch”
Gigant RSW „Prasa-Książka-Ruch” był dla komunistów skutecznym narzędziem władzy nad Polską. Długotrwała i prowadzona w niezbyt rzetelny sposób likwidacja tego propagandowego molocha miała znaczący wpływ na późniejsze losy słowa drukowanego – już w III RP.
Demokracja na sowiecką modłę – wybory do Sejmu z 19 stycznia 1947 roku
Zwycięstwo w powszechnym głosowaniu do Sejmu miało zapewnić komunistom pełnię władzy – tak też się stało, ale za cenę fałszerstwa wyborczego oraz represji, jakie dotknęły tysięcy Polaków, głównie działaczy opozycji.
Od Katowic do Stalinogrodu, czyli zmiana na telefon
Przemianowanie Katowic na Stalinogród do dziś pozostaje jaskrawym i bezceremonialnym przykładem „gwałtu symbolicznego”. Termin ten, ukuty swego czasu dla określenia relacji między kolonizatorem a kolonizowanym, w nadspodziewanie klarowny sposób opisuje też „drugi chrzest” górnośląskiej metropolii.
Zamknąć Hutę Siechnice
W drugiej połowie lat 80. XX wieku, przede wszystkim za sprawą Ruchu „Wolność i Pokój” środowiska opozycyjne w PRL zaczęły zwracać uwagę na problemy związane z ochroną środowiska. Dezaprobata wobec działań niszczących środowisko była zarazem sprzeciwem wobec systemu.
Katyń: PPR-owska szkoła kłamstwa
11 kwietnia 1943 r. Niemcy rozpoczęli akcję propagandową, związaną z odnalezieniem w Katyniu zbiorowych mogił polskich oficerów zamordowanych w 1940 r. przez NKWD. Uliczne megafony w GG i prasa gadzinowa podawały nazwiska ofiar i informacje o znalezionych przy nich dokumentach i rzeczach osobistych.
Plany kierownictwa PZPR w sprawie zmian ustrojowych i nowelizacji konstytucji PRL na przełomie 1989 i 1990 r.
Mordy założycielskie w PPR
Polska Partia Robotnicza została powołana do istnienia przez Sowietów – za pełną wiedzą i przychylnością, a zarazem pod ostateczną kontrolą samego Stalina. Jej przywódców przeszkolono w Kominternie i NKWD, a w końcu grudnia 1941 r, zrzucono na spadochronach pod Warszawą.
Partnerzy z Solidarności mieli być „ubabrani”. Jan Olszewski o strategii komunistów dojścia do ugody
Tamta strona rozumowała na zasadzie: wybrani działacze „S” zgodzili się na rozmowy, porozumienie zostało właściwie tak czy inaczej zdecydowane. Zrobimy więc rzecz, nad którą przejdzie się w tych warunkach do porządku dziennego. Rzecz straszną, rzutującą na sumienia (jeżeli tak podniośle można to powiedzieć…) naszych partnerów. Dzięki temu siadając do oficjalnych rozmów, będą już „ubabrani” – twierdził Jan Olszewski w przytoczonym wspomnieniu.
Socjaliści z „Czerwonego Zagłębia” w latach 1945-1948
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza chętnie odwoływała się do etosu „Czerwonego Zagłębia”, co miało sugerować, że przemysłowy region rozciągający się od Sosnowca po Zawiercie w I połowie XX w. znajdował się pod przemożnym wpływem komunistów.
Kilka uwag o podporządkowaniu KPRP/KPP Kominternowi i ZSRS
Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (KPRP) / Komunistyczna Partia Polski (KPP) nie były „normalnymi” partiami. Pod wieloma względami stanowiły w polskiej przestrzeni politycznej twory wielce oryginalne. Z czego wynikać miała rzeczona oryginalność?
Krwawe obchody…, czyli jak PPS i KPRP/KPP „świętowały” 1 maja …
Wydarzenia chicagowskie z maja 1886 r., jak również poprzedzająca je walka robotników o prawa socjalne w tym głównie o 8-godzinny dzień pracy legły u podstaw decyzji kongresu II Międzynarodówki Socjalistycznej, która to w 1889 r. ustanowiła 1-szy maja Międzynarodowym Dniem Solidarności Ludzi Pracy.
Towarzysze z betonu. Dogmatyzm w PZPR 1980–1990
Polacy głosują PPR decyduje
Wolne wybory z powszechnym, tajnym głosowaniem – takie zobowiązanie w sprawie przyszłości Polski przyjęli w Jałcie przywódcy ZSRR, USA i Wielkiej Brytanii. Kandydatów miały wystawić „wszystkie partie demokratyczne i antynazistowskie”. Rzeczywistość okazała się zupełnie inna.
Polowanie na ludzi. Zbrodnia lubińska 31 sierpnia 1982 roku
Czy protesty z pierwszych dni stanu wojennego oraz prężna działalność struktur podziemnej Solidarności wpłynęły na decyzje władz wojewódzkich, aby w drugą rocznicę podpisania Porozumień Sierpniowych użyć siły i broni palnej przeciwko pokojowej manifestacji?
90 sekund historii: 27 stycznia 1989 r. spotkanie w Magdalence
90 sekund historii: 19 stycznia 1947 r. sfałszowano wybory do Sejmu Ustawodawczego
90 sekund historii: 14 stycznia 1925 r. III zjazd Komunistycznej Partii Robotniczej Polski
90 sekund historii: 2 stycznia 1957 r. podjęto decyzję o utworzeniu tygodnika "Polityka"
90 sekund historii: 1 stycznia 1944 r. powstała Krajowa Rada Narodowa
90 sekund historii: 1 stycznia - Bale noworoczne w PRL
90s. historii: 18 marca 1965r. Jacek Kuroń i Karol Modzelewski upowszechnili "List otwart do partii"
90s. historii: 14 marca 1964r. Antoni Słonimski złożył w kancelarii premiera "List 34"
90s historii: 11 kwietnia 1968 r. Marian Spychalski został przewodniczącym Rady Państwa PRL
90s historii: 16 maja 1983 r rozpoczęto weryfikację kadry naukowej w szkołach wyższych
90s. historii: 20 lipca 1926 r. zmarł Feliks Dzierżyński
Niebezwarunkowa kapitulacja
Poranek 2 stycznia 2014 r. Niemrawo budzi się dzień – dla wielu wciąż trwa świąteczno-noworoczna przerwa w pracy. W jednej ze stacji radiowych rozmowa z działaczem parlamentarnej partii politycznej. Ocena minionego roku, plany na najbliższe miesiące, pytanie o zbliżające się historyczne rocznice.
Mściwe oblicze „Ojca Narodu”, czyli mało znana twarz Edwarda Gierka
W Radomiu spośród 654 zatrzymanych tzw. sądowym trybem postępowania objęto 255 osób, czyli ok. 40 proc. ogółu, a jeśli uwzględnić także 212 ukaranych przez kolegium ds. wykroczeń, to okaże się, że przez tryby peerelowskiego „wymiaru sprawiedliwości” przewinęło się wówczas 80 proc. spośród nich.
Sprzeciw kobiet wobec kolektywizacji wsi i sowieckim represjom
Lata 1948–1956 to najdramatyczniejszy okres w powojennej historii polskiej wsi. Prowadzona wówczas kolektywizacja rolnictwa miała upodobnić polską wieś do sowieckiej, co budziło opór większości wiejskiej społeczności. Warto pamiętać o roli, jaką w sprzeciwie tym odegrały kobiety.
„Marzec” atomowego inżyniera
Niewiele jest materiałów źródłowych ilustrujących opór ludzi systemu komunistycznego przeciw własnemu fizycznemu udziałowi w tłumieniu protestów studenckich w marcu 68. Jednym z wyjątków są dokumenty z teczki „Krzysztofa” – kontaktu obywatelskiego SB i szeregowego członka PZPR.
Towarzysze z betonu. Dogmatyzm w PZPR 1980–1990
Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Partia komunistyczna w systemie władzy w Polsce 1944–1989”.
Protektorzy i koledzy. Mieczysław F. Rakowski i KC PZPR (1958-1981)
Polityczną historię komunizmu w Polsce opisuje się na ogół na podstawie archiwaliów. Nie całą jednak historię Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej da się napisać bazując na dokumentach bezpieki z zasobu Instytutu Pamięci Narodowej czy partyjnych z zasobu archiwów państwowych.
IPNtv - Promocja książki Karoliny Bittner "Partia z piosenką, piosenka z partią. PZPR wobec muzyki rozrywkowej."
FOZZ, Zalew i Żelazo, czyli afery PRL-u
Ludowe Wojsko Polskie. Polskie czy sowieckie?
„Z filmoteki bezpieki" odc. 52 - Wybory w PRL
IPN TV - Narodziny Solidarności - 24 sierpnia
„Z filmoteki bezpieki" odc. 86 - Wybory czerwcowe
IPN TV - „Poczet pierwszych sekretarzy". Spotkanie z cyklu „Konfrontacje profesora Antoniego Dudka, czyli rozmowy o historii najnowszej” – Warszawa, 21 maja 2014
Koniec pewnej epoki. Wybory parlamentarne 1989 roku w województwie szczecińskim w dokumentach
W literaturze historycznej przyjmuje się powszechnie, że punktem zwrotnym w procesie demokratyzacji Polski były wybory do parlamentu, które odbyły się w czerwcu 1989 r. Jednak zanim doszło do tych przełomowych dla systemu politycznego wydarzeń, musiały zajść zmiany w sytuacji politycznej na świecie.
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 1 (lipiec 1986 – maj 1989)
Fala strajków latem 1980 r., a następnie będące jej konsekwencją narodziny Solidarności zapoczątkowały nową, najgłębszą fazę kryzysu państwa komunistycznego w Polsce. Postępujące od 1976 r. załamanie gospodarcze doprowadziło w 1980 r. do destabilizacji systemu politycznego opartego na hegemonicznej pozycji PZPR.
Kruchtoizacja. Polityka władz partyjno-państwowych wobec Kościoła katolickiego w latach 1945-1956 w województwie śląskim/katowickim
Lata 1945–1956 były dla Kościoła katolickiego w Polsce okresem bolesnego zderzenia z ideologią i władzą komunistyczną. Niniejsza praca jest próbą ukazania mechanizmów prowadzonej wobec niego polityki władz partyjno-państwowych na obszarze
województwa śląskiego/katowickiego.
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 2 (czerwiec–grudzień 1989)
Wyniki pierwszej tury wyborów parlamentarnych 4 czerwca 1989 r. okazały się zaskoczeniem zarówno dla PZPR, jak i Solidarności. W obozie rządzącym opracowano wiele analiz przyczyn klęski wyborczej (dok. nr 103, 108), ale znacznie istotniejsze były napływające do MSW i KC PZPR informacje świadczące o tym, że proces ewolucyjnej zmiany ustroju, zaplanowany przy okrągłym stole na kilka lat, nabierze tempa (dok. nr 90–94, 96, 98–99). O ile przed wyborami wydawało się, że zarówno stanowisko prezydenta, jak i misja tworzenia nowego rządu będą zarezerwowane dla ludzi z PZPR, o tyle po 4 czerwca nie było to już takie pewne.
Przed i po 13 grudnia. Państwa bloku wschodniego wobec kryzysu w PRL 1980–1982, t.1
Jedną z najczęściej dyskutowanych po 1989 r. kwestii w polskim życiu publicznym są przyczyny i okoliczności wprowadzenia stanu wojennego w PRL. Dyskusja ta toczy się wokół dwu podstawowych zagadnień. Pierwsze z nich związane jest z sytuacją wewnętrzną – czy istniała szansa na wypracowanie modelu życia społeczno-politycznego w PRL uwzględniającego istnienie NSZZ „Solidarność”, czy też od początku konfrontacja była nieuchronna, a podpisanie porozumień sierpniowych obóz władzy traktował tylko jako taktyczne posunięcie, chwilowy wybór „mniejszego zła” – by odwołać się do słów Edwarda Gierka.
Polski rok 1968
Tytuł niniejszej książki nawiązuje do tytułu znakomitej monografii Pawła Machcewicza – za wiedzą i zgodą jej Autora. Wydarzenia w Polsce w 1968 r., podobnie jak dwanaście lat wcześniej, choć były niewątpliwie dramatyczne, jednak z międzynarodowego punktu widzenia pozostawały w cieniu innych, nieporównanie ważniejszych dla dziejów świata.
Opór społeczny a władza w Polsce południowo-wschodniej 1980–1989
Niniejsza praca jest wynikiem badań, których celem było ukazanie w ujęciu regionalnym historycznego procesu akcji i reakcji między próbującym wyemancypować się społeczeństwem a broniącą swej uprzywilejowanej pozycji władzą.
Fot. AIPN
