Jak przebiegała transformacja ustrojowa? Czy w większym stopniu była pochodną sytuacji wewnętrznej w Polsce, czy też tendencji zewnętrznych? Co można zaliczyć do jej osiągnięć? Jakich dopuszczono się zaniedbań i dlaczego?
Jak wyglądało przejście od reżimu komunistycznego w PRL do wolnej Polski? Jaka data może być uważana symbolicznie za odzyskanie niepodległości po komunistycznym zniewoleniu: 1989, 1991 a może 1993?
„Pokojowa przebudowa ustrojowa”? Wybory 4 czerwca 1989 r. na łamach poznańskiej prasy niezależnej
Wydarzenia 1989 r. były przedmiotem licznych artykułów, analiz i komentarzy na łamach prasy wydawanej poza cenzurą. Duże zainteresowanie budziły m.in. rozmowy Okrągłego Stołu, wybory parlamentarne 4 czerwca oraz różne aspekty transformacji ustrojowej.
Nowy porządek. Umowa o współpracy pomiędzy Departamentem I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych a CIA
Po wyborach w czerwcu 1989 r. i utworzeniu rządu Tadeusza Mazowieckiego założenia polityki wewnętrznej i zagranicznej kraju uległy zmianie. Po rozluźnieniu więzi ze Związkiem Sowieckim rozpoczęły się kontakty z wywiadem Stanów Zjednoczonych.
Jak i kiedy oraz kto podjął decyzje o zmianach w MSW? Jak przebiegała weryfikacja kadr MSW? W wyniku jakich okoliczności narodził się Urząd Ochrony Państwa?
„Okrągły stół” widziany z boku. Grupa Robocza Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” wobec negocjacji z władzami
Przy „okrągłym stole” zabrakło wielu czołowych działaczy NSZZ „Solidarność”. Zostali potraktowani jako przeszkoda na drodze do porozumienia władz PRL z opozycją.
Okrągły stół
Od lutego do kwietnia 1989 r. trwały dwumiesięczne negocjacje ówczesnej ekipy partyjno-rządowej w Polsce z przedstawicielami opozycji, zwieńczone podpisaniem porozumień, do których należało m.in. przeprowadzenie pierwszych po II wojnie światowej częściowo wolnych wyborów do Sejmu.
Przełomowa wizyta, czy wizyta czasów przełomu?
Późnym wieczorem 9 lipca 1989 r. Air Force One z prezydentem Georgem H.W. Bushem i jego małżonką Barbarą Bush na pokładzie wylądował na lotnisku Okęcie w Warszawie. Rozpoczęła się trwająca niespełna dwie doby wizyta czwartego w dziejach prezydenta Stanów Zjednoczonych nawiedzającego ziemie polskie.
Początek pięknej przyjaźni
W 1989 roku - kiedy zaczęła się w Polsce transformacja - CIA nawiązała współpracę z polskim wywiadem. Przyjęte wtedy ustalenia na lata zdefiniowały kształt naszych służb specjalnych oraz geopolitycznych sojuszy.
Jakie były kulisy rozmów oficerów CIA z przedstawicielami Departamentu I MSW PRL? Kto był „oferentem”? Jak uwiarygodnili się wobec Amerykanów oficerowie wywiadu PRL? Jaką wiedzę o ludziach i strukturach wywiadu PRL mieli Rosjanie? Jak „transformowały” służby wojskowe?
W jaki sposób dokonywano reformy SB zleconej przez Czesława Kiszczaka? Co się stało z funkcjonariuszami Służby Bezpieczeństwa w 1990 i jak wyglądał proces ich weryfikacji?
Jakie były kulisy końca PRL? Kto i o czym zadecydował w sprawie interesów polskich? Jaką rolę odegrała zmiana „sojuszów”? Kto był kim w tej układance geopolitycznej i wewnątrz kraju? Czy istniała możliwość innego biegu zdarzeń?
Czy obrady okrągłego stołu to kontrakt stulecia? Czy była inna droga do obalenia komunizmu? Gdzie kończą się mity a zaczynają fakty na temat rozmów w Magdalence?
Wyprowadzanie sztandaru. Ostatni zjazd PZPR
„Proszę o powstanie towarzyszek i towarzyszy! Sztandar Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wyprowadzić!” – te słowa Mieczysława Rakowskiego przypieczętowały koniec Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, na której czele stał jako ostatni I sekretarz.
Jak wyglądał proces transformacji PRL w III RP? Czym był postkomunizm w Polsce po roku 1989? Kim byli główni aktorzy transformacji na scenie politycznej? Czy nadal kształtują polską scenę polityczną?
„Do samego końca”
Przebieg weryfikacji funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa ukształtował się w świadomości społecznej głównie na podstawie filmu „Psy” z Bogusławem Lindą. Warto zadać sobie pytanie: Czy proces oczyszczania szeregów służb specjalnych faktycznie tak wyglądał?
Pieriestrojka kontra niepodległość Polski (odc. 53 cyklu)
Zmagania z władzą
Poniżej przedstawiamy relacje działaczy NSZZ „Solidarność i innych organizacji opozycyjnych regionu świętokrzyskiego na temat wydarzeń z lat 1988-1989.
„Zepsute zwycięstwo”
33 lata temu Polacy gremialnie opowiedzieli się przeciwko komunizmowi. Szkoda tylko, że część ludzi Solidarności przestraszyła się skali tego sukcesu.
Wpływ komunistycznej agentury na współczesne życie Polski
Między symboliką niepodległościową a cieniem totalitaryzmu
29 grudnia 1989 r. sejm „kontraktowy” znowelizował Konstytucję PRL – nazwę państwa zmieniono na Rzeczpospolitą Polską, orłu przywrócono koronę, wprowadzono zapisy ustrojowe o zasadzie demokratycznego państwa prawa.
Veto i ZOMO
Zgodnie z porozumieniami okrągłego stołu po wyborach do parlamentu Zgromadzenie Narodowe miało wybrać prezydenta PRL. Kandydatura gen. Wojciecha Jaruzelskiego na ten urząd budziła od początku duże kontrowersje.
Kiszczak Papers
W roku 2018 media obiegła informacja o odnalezieniu nieznanych dokumentów Czesława Kiszczaka znajdujących się w Archiwum Instytutu Hoovera w Kalifornii. Skąd się tam wzięły? I czy ich treść jest rzeczywiście tak sensacyjna?
Agencja Wywiadu: służba niepodległej RP czy kontynuacja Służby Bezpieczeństwa?
Włocławek - mikrohistoria transformacji
Rząd Olszewskiego: dekomunizacja Polski - tzw. lista Macierewicza - kulisy odwołania rządu
Jak powstał Zarząd Wywiadu UOP?
Od Związku Walki i Sabotażu do Ciemnogrodu - z Wojciechem Cejrowskim o historii
Transformacja polityki bezpieczeństwa wewnętrznego Polski w latach 1989 - 1993
Ciągłość czy zerwanie? 1918-1945 a 1989 w polskim prawie
Czy „Solidarność” była produktem KGB, a władza zawsze kłamie, czyli o co chodziło Golicynowi i inne teorie spiskowe
Hutnicy mówią: „Dość”. Strajk 1988 roku w Hucie im. Lenina
Oprócz postulatów płacowych protestujący w nowohuckim kombinacie metalurgicznym w kwietniu 1988 roku, wysunęli żądania o charakterze politycznym.
Gracze, szulerzy i wiatr zmian. O negocjacjach przy „okrągłym stole”
„Okrągły stół” nawiązywał do legendy o królu Arturze. Tyle, że stół z mitu miał uniemożliwić rycerzom spory o pierwszeństwo, a przy meblu z Sali Kolumnowej Pałacu Namiestnikowskiego hierarchia była ściśle ustalona. Główny negocjator strony partyjno-rządowej też wcale nie przypominał króla Artura.
Optymizm zatomizowanych: w jakich nastrojach Polacy przywitali koniec komunizmu?
Wydarzenia roku 1989 w Polsce to opowieść o rodzącej się nadziei. Czasem jej początkiem jest wizyta Jana Pawła II z lata 1987, czasem strajki z 1988 czy telewizyjna debata Miodowicz-Wałęsa z listopada 1988 r., czy wreszcie wybory czerwcowe. Tak przynajmniej głosi dominująca narracja. Czy słusznie?
Demiurg czy Demon? Adam Michnik w dokumentach SB
Rolnicy „okrągłego stołu”
Związkowcy wiejscy byli wśród pierwszych, którzy poparli rozmowy „okrągłego stołu”. Wkrótce okazali się także bezspornymi beneficjentami wyborów kontraktowych.
Adam Michnik, czyli Demiurg, czyli jak opowiadać o żyjącym świadku epoki
Konfederacja Polski Niepodległej wobec „historycznego kompromisu”
W Polsce drugiej połowy lat siedemdziesiątych pogłębiał się kryzys gospodarczy. Spadało zaufanie do władzy. Sytuacja międzynarodowa sprzyjała odwilży. Zaciąganie zachodnich kredytów ograniczało możliwości stosowania represji. Oczekiwania społeczne rosły. W takich okolicznościach powstała KPN.
Konsekwencje „okrągłego stołu”
W 1989 r. komuniści byli świadomi, że muszą podzielić się władzą z powodu katastrofalnej sytuacji gospodarczej kraju. Jednak według nich demokratyzacja systemu mogła oznaczać dopuszczenie opozycji jedynie do parlamentu, nie przewidywali natomiast zmian w wojsku i aparacie bezpieczeństwa.
Polityczne konstruowanie „okrągłego stołu”
Zanim stolarze w Henrykowie zbudowali najsłynniejszy polski mebel, idea „okrągłego stołu” została skonstruowana politycznie.
Msze Św. za Ojczyznę. Suchowola – Białystok (1984-1989)
Msze św. za Ojczyznę w Suchowoli były odprawiane od 11 listopada 1984 r., w drugą niedzielę każdego miesiąca, w kościele Św. Apostołów Piotra i Pawła w Suchowoli. Pierwsze nabożeństwo za duszę ks. Jerzego odprawił biskup białostocki ks. Edward Kisiel z udziałem tysięcy wiernych z całego kraju.
Okrągły Stół w pamięci Polaków
Obrady Okrągłego Stołu, które rozpoczęły się 6 lutego 1989 r. są jednym z tych wydarzeń w najnowszej historii Polski, które budzą największe emocje. Głównie ze względu na spotkania i ustalenia podejmowane w willach MSW, przede wszystkim w podwarszawskiej Magdalence.
Nie mordujcie polskich księży, czyli pogrzeby zamordowanych w 1989 r. kapłanów „oczami” SB
20 stycznia 1989 r. w swoim mieszkaniu na plebanii parafii św. Karola Boromeusza w Warszawie został zamordowany ks. Stefan Niedzielak.
Krótki żywot pomnika Lenina w Nowej Hucie
28 kwietnia 1973 r. w Alei Róż odsłonięto pomnik Lenina. „Wódz rewolucji” przetrwał w tym miejscu 16 lat, a jego żywot nie był usłany różami.
1989 - 1991: lata przełomu. Zmiana sojuszy międzynarodowych
Pozytywne „efekty uboczne” lustracji
Lustracja to nie tylko jawność życia publicznego i pilnowanie, aby ważnych stanowisk, funkcji i zawodów nie wykonywały osoby tego niegodne.
KOMUNIZM: SYSTEM/LUDZIE/DOKUMENTACJA – dyskusja wokół nr 8 czasopisma
Łabędzi śpiew polskiego komunizmu
W styczniu 1947 r. w Polsce przeprowadzono pierwsze powojenne wybory do Sejmu. Chociaż jednym z jego uczestników był Blok Demokratyczny – składający się m.in. z Polskiej Partii Robotniczej – stanowiły one absolutną antytezę demokracji.
Wybory czerwcowe 1989 roku w Łodzi
W trakcie obrad „okrągłego stołu” zapadła przełomowa w dziejach PRL decyzja o przeprowadzeniu wyborów parlamentarnych z udziałem opozycji. W Łodzi, tak jak w całej Polsce, komunistyczne władze poniosły w nich spektakularną klęskę.
Rozmowy na Zawracie
Negocjacje między komunistycznymi władzami a kierownictwem „Solidarności” w Magdalence są jednym z najbardziej znanych epizodów w najnowszej historii Polski. Mało kto pamięta, że pierwsze rozmowy między Kiszczakiem a Wałęsą odbywały się na warszawskim Mokotowie, w willi na ulicy Zawrat.
Rozliczenie rządzących. Wybory z 4 czerwca 1989 r. w województwie katowickim
W 1988 r. pogłębiła się zapaść gospodarcza, a Polską wstrząsnęły dwie strajkowe fale zorganizowane pod sztandarem „Solidarności”. Kierownicze gremia rządzącej krajem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej były świadome, że destabilizacja i wybuch buntu społecznego to kwestia najbliższego czasu.
3 maja 1988 r. - początek strajku w Stoczni Gdańskiej
Kiszczak-Jaruzelski, czyli cenzorzy w akcji
W ostatniej dekadzie PRL krajem rządził niepodzielnie Wojciech Jaruzelski przy wydatnym wsparciu Czesława Kiszczaka. Zapewne niewiele osób zdaje sobie sprawę, że duet generałów potrafił pełnić także rolę cenzorów.
Trudny powrót. O biografii i upamiętnieniu Kazimierza Sabbata, Prezydenta RP na uchodźstwie
Uczciwość - pierwszy warunek niepodległości. Anna Walentynowicz w USA o „Solidarności”, wyborach 1989... [z Archiwum IPN]
Cień sprawy Katynia. O przyjaźni z ks. Stefanem Niedzielakiem i tajemnicy „depozytu katyńskiego”
W nocy z 20 na 21 stycznia 1989 roku – kilkanaście dni przed oficjalnym rozpoczęciem rozmów Okrągłego Stołu – zamordowano Księdza Stefana Niedzielaka. Przedstawiamy opracowany przez Justynę Błażejowską fragment wspomnień Jana Olszewskiego o księdzu Prałacie i okolicznościach jego śmierci.
O początkach Urzędu Ochrony Państwa, czyli jak w Polsce powstały służby specjalne
Wiosną 1990 r. na fali zmian zapoczątkowanych obradami Okrągłego Stołu odbywającymi się rok wcześniej uchwalono ustawę z dnia 6 kwietnia o Urzędzie Ochrony Państwa. Jej wejście w życie to data rozpoczęcia procesu kształtowania się cywilnych służb specjalnych demokratycznej Polski.
Polska niepodległościowa emigracja polityczna po 1945 r.
Sieroty po Kiszczaku
W 1990 r. zakończyły prace komisje weryfikujące funkcjonariuszy SB. Pozytywnie ocenieni zostali przyjęci w szeregi UOP oraz Policji.
Czy wywiad cywilny PRL został przejęty przez amerykańskie służby specjalne?
...zakładano, że [mój rząd] padnie... i że to otworzy drogę rekomunizacji kraju... - Jan Olszewski w 1992 r. po obaleniu jego rządu [z Archiwum IPN]
„Solidarność Walcząca 1982–1990”
Rozkaz – zniszczyć!
Masowa likwidacja akt Służby Bezpieczeństwa rozpoczęła się w drugiej połowie 1989 r. i trwała nieustannie do 31 stycznia 1990 r. Zniszczono w tym okresie znaczną część dokumentów dotyczących rozpracowywania Kościoła i opozycji.
Czesław Kiszczak cz. 2 (odc. 33)
Czesław Kiszczak cz. 1 (odc. 32)
Ministerstwo Spraw Zagranicznych PRL
Kołodziejczyk na szefa MON u Mazowieckiego, czyli Jaruzelski, Siwicki i Kiszczak kontrolują zamianę LWP na WP (głosy w dyskusji)
Stan wojny wygasł, traktatu pokojowego (z Niemcami) nie było - z dyskusji
Plany kierownictwa PZPR w sprawie zmian ustrojowych i nowelizacji konstytucji PRL na przełomie 1989 i 1990 r.
Narodziny polityki zagranicznej III RP
Władze RP na uchodźstwie wobec transformacji ustrojowej w Polsce w latach 1989–1990
Od Wilczka do Balcerowicza, czyli 12 miesięcy, które wstrząsnęły Polską. Przekształcenia systemowe w gospodarce w 1989 r.
Między legalizmem a kontynuacją – wykład: Państwo to koniunktura polityczna, Ojczyzna to niepodległość
Ustalenia w tle. Przeobrażenia aparatu bezpieczeństwa w służby specjalne państwa demokratycznego (1988–1990)
Problem unieważnienia wyroków wydanych w sprawach politycznych w początkach Polski Ludowej
Znaczenie ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1935 r. dla urzędu Prezydenta RP na wychodźstwie, w kontekście początków III RP
Gdzie był lud polski? Prof. Wojciech Roszkowski o 1918 i o 1989
Zmiana czy kontynuacja? Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w latach 1989–1991
„Dosyć paktów z czerwonymi!”. Niezależne organizacje młodzieżowe wobec „okrągłego stołu”
Liderzy Solidarności wielokrotnie przyznawali, że powtórną rejestrację związku u schyłku lat osiemdziesiątych de facto wywalczyli młodzi ludzie. Jednak ze słowami uznania nie szły w parze decyzje włączenia przedstawicieli nowego pokolenia w kierownicze kręgi NSZZ „Solidarność”.
Partnerzy z Solidarności mieli być „ubabrani”. Jan Olszewski o strategii komunistów dojścia do ugody
Tamta strona rozumowała na zasadzie: wybrani działacze „S” zgodzili się na rozmowy, porozumienie zostało właściwie tak czy inaczej zdecydowane. Zrobimy więc rzecz, nad którą przejdzie się w tych warunkach do porządku dziennego. Rzecz straszną, rzutującą na sumienia (jeżeli tak podniośle można to powiedzieć…) naszych partnerów. Dzięki temu siadając do oficjalnych rozmów, będą już „ubabrani” – twierdził Jan Olszewski w przytoczonym wspomnieniu.
Reżim Jaruzelskiego deportuje z PRL Kornela Morawieckiego - film SB
Gdy komunistyczny reżim Jaruzelskiego przygotowywał się z wolna do podjęcia rozmów z tzw. konstruktywną opozycją, ludziom Moskwy w Warszawie niezbędne wydało się pozbycie się człowieka, który odrzucał jakiekolwiek rozmowy z komunistami. Ten film SB pokazuje wyrzucenie z PRL Kornela Morawieckiego, przywódcy "Solidarności Walczącej", 4 maja 1988 r.
Żeby nie przeszkadzał. Deportacja Kornela Morawieckiego przez reżim Jaruzelskiego
Sprzeciw wobec ugody przy „okrągłym stole”
Likwidacji komunizmu, całkowicie wolnych wyborów i uwłaszczenia społeczeństwa domagali się w 1989 r. opozycjoniści skupieni wokół Kornela Morawieckiego. Były to postulaty idące znacznie dalej, niż chciała grupa Lecha Wałęsy.
Dyskusja o Urzędzie Ochrony Państwa
„Transformacja ustrojowa: geneza, mechanizmy i skutki” - panel ogólny
Cinkciarze, "szara strefa", przestępczość a transformacja ustrojowa
Biuletyn IPN 4/2019 - Ostry stół
Na okładce najnowszego „Biuletynu IPN” uderza instalacja Jerzego Kaliny – okrągła tarcza piły do kamienia rzucona na ustawione wokół krzesła, i hasło numeru – ostry stół. O jaki stół chodzi? Dlaczego ostry?
Koszmarny śmiech Wałęsy. Fragmenty wspomnień
Do dzisiaj pamiętam zbiorowy śmiech Lecha Wałęsy i jego współpracowników, który wybuchł w momencie, kiedy poseł Kazimierz Świtoń ujawnił, że prezydent figuruje na liście osób zarejestrowanych przez Służbę Bezpieczeństwa jako tajni współpracownicy. Coś rzeczywiście koszmarnego – wspominał Jan Olszewski.
Kardynał Franciszek Macharski (1927-2016)
W schyłkowym okresie PRL kard. Franciszek Macharski był jednym z najważniejszych hierarchów polskiego Kościoła. Odgrywał pierwszoplanową rolę jako bliski współpracownik Jana Pawła II, wiceprzewodniczący KEP i współprzewodniczący reaktywowanej we wrześniu 1980 r. kościelno-rządowej Komisji Wspólnej.
90 sekund historii: 27 stycznia 1989 r. spotkanie w Magdalence
PZPR "czyta" Okrągły Stół: jak sędziowie PRL niszczyli NZS przed "wyborami czerwcowymi" 1989
Niebezwarunkowa kapitulacja
Poranek 2 stycznia 2014 r. Niemrawo budzi się dzień – dla wielu wciąż trwa świąteczno-noworoczna przerwa w pracy. W jednej ze stacji radiowych rozmowa z działaczem parlamentarnej partii politycznej. Ocena minionego roku, plany na najbliższe miesiące, pytanie o zbliżające się historyczne rocznice.
1989: „pokojowe przekazanie władzy” a polityczny plan utrzymania wpływów PZPR
„Z filmoteki bezpieki" odc. 86 - Wybory czerwcowe
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 1 (lipiec 1986 – maj 1989)
Fala strajków latem 1980 r., a następnie będące jej konsekwencją narodziny Solidarności zapoczątkowały nową, najgłębszą fazę kryzysu państwa komunistycznego w Polsce. Postępujące od 1976 r. załamanie gospodarcze doprowadziło w 1980 r. do destabilizacji systemu politycznego opartego na hegemonicznej pozycji PZPR.
