Jaka była geneza Zbrodni Wołyńskiej? Dlaczego sąsiedzi mordowali sąsiadów? Czy wszyscy Ukraińcy popierali UPA? Co stało się w czasie „krwawej niedzieli”? Jak Polacy zapamiętali ten czas?
Bulbowcy kontra banderowcy. Ataman Taras Bulba-Borowec i powstanie UPA
Ukraińska Armia Powstańcza jest kojarzona jednoznacznie z nazwiskiem Stepana Bandery i ludobójstwem dokonanym na wołyńskich Polakach w 1943 r. W rzeczywistości UPA powstała już w końcu 1941 r. na Polesiu, a jej twórcą był rywal Bandery – Taras Bulba-Borowec.
Jaki wpływ na losy mieszkańców Małopolski Wsch. i Wołynia miało zajęcie tych ziem przez Niemców po 22 czerwca 1941? Dlaczego Zbrodnia Wołyńska nosi miano ludobójstwa? Jak z perspektywy 80 lat historycy postrzegają tragedię na Wołyniu?
Kim jest Józefa Bryg? Jak udało się jej przeżyć rzeź Palikrowów? Jak mówić o ludobójstwie dokonanym przez ukraińskich nacjonalistów na obywatelach II Rzeczypospolitej Polskiej? Jakie wspomnienia mają ci, którzy cudem uniknęli śmierci?
W nocy z 3/4 maja 1944 r. sotnia UPA Iwana Szpontaka „Zalizniaka” zamordowała 45 mieszkańców Cieszanowa i spaliła 90% zabudowań tego miasteczka. Mordowano głównie Polaków. Pamięć o tej zbrodni jest do dziś kultywowana przez społeczność Cieszanowa
Oczami dziecka – Wołyń 1943: świadectwa Niezwyciężonych [2/6]
Jaka była geneza Zbrodni Wołyńskiej? Dlaczego sąsiedzi mordowali sąsiadów i to tak okrutnie? Czy wszyscy Ukraińcy popierali UPA? Co stało się podczas „krwawej niedzieli”? Czy możemy mówić o ludobójstwie?
Nowy Rok w Baryszu. Zbrodnia OUN z 1 stycznia 1944 r.
Barysz jest miejscowością położoną na Podolu, nad rzeczką o tej samej nazwie, kilkanaście kilometrów na północ od malowniczo meandrującego Dniestru. W okresie międzywojennym Barysz posiadał prawa miejskie, administracyjnie przynależąc do powiatu buczackiego województwa tarnopolskiego.
Archiwum Senyka – na tropie zaginionych dokumentów
Archiwum Senyka znalezione przez wywiad ČSR w 1933 r. i przekazane polskim władzom, wykorzystano zbyt późno, by zapobiec zabójstwu Bronisława Pierackiego, dało ono jednak podstawy do sformułowania aktu oskarżenia przeciw Stepanowi Banderze i innym członkom OUN zaangażowanym w antypolską działalność.
Krwawa niedziela 6 sierpnia 1944 roku – czystka etniczna w Baligrodzie
W roku 1944 r. nacjonaliści ukraińscy rozpoczęli akcję oczyszczania Bieszczadów z ludności polskiej. W tym celu skoncentrowano tu oddziały UPA, a OUN wydała odezwy nakazujące Polakom opuszczenie „terenów ukraińskich” pod groźbą śmierci. Dochodziło do kolejnych zbiorowych zabójstw polskiej ludności.
Kilka dni z życia Józefa Szczepaniaka i Michała Iszczuka
Napad OUN-UPA na Zagaje (przedwojenny powiat horochowski) nastąpił wczesnym popołudniem 12 lipca 1943 roku. Około stuosobowym oddziałem, który wkroczył do wioski i dokonał w niej mordu, dowodził Mikołaj Nowosad ps. Hrim, rodem ze wsi Skabarowszczyzna.
Porrajmos. Zagłada Cyganów na Wołyniu podczas okupacji niemieckiej (1941-1944)
Zagłada Cyganów określana w jednym z dialektów romskich jako Porrajmos („zniszczenie”) lub Samudaripen („masowy mord”), według różnych danych pochłonęła przynajmniej 500 tys. ofiar w całej Europie. Wiedza na ten temat jest jednak nadal niewystarczająca i mało znana.
Zagłada Ostrówek i Woli Ostrowieckiej
Mieszkańcy Ostrówek i Woli Ostrowieckiej byli od zawsze Polakami i katolikami. Według tradycji, na Wołyń zostali sprowadzeni z Mazowsza przez króla Władysława Jagiełłę. Rozmawiali po polsku gwarą mazurską i byli nazywani Mazurami.
Lipiec 1943 roku na Wołyniu
Rzeź dokonana na Polakach przez nacjonalistów ukraińskich w lipcu 1943 r. w województwie wołyńskim to fragment trwającej kilka lat tzw. zbrodni wołyńskiej. Ten jeden wybrany do opisu miesiąc stanowił jej apogeum.
Przed i w trakcie Akcji „Wisła”
Jesienią 1944 r. frontowe jednostki Armii Czerwonej odeszły na południe i zachód. Ukraińska Powstańcza Armia wycofała swoje sotnie za Bug. W sensie administracyjnym i bezpieczeństwa ludności cywilnej Bieszczady stały się „ziemią niczyją”.
Przesiedleńcy z akcji „Wisła” na Pomorzu Zachodnim
W 1947 r. na terenie Pomorza Zachodniego znalazło się 49 tys. Ukraińców przymusowo przesiedlonych w ramach akcji „Wisła”. Do dziś ich losy zdają się być zamkniętą, monofoniczną narracją mniejszości, choć jest to przecież część najnowszej historii Polski i jej obywateli.
Napad ukraińskich nacjonalistów na Borownicę 20 kwietnia 1945 roku
Borownica na Pogórzu Przemyskim była dużą wioską, którą prawie w całości zamieszkiwała ludność polska. Określano ją jako „polską stolicę” ówczesnej gminy Żohatyn.
Pułkownik Jewhen Konowalec
Długoletnim przywódcą, ale i twórcą ukraińskiego ruchu nacjonalistycznego, określanego i uznawanego przez władze bezpieczeństwa II RP za wywrotowy, był Jewhen Konowalec.
Stepan Bandera – przywódca Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów
Działalność OUN ukierunkował na indywidualny terror przeciwko przedstawicielom polskiej władzy i Ukraińcom uznawanym za kolaborantów. Na zachodniej Ukrainie Bandera uznawany jest za bohatera ruchu narodowowyzwoleńczego.
„Tworzymy dla siebie wygodne pozycje, których nie można osiągnąć przy zielonych stołach”. Rzecz o Romanie Szuchewyczu
Ponosi odpowiedzialność za zbrodnię ludobójstwa popełnionego na Polakach na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. A jednak dla wielu na Ukrainie pozostaje dziś narodowym bohaterem.
Dmytro Klaczkiwski „Kłym Sawur” – główny sprawca ludobójstwa wołyńskiego
Do dziś trwają spory historyków wokół przyczyn zbrodni wołyńskiej dokonanej przez ukraińskich nacjonalistów w 1943 roku. Nie zachowały się pisemne rozkazy, jednakże wszystkie dowody i poszlaki wskazują, że bezpośrednią odpowiedzialność za rozpętanie fali mordów na polskiej ludności cywilnej ponosi ówczesny dowódca UPA na Wołyniu – Dmytro Klaczkiwski ps. „Kłym Sawur”.
Węgrzy wobec eksterminacji ludności polskiej przez nacjonalistów ukraińskich
W latach 1943–1945 na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej z rąk bojówek Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) oraz Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) zginęło ponad 100 tys. Polaków. Oddziały armii węgierskiej stacjonowały wówczas zarówno na Wołyniu, jak i w Małopolsce Wschodniej.
Sabotaże i pacyfikacja Małopolski Wschodniej w 1930 roku
W drugiej połowie 1930 roku na terenie trzech województw Małopolski Wschodniej doszło do wydarzeń znanych pod nazwą „pacyfikacji”, która stanowiła odpowiedź władz polskich na przeprowadzoną wcześniej przez nacjonalistów ukraińskich akcję sabotażową.
Zbrodnia Wołyńska we wspomnieniach s. Cecylii - z cyklu Archiwum IPN Świadkowie historii
Sprawa milicjanta Franciszka Motyla, czyli jak doszło do spalenia przez UPA poukraińskiej wsi Werchrata w czasie operacji „Wisła” latem 1947 r.
W nocy z 10 na 11 lipca 1947 r. wskutek podpalenia ogień strawił prawie w całości opuszczoną przez mieszkańców wieś Werchrata na terenie powiatu lubaczowskiego w ówczesnym województwie rzeszowskim.
Rana Wołynia
Rzeź wołyńska stanowiła początek końca wspólnej egzystencji Polaków i Ukraińców na południowo-wschodnich terenach II Rzeczypospolitej. Krwawą i bezwzględną kulminację, zakończoną śmiercią dziesiątków tysięcy ludzi i trwałym wymazaniem polskiej społeczności z mapy Wołynia.
O Zbrodni Wołyńskiej – Pamięć i Prawda
Konferencja prasowa IPN dotycząca Bazy Ofiar Zbrodni Wołyńskiej
Historia zamachu na ministra Bronisława Pierackiego
Najbardziej spektakularnym zamachem Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów było zabójstwo Bronisława Pierackiego, ministra spraw wewnętrznych II RP. Decyzja o zamachu zapadła na specjalnej konferencji Prowidu Ukraińskich Nacjonalistów i Krajowej Egzekutywy OUN w Berlinie pod koniec kwietnia 1933 r.
Historie na marginesach: List z Bukowska
Każdy historyk prowadzący kwerendy źródeł, spotyka co jakiś czas materiały, których nie może wykorzystać od razu, choćby dlatego, że nie dotyczą badanego tematu, ale które na tyle zapadają mu w świadomość, że przy nadarzającej się okazji stara się je „odkurzyć” i udostępnić odbiorcom.
"Wołyń pod okupacją niemiecką" - dyskusja panelowa
Nie używajmy eufemizmów. Rzecz o trudnych stosunkach polsko-ukraińskich
Błędne jest przekonanie polityków, że nie podnosząc publicznie, nie ujawniając tej zbrodni, minimalizując ją, zapewnimy dobre stosunki z Ukrainą i tym samym bezpieczeństwo państwa polskiego – mówi Ewa Siemaszko, badaczka rzezi na Wołyniu, w rozmowie z Magdaleną Semczyszyn i Andrzejem Brzozowskim.
„Ludobójstwo na Wołyniu”
W przeddzień 76 rocznicy krwawej niedzieli na Wołyniu w „Naszym Dzienniku” ukazał się dodatek historyczny Instytutu Pamięci Narodowej poświęcony ludobójstwu na Wołyniu.
Operacja „Wisła” – inne spojrzenie
Dominuje u nas pogląd, że przesiedlenie Ukraińców i Łemków w 1947 r. to zasługująca na jednoznaczne potępienie zbrodnia komunistyczna.* Jednak część historyków główne zło upatruje w ideologii i działalności nacjonalistów z OUN i UPA, a akcję tę uznaje za działanie w stanie wyższej konieczności.
Wołyński konflikt pamięci
Lato 1943 roku to apogeum rzezi wołyńskiej. Jak doszło do tego, że w czasie II wojny światowej ukraińscy nacjonaliści wymordowali na Wołyniu, a później w Galicji Wschodniej tysiące Polaków?
Rodzina – najwrażliwszy punkt „bandytów”
Walki Ukraińskiej Powstańczej Armii z sowieckimi siłami bezpieczeństwa charakteryzowały się niezwykle dużą brutalnością i bezwzględnością obu stron. W ramach operacji przeciwpartyzanckich przystąpiono do masowej akcji wysiedleńczej, wymierzonej w rodziny członków podziemia.
Średnia Wieś, 30 lipca 1944 r.
30 lipca 1944 r. w miejscowości Żernica Wyżna zostało zamordowanych 11 mieszkańców Średniej Wsi. Sprawcami mordu byli członkowie oddziału UPA pod dowództwem „Łysa” (Łazar Czerneckyj lub Stepan Mociak).
Zabójstwo ministra Bronisława Pierackiego
W dniu 15 czerwca 1934 r. w wyniku ran odniesionych w zamachu przeprowadzonym przez członka Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów zmarł wicepremier, minister spraw wewnętrznych Bronisław Pieracki. Wkrótce potem utworzono w Berezie Kartuskiej obóz dla osób podejrzanych o działalność antypaństwową.
Tam słychać ciszę. Wołyń.
Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1944–1950. Likwidacja struktur kierowniczych
Pierwsze lata powojenne były w historii stosunków polsko-ukraińskich okresem szczególnym. Konflikt trwający w południowo-wschodniej części kraju w latach 1944–1947, do dziś wywołuje bardzo emocjonalne głosy i reakcje.
IPNtv - Sympozjum „Wołyń 1943. Pamięć i niepamięć” – Warszawa, 24 sierpnia 2017
1943 zbrodnia Wołyńska. Prawda i pamięć
Zbrodnia Wołyńska – antypolska czystka etniczna przeprowadzona przez nacjonalistów ukraińskich, mająca charakter ludobójstwa. Objęła nie tylko Wołyń, ale również województwa lwowskie, tarnopolskie i stanisławowskie – czyli Galicję Wschodnią, a nawet część województw graniczących z Wołyniem: Lubelszczyzny (od zachodu) i Polesia (od północy). Czas trwania Zbrodni Wołyńskiej to lata 1943–1945. Sprawcy Zbrodni Wołyńskiej – Organizacja Nacjonalistów Ukraińskich frakcja Stepana Bandery (OUN-B) oraz jej zbrojne ramię Ukraińska Armia Powstańcza (UPA) we własnych dokumentach planową eksterminację ludności polskiej określali mianem „akcji antypolskiej”.
Prowokacja „Zenona”. Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C-1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950-1954)
„Rano dnia 16 kwietnia 1954 r. wraz z »Zenonem« mieliśmy się udać na jedno z kolejnych spotkań do »Dona«. Idąc wraz z »Zenonem« pieszo od zabudowań [Jana] Dumki w kierunku Wydmin na dworzec kolejowy (było jeszcze szaro), na szosie stał samochód ciężarowy, a przy nim kilku cywili, coś przy samochodzie naprawiali. Przechodząc obok samochodu, od razu zostałem przewrócony na ziemię i odebrano mi pistolet, który posiadałem przy sobie wraz z trucizną.
„Kto tego nie widział, nigdy w to nie uwierzy...”. Zbrodnia Wołyńska – historia i pamięć
Tom zawiera wstęp historyczny o stosunkach polsko-ukraińskich w latach 1918–1945, scenariusze zajęć o „akcji antypolskiej” OUN-UPA, o ludobójstwie na Kresach Południowo-Wschodnich w relacjach świadków, o „sprawiedliwych” Ukraińcach ratujących Polaków oraz porównaniu zbrodni ludobójstwa w Kambodży, Rwandzie i na Wołyniu oraz Holokaustu.
Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo
... Pośród kilku tysięcy zakończonych już postępowań, jak też prowadzonych obecnie około 1300 spraw, znajduje się grupa śledztw, których przedmiotem są tragiczne zdarzenia z przeszłości, zakwalifi kowane przez prokuratorów jako zbrodnie ludobójstwa. W zdecydowanej większości śledztwa te dotyczą zbrodni popełnionych w granicach Państwa Polskiego z dnia 17 września 1939 r. przez nacjonalistów ukraińskich na obywatelach polskich narodowości polskiej oraz zbrodni popełnionych na szkodę obywateli polskich narodowości ukraińskiej. Spraw tego rodzaju pozostaje „w biegu” ponad 50.
Fot. Wikimedia Commons/domena publiczna
