Represje komunistyczne w świetle materiałów z archiwum Konspiracyjnego Wojska Polskiego
Podobnie jak w innych rejonach Polski, także na terenie działalności KWP dochodziło w okresie powojennym do masowych komunistycznych represji, zarówno wobec żołnierzy AK i innych ugrupowań niepodległościowych, jak i ludności cywilnej. Organizacja dowodzona przez „Warszyca” starała się dokumentować wszelkie wykroczenia Sowietów oraz ich polskich kolaborantów.
Walczyć do końca. Mieczysław Wądolny „Mściciel”
Nigdy nie zamierzał być żołnierzem. Tym bardziej – partyzantem. Nawet nie odbywał służby wojskowej. Był pierwszym pokoleniem, które całe życie spędziło w niepodległej Polsce – tuż po wybuchu wojny w 1939 r., 24 września, kończył równe 20 lat.
Jaki kryptonim miała wcześniej grupa „Liceum”? Jaką rolę pełniła w II Korpusie gen. Andersa? Kim była Barbara Sadowska i jaki miała związek z „Liceum”? Pod jakim zarzutem była zatrzymana i przesłuchiwana przez okrytych ponurą sławą oprawców z Rakowieckiej - Józefa Różańskiego i Adama Humera?
Odbicie łączniczki
Historia Franciszki Ramotowskiej „Iskry” to gotowy scenariusz na film. Od 1941 r. działała w ZWZ – AK, gdzie pełniła funkcje łączniczki i sanitariuszki. Los, który dzieliła z towarzyszami broni, obfitował w nieoczekiwane zmiany i brawurowe akcje. Z nich na szczególną uwagę zasługuje odbicie jej z rąk UB.
„Było mi wszystko jedno, co podpiszę…”
W chwili wybuchu II wojny światowej miała szesnaście lat. W 1943 r. w Radomsku wstąpiła do Wojskowej Służby Kobiet – działającej od marca 1940 r. w strukturach Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej. W AK służyła do chwili jej rozwiązania w styczniu 1945 r. Po kilkumiesięcznej przerwie powróciła do działalności konspiracyjnej.
Rozbicie ubeckiego więzienia
W nocy z 25 na 26 listopada 1946 r. żołnierze Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Obwodów Ostrów Mazowiecka i Pułtusk przeprowadzili wspólnie niezwykle spektakularną, zbrojną akcję, w trakcie której uwolniono ok. 65 członków podziemia niepodległościowego, przetrzymywanych w więzieniu w Pułtusku.
Inny wróg, cel ten sam. Stanisław Sojczyński „Warszyc” (1910–1947)
Dla żołnierzy Armii Krajowej początek 1945 r. był czasem trudnych wyborów. Cel ich dotychczasowej walki – wyzwolenie Polski – nie został osiągnięty. Wielu zadawało sobie pytanie, czy walczyć dalej, czy może próbować się przystosować do nowej rzeczywistości, co jednak oznaczało zdanie się na łaskę komunistycznej władzy.
Waldemar Baczak. Tragiczny wariant losów
Mając 24 lata stanął przed plutonem egzekucyjnym w warszawskim więzieniu „Toledo”. Był kapralem podchorążym AK i powstańcem warszawskim ps. „Młody”, „Arne”, a także członkiem WiN ps. „Henryk” i „F-25”. W chwili wybuchu II wojny światowej miał niespełna 17 lat.
Wywiad i kontrwywiad jako element realizacji interesów Państwa walczącego o swą niepodległość. Wywiad i kontrwywiad: Polskiego Państwa Podziemnego oraz podziemia niepodległościowego po rozwiązaniu AK
Prezent na rocznicę
Na stacji PKP w Gołotczyźnie oddział „Roja” pojawił się ok. 21.10. Trzech z żołnierzy udało się do poczekalni stacyjnej, gdzie zatrzymali i wylegitymowali znajdujące się tam osoby. Czwarty wszedł do budki na przejeździe i zakazał dróżnikowi kontynuowania pracy. Rozpoczęła się akcja zatrzymania i kontroli nadciągającego pociągu.
Konspiracja, wojsko, partyzantka. Podziemie zbrojne w Małopolsce 1939–1955
Gdy we wrześniu 1939 r., jeszcze w trakcie walk frontowych z Niemcami, powstawały pierwsze konspiracyjne organizacje wojskowe, nikt nie przewidywał, że wojna potrwa kilka kolejnych lat. Tym bardziej nie spodziewano się, że walkę „aż do zwycięstwa” trzeba będzie prowadzić także w warunkach nowej okupacji – wprowadzanej rękami Sowietów i polskich komunistów.
Grupa Stanisława Siergieja
Wieczorem 27 października 1952 r. wysadzony został pomnik Robotnika i Robotnicy, znajdujący się w pasażu ZMP w Łodzi. Część mieszkańców mogła odnieść wrażenie, że na terenie miasta funkcjonuje silna organizacja zbrojna.
Z kresowej Armii Krajowej do Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Piotr Woźniak „Wir” (1912–1988)
W najnowszej historiografii dotyczącej wydarzeń w Polsce po 1945 r. przyjęło się wyodrębniać dwa nurty konspiracji niepodległościowej – poakowski i narodowy. Niekiedy stawia się je na przeciwnych biegunach, jako sprzeczne i wzajemnie się zwalczające. Obraz taki jest jednak przerysowany, zważywszy, że oba nurty łączył nie tylko wspólny cel, ale często również ludzie.
Akowska „wtyczka” w wojewódzkim UB w Łodzi
Nie wszyscy byli żołnierze AK ujawnili się w 1945 r., a spośród tych, którzy to zrobili, część nie przerwała działalności. Nadal gromadzili informacje, tym razem na temat struktur i funkcjonowania komunistycznego aparatu bezpieczeństwa oraz sytuacji społeczno-politycznej i ekonomicznej kraju. WUBP w Łodzi rozpracowywał ich w ramach sprawy o kryptonimie „Miotła”.
Operacja „Ośrodek”, czyli o genezie afery Bergu. „Wallenrod”? (praca ofensywna WSW i rozpracowanie wywiadu RFN na przykładzie Sojki i Tychoty). Działalność Henryka Uznańskiego w świetle akt sprawy agenturalnego sprawdzenia „Gejza”. Władysław Śliwiński – wymyślony konspirator?
Jerzy Dziemieszkiewicz „Żbik”
W kartotece zdjęć sygnalitycznych, przechowywanej w Archiwum IPN, znajdują się zdjęcia młodego mężczyzny, wykonane 24 sierpnia 1949 r. w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Ciechanowie. Zdjęcia te przedstawiają jednego z synów Adama i Stefanii ze Świerczewskich, żołnierza Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.
„Rój” w Pomiechówku
Tamtego dnia na stacji PKP w Pomiechówku, w trakcie akcji zbrojnej przeprowadzonej przez żołnierzy podziemia niepodległościowego, rozegrały się sceny niczym z amerykańskiego westernu.
Poakowskie podziemie niepodległościowe wobec okupacji komunistycznej
Potencjał pozostały po rozformowaniu Armii Krajowej mógł zostać wykorzystany w bardzo różny sposób: od podjęcia czynnej samoobrony przeciw reżimowi komunistycznemu, poprzez głębsze zakonspirowanie organizacji i utajnioną pracę nastawioną na długi dystans, po kapitulację.
Szafarze śmierci. Sędziowie sądów doraźnych Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (luty – czerwiec 1946)
Na początku lutego 1946 r. utworzono wydziały doraźne przy sądach okręgowych, których głównym celem było jak najszybsze spacyfikowanie antykomunistycznego podziemia zbrojnego. W trakcie kilkumiesięcznej działalności te tak zwane „sądy na kółkach”, których składy orzekające rekrutowały się z sędziów i prokuratorów wojskowych, orzekły kilkaset wyroków śmierci.
Nowe spojrzenie na WiN
W 1990 r. śp. prof. Janusz Kurtyka, jeden z pionierów badań nad Zrzeszeniem „Wolność i Niezawisłość”, opublikował w „Zeszytach Historycznych” przełomowy artykuł Na szlaku AK – „NIE”, DSZ, WiN, w którym pierwszy raz ukazał ciągłość konspiracyjną nurtu poakowskiego, obejmującą lata powojenne.
Dowódca BOA
Stefan Pabiś (ps. „Stefan”) był dowódcą Bojowego Oddziału Armii (BOA) – organizacji podziemia niepodległościowego funkcjonującej wpierw na terenach zagarniętych przez ZSRS, a później na Pomorzu Zachodnim. Jego żołnierska droga w równej mierze prowadziła przez kręte ścieżki działalności konspiracyjnej, co kazamaty komunistycznych więzień i obozów.
Rzeszowszczyzna Walcząca
Żołnierze podziemnej Rzeszowszczyzny nie ustali w walce, wstępując w szeregi kolejnych konspiracyjnych organizacji zbrojnych: Służby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Ścigani przez Niemców, ginęli podczas akcji bojowych i dywersyjnych. Przeżyli dramat akowskiej „Burzy”. Gdy po II wojnie światowej kraj znalazł się pod panowaniem sowieckim, podjęli tajną działalność polityczną w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”, dążąc do odzyskania niepodległości.
„Orlik” – zrobiony w amnestię
Żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Uczestniczył w wielu akcjach antykomunistycznego podziemia na północnym Mazowszu, m.in. w uwolnieniu żołnierzy AK i NSZ z aresztu UB w Krasnosielcu. Po skazaniu na śmierć przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie, został zamordowany w komunistycznym więzieniu przy Rakowieckiej. Jego ukryte na „Łączce” szczątki, po 61 latach, odnalazł dopiero IPN.
Czy przestała istnieć
Często używany argument, że 19 stycznia 1945 r. Armia Krajowa przestała istnieć, a dalej działały już tylko grupki zdeterminowanych osób, irracjonalnie myślących o zwycięstwie nad Związkiem Sowieckim, jest z samego założenia nieprawdziwy.
Antykomunistyczne podziemie litewskie na Suwalszczyźnie po 1944 roku
Zjawisko nielegalnego – z punktu widzenia Sowietów i polskich komunistów – pokonywania pojałtańskiej granicy między powstałym z nadania Moskwy państwem nad Wisłą a Litewską Socjalistyczną Republiką Sowiecką (LSRS) przez represjonowaną ludność cywilną, zamieszkałą drugi z wymienionych tworów politycznych, oraz tamtejszych partyzantów, uchodzącym NKWD i wkraczających na teren powiatu suwalskiego, nie uszło uwadze lokalnemu Urzędowi Bezpieczeństwa, a także ścigającym Litwinów już wcześniej oddziałom Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych „Wielkiego Brata ze Wschodu”.
Ostatni bój „Pilota”
23 czerwca 1950 r., w nierównej walce z żołnierzami Korpusu Bezpieczeństwa Publicznego i funkcjonariuszami bezpieki polegli członkowie patrolu Władysława Grudzińskiego ps. „Pilot”, należącego do oddziału Narodowego Zjednoczenia Wojskowego pod dowództwem st. sierż. Mieczysława Dziemieszkiewicza ps. „Rój”.
Niepodległościowe organizacje młodzieżowe na Kielecczyźnie po 1945 roku
Antykomunistyczne poglądy, chęć działania przeciwko strukturom nowej władzy oraz przeciwstawienia się powszechnej indoktrynacji i kontroli, a czasem po prostu marzenia o ekscytującej przygodzie – to wszystko popychało młodych ludzi do konspiracji.
Antykomunistyczna prasa konspiracyjna w Polsce w latach 1944-1947
Podziemie niepodległościowe na Pomorzu
Na Pomorzu ruch niepodległościowy odrodził się wkrótce po rozwiązaniu Armii Krajowej. Wykorzystywał on struktury Polskiego Państwa Podziemnego z czasu okupacji niemieckiej oraz napływ siatek konspiracyjnych i samoorganizujących się mas żołnierzy, zmuszonych do migracji z innych obszarów Polski.
W pułapce „Cezarego” – Dionizy Sosnowski
Operacja „Cezary” – jedna z największych prowokacji UB, przez ponad cztery lata fingująca istnienie V Komendy WiN – miała za cel neutralizację przeciwników systemu, infiltrację i skompromitowanie środowisk emigracyjnych, rozgrywanie wywiadów zachodnich. Dionizy Sosnowski był jedną z jej śmiertelnych ofiar.
Śmierć przyniesiona w święconce. Likwidacja szefa PUBP w Hrubieszowie Jacentego Grodka
Za plecami wkraczających w lipcu 1944 r. na Lubelszczyznę frontowych oddziałów Armii Czerwonej posuwały się jednostki mające na celu zainstalowanie na zajmowanych terenach nowej administracji podległej komunistom. Od samego początku przystąpiono do tworzenia struktur komunistycznego aparatu represji.
Mieczysław Dziemieszkiewicz ps. „Rój (1925-1951)
W nocy z 13 na 14 kwietnia 1951 r., w wyniku obławy funkcjonariuszy UB i MO, przy udziale żołnierzy KBW, poległ w walce st. sierż. Mieczysław Dziemieszkiewicz „Rój”, żołnierz NSZ i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, dowódca jednego z najdłużej walczących z komunistami oddziałów NZW.
Wyrok na poetę: sprawa Konrada Doberschuetza w świetle nowych badań
Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. VI
Dodatek historyczny rzeszowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej z okazji Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”
14 lutego 2022 r. obchodziliśmy 80. rocznicę przemianowania Związku Walki Zbrojnej na Armię Krajową, zatem utworzenia największej podziemnej armii w okupowanej Europie. 1 marca przypada Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”, święto bohaterów polskiej konspiracji antykomunistycznej, która to również przybrała największy rozmiar wśród narodów będących pod okupacją sowiecką.
Badania IPN na terenie praskiego więzienia „Toledo” w Warszawie
Budynek „Toledo” – jedno z najważniejszych miejsc na mapie „czerwonego terroru” – został rozebrany w latach siedemdziesiątych XX w., a dziś jedyne ślady po nim to niewielki fragment zachowanego muru więziennego oraz pomnik poświęcony ofiarom więzionym tam w początkowym okresie komunizmu. W 2020 r. na terenie „Toledo” odkryliśmy szczątki pomordowanych Bohaterów.
Józef Bandzo „Jastrząb”: Wspomnienia partyzanta 3. i 5. Wileńskiej Brygady AK – 1/20 [audiobook]
Armia Polska: konspiracja antykomunistyczna w Wielkopolsce w 1945 r.
„Dla oczyszczenia terenu z band”. LWP przeciwko żołnierzom polskiego podziemia niepodległościowego
W oddziale „Babinicza”. Działalność oddziału Konspiracyjnego Wojska Polskiego
Stefan Szmakfefer: człowiek widmo
Łukasz Ciepliński – między legendą a rzeczywistością
Świtem 1 września 1939 r. wyruszył przeciwko Niemcom jako podporucznik służby stałej, dowodząc na przedpolach Bydgoszczy kompanią przeciwpancerną 62. pp, a 1 marca 1951 r. zginął w komunistycznym więzieniu na warszawskim Mokotowie jako podpułkownik Wojska Polskiego, prezes IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” i jeden z depozytariuszy Testamentu Polski Podziemnej.
IV Zarząd Główny Zrzeszenia WiN
W grypsie z celi śmierci płk Łukasz Ciepliński pisał do rodziny: „Pytam – czy ofiary nasze nie pójdą na marne, czy niespełnione sny powstaną z mogił…? Wierzę – nie pójdą, sny wstaną, syn zastąpi ojca, Ojczyzna niepodległość odzyska”.
Niezłomni
Szczególnym elementem pejzażu powojennego była utrzymująca się po roku 1947 obecność podziemia niepodległościowego, a zwłaszcza oddziałów „leśnych”.
Wielkopolski Wyklęty – Jan Kempiński „Błysk”
Zmotoryzowany oddział lotny Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Ochotniczej „Warta” pod dowództwem kpt. Jana Kempińskiego „Błyska” był jednym z najaktywniejszych oddziałów powojennego podziemia niepodległościowego w Wielkopolsce.
Ostatni niezłomni Rzeszowszczyzny. Rozpracowanie i likwidacja oddziału NZW Adama Kusza „Garbatego”
Na początku 1950 roku oddziały podziemia prawie nie istniały. Amnestia z lutego 1947 doprowadziła do ujawnienia się większości żołnierzy. Pozostały tylko niewielkie grupy tych, co nie uwierzyli w „dobrodziejstwa” komunistów lub byli do walki zmuszeni wskutek prześladowań po skorzystaniu z amnestii.
Czy na Pomorzu Zachodnim działało antykomunistyczne podziemie zbrojne?
W ostatnich latach temat Żołnierzy Wyklętych cieszy się w sporą popularnością, która wpływa na upowszechnienie się uniwersalnego obrazu konspiracji antykomunistycznej. Obraz ten nie ma jednak swojego lokalnego odpowiednika w odniesieniu do terenu Pomorza Zachodniego.
Ruch Oporu Armii Krajowej
Obława w Targowiskach. Śmierć Edmunda Sawczyna, zastępcy Żubryda
W Targowiskach na Podkarpaciu 20 września 1946 r., w obławie zorganizowanej przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Krośnie, poległ ppor. Edmund Sawczyn „Mundek”, „Puma” – dowódca II kompanii Samodzielnego Batalionu Operacyjnego NSZ i zastępca jego dowódcy, kpt. Antoniego Żubryda „Zucha”.
„Babinicz” ze Skomlina. Alfons Olejnik (1921-1947)
W areszcie WUBP w Łodzi 18 stycznia 1947 r. został rozstrzelany ppor. Alfons Olejnik „Babinicz”, dowódca jednego z najlepiej zorganizowanych oddziałów partyzanckich Konspiracyjnego Wojska Polskiego. W chwili śmierci miał 26 lat.
W walce z Niemcami i komunistami. Okręg Śląski ZWZ-AK i jego sukcesorzy
Czynny opór, najpierw przeciwko niemieckiej okupacji, a potem rządom komunistów, trwał na Górnym Śląsku niemal osiem lat. Okupiony został olbrzymimi stratami.
Podpułkownik Stanisław Borodzicz
7 lutego 2007 r. zmarł Stanisław Borodzicz ps. „Wiejski”, „War”, „Zarzyc”, podpułkownik Wojska Polskiego, żołnierz podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, działający na terenie północnego Mazowsza, wielki admirator ziemi ciechanowskiej.
Tadeusz Waśniewski – buntownik z wyboru
Podziemna organizacja Wolny Orzeł Polski (WOP) działała na terenie Goniądza w powiecie białostockim od końca czerwca 1953 r. do 21 maja 1954 r. Jej założycielami byli Zdzisław Szwarc ps. „Wichura” oraz Kazimierz Karłowski ps. „Lew”. Od samego początku działał w niej także Tadeusz Waśniewski.
Aresztowanie „Warszyca”
Jednym z najtragiczniejszych epizodów w historii Konspiracyjnego Wojska Polskiego było aresztowanie kpt. Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca”, do którego doszło wieczorem 27 czerwca 1946 roku.
Proces Aleksandra Życińskiego przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Kielcach
Wojskowe sądy rejonowe należały do najbardziej represyjnych instytucji Polski „ludowej” w pierwszym okresie jej ustanawiania. Rozmieszczone w każdym województwie placówki wniosły niepośledni wkład w utrwalanie komunistycznej władzy.
Walka o przetrwanie. Podziemie antykomunistyczne w powiecie łomżyńskim w 1946 roku
Wiosną 1945 r. władza „ludowa” na terenie województwa białostockiego – w tym powiatu łomżyńskiego obejmującego Kolno i Zambrów – znalazła się w trudnym położeniu. Gdy wyszły stąd wojska sowieckie, uaktywniło się podziemie niepodległościowe. Z czasem jednak inicjatywę przejmował aparat bezpieczeństwa.
Tadeusz Radwański „Kostek”. „Wyklęty” z Annopola (1925-1948)
Broszura przedstawia losy Tadeusza Radwańskiego ps. „Kostek”, żołnierza podziemia niepodległościowego z Annopola na Lubelszczyźnie. W 2021 r. został awansowany pośmiertnie na stopień podporucznika Wojska Polskiego oraz odznaczony przez Prezydenta RP Krzyżem z Mieczami Orderu Krzyża Niepodległości.
Tragiczna wigilia
Tragiczna w skutkach okazała się wigilia partyzancka, zorganizowana 23 grudnia 1945 r. w Gorzędowie, w której uczestniczyli przedstawiciele komend Konspiracyjnego Wojska Polskiego z powiatów piotrkowskiego i radomszczańskiego.
Jak rozwijała się konspiracja antykomunistyczna poza Warszawą? Jakie organizacje do niej należały? Na czym polegała ich działalność?
Towarzystwo Antykomunistyczne w Łodzi
Jedną z konspiracyjnych organizacji młodzieżowych działających w okresie stalinizmu na terenie łódzkich Bałut było Towarzystwo Antykomunistyczne, noszące przez pewien czas nazwę Sokoły.
Gdzie w Warszawie prowadzono antykomunistyczną konspirację niepodległościową? Czy możliwe jest stworzenie mapy Warszawy przedstawiającej jej skalę?
Współpraca funkcjonariuszy PUBP w Lublinie z podziemiem niepodległościowym
Wiele można napisać i powiedzieć o funkcjonariuszach UB, ale nie to, że pomagali podziemiu niepodległościowemu. Zdarzali się jednak i tacy, którzy, będąc ubekami, jednocześnie tajnie współpracowali zarówno z podziemiem poakowskim, jak i narodowym.
Zdrajcy i czy już zdrajcy? Konfidenci, agentura wpływu, ubecy - o ludziach (sowieckich), którzy niszczyli II Konspirację
Oddział Lotnej Żandarmerii Mieczysława Wróblewskiego „Szuma” (Drugiego Inspektoratu Zamojskiego AK)
Amnestia z 1947 r. zakończyła pewien etap historii polskiego powojennego podziemia niepodległościowego. Oceniano, że 90% jego członków związanych z nurtem poakowskim złożyło broń. Podziemie uległo dezintegracji, rozproszeniu, przestała istnieć hierarchiczna struktura obejmująca obszar całego kraju.
Dlaczego żołnierze Pierwszej Konspiracji podjęli walkę w ramach Drugiej - tym razem z rosyjskim okupantem? Jak komunistyczna propaganda dehumanizowała i zohydzała Polakom Żołnierzy Wyklętych?
Śmierć Zacheusza Wiktora Nowowiejskiego „Jeża”, „Żuka”
Bohater tego szkicu przez całe życie był związany z północnym Mazowszem. Urodził się w 1915 r. we wsi Zembrzus-Mokry Grunt w powiecie przasnyskim w wielodzietnej rodzinie utrzymującej się z pracy na roli. Tam też zginął, zdradzony przez ubeckiego informatora.
Władysław Siła-Nowicki. Żołnierz i konspirator 1939–1956
Eksterytorialny Okręg Lwowski AK-WiN i jego rozbicie przez bezpiekę
Akcja „Burza” w Obszarze Lwowskim AK, wspólne walki polskiego podziemia i czerwonoarmistów wkraczających na Kresy Południowo-Wschodnie II RP, a zaraz potem represje sowieckich służb bezpieczeństwa nie zakończyły epopei konspiracji lwowskiej. Kres położyła jej dopiero operacja „Radwan”.
Jedyny ocalały z IV Zarządu Głównego WiN. Władysław Jedliński (1909–1989)
Bohater tego szkicu, Władysław Stefan Jedliński – „Nemo”, „Stefan Mączyński”, „Stefan Sławiński”, „Stefan Tomaszewski”, „Marta” – to jeden z nielicznych organizatorów wywiadu AK i Zrzeszenia WiN, którzy ocaleli, nie sprzeniewierzając się przysiędze i etosowi służby niepodległości.
Wyklęty piłsudczyk. Historia ppłk. Wacława Lipińskiego
Harcerz, legionista Józefa Piłsudskiego, oficer Wojska Polskiego. Wybitny historyk. Podczas walki o Warszawę w 1939 r. szef propagandy przy dowództwie obrony stolicy. Walki o niepodległość Polski nie zaprzestał do chwili aresztowania przez komunistów w 1947 r. Dwa lata później został zamordowany...
W lubelskim Zrzeszeniu WiN. Władysław Siła-Nowicki (1913–1994)
Staż Władysława Siły-Nowickiego w lubelskim Zrzeszeniu WiN był dość długi. Należał do tej organizacji od momentu jej powstania na tym terenie aż do ujawnienia Komendy Okręgu Lubelskiego WiN 22 marca 1947 r.
Warszawa na mapie polskiej antykomunistycznej konspiracji niepodległościowej
Polskie powstanie antykomunistyczne
Powstanie to – jak głosi słownik PWN – „zbrojne wystąpienie narodu lub jakiejś grupy w obronie swojej wolności”.
Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” na Warmii i Mazurach
Warmia i Mazury nie należały do regionów o wzmożonej aktywności zbrojnej WiN. Kiedy swe wpływy na ziemie poniemieckie rozciągnął Okręg WiN Białystok, sytuacja stopniowo zaczęła się zmieniać, głównie za sprawą niewielkich patroli dywersyjnych ściąganych do pogranicznych obwodów na konkretne akcje.
„Samoobrona” KWP w sieradzkim więzieniu
W pierwszych latach powojennych, oprócz masowego oporu zbrojnego ze strony podziemia antykomunistycznego, powstawały również tajne struktury wewnątrz komunistycznego aparatu represji. Jedną z nich była komórka o krypt. „Samoobrona” działająca w sieradzkim więzieniu.
Placówka wywiadu Konspiracyjnego Wojska Polskiego kryptonim „Wernyhora”
Niezwykle istotną rolę w strukturze KWP pełnił wywiad, którego szefem był Stanisław Żelanowski „Nałęcz”. Dzięki sprawnie działającej sieci wywiadowców i informatorów, również w szeregach MO, UBP, GZI WP, udało się pozyskać wiele cennych informacji. Niektórzy za swe poświęcenie zapłacili najwyższą cenę.
Żołnierze Wyklęci w świetle źródeł historycznych
Młodzieżowe organizacje antykomunistyczne w Opocznie
Zakładali tajne organizacje, rozrzucali antykomunistyczne ulotki, brali udział w nielegalnych spotkaniach. Protestowali przeciwko likwidacji ich drużyny harcerskiej. Za swoje marzenia o niepodległej Ojczyźnie byli więzieni i torturowani.
Co działo się na Śląsku po zakończeniu II wojny światowej? Jak długo trwał zbrojny opór przeciwko reżimowi komunistycznemu? Kto wstępował do konspiracyjnych organizacji?
Proces „siedemnastu” w Radomsku – 7 maja 1946 r.
W nocy z 19 na 20 kwietnia 1946 r. do Radomska wkroczyły oddziały Konspiracyjnego Wojska Polskiego (KWP). Prawie 170 żołnierzy pod dowództwem por. Jana Rogulki „Grota” zaatakowało więzienie, w którym przetrzymywano kilkudziesięciu akowców, siedzibę powiatowego UB, komendę milicji (MO) i koszary.
„Jaguar” z Konspiracyjnego Wojska Polskiego
Dowódcą najaktywniejszej jednostki partyzanckiej działającej latem 1946 r. na terenie powiatów częstochowskiego, lublinieckiego i kłobuckiego był ppor. Stanisław Lisiecki „Jaguar” (1908–1946).
Polska Organizacja Młodzieży Katolickiej
Polska Organizacja Młodzieży Katolickiej zrzeszała młodych katolików, którzy zamierzali podjąć walkę z komunizmem. Powstała w Nowym Mieście Lubawskim pod koniec 1948 r.
Tadeusz Denkowski – harcerz, członek organizacji „Kraj”, więzień Mokotowa
Jak wielu jego rówieśników nie pogodził się z procesem implementacji ustroju komunistycznego, który postępował w Polsce od połowy 1944 r.
Konspiracja młodzieżowa na wsi mazowieckiej
Spośród wielu powojennych podziemnych organizacji młodzieżowych znaczna część działała na Mazowszu. Jedną z największych była Obrona Konspiracyjna Polskiego Stronnictwa Ludowego, znana częściej pod nazwą Polska Szturmówka Chłopska.
Wyrok na Witolda Pileckiego
Ja już żyć nie mogę, mnie wykończono, Oświęcim to była igraszka – powiedział w przerwie rozprawy, po brutalnym śledztwie, w więzieniu mokotowskim Witold Pilecki, obrońca Polski z 1920 r., ochotnik do Auschwitz, uczestnik Powstania Warszawskiego i żołnierz 2. Korpusu Polskiego gen. Andersa.
Atlas podziemia niepodległościowego
„Nie myślcie, że zdołacie uniknąć odpowiedzialności”. Zmagania mieleckich harcerzy z komunizmem
„Takich jak my były tysiące” – pisze we wstępie do książki opisującej działalność swojej organizacji Józef Umiński. Grupa ta – działająca w latach 1946–1951 pod nazwą Stalowi Polacy, a później Wolność i Sprawiedliwość – wyznacza pewien wzór młodzieżowej organizacji konspiracyjnej z tamtego okresu.
„Trzy konspiracje”. Historia Aleksandra Rusina, ps. Rusal
„Rozkaz - rozbić więzienie UB!”
Sanitariuszka wyklęta
Dwukrotna kara śmierci, 15 lat więzienia, utrata praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze oraz przepadek mienia na rzecz Skarbu Państwa – taki wyrok wydał Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku wydany na niespełna osiemnastoletnią Danutę Siedzikównę „Inkę”, sanitariuszkę Armii Krajowej.
Atlas polskiego antykomunistycznego podziemia niepodległościowego 1944–1956
Kolumbowie. Rocznik 30.
Tuż po wojnie i na początku lat pięćdziesiątych, gdy dorośli działacze podziemia byli mordowani, prześladowani lub siedzieli w więzieniach, pałeczkę w sztafecie pracy niepodległościowej przejmowali młodzi. Cały kraj pokrył się siatką licznych konspiracyjnych organizacji młodzieżowych.
„Nie jesteśmy żadną bandą”
Pierwsze oddziały walczące z komunistami składały się z ludzi, którzy albo nie złożyli nigdy broni, albo też chwycili za nią ponownie po to, by na przykład odbić swoich kolegów z więzień czy aresztów.
„Ostatnie powstanie”. Dodatek prasowy na Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych
W dodatku przedstawiona jest ewolucja w kolejnych latach charakteru i warunków działalności podziemia niepodległościowego w Małopolsce i Świętokrzyskiem.
Warszawa na mapie polskiej antykomunistycznej konspiracji niepodległościowej
Samodzielny Obwód WiN Tomaszów Lubelski
Cechą charakterystyczną powiatu tomaszowskiego po 1947 r. była działalność dwóch odrębnych, niezależnych od siebie obwodów konspiracyjnych.
Wyroki śmierci jako metoda walki z konspiracją niepodległościową
Wyrok śmierci to najwyższa sankcja, jaką dysponuje system prawny. Jej wykorzystywanie budziło i nadal budzi liczne emocje. Z tego względu w wielu krajach nie orzeka się go lub nie wykonuje. W Polsce ostatni wyrok śmierci został wykonany w 1988 r. Później kara ta była jeszcze orzekana, ale nie wykonywana. Całkowicie zniesiona została w Kodeksie Karnym z 1997 r.
Żołnierze Wolnej Polski młodzieżowa organizacja konspiracyjna z Pilzna 1949-1952. Młodzieżowa konspiracja w realiach powojennych
Stanisław Radkiewicz kierujący Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego zaniepokojony skalą konspiracji młodzieżowej w specjalnej instrukcji z sierpnia 1950 r. pisał: „Walka z podziemiem młodzieżowym i szybka pełna jego likwidacja wysuwa się w chwili obecnej na jedno z czołowych zadań całego naszego aparatu”.
Harcerstwo Konspiracyjne Polski – Konspiracyjne Wojsko Polskie
Na skutek ograniczania przez komunistów działalności niezależnego harcerstwa, na terenie całego kraju tworzono tajne zastępy oraz organizacje na podbudowie harcerskiej. Jedna z nich powstała w Tomaszowie Mazowieckim.
Marian Gołębiewski „Irka”, „Ster” – pierwszy cichociemny na Lubelszczyźnie
Konspiracyjna utopia? Antykomunistyczny opór młodzieży w Warszawie 1944-1956
Proces siedemnastu w Radomsku
W maju 1946 r. komunistyczny sąd skazał dwunastu żołnierzy Konspiracyjnego Wojska Polskiego na karę śmierci, a pięciu na długoletnie więzienie. Musiało minąć niemal pół wieku, by zamordowanym oddano hołd.
Strach przed wojną w okresie stalinowskim
Terror, wszechobecność śmierci oraz trwogi lat 1939-1945 odcisnęły trwałe piętno na zbiorowej psychice społeczeństwa polskiego, wpływając na system zachowań oraz nastawienia wobec nowej, powojennej rzeczywistości.
Ostatni rozkaz
Rozkaz gen. Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka” do żołnierzy Armii Krajowej z 19 stycznia 1945 r. nie nakazywał zaprzestania walki o wyzwolenie kraju.
Lato 1945 roku w Beskidzie Żywieckim. Oddział partyzancki „Garbnik”
W maju 1945 r., po utworzeniu Delegatury Sił Zbrojnych, odbudowano struktury konspiracji poakowskiej. W górach Beskidu Żywieckiego przez kilka kolejnych miesięcy aktywne były plutony „Garbnika”.
Partyzanckie orły
Zdobiły powrześniowe rogatywki, szyte konspiracyjnie furażerki i najzwyklejsze cyklistówki. Często były najważniejszym symbolem noszonym w boju.
Zbrodnie sądowe w latach 1944-1989. Konformizm czy relatywizm moralny środowisk prawniczych?
Wywiad antykomunistyczny Armii Krajowej: „Korweta" - referat 999 Oddziału II KG AK
Całym życiem za Wolną i Niepodległą
Priorytetem komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w latach 1944-1956 było niszczenie struktur Polskiego Państwa Podziemnego oraz ludzi, którzy je tworzyli. Takich jak płk Jan Zientarski.
Kocham Polskę. Chcę, żeby Polska była Polską... żeby była Polską. Pamięci Lidii Lwow - Eberle (1920 - 2021)
Sanitariuszka AK z książęcego rodu
Lidia Lwow-Eberle urodziła się 14 listopada 1920 r. w miasteczku Plos nad Wołgą, ok. 350 km na północny-wschód od Moskwy. Pochodziła z inteligenckiej, arystokratycznej rodziny.
Konspiracyjne Wojsko Polskie
Konspiracyjne Wojsko Polskie było największą organizacją antykomunistycznego podziemia w centralnej Polsce. Twórcą i komendantem KWP był kpt. Stanisław Sojczyński „Warszyc” – u schyłku wojny dowódca batalionu w 27. pp.
Wolni w zniewolonym kraju
Komuniści, fałszując referendum w 1946 r., a pół roku później wybory do Sejmu Ustawodawczego, pokazali, że w walce o władzę nie liczą się z nikim i niczym.
Konspiracja niepodległościowa na Rzeszowszczyźnie po 1944 r.
W latach 1939-1941, w momencie kształtowania się struktur konspiracji niepodległościowej, w wyniku podziału terytorium RP pomiędzy okupantów niemieckiego i sowieckiego, zachodnie powiaty województwa lwowskiego zostały podporządkowane Okręgowi ZWZ Kraków.
Nie tylko „Bartek”. Powojenna konspiracja narodowa na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim
W związku z dużym zainteresowaniem historią Zgrupowania Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ) Henryka Flamego „Bartka”, operującego w rejonie Beskidów, historia podziemia narodowego na Górnym Śląsku jest ostatnio redukowana do działań partyzanckich na południu regionu.
Warszawa, Strzelecka 8 – wirtualne zwiedzanie miejsca kaźni dokonywanych przez sowietów i ich kolaborantów na Polakach
WiN: czy konspiracja cywilna miała szansę powodzenia?
Drogą honoru Polaka prawdziwego. Pułkownik Franciszek Niepokólczycki
„Jego zdaniem legenda AK istnieje, rośnie i będzie rosła. Nie potrafią temu zapobiec czynniki rządowe bez względu na stosowane środki. […] Obecnie wielką polityką dla AK-owców w kraju jest zachować swoją godność żołnierską i nie pozwalać wszelkimi sposobami na pomniejszanie dorobku AK i jej legendy. Powinna ona jak sztandar być przekazana młodzieży”.
Strzelecka 8: jedna z sowieckich katowni na mapie „wyzwolonej” Warszawy
O wolność i niezawisłość
2 września 1945 r. powstało Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”, najważniejsza organizacja powojennego podziemia niepodległościowego.
Jak bezpieka dopadła Aleksandra Młyńskiego „Drągala”
Tadeusz Zieliński „Igła”
Podporucznik Tadeusz Zieliński „Igła” był jednym z najbardziej zdeterminowanych żołnierzy antykomunistycznego podziemia w regionie radomskim, a po zamachu na szefa Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Rzeszowie ppłk. Alfreda Wnukowskiego, najwyższego rangą oficera aparatu represji, jaki zginął z rąk polskiego podziemia antykomunistycznego, stał się również jednym z najbardziej poszukiwanych i rozpoznawalnych dowódców.
„Orlik”, który uniknął sideł. Kazimierz Dziekoński (1913–1993)
Niewielu żołnierzy Armii Krajowej, którzy po wojnie zaangażowali się w działalność Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, uniknęło rozpoznania przez komunistyczną bezpiekę. Jednym z tych nielicznych był Kazimierz Dziekoński.
Łomżyńscy urzędnicy w żelaznym uścisku UB
Radość mieszkańców Łomży z zakończenia okupacji niemieckiej mieszała się ze strachem przed „wyzwolicielami”. Nie były to obawy formułowane na wyrost – wciąż żywa była pamięć o okupacji „za pierwszego Sowieta”.
Dwie wojny kapitana „Warszyca”
Opisując dzieje regionu łódzkiego czasu okupacji niemieckiej i pierwszych lat powojennych, nie sposób pominąć Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca” – twórcy i komendanta Konspiracyjnego Wojska Polskiego. To właśnie tacy jak on przyczynili się do dzisiejszej fascynacji historią Żołnierzy Wyklętych.
Wielki szczęściarz. Józef Bandzo (1923–2016)
Kapitan Józef Bandzo „Jastrząb” uczestniczył w wielu akcjach bojowych, m.in. zdobywał powiatowe miasto Nowe Troki i brał udział w ataku na Wilno w trakcie operacji „Ostra Brama”. W 1945 r. dołączył do 5. Wileńskiej Brygady AK mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, gdy walczyła na ziemi białostockiej.
Pamięć opozycji – opozycja w pamięci
Jednym z istotnych zadań IPN jest przypominanie o kolejnych rocznicach społecznych buntów w okresie PRL.
W akcie samoobrony. Aktywizacja podziemia niepodległościowego w Małopolsce wiosną 1945 r.
Komendant Okręgu AK Kraków wiosną 1945 r. nie namawiał swoich podkomendnych do otwartej walki z Sowietami, zdając sobie sprawę z dysproporcji sił. Jednak represje komunistyczne szybko skłoniły wielu żołnierzy podziemia do ponownego chwycenia za broń i odtworzenia struktur konspiracyjnych.
„Na śmierć pójdę chętnie”. Ksiądz Władysław Gurgacz
Krakowski proces ks. Gurgacza i jego towarzyszy w 1949 r. miał charakter pokazowy. Władzy komunistycznej zależało na oskarżeniu Kościoła katolickiego o sprzyjanie zbrojnym „bandom”.
Obowiązek wobec Polski
Wśród osób, o których pamięć miała zgodnie z wolą komunistów zniknąć, znalazł się Edmund Bukowski. Niezmiernie aktywny i oddany sprawie niepodległości Polski żołnierz.
Polskie podziemie niepodległościowe w kinematografii PRL
Komuniści na wszelkie sposoby starali się zohydzić postaci powojennej konspiracji. Miały temu służyć także propagandowe filmy fabularne.
Wywiad "Warszyca" w Głównym Zarządzie Informacji komunistycznej armii: mord komunistów na Barbarze Niemczuk i Kazimierze Mielczarek
Operacja „Lawina”
W historii powojennego podziemia antykomunistycznego Zgrupowanie Narodowych Sił Zbrojnych Henryka Flamego „Bartka”, działające w latach 1945–1947 na Śląsku Cieszyńskim i Żywiecczyźnie, zajmuje miejsce szczególne. Był to bowiem największy liczebnie konglomerat oddziałów (patroli) NSZ w pojałtańskiej Polsce. Jego historię zakończyła ubecka akcja.
Mjr Adam Trybus „Gaj” (1909-1982)
Armia Wolnej Europy
Żołnierze! Przybliża się czas bezwzględnej walki z reżimem komunistycznym. (…) AWE ma zaszczytne zadanie. Wyzwolenie Ojczyzny spod jarzma bolszewickiego. Bolszewikom pomagają polskie ręce PZPR, które wydały męczeńskie wyroki śmierci na najlepszych synów Ojczyzny…
Tragiczne losy kpr. Jana Staszczaka, żołnierza AK z Rzeszowszczyzny
Niepodległościowa konspiracja młodzieżowa na ziemiach polskich w latach 1944/1945–1956
„Proces siedemnastu” w Radomsku
Konspiracyjne Wojsko Polskie
Oddział Poznański "Solidarności Walczącej" 1983-1990
Przywrócić pamięć. Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku...
Jaki był stosunek Polskiego Państwa Podziemnego do faktu zakończenia II wojny światowej?
Naukowiec w służbie konspiracji
Mimo podpisania 8 maja 1945 r. europejskich porozumień kończących II wojnę światową, w Polsce kontynuowana była walka o kształt polityczny kraju. Prowadzący ją żołnierze byli często tymi samymi ludźmi, którzy walczyli z okupantami w szeregach Polskiego Państwa Podziemnego.
Bracia Taraszkiewiczowie (cz. II): Edward Taraszkiewicz, ps. Żelazny
Trzy lata w ziemiance. Krótka historia ukrywania się braci Ignacego i Pawła Albinów w Puszczy Noteckiej
W 1941 r. Ignacy i Paweł Albinowie z wcielonej do Rzeszy niemieckiej Wielkopolski trafili do GG i zamieszkali w pow. Jędrzejów. Działały tam grupy zbrojne NSZ. Bracia przyłączyli się do nich.
Bracia Taraszkiewiczowie (cz. I): Leon Taraszkiewicz, ps. Jastrząb
Polska Golgota - piosenki Andrzeja Kołakowskiego w niezwykłym, domowym wykonaniu Autora
Jak komuniści chcieli przejąć klasztor bernardynów w Radecznicy
Wierzchowiny 1945 - krwawy odwet NSZ na skomunizowanej wsi ukraińskiej (a również o...)
Niepodległościowa konspiracja młodzieżowa 1944/45-1956
Rozbicie grupy Adama Kusza, ps. Garbaty
Obława na członków grupy „Mnicha” w relacji funkcjonariusza Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach
„Wspomnienia walk z bandami” autorstwa Zygmunta Łagowskiego to przykład jednej w wielu relacji sporządzonych przez funkcjonariuszy organów bezpieki.
Adam Stanisław Kuchciewicz, ps. Wiktor. Jak odnaleziono jego szczątki?
Żołnierze Niezłomni - Stanisław Sojczyński „Warszyc”
Przeciwko dwóm wrogom. Bolesław Sawicz-Korsak (1923–2016)
Podporucznik Bolesław Sawicz-Korsak „Biały Bolek”, „Mściwość”, „Przybuś”, „Roman” walczył z obydwoma okupantami. Po II wojnie światowej z wielką ofiarnością poświęcał się pracy konspiracyjnej. I dlatego był jednym z najbardziej poszukiwanych przez UB oficerów podziemia niepodległościowego.
Wielka ucieczka z więzienia PRL. Kulisy wydarzeń z 2 grudnia 1955 roku
Późnym wieczorem 2 grudnia 1955 r. kilkunastu więźniów usiłowało zbiec z zakładu karnego w Sieradzu. I choć próba ta nie powiodła się, przeszła ona do historii jako największa w dziejach więziennictwa PRL nieudana ucieczka podjęta bez pomocy z zewnątrz.
Zapomniane ogniwo
O młodzieżowych organizacjach konspiracyjnych z dr. hab. Jackiem Wołoszynem autorem monografii Niepodległościowa konspiracja młodzieżowa na ziemiach polskich w latach 1944/1945–1956, rozmawia redaktor naczelny portalu przystanekhistoria.pl dr Rafał Leśkiewicz
Wywiad i kontrwywiad Narodowych Sił Zbrojnych
Przesłuchanie „Murata”
W nocy z 11 na 12 marca 1949 r. strażnicy aresztu WUBP w Łodzi stwierdzili, że Jan Małolepszy „Murat” – dowódca Konspiracyjnego Wojska Polskiego – leży martwy w celi. Oficjalnie poinformowano, że zmarł on na atak serca. Tymczasem zakatowali go funkcjonariusze UB podczas nieformalnych „przesłuchań”.
„Kuryer Kielecki” poświęcony konspiracji antykomunistycznej
5 marca 2020 r.: dodatek historyczny „Kuryer Kielecki” poświęcony żołnierzom konspiracji antykomunistycznej, przygotowany przez Delegaturę IPN w Kielcach.
Sny wstaną... Grypsy Łukasza Cieplińskiego z celi śmierci
Czuję się jak człowiek po dobrze wykonanych obowiązkach.
[ppłk Łukasz Ciepliński – w oczekiwaniu na śmierć, w 38 roku życia]
Zygmunt Szczepkowski (1913-2004) – James Bond z Podkarpacia
„Hipolit” to pseudonim, którym posługiwał się Zygmunt Szczepkowski, oficer kontrwywiadu brzozowskiego obwodu AK. To postać niezwykła – można powiedzieć brzozowski agent James Bond.
Przeciwko „gangrynie bolszewickiej”. Podziemie poakowskie na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1945-47
„Polacy – Rodacy, stoimy przed fazą wyborczą, żeby nie głosować po stronie PPR-u i tej gangryny bolszewickiej, że oni są nasłani z Moskwy. Polska jest katolicka” – apelował por. Wiktor Kania, dowódca oddziału partyzanckiego Konspiracyjnego Wojska Polskiego, przed referendum z 30 czerwca 1946 r.
…chcielibyśmy Ją widzieć Wolną i Niepodległą… Młodzi konspiratorzy w walce z komuną
Na przełomie października i listopada 1946, gdy w regionie radomskim kończyły się możliwości działania „leśnych” w dotychczasowej formule względnie dużej liczebności oddziałów, część kadry b. Związku Zbrojnej Konspiracji (krypt. inspektoratu WiN-owskiego) przystąpiła do tworzenia nowych struktur.
Wyklęte przesłanie
14 października 1950 r. ludzie ubrani w togi sędziowskie, w imieniu sowieckiej władzy nad Polską, skazali Łukasza Cieplińskiego na pięciokrotną karę śmierci. Czekając na nią, pisał do bliskich, ukochanej żony i wymodlonego syna, grypsy. Te zapisy są być może jeszcze bardziej aktualne dzisiaj.
Polska młodzież w realiach powojennych
Pozostawienie Polski w strefie wpływów ZSRS po zakończeniu II wojny światowej miało bezpośredni wpływ na życie i działalność młodych Polaków. Najstarsi z roczników 1920-1930, którzy zasmakowali jeszcze wojennej konspiracji, w nowych realiach uczyli się, studiowali lub pracowali.
Kto Wyklęty, kto Niezłomny?
Pojęcie „Żołnierze Wyklęci” mówi o komunistycznej represji – anatemie zbiorowej niepamięci rzuconej na tych, co stawili zbrojny opór „władzy ludowej”. Termin „Żołnierze Niezłomni” opisuje postawę Bohaterów, ich stosunek do komunistycznego okupanta, z którym walczyli, czy w kraju, czy na emigracji.
Po co uczyć o „Łączce”?
Ucząc o ofiarach zbrodni komunizmu, o poszukiwaniu ich grobów, afirmujemy fundamentalne wartości, takie jak wolność, niepodległość, prawda, poszanowanie człowieka i jego praw, także po jego śmierci – czyli te pojęcia naszej cywilizacji, na których powinna opierać się edukacja.
Ostatni Rycerze Rzeczypospolitej
O fenomenie Żołnierzy Wyklętych i ich obecności we współczesnym życiu społecznym, z prof. Krzysztofem Szwagrzykiem, zastępcą prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, rozmawia dr Rafał Leśkiewicz, redaktor naczelny portalu przystanekhistoria.pl
Nie tylko komendant „Olech” – oddziały Durysa i Bukatki na Ziemi Lidzkiej (1946-1948)
Najbardziej znanym organizatorem polskiego oporu przeciw sowieckiej aneksji wschodniej części II RP jest ppor. Anatol Radziwonik „Olech”, stojący na czele połączonego poakowskiego Obwodu Szczuczyn-Lida. Jednak takich jak on było znacznie więcej.
Czerwona mapa Warszawy
Hekatomba Powstania, zniszczenie blisko 70% zabudowy lewobrzeżnej części stolicy, śmierć podczas wojny kilkuset tysięcy jej mieszkańców sprawiły, iż po 1945 r. warszawiakom trudno było sobie wyobrazić kolejne wielkie nieszczęścia, które mogły ich jeszcze dotknąć. Czas pokazał, że bardzo się mylili.
W walce z komunistyczną propagandą. Działalność młodzieżowej organizacji „Contra” w latach 1948–1949
Szczególnie istotnym elementem budowy w Polsce komunistycznego państwa i społeczeństwa była indoktrynacja młodego pokolenia. Starano się zaszczepić młodzieży idee komunizmu, bałwochwalczy zachwyt wobec Związku Sowieckiego, antyklerykalizm. Chodziło o uformowanie nowego człowieka-elementu systemu.
„Moskit” kontra Żubryd
Antoni Żubryd „Zuch” – syn Michała i Anny z domu Wołoszyn – urodził się 4 września 1918 r. w Sanoku. Przed wybuchem wojny był podoficerem zawodowym w 40. pułku piechoty. We wrześniu 1939 r. walczył m.in. w obronie Warszawy. Dostał się do niemieckiej niewoli, z której uciekł lub został zwolniony.
Młodzieżowa organizacja antykomunistyczna „Biały Orzeł” w Moszczenicy (1953)
Patriotycznie usposobiona młodzież przeciwstawiała się masowej sowietyzacji również w niewielkich miejscowościach, czego przykładem może być kilkuosobowa grupa rówieśnicza z Moszczenicy w powiecie piotrkowskim.
Katownia przy Strzeleckiej 8
Śledztwo i proces I Zarządu Głównego WiN
Proces I Zarządu Głównego WiN ze stycznia 1947 r. należy do najważniejszych powojennych procesów pokazowych. Został propagandowo wykorzystany do kompromitacji podziemia niepodległościowego i złamania oporu społeczeństwa w przededniu wyborów do Sejmu Ustawodawczego.
Obszar Zachodni Zrzeszenia WiN 1945 - dyskusja wokół publikacji
Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych - dyskusja panelowa
Etos Orląt z Rudnika nad Sanem
Na przełomie kwietnia i maja roku 2017 minęło 70 lat od powstania młodzieżowej organizacji niepodległościowej „Orlęta” z Rudnika nad Sanem założonej przez uczniów miejscowego Państwowego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego.
Aresztowanie płk. Władysława Liniarskiego – przypadek czy udana operacja UB?
31 lipca 1945 r. Urząd Bezpieczeństwa odniósł znaczący sukces w walce z podziemiem niepodległościowym. Tego dnia w Brwinowie pod Warszawą został aresztowany płk. Władysław Liniarski ps. „Mścisław” – komendant Białostockiego Okręgu AK-AKO.
Andrzej Bujok „Jędrek” – jedyny, który przeżył
Starannie przygotowana prowokacja komunistycznej bezpieki doprowadziła do zamordowania całego oddziału Narodowych Sił Zbrojnych. Andrzej Bujok ps. „Jędrek” był jedynym z partyzantów „Bartka”, który cudem ocalał z operacji eksterminacyjnej UB. Można o nim powiedzieć „szczęściarz”, ale czy na pewno?
Zapomniane ogniwo. Konspiracja młodzieżowa na ziemiach polskich 1944–56
Udział młodzieży w walce o wolność w czasie zaborów, podczas II wojny światowej, w podziemiu lat czterdziestych i opozycji antykomunistycznej z ostatniej dekady istnienia PRL stanowi integralną część pamięci zbiorowej społeczeństwa.
Wileński i Nowogródzki Okręg AK w walce z władzą sowiecką 1944-1945
7 lipca 1944 r. oddziały Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego i Nowogródzkiego rozpoczęły operację „Ostra Brama” – akcję mającą na celu opanowanie Wilna. Po 6 dniach ciężkich zmagań, po włączeniu się do walki Armii Czerwonej, Wilno zostało zajęte.
Konspiracyjne organizacje młodzieżowe z lat 1944/1945–1956
Część historyków uznała 1947 r. za cezurę wyznaczającą moment rozbicia przez rządzących podziemia antykomunistycznego tworzonego na bazie AK, NSZ i Zrzeszenia „WiN”. Dziedzictwo dorosłych konspiratorów kontynuowała jeszcze młodzież do 21 roku życia, tworząca niezależne tajne organizacje.
Powązkowska „Łączka”
Od lata 1944 r. komuniści rozpoczęli proces sukcesywnego przejmowania władzy w Polsce. W ciągu kilku lat, wspierani przez Związek Sowiecki, doprowadzili do likwidacji zbrojnego i politycznego oporu, opanowali wszystkie struktury państwa, nadając mu totalitarny charakter. Po latach odnajdujemy szczątki ofiar komunistycznego terroru.
Wracamy po Was! Historia oddziału "Bartka"
Broszury popularnonaukowe IPN Szczecin
Bunt młodych. Nielegalne organizacje młodzieżowe na Pomorzu Zachodnim 1945-1956
W najczarniejszym okresie stalinizmu każda forma obywatelskiego nieposłuszeństwa była wynikiem dramatycznego wyboru pomiędzy zdroworozsądkową postawą przystosowania a ryzykiem represji, utraty wolności lub życia.
Żeby nie przeszkadzał. Deportacja Kornela Morawieckiego przez reżim Jaruzelskiego
Także myśl była bronią. Antykomunistyczne podziemie poakowskie o sobie i o innych
Siostra Bieruta w rękach „Jastrzębia” i „Boruty”
W połowie roku 1946 w rękach – jak to określali komuniści – „bandytów”, czyli żołnierzy podziemia znalazła się rodzina prezydenta KRN Bolesława Bieruta. Nie spędziła w niewoli zbyt wiele czasu, gdyż zaledwie po kilkudziesięciu godzinach wraz ze swoimi bliskimi odzyskała wolność. Jak do tego doszło?
„Bezpieka wyleci dziś w powietrze”
22.11.1945 r. o 21.30 dowódca warty powiatowego UB w Kępnie Mądraszek odebrał telegram z gminnego posterunku UB w Perzowie z wiadomością, że w miejscowości Turkowa „banda leśna” zastrzeliła jednego z informatorów. Przy zabitym znaleziono kartkę informującą, że „bezpieka wyleci dziś w powietrze”.
Stacja Czastary
Czastary to mała miejscowość położona między Wieluniem a Kępnem, którą przecina linia kolejowa łącząca Poznań z Katowicami. W nocy z 17 na 18 lutego 1946 r. na niepozornej, otoczonej lasem stacji kolejowej w Czastarach doszło do tragicznych wypadków.
„Stefan” – jeden z „Wyklętych”
Spośród wszystkich konspiratorów tworzących zbiorowość Żołnierzy Wyklętych najtragiczniejszą – mimo wielokrotnie dawanego świadectwa bohaterskiej postawy – byli żołnierze konspiracji kresowej. Jedną z postaci z tego kręgu był Stefan Pabiś „Stefan”, żołnierz ZWZ-AK-WiN z powiatu wołkowyskiego.
Siedmiu z „Łączki”
We wtorek 16 września 1947 roku funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego ujęli na Dolnym Śląsku majora Hieronima Dekutowskiego „Zaporę”, cichociemnego, legendarnego dowódcę zgrupowania partyzanckiego AK, DSZ i WiN na Lubelszczyźnie oraz siedmiu towarzyszących mu oficerów.
Ostatni. Józef Franczak „Laluś” (1918–1963)
W ciche, poniedziałkowe popołudnie 21 października 1963 roku rolnicy ze wsi Majdan Kozic Górnych jak zwykle pracowali w polu. Nad okolicą unosił się dym z palonych naci ziemniaczanych. Nagle ciszę rozdarły serie z karabinów maszynowych: rozpoczynała się ostatnia walka Józefa Franczaka „Lalusia”.
Bomby w Zagórzu. Część II: Zamach na Gomułkę
Śledztwo katowickiej Służby Bezpieczeństwa w sprawie nieudanego zamachu na sowieckiego genseka Nikitę Chruszczowa przez dwa lata nie przynosiło żadnych rezultatów. W lipcu 1959 roku przy drodze, którą godzinę później miał przejechać przebywający z wizytą w PRL-u szef KPZS, eksplodowała bomba.
Bomby w Zagórzu. Część I: Ostrzeżenie dla Chruszczowa
5 lipca 1959. w koronie drzewa w Zagórzu wybuchła bomba. Godzinę później miał tamtędy przejeżdżać sekretarz generalny sowieckiej kompartii Nikita Chruszczow. Peerelowskie media przemilczały to zdarzenie, a śledztwo w sprawie próby zamachu na przywódcę ZSRS okazało się serią porażek katowickiej SB.
90 sekund historii: 4 stycznia 1947 r. rozpoczął się proces przywódców WiN
Sowieci zabijają polskiego premiera
Komuniści mordują Łukasza Cieplińskiego i Jego 6 podkomendnych z IV ZG Zrzeszenia „WiN”
Komuniści mordują Lecha Neymana
90s historii: 12 maja 1948 r. wykonano wyrok śmierci na Stanisławie Kasznicy
90s. historii: 12 lipca 1945 roku rozpoczęła się Obława Augustowska
Śmierć „Żelaznego”
Wciąż nie udało się ustalić miejsca, w którym komuniści ukryli zwłoki Zdzisława Badochy „Żelaznego”. Wiadomo jednak, że śmierć jednego z najzdolniejszych dowódców polowych V Brygady Wileńskiej AK była wynikiem przypadkowej akcji milicji.
Ekshumacje. Kto już ma swój grób, a kto jeszcze czeka…
Biuletyn IPN nr 3/2018 - Powrót bohaterów
Marcowy numer poświęcony jest polskim bohaterom – poszukiwanym i odnajdywanym przez prof. Krzysztofa Szwagrzyka i Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN w kilkudziesięciu miejscach kaźni i na cmentarzach w Polsce, na Białorusi i na Litwie. Prace ekshumacyjne i identyfikacyjne opisują ci, którzy je prowadzą: archeolodzy, lekarze, antropolodzy i historycy.
Józef Kuraś „Ogień” i Zgrupowanie Partyzanckie „Błyskawica”
Józef Kuraś urodził się 23 października 1915 r. w gorczańskiej wsi Waksmund, w rodzinie o silnych tradycjach patriotycznych i obywatelskich. Od 1934 r. był członkiem Stronnictwa Ludowego, natomiast od listopada 1936 r. do września 1938 r. pełnił zasadniczą służbę wojskową – najpierw w szeregach 2.
54 lata po śmierci Józefa Franczaka ps. "Laluś". Czy walka miała sens?
Ks. Władysław Gurgacz SJ
14 września 2018 r. minęła 69. rocznica wykonania wyroku śmierci na ks. Władysławie Gurgaczu SJ, kapelanie oddziału „Żandarmeria” Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowców.
Biuletyn IPN 3/2017
Druga konspiracja, podziemie niepodległościowe po drugiej wojnie światowej – to główny temat nowego numeru (3/136) „Biuletynu IPN”, który trafił do sprzedaży w placówkach Poczty Polskiej i salonach Empik. Nie zabrakło w nim pytania o kryteria, według których zaliczamy bohaterów do panteonu Wyklętych-Niezłomnych.
Wyklęci Niezłomni 1944-1963
Po latach trwania systemu politycznego zniewolenia Polski i zmowy milczenia o niezłomnych bohaterach nienazwanego jeszcze powstania nadszedł czas Żołnierzy Niezłomnych.
Targowiczanie także świetnie mówili po polsku: okupacja, kolaboracja i opór, który zostanie wyklęty
Jeden z „wyklętych”. Feliks Selmanowicz „Zagończyk” 1904 – 1946
Publikacja przestawia Feliksa Selmanowicza (ps. „Zagończyk”), zasłużonego żołnierza czasu wojny i okresu powojennego, dowódcę patrolu dywersyjnego 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 78 - „Utrwalacze" władzy ludowej
„Łączka”. Poszukiwania i identyfikacja ofiar terroru komunistycznego na warszawskich Powązkach
W lipcu 2012 r. w dziesiątkach rodzin polskich bohaterów z czasów II wojny światowej i pierwszych lat po jej zakończeniu odżyła na nowo nadzieja. Nadzieja na odnalezienie grobów ojców, wujów, stryjów, dziadków. Rozpoczęły się bowiem prace ekshumacyjne w kwaterze „Ł” na warszawskich Powązkach, zmierzające do odnalezienia i identyfikacji ofiar mordów sądowych z okresu komunizmu, straconych w więzieniu mokotowskim w latach 1948–1956. Kilka miesięcy później trzy rodziny uzyskały pewność, że ich bliskich pogrzebano właśnie na „Łączce”. Z czasem grupa ta zaczęła się
powiększać.
Major Hieronim Dekutowski „Zapora” (1918–1949)
Hieronim Dekutowski został odznaczony Krzyżem Walecznych (1945 r.), czterokrotnie Medalem Wojska (1948 r.), Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (1964 r.; nr 12 660; antydatowany na 1948 r.), Krzyżem WiN (1989 r.), Krzyżem AK (1990 r.) i Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (2007 r.). Jest również pierwszym kawalerem najwyższego odznaczenia przyznawanego przez Radę Miasta Tarnobrzega – Sigillum Civis Virtuti (1996 r.).
Żołnierze Wyklęci (odc. 35)
Pułkownik Łukasz Ciepliński (1913–1951)
Łukasz Ciepliński „Pług” jest postacią, która stała się symbolem walki Polaków z reżimem komunistycznym w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej. Ciepliński należał do elity pokolenia wychowanego w II Rzeczypospolitej. Poświęcił życie Polsce, której był wytrwałym obrońcą. Walczył w wojnie obronnej 1939 r. od pierwszych dni walk do kapitulacji Warszawy. Kierował strukturami Armii Krajowej w rejonie Rzeszowa. Włączył się w konspirację antykomunistyczną, stając się z czasem jednym z jej przywódców. Przeszedł okrutne śledztwo, został zamordowany z wyroku sądu komunistycznego, a następnie wymazany z pamięci w czasach PRL. Dziś dzień jego śmierci obchodzony jest jako Narodowy Dzień Pamięci
Żołnierzy Wyklętych.
Generał brygady Elżbieta Zawacka „Zo" (1909-2009)
„Nie, nawet to ubeckie więzienie… To nie było ważne. Ważne było, żeby jeszcze coś zrobić” – wspominała po latach wypełnionych służbą, pracą nauczycielską i działalnością społeczną blisko stuletnia Elżbieta Zawacka.
Memoriał Zrzeszenia WiN do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych
Siedemdziesiąt lat temu powstało Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”. Była to największa organizacja antykomunistycznego podziemia, utworzona na bazie struktur Armii Krajowej. Jej założyciele wprost odwoływali się do testamentu Polski Podziemnej, pragnąc walczyć o realizację jego ideałów.
Dodatki do miesięcznika IPN Pamięć.pl
Obława Augustowska (Dodatek do miesięcznika IPN Pamięć.pl)
Obława Augustowska była największą powojenną sowiecką zbrodnią dokonaną na Polakach. W toku szeroko zakrojonej akcji pacyfikacyjnej aresztowano ponad 7 tys. osób, a los ok. 600 z nich pozostawał przez lata nieznany. Z czasem stało się jasne, że ludzie ci zostali zamordowani.
„Polskie podziemie niepodległościowe 1944-1956"
Złożoność struktur i celów stawianych sobie przez formacje polskiego podziemia niepodległościowego, ogromny ładunek emocjonalny wynikający z tragicznego losu „Żołnierzy Niezłomnych”, a także istniejące kontrowersje nie ułatwiają nauczycielom realizacji tych zagadnień w czasie zajęć szkolnych.
Jan Rodowicz „Anoda” (1923 –1949)
Jan Rodowicz „Anoda” to legenda Szarych Szeregów. Nazywano go ułanem batalionu „Zośka”. Był uczestnikiem słynnej akcji pod Arsenałem i wielu innych działań dywersyjnych. Należał do pierwszego pokolenia, które przyszło na świat w wolnej II Rzeczypospolitej i które musiało stoczyć walkę z dwoma okupantami. Był jednym z ludzi, o których przez długie lata mówiło się tylko szeptem...
Danuta Siedzikówna „Inka” (1928–1946)
Agresja niemiecka i niedługo później agresja sowiecka na Polskę zmieniły życie kilkudziesięciu milionów obywateli II Rzeczypospolitej. Wojna stała się udziałem kolejnego pokolenia – ludzi ukształtowanych w Polsce odrodzonej. O wojnie, walce, poświęceniu dla kraju i narodu uczono ich w szkole. Słyszeli o niej od krewnych, weteranów walk o niepodległość podczas rodzinnych spotkań, uroczystości patriotycznych, a także w organizacjach młodzieżowych i w kościele. W 1939 r. i kolejnych latach przyszło im zmierzyć się z wyzwaniami, dramatami i wyborami, które w normalnych warunkach byłyby uznane za zbyt trudne dla młodych ludzi. Dziesiątki tysięcy z nich zdały jednak egzamin, przed którym postawiło ich życie.
Kwatera „Ł" - Łączka. Drugi etap poszukiwań. Relacja IPN TV z pierwszego dnia prac.
Rotmistrz Witold Pilecki (1901–1948)
Żołnierz niezłomny, żołnierz wyklęty, żołnierz „Rzeczypospolitej utraconej”, ostatni ułan Rzeczypospolitej, „ochotnik do Auschwitz”, jeden z sześciu najodważniejszych ludzi europejskiego ruchu oporu w czasie II wojny światowej.
nr 1-2/2008
Ostatnio sporo mówi się o tym, co działo się w Polsce w okresie powojennym. „Biuletyn IPN” 1–2 (84–85) styczeń-luty 2008 wpisuje się w tę debatę. Jego głównym tematem są losy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, które było utworzoną w konspiracji opozycją polityczną, oraz podziemia niepodległościowego w latach powojennych.
nr 1-2/2007
„Biuletyn IPN” nr 1–2 (72–73) styczeń–luty 2007 został poświęcony pamięci „żołnierzy wyklętych”, którzy podjęli walkę zbrojną z komunistami
„Konspiracyjne Wojsko Polskie w latach 1945–1948”
Pakiet edukacyjny przedstawia dzieje jednej z najsilniejszych formacji zbrojnych podziemia antykomunistycznego, działającej w centralnej Polsce w latach 1945–1948, której założycielem i dowódcą był kpt. Stanisław Sojczyński „Warszyc” – uczestnik kampanii wrześniowej i żołnierz AK.
Kadr z filmu IPN „Niezwyciężeni”
