Ok. godz. 3.00 nad ranem, posterunek MO w Konopkach (pow. mławski) powiadomił telefonicznie Komendę Powiatową MO w Ciechanowie o pojawieniu się bandy:
„[…] w sile 4-ch ludzi umundurowanej i uzbrojonej w broń automatyczną, granaty i pistolety”.
Z meldunku wynikało, że zaobserwowana grupa udała na teren gminy Regimin w pow. ciechanowskim.
Pogoń za „Tygrysem”
Zorganizowana naprędce grupa pościgowa, złożona z żołnierzy I Brygady KBW pod dowództwem ppor. Marchwionka oraz z funkcjonariuszy UB i MO na czele z por. Tadeuszem Mazurowskim, szefem Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Ciechanowie, i kpt. Stefanem Bełchatowskim, komendantem powiatowym MO, dopadła ściganych podczas odpoczynku na posesji Leonarda i Jana Smolińskich w miejscowości Pniewo Wielkie.
Oddział NZW pod dowództwem st. sierż. Mieczysława Dziemieszkiewcza ps. „Rój”. Meldunek dowódcy oddziału składa Stanisław Okuniecki ps. „Kruk”. W szeregu stoją od lewej: sierż. Ildefons Tadeusz Żbikowski ps. „Tygrys”, NN, Jan Żbikowski ps. „Mucha”, NN (za „Rojem”), Eugeniusz Kurach ps. „Orzeł”, Henryk Fabisiak ps. „Lew”, Zygmunt Kozłowski ps. „Lis”, NN. Zdjęcie wykonane przez Edmunda Kołakowskiego, wiosną 1948 r., na posesji Stanisława Obiedzińskiego w m. Pokojewo gm. Bartołdy (fot. z zasobu IPN)
Z przechowywanej w zasobie Archiwum IPN w Warszawie dokumentacji wynika, że zaatakowani należeli do patrolu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego pod dowództwem sierż. Ildefonsa Tadeusza Żbikowskiego ps. „Tygrys” z oddziału podległego st. sierż. Mieczysławowi Dziemieszkiewiczowi ps. „Rój”. W skład patrolu, który znalazł się na terenie gminy Regimin w celu:
„zlikwidowania 3-ch szpicli […] oraz dokładniejszego opanowania pozostałej części powiatu”,
oprócz dowódcy, wchodzili: Eugeniusz Kurach ps. „Orzeł” i Henryk Fabisiak ps. „Lew”. Ostatnim jej członkiem mógł być Piotr Grzybowski (według innych źródeł Lucjan Krępski) ps. „Rekin” lub Bronisław Kaczmarczyk ps. „Kogut”.
Szkic przedstawiający przebieg starcia pomiędzy żołnierzami NZW z patrolu sierż. Ildefonsa Tadeusza Żbikowskiego ps. „Tygrys” a funkcjonariuszami UB i żołnierzami KBW, mającego miejsce 12 VII 1948 r. na terenie posesji Jana i Leonarda Smolińskich w Pniewie Wielkim (z zasobu IPN)
Charakterystyka Eugeniusza Kuracha ps. „Orzeł”, żołnierza Narodowych Sił Zbrojnych i oddziału Narodowego Zjednoczenia Wojskowego pod dowództwem st. sierż. Mieczysława Dziemieszkiewcza ps. „Rój”, poległego 12 VII 1948 r. w Pniewie Wielkim (z zasobu IPN)
Przebieg wydarzeń mających miejsce 12 lipca 1948 r. w Pniewie Wielkim znamy nie tylko z raportów złożonych przez funkcjonariuszy bezpieki, ale również z zeznań złożonych w trakcie śledztwa przez ich świadka – Jana Smolińskiego. Według nich żołnierze po przybyciu na miejsce i potwierdzeniu obecności poszukiwanych w jego domu:
„[…] rozbiegli się w tyralierę, otaczając mój dom. W odległości do pięćdziesięciu metrów z domu wybiegli bandyci przebywający u mnie i ostrzeliwując się gęsto poczęli się wycofywać. Po kilku minutowej wymianie strzałów na placu padło zabitych dwóch bandytów i dwóch żołnierzy”.
W trakcie wymiany ognia „od kul świetlnych z których strzelali [bandyci]” spłonęły budynki gospodarcze rodzeństwa Smolińskich (stodoła i obora wraz z inwentarzem żywym i maszyną do młócenia zboża).
W walce polegli żołnierze NZW: Henryk Fabisiak ps. „Lew” i Eugeniusz Kurach ps. „Orzeł”, który:
„będąc ciężko ranny sam się zastrzelił”.
Pozostali zdołali wycofać się do pobliskiego lasu i ujść pogoni. Pościg za zbiegami, prowadzony przez funkcjonariuszy UB i MO wspomaganych przez żołnierzy 3. Berlińskiego Pułku Piechoty, połączony z przeszukaniem lasu, nie przyniósł oczekiwanych rezultatów.
Zwłoki zabitych żołnierzy NZW przewieziono do kostnicy szpitala przy PUBP w Ciechanowie. Następnie w ramach prowadzonego śledztwa dokonano ich oględzin, sfotografowano je i zdaktyloskopowano, po czym pochowano „na cmentarzu miejskim w Ciechanowie”.
Pierwsza strona meldunku specjalnego kpt. Stefana Bełchatowskiego, komendanta powiatowego MO w Ciechanowie, w sprawie wydarzeń mających miejsce 12 VII 1948 r. w Pniewie Wielkim. Ciechanów, 16 VIl 1948 r. (z zasobu IPN)
Raport specjalny chor. Władysława Baranowskiego, p.o. szefa PUBP w Ciechanowie, dotyczący potyczki żołnierzy NZW z patrolu sierż. Ildefonsa Tadeusza Żbikowskiego ps. „Tygrys” z funkcjonariuszami UB i żołnierzami KBW, mającej miejsce 12 VII 1948 r. w Pniewie Wielkim. Ciechanów, 16 VII 1948 r. (z zasobu IPN)
Kwestionariusz dla współpracowników Resortu Bezpieczeństwa Publicznego (pierwsza strona wraz z fotografią) dotyczący por. Tadeusza Mazurowskiego, szefa PUBP w Ciechanowie, zabitego podczas potyczki z patrolem sierż. Ildefonsa Tadeusza Żbikowskiego ps. „Tygrys” 12 VII 1948 r. (z zasobu IPN)
Według raportu „Roja” w trakcie potyczki zginęło dwunastu, a rannych zostało ośmiu z członków grupy operacyjnej KBW i UB. Jednak dokumentacja powstała w resorcie bezpieczeństwa publicznego potwierdza jedynie śmierć dwóch osób: nowo powołanego szefa PUBP w Ciechanowie por. Tadeusza Mazurowskiego oraz żołnierza I Brygady KBW Lucjana Łuczaka.
Wyrok dla świadków
Bracia Leonard i Jan Smolińscy zostali aresztowani. 11 sierpnia 1948 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na sesji wyjazdowej we wsi Regimin pow. Ciechanów, w obecności ok. 500 zgromadzonych, uznał ich winnymi tego, że udzielili:
„[…] pomocy związkowi mającemu na celu zbrodnie”
poprzez zapewnienie członkom nielegalnego związku schronienia, oraz informacji o zbliżającej się grupie żołnierzy WP, przyczyniając się pośrednio do:
„zamordowania przez uciekających członków nielegalnego związku – szefa PUBP w Ciechanowie i żołnierza KBW”
i skazał odpowiednio na 10 i 7 lat więzienia.
Uzasadniając wyrok sędziowie potępili skazanych, stwierdzając, że:
„[…] zarzuconego przestępstwa dopuścili się z całą świadomością w czasach kiedy wysiłki całego społeczeństwa i władzy dążą do stabilizacji i ugruntowania ładu i porządku, oraz bezpieczeństwa kraju. Skazani działali na szkodę interesom Państwa Polskiego, które to okoliczności są szczególnie obciążającymi”.
![Jan Smoliński – współpracownik oddziału NZW pod dowództwem st. sierż. Mieczysława Dziemieszkiewcza ps. „Rój”. W 1948 r. skazany na 7 lat więzienia za to, że „[…] w pierwszych latach po wyzwoleniu udzielał pomocy i melinował b. bandę »Roja«”. Po wyjściu z więzienia inwigilowany jako kułak „wrogo ustosunkowany do obecnej rzeczywistości i ZSRR” w ramach sprawy ewidencyjno-obserwacyjnej krypt. „Meliniarz” w celu zabezpieczenia przed ewentualną wrogą działalnością](/dokumenty/zalaczniki/166/166-174289.jpg)
Jan Smoliński – współpracownik oddziału NZW pod dowództwem st. sierż. Mieczysława Dziemieszkiewcza ps. „Rój”. W 1948 r. skazany na 7 lat więzienia za to, że „[…] w pierwszych latach po wyzwoleniu udzielał pomocy i melinował b. bandę »Roja«”. Po wyjściu z więzienia inwigilowany jako kułak „wrogo ustosunkowany do obecnej rzeczywistości i ZSRR” w ramach sprawy ewidencyjno-obserwacyjnej krypt. „Meliniarz” w celu „zabezpieczenia przed ewentualną wrogą działalnością” (fot. z zasobu IPN)
12 czerwca 1992 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie uznał wyrok wydany przez Wojskowy Sąd Rejonowy 11 sierpnia 1948 r. za nieważny, albowiem czyny przypisane Leonardowi i Janowi Smolińskim:
„popełnione zostały w celu uniknięcia w stosunku do innych osób represji za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego”.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
