Tego dnia, ok. godz. 8.30, do Grupy Operacyjnej KBW dotarła wiadomość, że:
„banda »Cacko« w sile 13 ludzi uzbrojona w broń automatyczna i granaty, podzielona na 2-wie grupy z której jedna grupa w sile 7 ludzi w tym 2-wie kobiety przebywa w m. Gałki Duże […] gm. Mała Wieś pow. Płock […]”.
Partyzancki szlak
„Cacko”, o którym mowa w donosie, to Wiktor Stryjewski „Cacko”, „Zbyszko”, „Wyrwicz”, żołnierz podziemia niepodległościowego, dowódca jednego z oddziałów bojowych NZW. Wiktor Stryjewski pochodził z drobnoszlacheckiej rodziny zamieszkałej w Żychowie w pow. sierpeckim. Był jednym z siedmiorga dzieci Leona i Stefanii z Załęskich.
Przed wybuchem II wojny światowej prowadził gospodarstwo rolne w rodzinnej miejscowości. W 1939 r. został powołany do wojska. Służył w III batalionie 23. Pułku Piechoty, stacjonującym stale w Działdowie. W czasie okupacji niemieckiej zaangażował się w działalność AK w Obwodzie Sierpc. Po zakończeniu wojny pracował w Służbie Ochrony Kolei w Raciążu i Sierpcu. W lutym 1946 r. został aresztowany za zabicie napastującego kobietę żołnierza WP (według innych źródeł żołnierza Armii Czerwonej).
Sierżant Wiktor Stryjewski, pseudonim Cacko (fot. z zasobu IPN)
Sierżant Wiktor Stryjewski, pseudonim Cacko (po lewej) wraz z Ludomirem Peczyńskim, pseudonim Władek (fot. z zasobu IPN)
Zdjęcie sygnalityczne Janiny Samoraj, pseudonim Celinka, wykonane w WUBP w Bydgoszczy 13 XII 1951 r. (fot. z zasobu IPN)
Wiktor Stryjewski (pierwszy od prawej) podczas służby wojskowej w III batalionie 32. Pułku Piechoty w Działdowie, 1939 r. (fot. z zasobu IPN)
Zdjęcie sygnalityczne Wiktora Stryjewskiego, wykonane w WUBP w Warszawie 15 II 1949 r. (fot. z kartoteki zdjęć sygnalitycznych)
„Lisa”, a następnie przez por. Franciszka Majewskiego „Słonego”. Brał udział w wielu akcjach przeciwko funkcjonariuszom UB i komunistycznej agenturze, w akcjach ekspropriacyjnych oraz w atakach na posterunki MO.
Uczestniczył m.in w walce z funkcjonariuszami bezpieki pod Okalewem k. Rypina (12 lipca 1947 r.) oraz w likwidacji Władysława Rypińskiego („Rypy”), dowódcy pepeerowskiej bojówki mordującej działaczy PSL i byłych żołnierzy podziemia niepodległościowego (11 października 1947 r.). Po podporządkowaniu oddziału 11. Grupie Operacyjnej NSZ (NZW) został dowódcą patrolu bojowego, działającego na terenie powiatów płockiego i płońskiego.
Obława
Do akcji przeciwko „bandzie »Cacko«” wyruszyli żołnierze z 4., 5. i 6. kompanii 9. Pułku KBW z obwodów Płock, Sierpc i Płońsk. Dołączyły do nich Grupy Operacyjne z obwodów Ciechanów i Przasnysz, a także funkcjonariusze MO i UB. Łącznie – według „Opisu operacji przeprowadzonej przeciwko bandzie »Cacko« w m. Gałki Duże (1236) gm. Mała Wieś pow. Płock w dniu 8.02.1949 r.” – w operacji wojskowej wzięło udział 297 funkcjonariuszy i żołnierzy KBW.
Zgodnie z przygotowanym planem, po przybyciu na miejsce, ok. godz. 10.00, wojsko szybko okrążyło wieś, a wydzielona grupa uderzeniowa wkroczyła do niej i skierowała się w kierunku posesji sołtysa, na terenie której – zgodnie z doniesieniem – mieli ukrywać się poszukiwani „bandyci”. Widząc zbliżających się żołnierzy KBW, członkowie oddziału otworzyli ogień.
Wymiana strzałów i wybuchy granatów wywołały pożar domu sołtysa, zmuszając oblężonych do wycofania się do zabudowań gospodarczych. Uwięzieni w płonącej pułapce, początkowo odmawiali poddania się. Ostatecznie jednak silny ostrzał zmusił ich do przerwania ognia i kapitulacji.
W wyniku prowadzonych pertraktacji, 8 lutego 1949 r., Wiktor Stryjewski „Cacko” i członkowie jego oddziału poddali się. W ręce bezpieki, oprócz dowódcy, wpadli: Zygfryd Kuliński „Albin”, Wacław Michalski „Jarząbek”, „Gałązka” i Janina Samoraj „Celinka”. Przy aresztowanych znaleziono broń, amunicję, granaty oraz częściowo spalone archiwum oddziału.
W trakcie walki zginął kuzyn Stryjewskiego – Ludomir Peczyński „Władek”. Dodatkowo, po ugaszeniu pożaru i przeszukaniu zabudowań, znaleziono ciała dwóch osób: Elżbiety Kozaneckiej „Basia” i Jana Kłobukowskiego „Janek”.
Sierżant Wiktor Stryjewski, pseudonim Cacko (fot. z zasobu IPN)
Sierżant Wiktor Stryjewski, pseudonim Cacko (fot. z zasobu IPN)
Oleat przedstawiający „Szkic akcji przeprowadzonej w dn. 8.02.1949 r. p-ko bandzie »Cacko« w m. Gałki Duże” (zasobu IPN)
Protokół wykonania kary śmierci na Wiktorze Stryjewskim. Warszawa, 18 I 1951 r.
Procesy i egzekucje
Reżim komunistyczny nie darowywał win i nie okazywał łaski pokonanym przeciwnikom.
29 września 1949 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał Zygfryda Kulińskiego i Wacława Michalskiego na karę śmierci za przynależność do organizacji NZW, mającej na celu zmianę przemocą demokratycznego ustroju Państwa Polskiego, oraz czynny udział w akcjach skierowanych przeciwko funkcjonariuszom MO, UB i ORMO, zabójstwa, napady rabunkowe i posiadanie broni bez zezwolenia. Wyroki zostały wykonane 29 marca 1950 r.
Janina Samoraj „Celinka”, która nie uczestniczyła czynnie w działaniach zbrojnych oddziału, została skazana 25 sierpnia 1949 r. na 5 lat więzienia.
Dowódca oddziału, Wiktor Stryjewski, sądzony był w słynnym procesie pokazowym Komendy 11. Grupy Operacyjnej NSZ, opisywanym na łamach prasy i transmitowanym przez radio. Spośród siedmiu oskarżonych w procesie, sześciu zostało skazanych na karę śmierci. Spotkało to również Wiktora Stryjewskiego. 3 lipca 1950 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na trzydziestoośmiokrotną karę śmierci z jednoczesnym pozbawieniem praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze i z przepadkiem całego mienia. Prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Wyrok wykonano 18 stycznia 1951 r. o godz. 20.20 w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.
Rodzina Wiktora Stryjewskiego dowiedziała się o jego śmierci dopiero w 1957 r. Miejsce jego pochówku nadal pozostaje nieznane.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
