19 lipca 1980 r. rozpoczęły się XXII Letnie Igrzyska Olimpijskie w Moskwie. Chociaż zmagania te – po raz pierwszy rozgrywane w kraju za żelazną kurtyną – miały być zawodami przyjaźni, zostały one zbojkotowane przez większość państw zachodnich ze względu na wkroczenie wojsk sowieckich do Afganistanu w 1979 r. Łącznie w stolicy ZSRS zabrakło reprezentantów 63 reprezentacji (część nie przyjechała ze względów ekonomicznych), w tym Stanów Zjednoczonych, Kanady, Norwegii, Republiki Federalnej Niemiec.
Plakat rozlepiany m.in. w Krakowie i Warszawie przez osoby związane z KOR i SKS. Ze zbiorów AIPN
Na celowniku bezpieki
Polska jako jeden z krajów tzw. demokracji ludowej wysłała swoich sportowców do Moskwy. Do stolicy Związku Sowieckiego wyjechało z kraju też wiele grup turystycznych. Sprawiło to, że okres igrzysk był dla polskich służb czasem niezwykle intensywnej pracy. Wystarczy tylko wspomnieć, że w działania operacyjne zaangażowano ponad 200 funkcjonariuszy oraz blisko 1000 tajnych współpracowników. „Operacyjną ochronę” realizowano w ramach sprawy obiektowej o kryptonimie „Moskwa 80”. Obawiano się przede wszystkim
„inspiracji obywateli PRL do podejmowania działalności antysocjalistycznej”.
Jak podano w meldunku operacyjnym z grudnia 1979 r.:
„[…] uzyskano szereg informacji świadczących o czynionych przygotowaniach przez różne ugrupowania reakcyjne działające na terenie państw kapitalistycznych, jak ośrodki dywersji ideologicznej i politycznej, służb specjalnych, organizacji antyradzieckich, do prowadzenia bojkotu lub zakłócania przebiegu imprez sportowych i towarzyszących w okresie trwania igrzysk”.
W związku z tym szczególnie bacznie przyglądano się osobom i grupom uważanym za antysystemowe. Przeprowadzono szereg operacji skierowanych zarówno wobec członków opozycji demokratycznej, jak i recydywistom, hippisom czy narkomanom.
Pierwsza strona decyzji nr 001/80 ministra spraw wewnętrznych z dnia 17 kwietnia 1980 r. w sprawie zabezpieczenia XXII Letnich Igrzysk Olimpijskich „Moskwa 80”. Ze zbiorów AIPN.jpg
Wniosek o wszczęcie sprawy obiektowej krypt. „Olimp” (pierwsza strona), 30 maja 1980 r. Ze zbiorów AIPN
„Operacyjnej ochronie” poddano oczywiście osoby udające się do Moskwy. Na potrzeby igrzysk utworzono specjalną grupę operacyjną, liczącą 20 osób, którą delegowano do stolicy ZSRS. Wcześniej wszyscy sportowcy zostali dokładnie sprawdzeni, a już na miejscu – w wiosce olimpijskiej – ulokowano razem z nimi dwóch funkcjonariuszy bezpieki. Byli oni wspierani przez tajnych współpracowników znajdujących się wśród działaczy czy samych sportowców.
Podobnie rzecz przedstawiała się w przypadku dziennikarzy relacjonujących zawody sportowe – najpierw zostali starannie wyselekcjonowani, a potem byli pilnowani przez funkcjonariuszy wspomaganych przez osobowe źródła informacji.
Pierwsza strona Informacji nr 2 o stopniu realizacji przedsięwzięć pionu kryminalnego związanych z zabezpieczeniem XXII Letnich Igrzysk Olimpijskich „Moskwa 80” podjętych w dniach 1–15 czerwca 1980 r. Ze zbiorów AIPN
Wniosek o delegowanie funkcjonariuszy do zabezpieczenia grup turystycznych wyjeżdzających na igrzyska olimpijskie, 27 czerwca 1980 r. Ze zbiorów AIPN
Nie inaczej postępowano z turystami – najliczniejszą grupą Polaków udających się do stolicy ZSRS, najczęściej w ramach zorganizowanych wycieczek. We wniosku o założenie sprawy obiektowej o kryptonimie „Olimp”, wszczętej na przełomie maja i czerwca 1980 r. na grupy wycieczkowe z woj. warszawskiego, wskazywano, że
„[…] istnieje zagrożenie, iż ośrodki dywersji na Zachodzie oraz grupy antysocjalistyczne działające w kraju mogą wykorzystać wzmożony ruch turystyczny do podejmowania działań wrogich w odniesieniu do Polski i innych krajów demokracji ludowej […]. Biorąc pod uwagę powyższe, istnieje potrzeba podjęcia w ramach sprawy obiektowej działań operacyjnych w celu rozpoznania zamiarów przeciwnika zbliżonych na wykorzystanie olimpiady do antysocjalistycznych celów politycznych oraz zakłócania przebiegu igrzysk sportowych i imprez towarzyszących”.
Przeciwdziałanie wrogim zamiarom rozpoczęto już na etapie starań o zgodę na wyjazd. Dokładnie sprawdzano wówczas osoby pragnące udać się na zawody. Przeprowadzano także rozmowy z wszystkimi pilotami wycieczek, a niektórych z nich starano się pozyskać do współpracy. Wycieczki na miejscu zabezpieczali zarówno funkcjonariusze wchodzący w skład ich kierownictw, jak i opiekunowie poszczególnych grup.
Informacja dotycząca sytuacji w kraju i działań podjętych w związku z igrzyskami w Moskwie (pierwsza strona), 23 lipca 1980 r. Ze zbiorów AIPN
Pierwsza strona ramowego planu zabezpieczenia XXII Letnich Igrzysk Olimpijskich „Moskwa 80”. Ze zbiorów AIPN
* * *
Igrzyska olimpijskie okazały się spokojne dla polskich organów bezpieczeństwa. W tym czasie nie odnotowano bowiem zwiększonej aktywności grup opozycyjnych. Obawy związane z kolportowaniem licznych ulotek antykomunistycznych także okazały się bezzasadne. Na ulicach, m.in. Warszawy i Krakowa, najczęściej pojawiał się plakat przedstawiający czołg, którego lufy układały się w koła olimpijskie. Starannie wyselekcjonowani kibice z PRL również „stanęli na wysokości zadania” i „godnie reprezentowali nasz kraj”.
Zawody były także udane dla polskich sportowców, którzy z Moskwy przywieźli 32 medale (3 złote, 14 srebrnych i 15 brązowych) i zajęli 10 miejsce w medalowej klasyfikacji.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
