„Wielce Szanowny Drogi Panie!” – tymi słowami rozpoczyna się niezwykle poruszający list napisany przez chorążego Daniela Błacha do ówczesnego hm. Zdzisława Peszkowskiego w maju 1945 r. Jest to dokument wyjątkowy, gdyż z jednej strony ukazuje relacje łączące rodziny z żołnierzami polskich formacji wojskowych w okresie II wojny światowej, a z drugiej przybliża dość mało znaną część życiorysu Zdzisława Peszkowskiego – działacza harcerskiego, byłego jeńca obozu w Kozielsku, późniejszego kapelana Rodzin Katyńskich i Pomordowanych na Wschodzie, na którego młodzi polscy uchodźcy mówili: „Druh Ryś”.
Rodzina Błachów przed wybuchem światowego konfliktu zbrojnego zamieszkiwała w miejscowości Werenowa, która wówczas znajdowała się w obrębie województwa nowogródzkiego. Dramat wojny ich nie ominął. Podobnie jak setki tysięcy Polaków, w 1940 r., zostali deportowani w głąb Związku Sowieckiego. Kiedy, 30 lipca 1941 r., doszło do zawarcia porozumienia Sikorski–Majski oraz ogłoszenia tzw. „amnestii” syn Daniela Błacha, Alojzy, wstąpił do junaków w miejscowości Karkin–Batasz, aby w ich szeregach opuścić „nieludzką ziemię”. Po ewakuacji znalazł się w Teheranie, gdzie z uwagi na młody wiek nie mógł wstąpić do Szkoły Kadetów. Daniel Błach zasilił szeregi Polskich Sił Zbrojnych, a jego żona i syn zostali skierowani do Indii, do największego polskiego ośrodka uchodźczego na tym terenie, tj. Osiedla Polskiego w Valivade koło Kolhapuru.
Alojzy (Alek) Błach. Indie, 1943-1947. Fot. z zasobu AIPN
Alojzy Błach z trofeami. Osiedle Polskie w Valivade, 1943-1947. Fot. z zasobu AIPN
„On naprawdę zrobił ze mnie, to czym jestem”
Do tego też osiedla, w maju 1944 r., przybyła Ekipa Wizytatorów Wychowania Harcerskiego w składzie: hm. Bronisław Pancewicz (ps. „Samotny Wilk”) oraz hm. Zdzisław Peszkowski (ps. „Ryś Zuch”, zwany też „Druhem Rysiem”). Ekipa obrała sobie to miejsce za siedzibę, rezygnując z lokalu w Bombaju, by w trosce o najmłodsze pokolenie Polaków, w codziennym trudzie tułaczej wędrówki kształtować ich charaktery i postawy życiowe. Ogromną popularność wśród młodzieży zaskarbił sobie drugi z wymienionych harcmistrzów – Zdzisław Peszkowski – pełen energii, pomysłów, ale i wymagań, które stawiał swoim podopiecznym, zarówno chłopcom, jak i dziewczętom.
Jednym z nich był Alojzy Błach, nazywany przez rówieśników Alkiem. W liście do swojego ojca podkreślał ogrom pracy, jaką włożył w jego wychowanie „Druh Ryś”:
„On naprawdę zrobił ze mnie, to czym jestem. Dawniej, gdy przez cały dzień […] marnowałem czas, On brał mnie do siebie, dawał fest po kulach, przekonywał, i ani nie zobaczyłem, kiedy się stałem innym, trochę poważniejszym”.
Słowa te, jak podkreślił w swoim liście Daniel Błach, były dla niego zapewnieniem, że pośród najbliższych są osoby, którym zależy, aby czas na wygnaniu nie został zmarnowany. Pisał więc do hm. Peszkowskiego:
„Proszę jeno o przyjęcie moich prostych żołnierskich podziękowań, za to wszystko, co dobrego zrobił Pan […]”.
Pierwsza strona listu chorążego Daniela Błacha do hm. Zdzisława Peszkowskiego, 30 maja 1945 r. Fot. z zasobu AIPN
Trwałe ślady
Nie jest to jedyny przykład pracy i zaangażowania, jakie w wychowanie dzieci polskich w Indiach wniósł hm. Peszkowski. Znaczną część materiałów archiwalnych, które w 2019 r., w ramach projektu Archiwum Pełne Pamięci, zostały przekazane do zasobu Archiwum IPN przez Koło Polaków z Indii 1942–1948, stanowią dokumenty związane z harcerstwem. Znajdują się wśród nich m.in.: Kronika Hufca Valivade, Kronika Wodzów Gromad Zuchowych Hufca Valivade czy Kronika Wędrówek. Na ich stronach (i w wielu innych dokumentach) licznie przywoływana jest postać hm. Peszkowskiego, który stał się dla dziatwy polskiej inspiracją i „motorem” do działań:
„Dziś nareszcie przyjechał Dh. Ryś. Byliśmy zaskoczeni […], gdyż słyszeliśmy, że Druh miał już nie wrócić […]. Dh. Ryś wrócił i wodzowie od razu nabrali chęci do pracy”.
Po kilkudziesięciu latach ks. Zdzisław Peszkowski wspominał, iż zależało mu, aby być jak najdłużej z uchodźcami polskimi, by przez to pomóc im i nauczyć ich wielu rzeczy, które mogą okazać się przydatne w dalszym życiu na emigracji.
Hm. Zdzisław Peszkowski „Ryś Zuch”. Osiedle Polskie w Valivade, 1946 r. Fot. z zasobu AIPN
Hm. Zdzisław Peszkowski w towarzystwie Wodzów Gromad Zuchowych. Osiedle Polskie w Valivade, ok. 1945-1947. Fot. z zasobu AIPN
Alek w Osiedlu Polskim w Valivade był również kapitanem Harcerskiej Drużyny Siatkówki, która poszczycić się mogła trzykrotnym zwycięstwem na turniejach i zdobyciem na własność przechodniego pucharu Delegatury Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Indiach. Janusz Osiński, dawny zuch w drużynie Alojzego Błacha, zapamiętał go jako bardzo dobrego drużynowego i człowieka o wielkiej kulturze osobistej.
Rodzina Błachów połączyła się w Anglii w 1947 r. Hm. Zdzisław Peszkowski w sierpniu 1947 r. również opuścił Indie i wyjechał do Anglii, skąd udał się do USA i, w 1954 r., w katedrze w Detroit, przyjął święcenia kapłańskie.
Hm. Zdzisław Peszkowski w towarzystwie harcerzy. Osiedle Polskie w Valivade, 1945 r. Fot. z zasobu AIPN
Hm. Zdzisław Peszkowski w towarzystwie zuchów. Indie, 1945 r. Fot. z zasobu AIPN
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
