Elementem procesu transformacji były głębokie zmiany w organach bezpieczeństwa i wywiadzie, które w ostatecznym rozrachunku doprowadziły do zlikwidowania peerelowskiego MSW i utworzenia Urzędu Ochrony Państwa. Równocześnie doszło w tym okresie do odwrócenia sojuszy. Po rozluźnieniu więzi ze Związkiem Sowieckim rozpoczęły się kontakty z wywiadem Stanów Zjednoczonych.
Schemat struktury CIA opracowany przez pion analityczny wywiadu MSW w latach sześćdziesiątych lub siedemdziesiątych XX w. (z zasobu IPN)
Portugalski łącznik
2 maja 1990 r. doszło do wydarzenia, które jeszcze przed rokiem byłoby nie do pomyślenia. Tego dnia w hotelu „Tivoli Lisboa” w Portugalii miało miejsce pierwsze robocze spotkanie oficerów Departamentu I MSW z delegacją CIA. Doszło do niego z inicjatywy strony amerykańskiej i stało się ono początkiem długoletniej współpracy, która mimo różnych przekształceń wewnątrz polskich służb trwa do dziś.
Po rozluźnieniu więzi ze Związkiem Sowieckim rozpoczęły się kontakty z wywiadem Stanów Zjednoczonych.
Początkowo obie strony podchodziły do siebie z dużą ostrożnością. Kiedy 1 marca 1990 r. wysoki rangą oficer CIA pojawił się w Ambasadzie RP w Lizbonie, by wybadać możliwości nawiązania kontaktu z Polakami, został potraktowany przez pracującego w niej oficera bardzo nieufnie. Jednak po zameldowaniu o tej niespodziewanej wizycie do Warszawy, otrzymał on polecenie zadzwonienia pod otrzymany od amerykańskiego gościa numer telefonu i przygotowania gruntu pod spotkanie.
Ulotka reklamowa hotelu „Tivoli” w Lizbonie (z zasobu IPN)
Spotkanie w Magdalence
Ze względu na delikatność sprawy oraz konieczność zachowania jej w ścisłej tajemnicy krąg wtajemniczonych osób był niewielki. Oprócz kilku oficerów z kierownictwa Departamentu I MSW wiedział o niej minister spraw wewnętrznych, który poinformował premiera Mazowieckiego, uzyskując jego aprobatę dla podjęcia rozmów. Przygotowania do spotkania były otoczone w wywiadzie MSW głęboką tajemnicą, a najważniejszą korespondencję i pisma przygotowywano jedynie w pojedynczych egzemplarzach.
Notatka dyrektora Departamentu I MSW płk. Henryka Jasika z propozycjami wariantów spotkań z delegacją CIA (z zasobu IPN)
Notatka dyrektora Departamentu I MSW płk. Henryka Jasika z propozycjami wariantów spotkań z delegacją CIA (z zasobu IPN)
Druga runda rozmów z delegacją CIA miała miejsce w Polsce pomiędzy 28 czerwca a 3 lipca. Główna część dyskusji z Amerykanami odbyła się w willi MSW w Magdalence k. Warszawy i uczestniczyła w niej już większa liczba osób. Z końcem lipca 1990 r. Departament I, podobnie jak całe wywodzące się z PRL MSW, został rozwiązany. Od 1 sierpnia działał już UOP, w ramach którego powołano Zarząd Wywiadu.
Pilna notatka ministra spraw wewnętrznych Czesława Kiszczaka na temat spotkania delegacji wywiadu MSW i CIA w Lizbonie (z zasobu IPN)
Pilna notatka ministra spraw wewnętrznych Czesława Kiszczaka na temat spotkania delegacji wywiadu MSW i CIA w Lizbonie (z zasobu IPN)
Pilna notatka ministra spraw wewnętrznych Czesława Kiszczaka na temat spotkania delegacji wywiadu MSW i CIA w Lizbonie (z zasobu IPN)
* * *
Przez wiele lat dokumentacja dotycząca początkowego etapu nawiązywania kontaktów z CIA była niedostępna dla badaczy. W 2017 r. Teczka Sprawy Tematycznej kryptonim „Dialog” została odtajniona w ramach likwidacji tzw. Zbioru Zastrzeżonego.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
