Elżbieta Zawacka już w okresie przedwojennym czynnie zaangażowała się w działalność Przysposobienia Wojskowego Kobiet, poświęcając się zarówno działalności wojskowej, jak i pedagogicznej.
Z Londynu wróciła na ziemie polskie wykonując skok spadochronowy z cichociemnym.
Pełniła m.in. funkcję komendantki PWK Rejonu Śląskiego. W ramach tej działalności organizowała i prowadziła szkolenia dla młodzieży.
Podczas II wojny światowej
Po napaści Niemiec na Polskę uczestniczyła w kampanii wrześniowej, a następnie wstąpiła do armii podziemnej podejmując służbę najpierw w łączności, a potem kurierską. W ramach tej ostatniej przewoziła pocztę do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, gdzie prowadziła również rozmowy na temat łączności oraz uregulowania prawnego służby wojskowej kobiet.
Z Londynu wróciła na ziemie polskie wykonując skok spadochronowy z cichociemnymi w nocy z 9 na 10 września 1943 roku. Powróciła do służby w Wojskowej Służbie Kobiet i w jej szeregach wzięła udział w powstaniu warszawskim.
Elżbieta Zawacka jako „Elizabeth Watson”, Londyn, maj 1943 r. (fot. ze zbiorów Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu, zawacka.pl)
Represje
Po zakończeniu wojny pracowała w szkołach podstawowych i średnich na etacie nauczyciela matematyki.
Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie została skazana na 10 lat więzienia. Przebywała m.in. w Zakładzie Karnym w Bojanowie, gdzie skierowano ją do nauczania matematyki w utworzonej tam szkole dla więźniarek.
We wrześniu 1951 r. została aresztowana przez organy bezpieczeństwa państwa pod zarzutem prowadzenia działalności szpiegowskiej na terenie państwa polskiego. W akcie oskarżenia z 22 grudnia 1951 r. stwierdzono, że współpracując z wywiadem anglosaskim zbierała i przekazywała dane o nastrojach ludności, o wysokości cen i płac oraz informacje dotyczące życia gospodarczego i politycznego w kraju oraz „przechowywała w szpulce od nici 10-cio dolarowy banknot”.
Za wymienione wyżej przewinienia wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie została skazana na 10 lat więzienia. Przebywała m.in. w Zakładzie Karnym w Bojanowie, gdzie skierowano ją do nauczania matematyki w utworzonej tam szkole dla więźniarek. Elżbieta Zawacka została zwolniona na mocy amnestii i wyszła na wolność w 1955 r. Po opuszczeniu więzienia poświęciła się pracy naukowej i pedagogicznej.
Jedną z jej zasług w okresie powojennym było utworzenie Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej. Archiwum i Muzeum Pomorskiego Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek.
Elżbieta Magdalena Zawacka, 1974 r. Zdjęcie z akt paszportowych (fot. z zasobu IPN)
Elżbieta Magdalena Zawacka, 1984 r. Zdjęcie z akt paszportowych (fot. z zasobu IPN)
* * *
Za swoje zasługi w działalności militarnej, a także na polu naukowym, pedagogicznym i społecznym Elżbieta Zawacka otrzymała liczne nagrody i wyróżnienia.
W 2002 r. nadano jej tytuł Kustosza Pamięci Narodowej.
Jeszcze w okresie wojny została odznaczona m.in. Krzyżem Walecznych, Krzyżem Zasługi i Krzyżem Armii Krajowej. W 2006 r. została awansowana do stopnia generała brygady Wojska Polskiego.
Oprócz tego, w 1995 r. odznaczono ją Orderem Orła Białego, a w 2002 r. nadano jej tytuł Kustosza Pamięci Narodowej.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
