Cichociemni – elita polskich sił zbrojnych, wybierana spośród najlepszych. Świetnie wyszkoleni w zakresie dywersji, łączności i prowadzenia działań wywiadowczych, po skoku do kraju planowali i przeprowadzali brawurowe akcje, szkolili żołnierzy. Pod komunistycznymi rządami zamiast podziękowań i zaszczytów spotkały ich wykluczenie i represje. Spośród 316 cichociemnych, których przerzucono od kraju, 9 zostało straconych wyrokiem stalinowskich sądów. Jednym z nich był Stefan Górski ps. „Brzeg”.
Stefan Górski (fot. z zasobu IPN)
Jak Czarniecki do Poznania
Urodził się 27 kwietnia 1922 r. w Poznaniu. Tam też ukończył gimnazjum im. Ignacego Jana Paderewskiego i w 1939 r. zdał małą maturę. Wychowywany w duchu patriotyzmu, należał do Poznańskiej Drużyny Harcerzy im. Józefa Bema – w latach 30. zaliczanej do najlepszych w kraju.
Po kapitulacji Francji Stefanowi Górskiemu udało się przedostać do Anglii. Początkowo kontynuował edukację w Londynie, następnie został powołany do służby w Batalionie Strzelców Podhalańskich 1. Brygady Strzelców.
Po wybuchu wojny został przydzielony w ramach Pogotowia Harcerskiego do ochrony Poczty Głównej w Poznaniu. Ewakuowany 4 września wraz z załogą poczty, trafił do obozu dla internowanych na Węgrzech. Wkrótce Górski uciekł z obozu i dotarł do Francji, gdzie zgłosił się do Polskich Sił Zbrojnych. Dostał przydział do 1. Dywizji Grenadierów, jednak, ze względu na młody wiek, zamiast na front został skierowany do polskiego liceum w Paryżu.
Po kapitulacji Francji Stefanowi Górskiemu udało się przedostać do Anglii. Początkowo kontynuował edukację w Londynie, następnie został powołany do służby w Batalionie Strzelców Podhalańskich 1. Brygady Strzelców. Wiosną 1941 r. powrócił do szkoły i zdał maturę. W marcu 1942 r. ukończył kurs Szkoły Podchorążych Piechoty w Dundee.
1 sierpnia 1942 r. został awansowany na kaprala podchorążego ze starszeństwem. W kwietniu 1943 r. zadeklarował gotowość „użycia do pracy w Kraju” i został skierowany na przeszkolenie w Ośrodku Wyszkolenia Spadochronowego 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Zaprzysiężony, 4 sierpnia 1943 r., przyjął pseudonim „Brzeg”.
Legitymacja służbowa Stefana Górskiego (z zasobu IPN)
22 stycznia 1946 r. „Brzeg” ujawnił się przed Komisją Likwidacyjną Okręgu Łódzkiego AK i został zweryfikowany jako porucznik.
Skok do kraju wykonał w nocy z 16 na 17 kwietnia 1944 r. w ramach operacji „Weller 12” (placówka odbiorcza krypt. „Kanapa” w pow. grójeckim). Po aklimatyzacji w Warszawie, został skierowany do Okręgu AK Łódź. Pełnił kolejno funkcje: zastępcy komendanta miasta Piotrków, instruktora dywersji i dowódcy plutonu Kedywu w Obwodzie Piotrków Trybunalski.
Wiosną 1945 r. Stefan Górski powrócił do rodzinnego Poznania, gdzie odnalazł rodziców i siostrę. Podjął studia na Akademii Handlowej, a po roku przeniósł się na Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, gdzie studiował anglistykę i wychowanie fizyczne. Był zapalonym sportowcem, w Klubie Sportowym „Warta” z powodzeniem trenował lekkoatletykę – zdobył m.in. I miejsce w Biegu Narodowym na 3000 m.
22 stycznia 1946 r. „Brzeg” ujawnił się przed Komisją Likwidacyjną Okręgu Łódzkiego AK i został zweryfikowany jako porucznik. Wstąpił też do Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację (późniejszy ZBOWiD). Od czerwca 1945 r. pracował w poznańskim oddziale Centrali Odpadków, podlegającej Ministerstwu Przemysłu i Handlu.
Wierność do końca
Funkcjonując w powojennej rzeczywistości, nadal pozostawał w kontakcie z podziemiem nieodległościowym. Próbował też nawiązać kontakt ze Sztabem Naczelnego Wodza w Londynie.
W początkach 1946 r., w pociągu z Poznania do Łodzi, Stefan Górski poznał niejakiego Władysława Borowca, pracownika Biura Rewindykacji i Odszkodowań przy Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie. Za jego pośrednictwem „Brzeg” chciał przekazać korespondencję do Londynu.
Przetrzymywany był w areszcie przy ul. Koszykowej, a następnie trafił do więzienia mokotowskiego.
Jak wynika z zachowanych w Archiwum IPN dokumentów, jesienią 1946 r. Władysław Borowiec zaproponował Górskiemu pracę wywiadowczą, polegającą na zdobywaniu informacji o charakterze wojskowym dla wywiadu brytyjskiego. Stefan podjął współpracę i przyjął pseudonim „Adam”. Górski nie zdawał sobie sprawy, że Borowiec już od sierpnia 1945 r. pozostawał w zainteresowaniu Urzędu Bezpieczeństwa, a wśród jego najbliższych współpracowników znajdował się podstawiony przez bezpiekę agent – Marian Mrozikiewicz, działający pod pseudonimem „378”.
W kwietniu 1946 r., w celu rozpracowania tworzonej przez Borowca siatki i dotarcia do oficera prowadzącego w Londynie, Wydział III Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu wszczął sprawę agenturalnego rozpracowania pod kryptonimem „Cudzoziemiec”. Borowiec i osoby z nim związane, w tym oczywiście Górski, zostali poddani obserwacji przez wywiadowców Wydziału A. W lutym 1947 r. rozpracowanie grupy przejął Wydział I WUBP w Poznaniu pod nadzorem Wydziału II Departamentu I Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie.
Zaświadczenie Komisji Likwidacyjnej AK dotyczące ujawnienia się Stefana Górskiego (z zasobu IPN)
Stefan Górski został aresztowany 26 listopada 1947 r. Początkowo przesłuchiwany przez funkcjonariuszy WUPB w Poznaniu, w grudniu, wraz z innymi zatrzymanymi w sprawie, przekazany został do dyspozycji Wydziału II Departamentu I MBP. Przetrzymywany był w areszcie przy ul. Koszykowej, a następnie trafił do więzienia mokotowskiego.
Po procesie, który odbył się 3 sierpnia 1948 r. (w aktach figuruje również data 4 sierpnia 1948 r.), przy drzwiach zamkniętych, bez udziału oskarżyciela i obrońcy, Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał Stefana Górskiego na karę śmierci. „Brzeg” zamordowany został w więzieniu przy ul. Rakowieckiej 25 września 1948 r.
Fragment zeznań Stefana Górskiego dotyczących m.in. szkolenia dywersyjnego cichociemnych (z zasobu IPN)
Fragment zeznań Stefana Górskiego dotyczących m.in. szkolenia dywersyjnego cichociemnych (z zasobu IPN)
Fragment zeznań Stefana Górskiego dotyczących m.in. szkolenia dywersyjnego cichociemnych (z zasobu IPN)
Odpis wyroku WSR w Warszawie. Dokument pochodzący z akt personalnych żołnierza (z zasobu IPN)
Odpis wyroku WSR w Warszawie. Dokument pochodzący z akt personalnych żołnierza (z zasobu IPN)
* * *
Po latach starań rodziny i poznańskiego środowiska harcerskiego 5 lutego 1992 r. Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego unieważnił wyrok z 1948 r. W 2013 zespół IPN pod kierownictwem dr. hab. Krzysztofa Szwagrzyka odnalazł szczątki Stefana Górskiego na powązkowskiej Łączce. Uroczyste wręczenie noty identyfikacyjnej miało miejsce w Pałacu Prezydenckim 4 października 2018 r.
W zasobie Archiwum IPN znajduje się obszerna dokumentacja związana z inwigilacją i skazaniem Stefana Górskiego, m.in. akta operacyjne, akta sądowe i śledcze oraz akta osobowe więźnia.
Zawiadomienie o wykonaniu na Stefanie Górskim kary śmierci przez rozstrzelanie. Dokument pochodzący z akt personalnych osadzonego (z zasobu IPN)
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
