Podczas prowadzonej w Archiwum MSW Gruzji kwerendy dotyczącej polskich ofiar Wielkiego Terroru odnaleziono dokumenty, które uzupełniają informacje o losach dalszej rodziny marszałka Józefa Piłsudskiego. Jednym z nich jest protokół Trójki z 11 października 1937 r., w którym skazano na śmierć kuzynkę marszałka – córkę Wincentego Piłsudskiego, najmłodszego brata jego ojca – Wandę Gieorgadze-Piłsudską (1888–1937).
Wincenty Piłsudski
Ojciec marszałka Józefa Piłsudskiego – Józef Wincenty Piotr Piłsudski (1833–1902) miał czworo rodzeństwa – Walerię (1834–1926), Julię (1836–1910), Teresę (1838–1906) i Wincentego (1839–1916). O Wincentym wiadomo, że:
„… uczył się z Aleksandrem Piłsudskim u naczelnika Żylińskiego i u dyrektora kiejdańskiego gimnazjum, Kellera. Następnie wstąpił do korpusu leśnego w Petersburgu, a po skończeniu tego zakładu zajmował posady rządowe w Rosji. Był żonaty z Marią Jeleńską. Przez pewien czas gospodarzył w Poszuszwiu, następnie sprzedał swą część majątku i wyjechał znowu do Rosji, gdzie zmarł w czasie wojny światowej”1.
Wielki Terror w sowieckiej Gruzji 1937–1938. Represje wobec Polaków, Warszawa–Tbilisi 2016
Poszlakowe oskarżenia
We wspomnianym wyżej protokole Trójki znajdujemy kilka cennych informacji o córce Wincentego. Zgodnie z nim Wanda urodziła się w 1888 r. w Petersburgu. Wywodziła się ze szlachty, była kuzynką polskiego marszałka Józefa Piłsudskiego, posiadała obywatelstwo ZSRS i była bezpartyjna.
Postawiono jej zatem zarzut, że zdobyte informacje przekazywała swojemu bratu mieszkającemu w Polsce, używając do tego osoby pośredniczącej, aby nie wzbudzić podejrzeń.
Wiadomo, że przez jakiś czas pozostawała w związku małżeńskim z Walerianem Gieorgadze (ur. 1893 r.), gruzińskim oficerem Armii Czerwonej, który był dowódcą dywizji. Walerian został oskarżony o szpiegostwo, kontrrewolucję, szkodnictwo i skazany na śmierć 12 września 1937 r. przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRS oraz rozstrzelany 13 września 1937 r.2.
Wandzie zarzucono, że w latach 1920–1921 utrzymywała kontakt z polskim konsulatem w Leningradzie i prowadziła nielegalną korespondencję z osobami mieszkającymi w Polsce. Oficer śledczy sugerował zapewne, że przekazywała wtedy dane wywiadowcze, które miały wpływ na losy wojny polsko-bolszewickiej.
Mając na względzie fakt, że jej były mąż był wysokim oficerem Armii Czerwonej, założono z góry, że przez cały czas była dobrze poinformowana w kwestiach wojskowych. Postawiono jej zatem zarzut, że zdobyte informacje przekazywała swojemu bratu mieszkającemu w Polsce, używając do tego osoby pośredniczącej, aby nie wzbudzić podejrzeń. Było to idealnie zbudowane na poszlakach oskarżenie, wskazujące na spisek i działania wywiadowcze prowadzone przeciwko ZSRS.
Protokół nr 31 z posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS w Tbilisi dotyczący Wandy Gieorgadze-Piłsudskiej, 11 października 1937 r. Dokument pozyskany do zasobu IPN z Archiwum MSW Gruzji
* * *
Wanda Gieorgadze-Piłsudska została skazana przez Trójkę 11 października 1937 r. z artykułu 58-6 KK GSRS (działalność kontrrewolucyjna, szpiegostwo) i rozstrzelana następnego dnia w Tbilisi. Prawdopodobnie oficerowie śledczy odczuwali wielką satysfakcję, że udało im się dopaść osobę z kręgu rodziny marszałka Piłsudskiego, który udaremnił bolszewikom podbój Europy.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
1 Cyt. za: „Rody i rodziny stowarzyszone z Butlerami”, https://butler.it2.pl/rody.php [dostęp: 24 I 2023 r.].
2 Za: Сталинские списки из Грузии, https://ru.openlist.wiki/Георгадзе_Валериан_Павлович_(1893) [dostęp: 24 I 2023 r.].
