W trakcie organizowania Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS, już we wrześniu 1941 r., gen. Władysław Anders wydał rozkaz o powołaniu specjalnych wojskowych Szkół Junaków, a w kwietniu 1942 r. – Szkół Junaczek.
Utworzenie tego rodzaju struktur było ewenementem w historii Wojska Polskiego. Gwarantowało, że przynajmniej część polskiej młodzieży wywiezionej z Kresów Wschodnich do ZSRS nie umrze z głodu i chorób, ale opuści „nieludzką ziemię” i zostanie ocalona. Z czasem uczniowie tych szkół zasilili szeregi PSZ na Zachodzie.
Uczniowie Junackiej Szkoły Kadetów podczas ćwiczeń na terenie obozu w Palestynie (fot. z zasobu IPN)
Młody kadet Polskich Sił Zbrojnych w ośrodku „Barbara” w Palestynie, 1942 r. (fot. z zasobu IPN)
Szlak nadziei
W 1942 r. Szkoły Junaków i Junaczek zostały, wraz z Armią Polską, ewakuowane na Środkowy Wschód, gdzie rozwijały się organizacyjnie do 1947 r. Od marca do listopada 1942 r. ewakuowano z ZSRS 4618 junaków oraz 1765 junaczek wraz z oddziałami Pomocniczej Służby Kobiet. Warto zaznaczyć, że przedstawione dane są przybliżone, gdyż w tym okresie nie było możliwości dokładnego kontrolowania liczby osób opuszczających terytoria sowieckie. Wiele z nich zmarło w trakcie podróży przez Morze Kaspijskie.
Junacy i junaczki zostali najpierw przetransportowani do Pahlevi, potem do Teheranu, a następnie do szkół organizowanych na terenie Bliskiego Wschodu.
Powstały tam m.in.: I Junacka Szkoła Mechaniczna, II Junacka Szkoła Mechaniczna, III Junacka Szkoła Mechaniczna, III Junackie Gimnazjum Kupieckie, II Junackie Gimnazjum Mechaniczne, II Junackie Liceum Mechaniczne, IV Junacka Szkoła Mechaniczna, I-IV junackie gimnazja mechaniczne, V Junacka Szkoła Mechaniczna, VI Junacka Szkoła Mechaniczna, szkoły młodszych ochotniczek, Gimnazjum i Liceum Lotnicze, Junacka Szkoła Kadecka, junackie szkoły powszechne i Junackie Gimnazjum Kupieckie.
Uczniowie Junackiej Szkoły Kadetów podczas ćwiczeń na terenie obozu w Palestynie (fot. z zasobu IPN)
Uczniowie Junackiej Szkoły Kadetów podczas zbiórki na terenie obozu w Palestynie, ok. 1942 r. (fot. z zasobu IPN)
Szkoła obywateli
Celem Szkół Junaków i Junaczek, zgodnie ze statutem opracowanym w 1942 r., było nauczanie, wychowanie, wyszkolenie wojskowe i wychowanie fizyczne. W statucie stwierdzono także, że:
„naczelnym postulatem szkoły jest przygotowanie świadomych swych obowiązków twórczych obywateli dla przyszłej Polski”.
Wojskowe Szkoły Junaków i Junaczek były ważnym przedsięwzięciem, podjętym w trudnej i skomplikowanej sytuacji politycznej, które zakończyło się sukcesem, gdyż umożliwiło młodzieży polskiej kontynuowanie przerwanej w wyniku wojny nauki oraz uzyskanie wykształcenia. Wielu z ich uczniów, zarówno chłopców, jak i dziewcząt, po ukończeniu szkół, zasiliło szeregi PSZ na Zachodzie.
* * *
W zasobie Archiwum IPN znajdują się zdjęcia uczniów Szkół Junaków wykonane na terenie obozów w Palestynie w latach 1942-1944.
Junacy z ośrodka szkoleniowego oddziałów polskich na Bliskim Wschodzie przy szkielecie brytyjskiego samolotu, ok. 1942 r. Reprodukcja rozpowszechniana przez komórki propagandy rządu RP na uchodźstwie. Zdjęcie pochodzi z kolekcji przekazanej do zasobu Archiwum IPN przez p. Teresę Mellerowicz-Gellę (fot. z zasobu IPN)
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
