Do tragicznych w skutkach wydarzeń doszło w miejscowości Niedziałki w pow. mławskim. Przebywająca tam, „na melinie”, w gospodarstwie prowadzonym przez Mariannę Jeziorską i jej syna Wojciecha, grupa „Puszczyka” została otoczona przez żołnierzy 10. i 12. kompanii Samodzielnego Baonu 1. Brygady KBW oraz funkcjonariuszy UB i MO.
Kazimierz Żmijewski ps. „Jan” (zaznaczony strzałką), członek oddziału NZW pod dowództwem Wacława Grabowskiego ps. „Puszczyk”. Ciężko ranny w trakcie obławy przeprowadzonej przez wojska KBW i funkcjonariuszy UB i MO w m. Niedziałki w pow. mławskim, zmarł prawdopodobnie w Szpitalu Powiatowym w Mławie 5 lipca 1953 r. (fot. z zasobu IPN)
Schronienie, które stało się pułapką
Żołnierze „Puszczyka” wielokrotnie kwaterowali w miejscowości Niedziałki. Pod domem mieszkalnym znajdującym się na terenie posesji Marianny Jeziorskiej zbudowali bunkier, dający im wszystkim schronienie. Do kryjówki wchodziło się z kuchni przez piwnicę na ziemniaki. Po przesunięciu ruchomej ścianki można było wejść do schronu. Nocleg oraz wyżywienie partyzanci mogli otrzymać również od sąsiadów Jeziorskich: Stanisława Adamczyka i Zygmunta Klimaszewskiego.
Informację o miejscu pobytu oddziału przekazał funkcjonariuszom PUBP w Mławie inny mieszkaniec Niedziałek – Wacław Głuszek, zwerbowany do współpracy pod ps. „N-20”. 4 lipca doniósł on, że we wsi, w zabudowanych Marianny Jeziorskiej, przebywa:
„(…) banda w sile siedmiu, uzbrojona w broń krótką i automatyczną”.
Za złożone zgłoszenie oraz dalszą pomoc podczas przygotowywania i przebiegu operacji otrzymał nagrodę 5 tys. zł. Informacja została przekazana dalej – do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie oraz do Sztabu 1. Brygady KBW.
Piotr Grzybowski ps. „Rekin”, członek oddziałów NZW pod dowództwem st. sierż. Mieczysława Dziemieszkiewicza ps. „Rój” oraz Wacława Grabowskiego ps. „Puszczyk”. Poległ w trakcie obławy przeprowadzonej przez wojska KBW i funkcjonariuszy UB i MO w m. Niedziałki w pow. mławskim 5 lipca 1953 r. (fot. z zasobu IPN)
Henryk Barwiński ps. „August”. Zgodnie z adnotacją na odwrocie: „współpr. bandy »Puszczyka« zbiegł przed aresztow. w październiku 1952 r.”. Poległ w trakcie obławy przeprowadzonej przez wojska KBW i funkcjonariuszy UB i MO w m. Niedziałki w pow. mławskim 5 lipca 1953 r. (fot. z zasobu IPN)
Feliks Gutkowski ps. „Gutek”, członek oddziału NZW pod dowództwem Wacława Grabowskiego ps. „Puszczyk”. Ciężko ranny w trakcie obławy przeprowadzonej przez wojska KBW i funkcjonariuszy UB i MO w m. Niedziałki w pow. mławskim, zmarł prawdopodobnie w Szpitalu Powiatowym w Mławie 5 lipca 1953 r. (fot. z zasobu IPN)
Oblężenie
Operację „likwidacji doraźnej” oddziału „Puszczyka” rozpoczęto 5 lipca 1953 r., ok. godz. 15. Zgodnie z opracowanym planem, KBW otoczyło wskazane przez informatora zabudowania. Według meldunku specjalnego kpt. Stanisława Kozłowskiego, szefa Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Mławie,
„(…) banda w sile siedmiu ludzi podjęła ucieczkę w kierunku lasu, gdzie niewidoczna była obstawa dla niej. W tym czasie została nakryta silnym krzyżowym ogniem z broni maszynowej i obstawy i banda widząc, że jest okrążona, zajęła stanowiska w życie, przyjmując obronę, jednocześnie cofając się w kierunku lasu”.
Szkic nr 1 stanowiący załącznik do „Opisu akcji operacyjnej przeprowadzonej przeciwko bandzie »Puszczyka« w dniu 5 lipca 1953 r.” sygnowany przez dowódcę I Brygady KBW ppłk. Edmunda Krzemińskiego oraz przez szefa Sztabu I Brygady KBW mjr. Emila Piesiura (z zasobu IPN)
Szkic nr 2 stanowiący załącznik do „Opisu akcji operacyjnej przeprowadzonej przeciwko bandzie »Puszczyka« w dniu 5 lipca 1953 r.” sygnowany przez dowódcę I Brygady KBW ppłk. Edmunda Krzemińskiego oraz przez szefa Sztabu I Brygady KBW mjr. Emila Piesiura (z zasobu IPN)
Szkic przedstawiający wnętrze domu Marianny Jeziorskiej w m. Niedziałki w pow. mławskim, wykonany przez oficerów śledczych WUBP w Warszawie i PUBP w Mławie: Ryszarda Malczewskiego i Tadeusza Rybę. Mława, 17 września 1953 r. (z zasobu IPN)
Rysunek przedstawiający przekrój bunkra mieszczącego się w zabudowaniach Marianny Jeziorskiej w m. Niedziałki w pow. mławskim, wykonany przez oficera śledczego WUBP w Warszawie Ryszarda Malczewskiego. Mława, 19 września 1953 r. (z zasobu IPN)
Zdjęcia przedstawiające wnętrze domu Marianny Jeziorskiej w m. Niedziałki w pow. mławskim: nr 1 – wejście z sieni do kuchni, nr 2 – fragment kuchni z zaznaczonym strzałką wejściem do bunkra, nr 3 – wejście do bunkra z zaznaczoną strzałką pokrywą wykonaną z desek (fot. z zasobu IPN)
Partyzanci podjęli próbę przebicia się przez kordon żołnierzy KBW, jednak, po półtoragodzinnej walce z przeważającymi siłami wroga, wszyscy zginęli. Wacław Grabowski, ciężko ranny odłamkami granatu, wezwany do poddania się – odmówił. Według relacji znajdującej się w „Opisie akcji operacyjnej przeprowadzonej przeciwko bandzie »Puszczyka« w dniu 5 lipca 1953 r.”, powstałej w Sztabie 1. Brygady KBW, miał odpowiedzieć:
„Walczyłem 8 lat z komunistami i teraz wam się nie poddam”
i popełnić samobójstwo.
Wraz z dowódcą polegli jego żołnierze: Antoni Tomczak ps. „Malutki”, Henryk Barwiński ps. „August”, Lucjan Krępski ps. „Jastrząb” i Piotr Grzybowski ps. „Rekin”. Dwóch ciężko rannych partyzantów – Feliksa Gutkowskiego ps. „Gutek” i Kazimierza Żmijewskiego ps. „Jan” – po udzieleniu pierwszej pomocy przez felczera – przewieziono do szpitala w Mławie, gdzie zmarli. Ciała poległych, po dokonaniu oględzin i wykonaniu serii zdjęć post mortem, pochowano w nieznanym dotychczas miejscu.
Porachunki z cywilami
Po zakończeniu operacji, ok. godz. 18, aresztowano we wsi Niedziałki ok. 15 osób „podejrzanych o współpracę z bandą”, a wśród nich rzeczywistych współpracowników oddziału „Puszczyka”: Mariannę Jeziorską oraz jej syna Wojciecha, a także ich sąsiadów: Stanisława Adamczyka i Zygmunta Klimaszewskiego. Zatrzymany został (pozornie) również informator ps. „N-20”, którego później zwolniono.
30 listopada 1953 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie wymierzył Mariannie Jeziorskiej, Wojciechowi Jeziorskiemu, Stanisławowi Adamczykowi i Zygmuntowi Klimaszewskiemu kary od 6 do 8 lat więzienia za to, że:
„udzielali pomocy kontrrewolucyjnej bandzie »Puszczyka« dążącej do obalenia przemocą ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”,
tj. za zapewnianie jej członkom kwatery, ubrania i pożywienia.
Stanisława Adamczyka dodatkowo skazano za to, że dostarczył deski na budowę schronu, a także organizował:
„dla bandytów w swoim mieszkaniu słuchanie audycji nadawanych przez imperialistyczne rozgłośnie radiowe”.
Marianna Jeziorska nie doczekała końca kary, zmarła w 1955 roku w więzieniu Warszawa-Mokotów.
* * *
Do dziś nie wiadomo, gdzie zostali pochowani żołnierze oddziału Wacława Grabowskiego ps. „Puszczyk”. Domniemywano, że może to być teren byłego Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Mławie, jednak prace przeprowadzane przez archeologów z Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN nie doprowadziły do odnalezienia tam śladów ich pochówków.
Pokwitowanie odbioru wynagrodzenia – 5 tys. zł – za „pomoc w likwidacji bandy »Puszczyka«” podpisane przez współpracownika UB ps. „N-20”. Warszawa, 4 sierpnia 1953 r. (z zasobu IPN)
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
