Janina Kruk urodziła się 13 czerwca 1914 r. w Wilnie jako córka Ludwika i Leokadii z d. Wysokińskiej. W 1934 r. ukończyła Średnią Szkołę Przemysłowo-Handlową im. Emmy Dmochowskiej w Wilnie. W tym samym roku rozpoczęła pracę jako instruktorka Oświaty Pozaszkolnej. Do jej zadań należało organizowanie i prowadzenie zajęć z kroju, szycia i trykotarstwa oraz kursów gospodarstwa domowego. W 1938 r. wyjechała do Łodzi, aby kontynuować naukę na Wydziale Prawa i Nauk Ekonomiczno-Społecznych filii Wolnej Wszechnicy Polskiej, a rok później podjęła naukę na Kursie Pedagogicznym dla Instruktorów, finansowanym przez Ministerstwo Oświaty.
Działalność podziemna
W sierpniu 1939 r. powróciła do Wilna, gdzie zastał ją wybuch II wojny światowej. Uczestniczyła w obronie miasta, strzegąc magazynów wojskowych. W kwietniu następnego roku włączyła się w działalność konspiracyjną w szeregach Związku Walki Zbrojnej i przyjęła pseudonim „Lidka”. Pełniła funkcje łączniczki i kolporterki podziemnej prasy, przede wszystkim „Polski w Walce”.
We wrześniu 1940 r. została aresztowana przez NKWD, a wkrótce osadzona w więzieniu na Łukiszkach, gdzie przeszła ciężkie śledztwo. 23 czerwca 1941 r. – wraz innymi więźniami – została uwolniona z transportu kolejowego zmierzającego w głąb Związku Sowieckiego.
We wrześniu 1940 r. została aresztowana przez NKWD, a wkrótce osadzona w więzieniu na Łukiszkach, gdzie przeszła ciężkie śledztwo. 23 czerwca 1941 r. – wraz innymi więźniami – została uwolniona z transportu kolejowego zmierzającego w głąb Związku Sowieckiego. We wrześniu tego roku ponownie nawiązała kontakt z polską konspiracją (tym razem przyjęła ps. „Bronka”), a w następnym miesiącu rozpoczęła współpracę z wileńską Legalizacją, wytwarzającą fałszywe dokumenty na potrzeby członków podziemia.
We wrześniu 1942 r. została aresztowana po raz drugi – tym razem przez gestapo, a w następnym roku wyznaczono ją na wywózkę na roboty przymusowe w III Rzeszy. Dzięki staraniom matki komisja lekarska stwierdziła u Janiny gruźlicę, co uchroniło ją przed deportacją do Niemiec. W zamian została skierowana do pracy w wojskowych magazynach odzieżowych w Wilnie.
W Warszawie pełniła funkcje zarówno łączniczki, jak i pracownika technicznego Legalizacji. W sierpniu 1946 r. jej dowódcą został Romuald Warakomski ps. „Hilary”. W marcu następnego roku uzyskał on zgodę na przejście do cywila, a całość prac w komórce zaczęła wykonywać Janina.
W kwietniu 1943 r., pod pozorem depresji, trafiła do szpitala dla nerwowo chorych, z którego wkrótce, dzięki pomocy przyjaciół z konspiracji, uciekła. Na wolności ponownie włączyła się (pod ps. „Lidka”) w działalność Legalizacji, początkowo jako łączniczka, potem w komórce zajmującej się sprawami technicznymi (krypt. „Kuźnia”).
W czasie operacji „Ostra Brama” Legalizacja opuściła miasto, jednak już we wrześniu 1944 r. Janina otrzymała rozkaz reaktywowania działalności komórki. W czerwcu następnego roku, w związku z ewakuacją Okręgu Wileńskiego do Polski centralnej, wspólnie z Michałem Warakomskim ps. „Piotr”, kierownikiem komórki legalizacyjnej, wyjechała do Warszawy, gdzie wznowiła produkcję fałszywych dokumentów.
Stół ze skrytkami na materiały legalizacyjne, 1948 r. (fot. z zasobu IPN)
Stół ze skrytkami na materiały legalizacyjne, 1948 r. (fot. z zasobu IPN)
Biurko ze skrytkami na materiały legalizacyjne, 1948 r. (fot. z zasobu IPN)
Biurko ze skrytkami na materiały legalizacyjne, 1948 r. (fot. z zasobu IPN)
Potem jeszcze kilkakrotnie wyjeżdżała do Wilna, aby przekazać rozkazy i przywieźć do stolicy najnowsze wzory druków. W Warszawie pełniła funkcje zarówno łączniczki, jak i pracownika technicznego Legalizacji. W sierpniu 1946 r. – po wyjeździe „Piotra” na Zachód – jej dowódcą został jego brat, Romuald Warakomski ps. „Hilary”. W marcu następnego roku uzyskał on zgodę na przejście do cywila, a całość prac w komórce zaczęła wykonywać Janina.
Silniejsza od katów
Na początku listopada 1948 r. została aresztowana przez UB. Poddano ją długiemu i wyczerpującemu śledztwu. Niemal rok później, 9 listopada 1949 r., Wojskowy Sąd Rejonowy skazał ją na karę śmierci, utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze oraz przepadek mienia. W ostatnim słowie przed sądem poprosiła go o wysoką szubienicę, aby:
„widziała Polskę od morza do morza”.
Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie 3 marca 1950 r. utrzymał wyrok w mocy. W tym samym miesiącu Bolesław Bierut w drodze łaski zamienił jej wyrok na dożywotnie pozbawienie wolności. W więzieniach, m.in. w Fordonie k. Bydgoszczy i Inowrocławiu, cały czas cechowała ją nieprzejednana postawa.
Nakaz przyjęcia Janiny Kruk do więzienia mokotowskiego, 16 XI 1948 r. (z zasobu IPN)
Plan przedsięwzięć operacyjnych przygotowany do sprawy prowadzonej na Janinę Kruk po jej wyjściu z więzienia (pierwsza strona), 7 V 1959 r. (z zasobu IPN)
Odpis wyroku śmierci wydanego na Janinę Kruk przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie (pierwsza strona), 9 XI 1949 r. (z zasobu IPN)
Jej działalność nie mogła umknąć uwadze stołecznych organów bezpieczeństwa. W latach 1959–1961 Wydział III KMO m.st. Warszawy prowadził jej inwigilację.
W maju 1956 r. Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie na mocy amnestii skrócił jej wyrok do 12 lat więzienia. Janina jednak nie przyjęła amnestii i rozpoczęła strajk głodowy, domagając się unieważnienia wyroku. Trafiła do więziennego szpitala, a SB próbowała wymóc na lekarzach, aby wydali opinię, że jest chora psychicznie, co umożliwiłoby usunięcie jej z więzienia. Ostatecznie do tego nie doszło, a 29 sierpnia 1958 r. Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego zwolnił Janinę z reszty odbywania kary. Następnego dnia Janina opuściła mury więzienia.
Na wolności Janina nie porzuciła swoich towarzyszy broni. Zaangażowała się w pomoc osobom cały czas pozostającym w więzieniach, przede wszystkim Adamowi Boryczce ps. „Tońko”. Odnajdywała dawnych znajomych i organizowała liczne spotkania. Jej działalność nie mogła umknąć uwadze stołecznych organów bezpieczeństwa. W latach 1959–1961 Wydział III KMO m.st. Warszawy prowadził jej inwigilację.
W postanowieniu o założeniu sprawy ewidencyjno-obserwacyjnej zapisano:
„Wymieniona [Janina Kruk] po wyjściu z więzienia nawiązuje ożywione kontakty z ludźmi, z którymi była związana działalnością konspiracyjną w Wileńskim Ośrodku Mobilizacyjnym AK. Przechwycone dokumenty Biura »W« wysłane przez wymienioną wskazuje na wybitnie wrogą jej postawę do PRL”.
I ten wrogi stosunek do komunistycznych rządów cechował Janinę do końca jej życia. Zmarła 20 kwietnia 1997 r.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
