Urodził się 30 marca 1915 roku w Grodnie. Był synem Juliana Tumiela i Jadwigi z domu Sygiel. W 1938 roku ukończył szkołę oficerską w stopniu podporucznika. Po wybuchu II wojny światowej walczył w Wojsku Polskim. W listopadzie 1939 roku został ranny i uwięziony przez Sowietów na mocy paragrafu 58 w więzieniu w Białymstoku. Znalazł się tam jako więzień polityczny, „dowódca kontrrewolucyjnej polskiej białogwardyjskiej bandy”.
Zwolniony na mocy amnestii po podpisaniu układu Sikorski-Majski w 1941 roku, pracował dla polskiej ambasady w Moskwie, a następnie dołączył do armii gen. Andersa. Przeniesiony z nią na Środkowy Wschód, służył w Iranie, Iraku, Palestynie i Egipcie. Następnie walczył w szeregach 2. Korpusu Polskiego w kampanii włoskiej, za udział w której dostał Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino oraz Gwiazdę Italii.
W poszukiwaniu nowego życia
Po zakończeniu działań wojennych 2. Korpus Polski został rozwiązany. Józef Tumiel nie wrócił do kraju, wstąpił do utworzonego przez rząd brytyjski Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, mającego na celu przygotowanie żołnierzy polskich do życia cywilnego na terytorium Wielkiej Brytanii lub poza nim. W 1948 roku został zwolniony z armii w stopniu kapitana. Pozostając w Wielkiej Brytanii, do kwietnia 1949 r. pracował jako tłumacz i kierownik 14. magazynu pancernych wozów bojowych armii brytyjskiej w Burn (dystrykt Selby, Yorkshire). Później został przełożonym jego działu konserwacji. W 1950 roku był ponadto kierownikiem polskiego hostelu dla młodzieży w Londynie.
Józef Tumiel (fot. z zasobu AIPN)
Legitymacja wojskowa Józefa Tumiela. Jangi-Jul, 20 lipca 1942 r. (z zasobu AIPN)
W związku z wejściem w życie brytyjskiej ustawy o przesiedleniu z 1947 roku, pod koniec 1950 roku Józef Tumiel przybył do Rodezji Północnej (od 1964 r. Zambia), gdzie pracował w zarządzie miasta Lusaka. Od 1958 roku był członkiem organizacji weteranów Memorable Order of Tin Hats. 12 maja 1960 roku uzyskał obywatelstwo Rodezji i Niasy. Pełnił funkcję przewodniczącego Związku Polaków w Lusace. W 1966 r. przeprowadził się do miasta Ndola w Zambii.
Dzięki staraniom Józefa Pilnera, szefa ochrony obozu dla polskich obywateli w Ndoli, polscy uchodźcy w Zambii postawili w latach 1939-1945 w Bwana Mkubwa pomnik upamiętniający pobyt Polaków na tych ziemiach. Pomnik ten został w 1966 roku uznany przez rząd Zambii za Pomnik Narodowy. Józef Tumiel jako manager w firmie Jarrads Electrical Engineers & Contractors przez lata dbał o konserwację tego polskiego monumentu.
Józef Tumiel w szeregach 2. Korpusu Polskiego w Egipcie, 1943 r. (fot. z zasobu AIPN)
Józef Tumiel ze swoim adiutantem dzieli się opłatkiem z żołnierzami obsługującymi działo przeciwlotnicze w trakcie kampanii włoskiej, 24 grudnia 1944 r. (fot. z zasobu AIPN)
W 1979 roku miał okazję poznać królową Wielkiej Brytanii Elżbietę II, która otworzyła w Lusace piątą konferencję szefów rządów Wspólnoty Narodów. W maju 1989 roku spotkał w Lusace papieża Jana Pawła II, podczas jego 41. podróży apostolskiej do Madagaskaru, Zambii i Malawi.
Wśród polskich odznaczeń otrzymanych przez Józefa Tumiela znalazły się: Krzyż Walecznych, Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami, Medal Wojska oraz medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”. Za zasługi wojenne Józef Tumiel został ponadto uhonorowany odznaczeniami brytyjskimi: Medalem Obrony, Medalem Wojny 1939–1945, Gwiazdą za Wojnę 1939–1945, Gwiazdą Italii oraz Gwiazdą Afryki.
Dyplom przyjęcia do organizacji weteranów Memorable Order of Tin Hats dla Józefa Tumiela. Rodezja Północna, Kabaw Valley, 11 kwietnia 1958 r. (z zasobu AIPN)
Rodzinna
Z pierwszego małżeństwa Józef Tumiel miał córkę Ewę. 20 września 1952 roku w Fort Jameson ożenił się po raz drugi z Leokadią (Lolą) Alicją Świdrowską, z którą miał 2 synów, Jana (inżynier) i Michała (architekt).
Leokadia Alicja Tumiel z domu Świdrowska urodziła się 26 maja 1928 roku w Ornianach w powiecie Święciany na Litwie. Rodzicami jej byli Ernest i Helena Świdrowscy. Wybuch II wojny światowej zastał 11-letnię Leokadię Świdrowską wraz z jej ciotką na południu Polski. Przekroczywszy granicę, zostały na ponad rok internowane w obozie dla uchodźców na Węgrzech. Po zwolnieniu z internowania, przez Jugosławię i Turcję dotarły do Palestyny. W Tel-Avivie Leokadia Świdrowska chodziła do polskiego gimnazjum ogólnokształcącego. W 1941 roku razem z innymi polskimi dziećmi została wysłana do kolonii brytyjskiej w Rodezji Północnej. Skończyła tam szkołę średnią w Broken Hill. Po maturze ukończyła korespondencyjny kurs Pitmana pisania na maszynie i w 1948 roku zatrudniła się jako sekretarka w biurze brytyjskiego komisarza w Fort Jameson.
Józef Tumiel z psami Tumry i Azą. Włochy, styczeń 1945 r. (fot. z zasobu AIPN)
Ślub Józefa Tumiela z Leokadią Świdrowską. Rodezja Północna, Fort Jameson, 20 września 1952 r. (fot. z zasobu AIPN)
W latach 90. XX wieku Józef i Leokadia Tumielowie przenieśli się do Johannesburga w RPA, gdzie mieszkali ich synowie. Józef Tumiel zmarł 21 marca 1995 r., Leokadia Tumiel – 10 grudnia 2013 r.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
