Anna Poray-Wybranowska urodziła się 19 lutego 1910 r. w Ściborzycach, w arystokratycznej rodzinie Chościak-Popielów. Lata dziecięce spędziła w majątku Kostrzynek-Mościska. W latach 1928-1937 uczyła się w prywatnym gimnazjum Najświętszego Serca Jezusowego w Polskiej Wsi w Wielkopolsce, gdzie należała do harcerstwa. Po otrzymaniu matury rozpoczęła naukę języka niemieckiego i gospodarstwa w Gdańsku.
Czas wojny i tułaczki
W 1938 r. wyjechała do Belgii, gdzie podjęła studia w Katolickiej Szkole Pracy Społecznej w Brukseli. W sierpniu 1939 r. powróciła do Polski. Podczas wojny obronnej 1939 r. pełniła ochotniczo funkcję łączniczki i sanitariuszki w trakcie oblężenia Warszawy. W grudniu 1939 r. wyjechała do Włoch jako opiekunka dzieci radcy przy Watykanie. W 1940 r. ukończyła w Rzymie kurs pisania na maszynie, zaś jesienią tego roku rozpoczęła studia dla cudzoziemców na Uniwersytecie w Perugii. Jednocześnie posiadała status osoby internowanej.
Anna Poray-Wybranowska przy pracy w domu w Montrealu. Fot. ze zbiorów AIPN
Jesienią 1942 r. uzyskała dyplom nauczania języka włoskiego, zaś w czerwcu 1944 r. – tytuł doktora nauk politycznych. Miesiąc później wstąpiła do 2. Korpusu Polskiego. Początkowo służyła w działającej przy korpusie delegaturze Polskiego Czerwonego Krzyża, a następnie w szpitalu polowym 31. Kompanii Sanitarnej.
Wiosną 1945 r. wstąpiła do Pomocniczej Służby Kobiet. W jej ramach pełniła służbę w Archiwum i Muzeum 2. Korpusu Polskiego. W 1946 r. ukończyła Szkołę Podchorążych Rezerwy, uzyskując stopień kaprala podchorążego. Następnie służyła w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia w Wielkiej Brytanii.
Anna Poray-Wybranowska w sukni balowej. Fot. ze zbiorów AIPN
Działalność polonijna
We wrześniu 1947 r. wzięła ślub z mjr. Janem Poray-Wybranowskim. W 1949 r. Anna Poray-Wybranowska wraz z rodziną wyjechała do Argentyny. Pracowała we własnej firmie w Buenos Aires. Od 1954 r. mieszkała w USA. Po ukończeniu, w 1957 r., studiów bibliotekarskich na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, rozpoczęła pracę w bibliotece uniwersyteckiej. Jednocześnie podjęła studia doktoranckie z romanistyki, które przerwała po śmierci męża w 1959 r.
W 1961 r. wyjechała do Kanady, gdzie znalazła pracę w bibliotece Uniwersytetu w Montrealu. Następnie pracowała jako bibliotekarka w miejscowej Izbie Lekarskiej, a potem na Uniwersytecie Quebecu. Zrobiła specjalizację w dziedzinie restaurowania starodruków. W 1971 r. ukończyła studia polonistyczne na Uniwersytecie w Montrealu, ale bez uzyskania dyplomu magistra.
Anna Poray-Wybranowska w bibliotece Uniwersytetu w Montrealu. Fot. ze zbiorów AIPN
Anna Poray-Wybranowska była bardzo zaangażowana w działalność społeczną związaną z kanadyjską Polonią (m.in. pracowała w bibliotece Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie, od 1977 r. jako jej kierownik, zaś w latach 1976-1980 jako sekretarz generalny PINK). Od 1979 r. kierowała Fundacją Pro Justitia, zajmującą się zbieraniem funduszy dla ubogich, działającą pod patronatem papieża Jana Pawła II. Na początku lat 80. brała czynny udział we wspieraniu opozycji „solidarnościowej” w Polsce jako członek Grupy Działania na Rzecz NSZZ „Solidarność”. W latach 1985-1992 współpracowała z polonijnym kanałem telewizyjnym w Montrealu.
Od końca lat 70. Anna Poray-Wybranowska współpracowała z Instytutem Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Yad Vashem w Jerozolimie w sprawach związanych z nadawaniem tytułu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata Polakom, którzy ratowali Żydów podczas II wojny światowej.
Na początku lat 90. współorganizowała Komitet dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów w Warszawie. W 2007 r. napisała książkę pt. „Those Who Risked Their Lives”, która zawiera spis Polaków ratujących Żydów. Była również dożywotnim członkiem Fundacji Polonii Światowej, Fundacji św. Andrzeja Boboli i Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich oraz Polskiej Organizacji Społeczno-Kulturalnej i Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie. Posiadała odznaczenia polskie i zagraniczne.
Zmarła 25 lipca 2013 r. w Montrealu.
Legitymacja Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata ze zdjęciem Anny Poray-Wybranowskiej. Ze zbiorów AIPN
Lista Polaków ratujących Żydów podczas II wojny światowej w Czajkowie w woj. tarnobrzeskim. Ze zbiorów AIPN
Wzór pisma wysyłanego przez Annę Poray-Wybranowską do Żydów uratowanych przez Polaków podczas II wojny światowej. Ze zbiorów AIPN
* * *
Kolekcja Anny Poray-Wybranowskiej została przyjęta do Archiwum IPN w 2019 r., otrzymując sygnaturę archiwalną IPN BU 3957. Główną część zespołu archiwalnego stanowią materiały związane z dokumentowaniem pomocy udzielanej Żydom przez Polaków podczas II wojny światowej. Wśród nich szczególne znaczenie posiadają akta spraw, które Anna Poray-Wybranowska gromadziła w związku z prywatną działalnością społeczną, polegającą na honorowaniu Polaków, którzy w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939-1945 angażowali się w akcje ratowania ludności żydowskiej. Część powyższych spraw została zakończona przyznaniem tym osobom tytułu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, w czym decydującą rolę odegrała Anna Poray-Wybranowska.
Pozostała część kolekcji to: materiały związane z działalnością Komitetu dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów, utworzonego w 1998 r. w Warszawie, m.in. z inicjatywy Anny Poray-Wybranowskiej, materiały biograficzne Anny i Jana Poray-Wybranowskich oraz ich dzieci, w tym fotografie, a także materiały rodzinne Popielów, Wybranowskich, Krasickich i Chłapowskich.
Dokumenty osobiste Anny Poray-Wybranowskiej. Fot. AIPN
Dokumenty osobiste Anny Poray-Wybranowskiej. Fot. AIPN
Korespondencja dotycząca Polaków ratujących Żydów podczas II wojny światowej. Fot. AIPN
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
