KL Buchenwald powstał w lipcu 1937 r. Początkowo osadzeni w nim byli przeciwnicy polityczni nazistów: socjaldemokraci, komuniści, duchowni różnych wyznań, artyści, intelektualiści, związkowcy. W obozie więziono również: świadków Jehowy, homoseksualistów i osoby uważane za asocjalne – tj. żebraków, bezdomnych, prostytutki, Romów i Sinti. W 1938 r., po wydarzeniach „kryształowej nocy” w Niemczech, trafiło tam ok. 10 000 Żydów.
Miejsce zbrodni
W 1939 r. w KL Buchenwald zostali osadzeni pierwsi obywatele polscy (ok. 1000 osób). Byli nimi polscy Żydzi mieszkający w Austrii. Władze obozowe podjęły wobec nich decyzję, że nikt z tej grupy nie opuści obozu żywy. Stworzyły one na placu apelowym obóz specjalny, tzw. „Speziallager”, który był otoczony drutem kolczastym i rowem, wypełnionym niegaszonym wapnem. Umieszczeni w nim więźniowie umierali wskutek: zimna, chorób, pragnienia, głodu i ciężkich warunków sanitarnych. Cały czas byli obserwowani przez kadrę kierowniczą obozu, która, przyglądając się agonii więźniów, robiła notatki, co było przykładem barbarzyństwa i zwyrodnienia. Z tej grupy do wyzwolenia obozu przeżyło ok. 50 więźniów.
W 1939 r. w KL Buchenwald zostali osadzeni pierwsi obywatele polscy (ok. 1000 osób). Byli nimi polscy Żydzi mieszkający w Austrii. Władze obozowe podjęły wobec nich decyzję, że nikt z tej grupy nie opuści obozu żywy.
Na przełomie sierpnia i września 1939 r. do obozu trafili powstańcy śląscy i działacze polonijni Związku Polaków w Niemczech z Neustad, których aresztowało Gestapo.
W październiku 1939 r. do obozu trafiło ok. 2098 Polaków, z których w ciągu pięciu miesięcy zmarło ok. 1650. 123 z nich, umieszczonych w tzw. „obozie specjalnym”, zmarło w ciągu 12 dni. Pod koniec grudnia 1939 r. w KL Buchenwald było osadzonych 11 807 więźniów i wciąż przybywali nowi.
W 1940 r. w obozie zostało uruchomione krematorium do spalania zwłok więźniów. We wcześniejszym okresie wykorzystywano do tego krematorium miasta Weimar. Po napaści III Rzeszy na ZSRS do obozu trafili jeńcy sowieccy, z których wielu zmarło wskutek bicia, chorób, głodu i zimna, a ok. 8000 z nich zostało zabitych strzałem w tył głowy w specjalnej kabinie.
Jedną z metod eksterminacji więźniów były badania naukowe i pseudonaukowe prowadzone na zlecenie niemieckich firm i instytutów naukowych, takich jak: Behring-Werke z Marburga i berliński Instytut Roberta Kocha.
KL Buchenwald. Na zdjęciu kompleks parterowych, połączonych ze sobą budynków zbudowanych w kształcie litery C. W centrum środkowej części znajduje się wejście z dużym gankiem. Na dachu – duże, białe napisy w języku niemieckim. Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Kielcach (fot. z zasobu IPN)
Przemysłowa śmierć
Wskutek wzrostu zapotrzebowania niemieckiego przemysłu na siłę roboczą od 1942 r. więźniów KL Buchenwald zaczęto zatrudniać w zakładach przemysłowych, m.in. w takich jak: spółki Gustloff z Weimaru, Wilhelm-Gustloff-Werke (przemysł zbrojeniowy) czy Junkers (lotniczy) i w wielu innych.
Dziecko – więzień KL Buchenwald (fot. z zasobu IPN)
Wieża - pomnik ofiar faszyzmu w Buchenwaldzie (na Ettersberg k. Weimaru). Na odwrocie fotografii adnotacja o treści „Skrytka Złoto/Gold” (fot. z zasobu IPN)
Magazyn łyżek na terenie KL Buchenwald (fot. z zasobu IPN)
Grupa więźniów na tle rampy kolejowej. KL Buchenwald, b.d. (fot. z zasobu IPN)
KL Buchenwald, blok 40., po wyzwoleniu, 1945 r. (fot. z zasobu IPN)
Funkcje kapo w obozie oraz w zakładach zatrudniających więźniów przestali pełnić niemieccy kryminaliści, przejęli je komuniści, którzy w pewien sposób starali się „łagodzić reżim obozowy”. Pomimo to wśród więźniów zatrudnionych w zakładach przemysłowych nadal panowała wysoka śmiertelność.
Po napaści III Rzeszy na ZSRS do obozu trafili jeńcy sowieccy, z których wielu zmarło wskutek bicia, chorób, głodu i zimna, a ok. 8000 z nich zostało zabitych strzałem w tył głowy w specjalnej kabinie.
W sierpniu 1943 r. stworzono obóz KL Dora, który początkowo był podobozem KL Buchenwald, a w październiku 1944 r. stał się samodzielnym obozem. W sierpniu 1944 r. KL Buchenwald podporządkowano podobozy KL Ravensbrück.
W związku z klęskami III Rzeszy na wszystkich frontach w styczniu 1945 r. KL Buchenwald stał się obozem docelowym dla więźniów, którzy brali udział w tzw. „marszach śmierci” („Todesmärsche”) lub zostali tam przywiezieni transportami kolejowymi m.in. z Auschwitz, Sachsenhausen, Gross-Rosen. Pozostawali oni w Buchenwaldzie lub też byli wysyłani do innych obozów na terenie Niemiec.
Fragment baraku 46, przy wejściu koryta do obmywania obuwia. Na zdjęciu: Stanisław Fudali (pierwszy od prawej) oraz Zygmunt Jastrzębski. KL Buchenwald, 1945 r. (fot. z zasobu IPN)
Drewniane baraki KL Buchenwald (fot. z zasobu IPN)
Przed wyzwoleniem KL Buchenwald przez armię amerykańską w obozie wybuchło powstanie, które zostało zorganizowane przez obozowy ruch oporu. Jego członkami byli więźniowie różnych narodowości. Więźniowie zaatakowali posterunki i opanowali większość jego obszaru (był to jedyny taki przypadek).
Funkcje kapo w obozie oraz w zakładach zatrudniających więźniów przestali pełnić niemieccy kryminaliści, przejęli je komuniści, którzy w pewien sposób starali się „łagodzić reżim obozowy”. Pomimo to wśród więźniów nadal panowała wysoka śmiertelność.
W latach 1937-1945 w obozie KL Buchenwald przebywało ok. 250 000 więźniów, z których ok. 56 000 poniosło śmierć wskutek głodu, chorób, bicia, zastrzyków fenolu w serce, powieszenia, zagazowania w pobliskim Berneburgu, rozstrzelania i eksperymentów medycznych. Należeli oni do wszystkich narodowości europejskich, gdyż osadzeni w nim byli również: jeńcy sowieccy, holenderscy zakładnicy, piloci alianccy zestrzeleni nad Francją, duńscy policjanci i powstańcy warszawscy.
W latach 1945-1950 na terenie KL Buchenwald znajdował się specjalny obóz NKWD, w którym przebywali przestępcy wojenni i osoby podejrzane o wrogi stosunek do ZSRS, w tym również byli więźniowie nazistowscy.
Wnętrze krematorium po wyzwoleniu. KL Buchenwald, 1945 r. (fot. z zasobu IPN)
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
