Na czas pobytu swego wodza w Warszawie Niemcy drastycznie ograniczyli Polakom możliwość poruszania się, zakazując pod groźbą śmierci wychodzenia na ulice w Śródmieściu, opuszczania domów, a nawet zbliżanie się do okien wzdłuż trasy przemieszczania się kolumny z Hitlerem.
Ograniczenia te wprowadzono bez wcześniejszych zapowiedzi, nie podano przy tym przyczyny, przez co były dla mieszkańców zaskoczeniem i powodem do niepokoju. Pustymi ulicami miasta przemieszczały się liczne jednostki wojskowe z ciężkim sprzętem i duża liczba patroli policji.
3 funkcjonariuszy niemieckiej policji porządkowej (Ordnungspolizei, Orpo) obsługujący ciężki karabin maszynowy, ustawiony na dachu budynku w Warszawie podczas wkraczania wojsk niemieckich lub w czasie defilady jednostek Wehrmachtu przed Adolfem Hitlerem. W głębi, ponad głowami Niemców widać uszkodzoną kamienicę Kacperskich u zbiegu Marszałkowskiej i Polnej przy Placu Unii Lubelskiej. Warszawa, wrzesień/październik 1939 r. Fot. ze zbiorów AIPN
Hitler w Warszawie
Hitler przybył do Warszawy lądując swym samolotem na lotnisku na Okęciu, gdzie przywitała go delegacja najwyższych dowódców wojsk biorących udział w walkach o Warszawę. Następnie silnie strzeżona kolumna samochodów przejechała ulicami miasta, m.in. przez Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (przemianowany na Adolf-Hitler-Platz) i Nowym Światem.
Adolf Hitler podczas powitania z niemieckimi generałami na lotnisku na Okęciu, 5 października 1939 r. Na pierwszym planie stoją (od lewej): dowódca Grupy Armii „Południe” generał pułkownik Gerd von Rundstedt, dowódca 8 Armii generał pułkownik Johannes Blaskowitz, dowódca 10 Armii generał pułkownik Walter von Reichenau. Dalej inni oficerowie wojska, lotnictwa i SS. W głębi po lewej szkielet zbombardowanych hangarów lotniska. Fot. ze zbiorów AIPN
Adolf Hitler podczas przejazdu przez Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego przed Pałacem Saskim, 5 października 1939 r. Fot. ze zbiorów AIPN
Punktem kulminacyjnym była defilada jednostek Wehrmachtu w Alejach Ujazdowskich z udziałem oddziałów piechoty, zmotoryzowanych, kawalerii, czołgów i artylerii, a nawet spadochroniarzy i zdobytych polskich czołgów. Defiladę przyjmował Hitler w otoczeniu najwyższych dowódców wojskowych i dygnitarzy zarządu okupacyjnego (bez udziału m.in. Göringa, Ribbentroppa, Hessa czy Himmlera). Swych żołnierzy pozdrawiali stojąc na trybunie wzniesionej po wschodniej stronie Alei – przy ogrodzeniu Parku Ujazdowskiego, naprzeciwko wylotu ulicy Chopina. Po defiladzie Hitler spotkał się krótko z liczną grupą zwykłych żołnierzy i oficerów. Później zwiedził jeszcze Belweder, by ostatecznie odlecieć z lotniska na Okęciu do Berlina. Nigdy więcej do Warszawy już nie zawitał.
W dniu pobytu Hitlera Niemcy, zgodnie z warunkami kapitulacji miasta, zatrzymali w stołecznym Ratuszu w charakterze zakładników 12 przedstawicieli władz cywilnych miasta i znamienitych mieszkańców – z prezydentem Stefanem Starzyńskim na czele. Zakładnicy mieli własnym życiem gwarantować bezpieczeństwo i porządek w mieście, choć ich również nie poinformowano o wizycie przywódcy III Rzeszy.
Żołnierze niemieccy pozdrawiający Adolfa Hitlera podczas przejazdu przez Aleje Ujazdowskie, 5 października 1939 r. Fot. ze zbiorów AIPN
Zakładnicy w Pałacu Blanka w Warszawie zatrzymani przez Niemców na czas defilady. Siedzą od lewej: senator RP Artur Śliwiński, senator RP Zdzisław Lubomirski, senator RP Ludwik Evert, radny Teofil Witold Staniszkis. Stoją od lewej: radny Abraham Gepner, działacz PPS Władysław Baranowski, ksiądz Henryk Hilchen, Antoni Baryka, poseł RP Antoni Snopczyński, prezydent Warszawy Stefan Starzyński, Szmul Zygielbojm, Czesław Klarner, poseł RP Franciszek Urbański. Fot. ze zbiorów AIPN
Unikatowa szansa
Z pobytem Hitlera w Warszawie wiąże się też planowany na niego zamach. Przygotowała go powołana pod koniec obrony miasta Służba Zwycięstwu Polsce, konspiracyjna organizacja wojskowa dowodzona przez gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, będąca zalążkiem przyszłej Armii Krajowej. Hitler miał zginąć po zdetonowaniu pół tony materiałów wybuchowych, ukrytych przy skrzyżowaniu Alei Jerozolimskich i ulicy Nowy Świat. Wybuch nastąpiłby w momencie przejazdu przez skrzyżowanie samochodu Führera.
Do niepowodzenia zamachu przyczynili się Niemcy, którzy, wprowadzając zakaz poruszania się po mieście, przerwali kanały łączności Polaków. Na miejsce nie dotarł kierujący akcją szef sztabu dywersji SZP mjr Franciszek Niepokólczycki, a obserwatorzy mający potwierdzić obecność Hitlera i łącznicy musieli opuścić posterunki.
Niemiecka defilada w Alejach Ujazdowskich, 5 października 1939 r. Fot. ze zbiorów AIPN
Adolf Hitler pozdrawia maszerujący oddział niemieckiej piechoty podczas defilady w Alejach Ujazdowskich, 5 października 1939 r. Fot. ze zbiorów AIPN
W tej sytuacji trzymający rękę na detonatorze oficer, mimo posiadanych pełnomocnictw, nie zdecydował się samodzielnie podjąć decyzji o odpaleniu ładunków, nie mając pewności, czy w przejeżdżających skrzyżowanie samochodach jest cel zamachu. Śmierć Hitlera nie tylko zmieniłaby bieg wojny i losy świata, ale najprawdopodobniej wywołałaby niekontrolowany krwawy odwet niemiecki na mieście i jego mieszkańcach – o trudnej do przewidzenia skali. Pierwszymi ofiarami ewentualnych represji na pewno padliby zgromadzeni w Ratuszu prominentni zakładnicy.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
