Milicja Obywatelska w powiecie starogardzkim i mieście Starogard. Formowanie jednostek i ich działalność w 1945 roku

W świetle dekretu PKWN z 7 października 1944 r. MO pełniła rolę formacji policyjnej. Natomiast w terenie od 8 marca powstawały struktury Straży Obywatelskiej, na której czele stanął Stanisław Garbala. Stąd rekrutowały się później kadry milicji. Pierwszym nieformalnym komendantem powiatowym MO został Skierniewicz-Gronowski, jednak dość szybko, bo już 17 marca przybył do miasta oficjalnie nominowany na to stanowisko przez Komendę Wojewódzką MO w Bydgoszczy chor. Maksymilian Skrobacki. Wynikało to z faktu, że na początku Starogard (od 1950 r. Starogard Gdański) należał do województwa pomorskiego, a dopiero 30 marca znalazł się w granicach gdańskiego.

Szkic przedstawiający położenie budynku komendy MO względem najbliższych ulic i bliskiej okolicy.

Plan sytuacyjny obiektu MO w Starogardzie przy ul. Chojnickiej 28, 1948 r. Z archiwum IPN

Grupa ludzi zgromadzona wokół trybuny honorowej. Trybuna pokryta igliwiem i udekorowana godłem z Orłem bez korony oraz portretami dwóch osób. Na trybunie oficjele niżej ludność i funkcjonariusze z pocztem sztandarowym.

Trybuna honorowa podczas uroczystości wręczenia sztandaru Komendzie Powiatowej MO w Starogardzie w 1947 r. Fot. ze zbiorów AIPN

Struktura i zadania

Po przybyciu do Gdańska p.o. komendanta wojewódzkiego MO w Gdańsku kpt. Mieczysława Konwizora (4 kwietnia) Skrobacki został przez niego zaakceptowany. Pod koniec miesiąca podlegały mu: Komenda Powiatowa MO i posterunek miejski w Starogardzie, a w terenie 26 posterunków gminnych. Razem liczyły 400 funkcjonariuszy. W sierpniu na starogardzką MO składały się: KP MO, Komisariat MO m. Starogard (obie jednostki przy ul. Chojnickiej 28) oraz 10 posterunków gminnych MO (Bobowo, Kaliska, Kolincz, Leśna Jania, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Skórcz, Zblewo, Żabno).

_{Tabela 1. Ważniejsze jednostki MO w Starogardzie i powiecie starogardzkim (stan na połowę marca 1945 r.)}

^_Jednostka	^{_{Data powstania}}	^{_{Adres i rejon działania}}	^_Twórca
^{_{Jednostki MO w Starogardzie}}
^{_{Komenda Powiatowa MO}}	^{_{9 marca}}	^{_{Posterunek przy ul. Chojnickiej 28, od połowy sierpnia ul. Skarszewska 18}}	^{_{sierż. Feliks Megger, Skierniewicz-Gronowski?}}
^{_{Komenda Miejska MO}}	^{_{9 marca}}	^{_{Posterunek przy ul. Chojnickiej 28}}	^{_{sierż. Feliks Megger}}
^{_{Posterunek Miejski MO}}	^{_{Ok. 9 marca}}	^{_{Ul. Chojnicka 28}}	^{_{sierż. Feliks Megger?}}
^{_{Posterunek Starogard-Wieś z siedzibą w Żabnie (jednocześnie posterunek gminny MO)}}	^{_{7 lub 9 marca}}	^{_{Przedwojenny posterunek Policji Państwowej}}	^{_{Władysław Brzoskowski (przedwojenny policjant i pracownik Zakładu Psychiatrycznego w Kocborowie)}}
^{_{Ważniejsze posterunki gminne MO na terenie powiatu (miejscowości alfabetycznie)}}
^_Bobowo	^{_{Po 4 marca}}	^{_{Przedwojenny posterunek Policji Państwowej, obecnie Poczta Polska}}	^{_{Aleksy Felski (przedwojenny gospodarz)}}
^{_{Czarna Woda}}	^{_{Po 5 marca}}	^_b.d.	^{_{Józef Osowicki (przedwojenny żołnierz)}}
^_Kaliska	^{_{Po 8 marca}}	^{_{Siedziba policji niemieckiego z okresu wojny}}	^{_{Feliks Toczek (stolarz w Kaliskach, członek „Gryfa Pomorskiego”)}}
^_Kolincz	^{_{12 marca}}	^{_{Miejscowa „resztówka”, dawniej własność Negowskiego, siedziba policji niemieckiej z okresu wojny}}	^{_{Sierż. Jan Domian (przedwojenny wojskowy)}}
^{_{Kościelna Jania}}	^{_{9 marca}}	^_b.d.	^{_{Julian Jażdżewski (był zastępcą komendanta) i Borowicz (komendant?)}}
^{_{Leśna Jania}}	^{_{Ok. 3 marca}}	^{_{Budynek nr 11 (własność Jana Kwiczory)}}	^{_{Julian Jażdżewski (były policjant), komendant}}
^_Lubichowo	^{_{19 marca}}	^{_{Dom Jadwigi i Ignacego Bielińskich}}	^{_{Bernard Szweda (przedwojenny pracownik COP)}}
^_Osieczna	^{_{Po 20 lutego}}	^{_{Dawny posterunek Policji Państwowej}}	^{_{Józef Rakowski (przedwojenny wójt)}}
^_Osiek	^{_{Ok. 22 lutego}}	^{_{Budynek z czerwonej cegły przy obecnej ul. Wyzwolenia}}	^{_{plut. Jan Flisik (mistrz drogowy przy budowie przedwojennej autostrady Gdynia-Warszawa, członek „Gryfa Pomorskiego”)}}
^{_{Stara Jania}}	^{_{9 marca}}	^_b.d.	^{_{Julian Jażdżewski}}
^_Skórcz	^{_{8 marca}}	^{_{Siedziba przedwojennej Policji Państwowej, a później niemieckiej}}	^{_{Bernard Tomaczkowski}}
^_Zblewo	^{_{Po 7 marca}}	^{_{Siedziba policji niemieckiej z okresu wojny}}	^{_{Edmund Marchlewicz (przedwojenny wojskowy i pracownik więziennictwa wejherowskiego)}}

^{_{Opracowanie własne na podstawie: K. Filip, Powstanie i początki działalności Milicji Obywatelskiej w powiecie starogardzkim, „Rydwan. Roczniki muzealne Muzeum Ziemi Kociewskie w Starogardzie Gdańskim” 2012, nr 7, s. 248-283.}}

Starogardzka milicja miała wiele obowiązków, związanych przede wszystkim ze skutkami pobytu Armii Czerwonej na tym terenie. W marcu 1945 r. powstał Pluton Operacyjny KP MO. Miał on za zadanie oczyszczanie terenu z „rozbitków wojska niemieckiego”, ochranianie ludności i zabezpieczanie obiektów państwowych. Pod koniec miesiąca w ramach dużej operacji w powiecie złapano 13 Niemców których odstawiono do sztabu Armii Czerwonej. Walczono nie tylko z niemieckimi dywersantami (np. w Leśnej Jani), ale i z sowieckimi maruderami, którzy niekiedy tworzyli bandy przestępcze (działali m.in. w Owidzu).

Zdjęcie legitymacyjne mężczyzny w mundurze

Feliks Megger. Z archiwum IPN.

Legitymacja służbowa Feliksa Meggera. Z archiwum IPN

Wobec podziemia i czerwonoarmistów

Milicjanci we współpracy z NKWD i UBP zwalczali również osoby „podejrzane na tle politycznym lub mające plany przestępczości politycznej”. Funkcjonariusze milicji przekazywali je do bezpieki. Współpraca nie była jednak korzystna dla milicjantów – byli oni przez ubeków poniżani, dlatego traktowali ich z wrogością.

Grupa osób (dominuja funkcjonariusze w mundurach) pozujący do zdjęcia. Ustawieni w dwóch rzędach. Rząd na przedzie siedzi. Przed sobą trzymają tablicę z napisem: "Kom. Pow. M.O. Starogard". W tle fragment budynku.

Funkcjonariusze i pracownicy KPMO w Starogardzie w roku 1947 r. Fot. ze zbiorów AIPN

Głównym źródłem przestępczości w regionie byli czerwonoarmiści. Nagminnie gwałcili kobiety, demontowali miejscowe zakłady przemysłowe, ograbiali miejscowych z koni, bydła, rowerów, zegarków i innego dobytku. Mimo ogromnej skali zjawiska milicjanci odnieśli wiele sukcesów na polu zwalczania sowieckich maruderów. Niekiedy wspomagali ich w tej walce funkcjonariusze bezpieki.

_{Tabela 2. Przestępczość kryminalna (zameldowana) na terenie powiatu starogardzkiego w okresie 1-20 maja 1945 r.}

^{_{Przestępstwo}}	^_Ogółem	^_Wykryte	^_Niewykryte
^_Morderstwa	^₂	^₂	^_-
^{_{Lekkie szkodzenie ciała}}	^₁	^₁	^_-
^{_{Kradzieże mieszkaniowe}}	^₁	^₁	^_-
^{_{Kradzieże koni}}	^₃	^₃	^_-
^{_{Kradzieże rowerów}}	^₁	^₀	^₁
^{_{Inne kradzieże}}	^₃	^₂	^₁
^{_Samobójstwa}	^₁	^₁	^_-
^{_{Fałszowanie dokumentów}}	^₂	^₂	^_-
^{_{Podpalenia (przypadkowe)}}	^₁	^₁	^_-
^_Razem	^₁₅	^₁₃	^₂

^{_{Źródło: K. Filip, Przestępczość kryminalna Sowietów w mieście i powiecie starogardzkim w 1945 roku. Zarys problemu, „Rydwan. Roczniki muzealne Muzeum Ziemi Kociewskie w Starogardzie Gdańskim” 2015, nr 10, s. 283.}}

Władysław Brzoskowski. Z archiwum AIPN.

Julian Jażdżewski. Z archiwum IPN.

***

Zresztą i milicjanci nie byli wolni od problemów z prawem. Niekiedy nadużywali swej władzy wobec miejscowych, popadali w alkoholizm, miewali problemy z dyscypliną. Przyczyny były różne – młody wiek, ciężkie warunki służby i w ogóle życia dzielone z innymi mieszkańcami, spora zachorowalność na choroby zakaźne (nawet weneryczne).

Mimo dużego wkładu milicjantów w ratowanie mienia narodowego i ochronę mieszkańców przed przemocą ze strony sowietów, organy MO stanowiły jeden z filarów stabilizacji tzw. władzy ludowej. Nie zmieniło się to także w późniejszych latach.

Współczesne zdjęcie budynku. Niska, jednopiętrowa kamienica.

Dawny posterunek miejski i pierwsza siedziba Komendy Powiatowej MO w Starogardzie. Fot. i ze zbiorów Krzysztofa Filipa

Współczesne zdjęcie budynku o stylowej architekturze. Elewacja w odcieniach zieleni. Dach pokryty dachówką.

Była Komenda Powiatowa MO w Starogardzie przy ul. Skarszewskiej (ob. Sikorskiego). Fot. i ze zbiorów Krzysztofa Filipa

Współczesne zdjęcie budynku. Zabudowa jednopiętrowa ze zmodernizowaną elewacją, na której znajdują się szyldy informujące o działalności sklepu delikatesy w parterowej cześci budynku.

Proszę czekać,
trwa ładowanie strony...

Przystanek historia