W okresie II wojny światowej Sokolstwo Polskie w Ameryce nie tylko organizowało pomoc dla okupowanej Polski i polskich żołnierzy, ale również bardzo energicznie włączyło się w systematyczne wspieranie wysiłku wojennego Stanów Zjednoczonych. Najbardziej wymiernym i znaczącym przykładem jego działań była, zapoczątkowana przez jedną z członkiń Sokolstwa, akcja sprzedaży obligacji wojennych USA, w systemie kiosków rozmieszczonych na ulicach amerykańskich miast.
Po dziesiątce od chłopa na trumnę dla szkopa
Prowadzenie globalnego konfliktu zbrojnego wymagało posiadania ogromnej i doskonale wyposażonej armii. Jej wyekwipowanie w broń, pojazdy i zaopatrzenie oraz kilkuletnie utrzymywanie było gigantycznym wydatkiem dla skarbu każdego państwa. Dla uniknięcia drastycznej podwyżki podatków sekretarz skarbu USA Henry Morgenthau zaproponował zwrócenie się o pożyczki do firm i osób fizycznych poprzez emisję przez rząd publicznych papierów dłużnych nazywanych obligacjami wojennymi.
Członkinie Sokoła prezentujące na Targach Polskich w Pittsburghu lalki w polskich strojach ludowych, wykonane przez dzieci z gniazda nr 118 Sokolstwa Polskiego w Ameryce, 1943 r. Fot. z zasobu AIPN
Prezes Sokolstwa Polskiego w Ameryce Teofil Starzyński podczas akcji sprzedaży obligacji wojennych, lata II wojny światowej. Fot. z zasobu AIPN
Były one emitowane w nominałach od 25 do nawet 10 tys. dolarów. W zależności od kolejnych edycji pożyczek wojennych, zakup obligacji gwarantował ich nabywcom, po upływie dziesięciu lat, zwrot na poziomie około 2,9% w ujęciu rocznym.
Od momentu włączenia się Stanów Zjednoczonych do wojny w 1941 r. Sokolstwo, podobnie jak inne polonijne organizacje funkcjonujące za oceanem, aktywnie promowało zakup obligacji wojennych. W każdym numerze oficjalnego organu związku „Sokół Polski” z tego okresu widniała podobizna amerykańskiego wiarusa, przyozdobiona hasłem „Buy United States War Bonds and Stamps”.
Maria Tarnapowcz obok poświęconej jej tablicy umieszczonej w szpitalu weteranów w Pittsburghu, 1974 r. Fot. z zasobu AIPN
Uroczystość uhonorowania Marii Tarnapowicz Legią Honorową Sokolstwa Polskiego w Ameryce, lata 70. XX w. Fot. z zasobu AIPN
Kioski za czterdzieści milionów dolarów
Od 1942 r. akcja ta nabrała zupełnie nowego wymiaru za sprawą Marii Tarnapowicz (znanej również jak Francis P. Tarnapowicz), członkini gniazda nr 118 w Pittsburghu z IV okręgu Sokolstwa Polskiego w Ameryce. Jako zaangażowana działaczka społeczna została zaproszona do udziału w komitecie sprzedaży obligacji wojennych na terenie hrabstwa Allegheny w stanie Pensylwania. Jej płomienne przemówienia, wygłaszane na licznie organizowanych wiecach, były owacyjnie przyjmowane przez miejscowych Polaków, skłaniając ich do wzmożonej ofiarności.
Tarnapowicz była zapraszana w coraz to nowe miejsca. To właśnie z jej inicjatywy na jednym z posiedzeń kobiecego oddziału komitetu sprzedaży powstała idea zorganizowania na ulicach Pittsburgha kiosków, nazywanych również budkami, w których kobiety reprezentujące poszczególne nacje zamieszkujące miasto prowadziłyby sprzedaż obligacji wojennych. Pomysł spotkał się z bardzo pozytywnym przyjęciem, a jego autorka została mianowana przewodniczącą tzw. grup narodowościowych sprzedaży obligacji wojennych w hrabstwie Allegheny.
Sprzedaż obligacji wojennych Stanów Zjednoczonych prowadzona przez jeden z kiosków w Pittsburghu, lata II wojny światowej. Fot. z zasobu AIPN
Ulotka promocyjna grup narodowościowych zachęcająca do zakupu obligacji wojennych Stanów Zjednoczonych, 1945 r. Z zasobu AIPN
Już tydzień później w centrum Pittsburgha stanął pierwszy kiosk noszący nazwę „Warszawa”. W działanie kolejnych powstających kiosków, które zostały zainstalowane w mieście, licznie włączyły się członkinie miejscowych gniazd Sokolstwa. Po nawiązaniu przez Tarnapowicz kontaktu z przedstawicielkami poszczególnych nacji powstawały kolejno dalsze kioski, m.in.: „China”, „Paderewski”, „Lidice”, „Lithuania”, „Polonia”, „Serbia”, „Greece”. Maria Tarnapowicz starała się, aby Polacy byli grupą przodującą w sprzedaży obligacji wojennych na terenie Pittsburgha oraz okolicznych miast hrabstwa.
Departament Skarbu Stanów Zjednoczonych, po medialnym nagłośnieniu niesamowitego sukcesu kiosków sprzedaży, zwrócił się do Marii Tarnapowicz z prośbą o przedstawienie planu ich organizacji również w innych miastach w całym kraju. Zaowocowało to mianowaniem jej na stanowisko stanowego współadministratora Wydziału Oszczędności Wojennych na teren zachodniej Pensylwanii, obejmujący 19 hrabstw. Dzięki jej wysiłkom i zdolnościom organizacyjnym udało się sprzedać w sumie obligacje wojenne na kwotę ok. czterdziestu milionów dolarów. Kwota ta pozwoliła nie tylko na zakup broni, maszyn i sprzętu wojskowego, ale również na wybudowanie szpitala dla weteranów wojennych na terenie Pittsburgha.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
Artykuł z czasopisma „Sokół Polski” dotyczący akcji sprzedaży obligacji wojennych w Pittsburghu, 27 maja 1943 r. Z zasobu AIPN
Reklama z czasopisma „Sokół Polski” zachęcająca do zakupu obligacji wojennych Stanów Zjednoczonych, 8 czerwca 1944 r. Z zasobu AIPN
Broszura z informacjami dotyczącymi kiosków grup narodowościowych prowadzących sprzedaż obligacji wojennych w Pittsburghu, lata II wojny światowej. Z zasobu AIPN
Pismo hrabstwa Allegheny w stanie Pensylwania dotyczące uroczystości uhonorowania Marii Tarnapowicz, 23 kwietnia 1973 r. Z zasobu AIPN
