Karol Pękala urodził się 26 października 1902 r. w Siołkowej nieopodal Grybowa, jako najstarszy syn Franciszka i Cecylii z domu Mikołajczyk. Naukę rozpoczął w szkole męskiej w Grybowie, a następnie kontynuował edukację w Gimnazjum im. Jana Długosza w Nowym Sączu oraz w Małym Seminarium w Tarnowie. W 1924 r. zdał maturę i rozpoczął studia filozoficzno-teologiczne w Instytucie Teologicznym w Tarnowie. Po ich ukończeniu poświęcił się pracy nad doktoratem, który obronił w 1939 r. na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Lwowskiego.
Organizator Akcji Katolickiej i Caritas w diecezji tarnowskiej
29 czerwca 1928 r. Karol Pękala przyjął święcenia kapłańskie. Pracę duszpasterską rozpoczął jako wikariusz w Nowym Wiśniczu. Z uwagi na biegłą znajomość języków obcych wkrótce wysłany został do Auby w północno-wschodniej Francji w charakterze duszpasterza Polonii. Do Polski wrócił w 1930 r., po mianowaniu go przez biskupa tarnowskiego Leona Wałęgę na stanowisko sekretarza Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej w diecezji tarnowskiej.
W 1933 r., w związku z rosnącą popularnością ruchu apostolstwa świeckich, kolejny biskup tarnowski Franciszek Lisowski, powierzył mu utworzenie na terenie diecezji struktur Akcji Katolickiej. Jednym z pierwszych posunięć młodego duchownego było założenie sekretariatu ds. Caritas, którego przez długi czas był jedynym pracownikiem. Kolejne lata przyniosły jednak szybki rozwój lokalnych związków Caritasu w całej Polsce, a także pierwsze plany utworzenia ogólnopolskiej centrali tej organizacji. W związku z tym bp. Lisowski w 1937 r. powołał Diecezjalny Instytutu Caritas, którego dyrektorem mianował ks. Pękalę. Niestety, na drodze do utworzenia centrali Caritasu w Polsce stanął wybuch II wojny światowej.
Karol Pękala w czasach szkolnych. Reprodukcja Archiwum IPN
Ks. Karol Pękala podczas wspinaczki na Rysy, 1936 r. Reprodukcja Archiwum IPN
Pomoc potrzebującym w czasie II wojny światowej
W czasie swojej pracy na terenie diecezji tarnowskiej wielokrotnie podróżował po Europie, zdobywając nowe doświadczenia, zbierając materiały do pracy doktorskiej oraz szlifując kolejne języki, których poznał w sumie aż sześć (angielski, francuski, niemiecki, greka, łacina, hebrajski). Szczególnie cenne okazały się jego podróże do Niemiec, Szwajcarii oraz Austrii, które w efekcie pozwoliły mu biegle posługiwać się językiem niemieckim. W obliczu wybuchu II wojny światowej umiejętność ta okazała się nie do przecenienia.
W latach 1939-1940 zaangażował się w akcję przerzucania polskich oficerów na Węgry, m.in. dostarczając im ubrania, dokumenty oraz żywność na drogę. W kolejnych latach skupił się przede wszystkim na niesieniu pomocy potrzebującym. Według wyliczeń Anny Pękali-Capik, zorganizował w tym czasie wysyłkę 1756 paczek do obozów koncentracyjnych oraz 300 ton chleba i przeszło półtora miliona posiłków do więzienia w Tarnowie. Ponadto brał również aktywny udział w ratowaniu ludności żydowskiej z terenu diecezji tarnowskiej.
Duszpasterz ubogich i potrzebujących
Po zakończeniu II wojny światowej diecezjalne związki Caritasu wznowiły działalność. Dzięki staraniom metropolity krakowskiego abp. Adama Stefana Sapiehy jeszcze w 1945 r. utworzono Krajową Centralę Caritas z siedzibą w Krakowie, której pierwszym dyrektorem został ks. Pękala. Jako sprawny organizator od razu podjął współpracę z wieloma organizacjami dobroczynnymi na całym świecie.
W 1946 r. odbył półroczną podróż do USA, Anglii oraz Francji w celu uzyskania pomocy humanitarnej dla wyniszczonego wojną kraju. Po powrocie do Polski wspominał swoją misję na łamach czasopisma „Caritas”:
„(...) wszędzie znajdowałem oprócz ujmującej gościnności, głębokie zrozumienie naszych potrzeb i szczerą chęć dopomożenia Polsce, mimo że społeczeństwo polskie w Ameryce nad wyraz przeciążone jest ofiarami na różne religijne, społeczne, naukowe i charytatywne cele, mimo że i wojna pośrednio dała mu też odczuć gorycz wyrzeczeń i strat”.
Dyrektor Krajowej Centrali Caritas ks. Karol Pękala w czasie podróży do USA, 1946 r. Reprodukcja Archiwum IPN
14 grudnia 1946 r. papież Pius XII mianował ks. Karola Pękalę biskupem pomocniczym tarnowskim. Długo wahał się czy przyjąć nominację, ponieważ pragnął w całości poświęcić się działalności dobroczynnej. Górę wzięło jednak posłuszeństwo wobec władz kościelnych i 16 marca 1947 r. został konsekrowany w katedrze tarnowskiej. W kolejnych latach z powodu choroby bp. Jana Stepy de facto wypełniał on obowiązki ordynariusza tarnowskiego. Mimo to, po śmierci bp. Stepy w 1959 r. władze komunistyczne nie chciały wyrazić zgody na przejęcie przez niego sterów diecezji tarnowskiej.
Natłok nowych obowiązków sprawił, że pod koniec 1948 r. bp. Pękala zmuszony był zrezygnować z kierowania Caritasem. Nigdy nie zaprzestał jednak działalności dobroczynnej i charytatywnej. Przez 14 lat był członkiem Komisji Episkopatu Polski ds. miłosierdzia chrześcijańskiego w Polsce, a w 1962 r. został jej przewodniczącym. Wielokrotnie organizował akcje pomocowe w środowiskach polonijnych (m.in. w 1957 r. odbył w tym celu kolejną podróż do Stanów Zjednoczonych), ale również dzielił się swoim bogatym doświadczeniem w licznych publikacjach.
Legitymacja służbowa bp. Karola Pękali z 1950 r. Reprodukcja Archiwum IPN
Karta z albumu fotograficznego wykonanego na pamiątkę jubileuszu 25-lecia kapłaństwa bp. Karola Pękali, obchodzonego w 1953 r. w rodzinnej parafii w Grybowie. Reprodukcja Archiwum IPN
Bp Karol Pękala odwiedzający powodzian, prawdopodobnie 1960 r. Reprodukcja Archiwum IPN
W latach 1962-1965 bp. Pękala brał udział w Soborze Watykańskim II, którego obrady poświęcone były m.in. niezwykle bliskiemu mu problemowi apostolstwa świeckich. Warto podkreślić, że w udostępnionych Instytutowi zbiorach znalazła się m.in. doskonale zachowana legitymacja uczestnika obrad soborowych, a także legitymacja służbowa biskupa sufragana diecezji tarnowskiej.
Bp Karol Pękala zmarł w czasie pobytu w Bułgarii, 14 sierpnia 1968 r. Jego pogrzeb zgromadził rzesze wiernych. Mszę żałobną odprawił metropolita krakowski kard. Karol Wojtyła. Wyrażając wdzięczność za pracę dla Kościoła mówił:
„Pragniemy Ci podziękować za szukanie nowych dróg w posłannictwie miłosierdzia, za szukanie nowego wyrazu, nowych metod dla błogosławieństwa: błogosławieni miłosierni. Za szukanie i budzenie ludzkich serc. Za całą misję Kościoła ubogich, którego bogactwem są tylko ludzkie serca, ludzka miłość i ludzkie miłosierdzie”.
Legitymacja uczestnika obrad Soboru Watykańskiego II wystawiona na bp. Karola Pękalę. Reprodukcja Archiwum IPN
Okładka legitymacji uczestnika obrad Soboru Watykańskiego II. Reprodukcja Archiwum IPN
W 2020 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda pośmiertnie odznaczył bp. Karola Pękalę Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
* * *
Prezentowane fotografie i dokumenty stanowią część zbiorów rodzinnych. W 2021 r., w ramach projektu Archiwum Pełne Pamięci, zostały one użyczone krakowskiemu Oddziałowi IPN. Wykonane z kopie cyfrowe zostały włączone do zasobu archiwalnego Instytutu, a oryginały w nienaruszonym stanie wróciły do rodziny.
Bp Karol Pękala podczas uroczystości poświęcenia organów w kościele parafialnym w Biesiadkach, 1962 r. Reprodukcja Archiwum IPN
Bp Karol Pękala podczas pogrzebu matki Cecylii. Reprodukcja Archiwum IPN
