Publikacja nosi tytuł Sangue del vostro sangue, ossa delle vostre ossa. Il pontificato di Giovanni Paolo II (1978– 2005) e le Chiese in Europa centro-orientale. Nel centenario della nascita di Karol Wojtyła [Krew z twojej krwi, kości z twoich kości. Pontyfikat Jana Pawła II (1978–2005) a Kościoły Europy Środkowo-Wschodniej. W stulecie urodzin Karola Wojtyły] i ukazała się w języku włoskim. Redaktorem dzieła jest ks. prof. Jan Mikrut z Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie, a wydawcą wydawnictwo naukowe Gabrielli Editori, którego nakładem ukazały się też poprzednie książki zredagowane przez ks. prof. Mikruta1. Wstęp napisał kard. Stanisław Dziwisz. Całość jest bardzo ciekawą kompozycją tekstów stanowiących zarówno refleksję historyczną nad konsekwencjami tego pontyfikatu dla Europy Środkowo-Wschodniej, jak i różnymi teologicznymi czy pastoralnymi wydarzeniami z nim związanymi. Książka miała premierę w Rzymie jesienią 2020 r. i z pewnością była jednym z ważniejszych naukowych wydarzeń obchodów stulecia urodzin św. Jana Pawła II.
Rzut oka na środkowo-wschodnią Europę
W dwóch tomach opublikowano 37 tekstów na temat Europy Środkowo- -Wschodniej oraz 15 szkiców o rozmaitych konsekwencjach tego pontyfikatu dla Polski. Znajdziemy tu rozdziały poświęcone sytuacji Kościoła w Albanii, Austrii, Bułgarii, Czechosłowacji, Jugosławii, Polsce, Rumunii, NRD i na Węgrzech.
Ponieważ punktem odniesienia jest sytuacja geopolityczna przed zmianami po 1989 r., teksty umieszczono według klucza terytorialnego, a więc jest mowa o Czechosłowacji, ale z podziałem na problematykę czeską i słowacką. Podobnie rzecz się ma w przypadku Jugosławii – znajdziemy odrębne teksty o Kościele w Chorwacji, Słowenii oraz Bośni i Hercegowinie. Warto dodać, że problematyce Związku Sowieckiego oraz państw powstałych – względnie odrodzonych – po jego rozpadzie w 1991 r. jest poświęcony odrębny tom studiów, także wydanych pod redakcją ks. prof. Mikruta pt. Giovanni Paolo II e la Chiesa cattolica in Unione Sovietica e nei Paesi dell’ex-Urss. Nel centenario della nascita di Karol Wojtyła (1920–2020)[Jan Paweł II i Kościół katolicki w Związku Sowieckim i krajach byłego ZSRS. W stulecie urodzin Karola Wojtyły (1920–2020)].
Powitanie Jana Pawła II na lotnisku w Warszawie, 2 czerwca 1979 r. Na lewo od papieża stoi kard. Stefan Wyszyński. Fot. AIPN
Wszystkie teksty zawarte w Sangue del vostro sangue… podkreślają – jak wspomniałem – różne aspekty posługi Jana Pawła II wobec krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w których zresztą sytuacja Kościoła była bardzo różna. Zaczynając od ateistycznego reżimu w Albanii, przez bardzo opresyjną politykę wyznaniową w Czechosłowacji, gdzie istniały dobrze zorganizowane struktury Kościoła podziemnego, wyrafinowany i skuteczny system nadzoru nad Kościołem na Węgrzech, aż po względnie liberalną politykę władz wobec Kościoła w Jugosławii oraz NRD.
W tym kontekście może trochę dziwić obecność tekstów o Austrii, ale jest to usprawiedliwione funkcją łącznika, którą pełnił wówczas Kościół w tym kraju, angażując się w pomoc katolikom czeskim, słowackim, chorwackim, słoweńskim i węgierskim, co odpowiadało terytorialnie dziedzictwu monarchii austro-węgierskiej. Doceniał to zresztą Jan Paweł II i dawał temu wyraz w czasie pielgrzymek do Austrii.
Papieskie dziedzictwo
Każdy tekst kończy się streszczeniem w języku angielskim oraz obszerną informacją bibliograficzną i archiwalną, co dla badacza interesującego się zagadnieniem jest cenną pomocą. Odrębne miejsce wśród tych szkiców zajmują teksty na temat papieskich pielgrzymek, które miały miejsce na tym obszarze (poza Austrią i Polską) już po 1989 r.
Z pewnością jesteśmy dopiero na początku naukowego opracowania fundamentalnego zagadnienia, jakim jest wpływ pontyfikatu Jana Pawła II na swoją epokę i upadek komunizmu.
Warto podkreślić, że refleksją został objęty nie tylko Kościół obrządku łacińskiego, lecz także greckokatolicki oraz prawosławny w Bułgarii i Rumunii. W moim przekonaniu studia na temat grekokatolików należą do najciekawszych w tym tomie. Łączą głęboką wiedzę historyczną z pastoralną oceną zarówno specyfiki działań wspólnot katolików obrządku wschodniego w czasach komunizmu, jak i później w czasie odrodzenia się tego Kościoła w Słowacji i w Rumunii.
Odrębne miejsce w tych szkicach mają świadectwa duchownych, którzy z różnych pozycji doświadczali konsekwencji tego niezwykłego pontyfikatu. Warto wymienić teksty kard. Dominika Duki, metropolity praskiego, oraz abp. Jana Grabunera, metropolity ołomunieckiego, a przede wszystkim znakomity tekst znanego czechosłowackiego dysydenta, a potem polityka słowackiego Františka Mikloški o podziemnych wspólnotach katolickich w tym kraju.
Książka pokazuje, z jak wielką intuicją Jan Paweł II działał na tym obszarze, uwzględniając zarówno lokalną specyfikę, jak i odwołując się do generalnych zasad wolności sumienia. Negocjował z władzami, ale jednocześnie upominał się o podstawowe prawa ludzi wierzących, starając się wspierać wszelkie inicjatywy na tym terenie. Wszędzie tam jego pontyfikat spotykał się z wielkim rezonansem wśród wiernych i dawał nadzieję na zmiany nie tylko w sferze ściśle konfesyjnej.
Na okładce książki fotografia z wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II na Skałce w Krakowie 8 czerwca 1979 roku
Prezentowane teksty mają różny punkt odniesienia do głównego przesłania książki. Obok niezmiernie interesujących szkiców opisujących polityczne uwarunkowania relacji krajów z tego obszaru ze Stolicą Apostolską, wykorzystujących zarówno archiwalia kościelne, jak i materiały komunistycznych organów bezpieczeństwa, dokumentację wytworzoną przez służbę dyplomatyczną bądź administrację wyznaniową, mamy eseje odnoszące się do pastoralnego, ekumenicznego i duchowego wymiaru posługi Jana Pawła II.
Z pewnością jesteśmy dopiero na początku naukowego opracowania fundamentalnego zagadnienia, jakim jest wpływ pontyfikatu Jana Pawła II na swoją epokę i upadek komunizmu. Dla badań syntetycznych omawiana publikacja jest ważnym punktem odniesienia. Poszerza zakres tematów oraz wskazuje na wiele ważnych tropów, uchodzących czasami uwagi, jeśli skoncentrujemy się nad sytuacją w jednym tylko kraju.
Tekst pochodzi z numeru 7-8/2021 „Biuletynu IPN”
1 Książka stanowi kontynuację studiów zapoczątkowanych wydaniem w 2016 r. pracy pt. La Chiesa cattolica e il comunismo in Europa centro-orientale e in Unione Sovietica.
