Zdzisław Peszkowski urodził się 23 sierpnia 1918 r. w Sanoku, w rodzinie szlacheckiej Peszkowskich herbu Jastrzębiec. Jego ojciec – Zygmunt – prowadził w Sanoku przy ul. Jagiellońskiej 10 niewielką cukiernię. W Sanoku Zdzisław uczęszczał do szkoły podstawowej, a następnie gimnazjum im. Królowej Zofii, które ukończył maturą w 1938 r. W okresie nauki należał do Związku Harcerstwa Polskiego, był m.in. drużynowym 2. Drużyny Harcerzy w Sanoku i organizatorem ruchu zuchowego.
Ks. Zdzisław Peszkowski (1918-2007)
Ułan króla Jana
We wrześniu 1938 r. Peszkowski rozpoczął służbę w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. W kampanii wrześniowej 1939 r. służył w 20. Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego stacjonującym w Rzeszowie.
W 1943 r. rozkazem dowództwa został skierowany do pracy z młodzieżą polską, ewakuowaną z ZSRS, w Iranie (Teheran), Palestynie, Afryce Wschodniej i w Indiach. Peszkowski wiedział, że harcerstwo kształtowało charaktery i mogło pomóc dzieciom otrząsnąć się z tragicznych doświadczeń sowieckiej niewoli.
Po agresji ZSRS na Polskę 17 września, pułk dostał się do niewoli sowieckiej. Żołnierze rozlokowani w pałacu w Pomorzanach (znajdującym się w połowie drogi między Złoczowem a Brzeżanami) zostali otoczeni i pojmani przez Sowietów. Oficerów przepędzono w rejon Wołoczysk i tam osadzono w obozie przejściowym. Na przełomie października i listopada 1939 r. przewieziono ich do obozu w Kozielsku. W kwietniu 1940 r. NKWD rozpoczęło wywożenie jeńców z obozu w rejon Katynia, gdzie byli mordowani. 12 maja 1940 r. ostatni transport 250 więźniów, wśród których był pchor. Peszkowski, przewieziono do obozu w Pawliszczew Borze, a następnie do Griazowca.
Ułan Krechowiecki
Po zawarciu układu Sikorski-Majski 30 lipca 1941 r. zaczęto tworzyć Armię Polską w ZSRS. Peszkowski dotarł do Tockoje 9 września 1941 r., gdzie w dywizji gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego został przydzielony do 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. W armii gen. Andersa (przemianowanej na II Korpus Polski) został awansowany do stopnia porucznika, a następnie rotmistrza i dowodził kompanią w 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. W 1943 r. rozkazem dowództwa został skierowany do pracy z młodzieżą polską, ewakuowaną z ZSRS, w Iranie (Teheran), Palestynie, Afryce Wschodniej i w Indiach. Peszkowski wiedział, że harcerstwo kształtowało charaktery i mogło pomóc dzieciom otrząsnąć się z tragicznych doświadczeń sowieckiej niewoli. Organizował szkoły polskie, drużyny i hufce harcerskie.
Ks. Zdzisław Peszkowski (1918-2007)
Kapłan i obywatel USA
Po zakończeniu II wojny światowej Peszkowski został zdemobilizowany i pozostał na emigracji. W 1948 r. zaczął studiować psychologię i filozofię na Oksfordzie. Wyjechał do Stanów Zjednoczonych i w 1950 r. wstąpił do Polskiego Seminarium Duchownego im. św. Cyryla i Metodego w Orchard Lake, związanego z Uniwersytetem Winsconsin w Detroit w stanie Michigan, gdzie uzyskał stopień magistra teologii.
5 czerwca 1954 r., mając 36 lat, przyjął święcenia kapłańskie w katedrze w Detroit z rąk kard. Edwarda Mooneya i rozpoczął pracę naukowo-dydaktyczną na fakultecie Polonijnych Zakładów Naukowych w Orchard Lake. Pełnił również posługę duszpasterską jako kapelan ZHP na obczyźnie.
5 czerwca 1954 r., mając 36 lat, przyjął święcenia kapłańskie w katedrze w Detroit z rąk kard. Edwarda Mooneya i rozpoczął pracę naukowo-dydaktyczną na fakultecie Polonijnych Zakładów Naukowych w Orchard Lake. Pełnił również posługę duszpasterską jako kapelan Związku Harcerstwa Polskiego na obczyźnie. Został również kapelanem Rodzin Katyńskich niosąc rodzinom pocieszenie, niekiedy udzielał wsparcia materialnego, a także uczył przebaczenia.
W okresie stalinizmu polskie służby bezpieczeństwa inwigilowały rodzinę ks. Peszkowskiego – matkę i brata pozostających w kraju – próbując uzyskać jego adres. W następnych latach kontrolowano korespondencję osób utrzymujących z nim kontakt listowny.
W czerwcu 1957 r. ks. Peszkowski przybył po 18 latach pobytu na obczyźnie do kraju z pielgrzymką Polaków z Kanady zorganizowaną przez ks. Franciszka Plutę z London Ontario. Odwiedził wówczas rodzinę – matkę i brata w Sanoku, spotkał się również z kard. Stefanem Wyszyńskim, prymasem Polski. Spotkanie to zaowocowało w następnych latach kilkoma inicjatywami. W 1959 r. ks. Peszkowski otrzymał obywatelstwo amerykańskie.
Od tej pory organizował pielgrzymki Polonii, głównie księży i studentów z Orchard Lake do Ojczyzny. Ks. Peszkowski zainicjował również nawiązanie bliskiej współpracy między Polonijnymi Zakładami Naukowymi w Orchard Lake a Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Przejawiało się to w udzielaniu pomocy, czy ułatwianiu przybyłym z Polski do USA profesorom KUL zdobycie stypendiów. Zaangażował się również w organizowanie obchodów milenijnych w Stanach Zjednoczonych, mających swoją kulminację w sierpniu 1966 r. Brał udział w licznych zjazdach patriotycznych, inspirował spotkania duszpasterzy polonijnych, popularyzował nauczanie kard. Wyszyńskiego wydając jego publikacje. Działania te były istotnym elementem integracji Polaków na emigracji.
Ks. Zdzisław Peszkowski (1918-2007)
Świadek Katynia
W 1990 r. ks. prałat Zdzisław Jastrzębiec-Peszkowski, w wieku 71 lat, powrócił na stałe do Polski. Podjął wówczas intensywne działania na rzecz upamiętnienia Zbrodni Katyńskiej. Swój program działania jako świadka Katynia streścił w pięciu pojęciach: prawda, pamięć, prawo, przebaczenie, pojednanie.
Ksiądz Peszkowski stał się inicjatorem Międzynarodowego Roku Katyńskiego, ogłoszonego w 1995 r. przez prezydenta RP Lecha Wałęsę.
Ksiądz Peszkowski jako misję swojego życia uważał świadczenie o polskiej Golgocie Wschodu, czyli o wszystkich zbrodniach popełnionych przez Sowietów na Polakach. Był autorem oraz inspiratorem licznych publikacji, w których dokumentował i głosił światu prawdę o Zbrodni Katyńskiej. Przywracanie pamięci o Katyniu ks. Peszkowski pojmował jako kolejne ważne zadanie. Domagał się popularyzacji wiedzy o sowieckich zbrodniach szczególnie wśród młodego pokolenia. Był pomysłodawcą rozmaitych inicjatyw edukacyjnych mających współczesnemu pokoleniu młodych Polaków uświadomić ogrom i znaczenie zbrodni oraz jej skutków. Ksiądz Peszkowski stał się inicjatorem Międzynarodowego Roku Katyńskiego, ogłoszonego w 1995 r. przez prezydenta RP Lecha Wałęsę.
W 2006 r. wystąpił do Sejmu RP o ustanowienie 5 marca Dniem Pamięci Ofiar Katynia i Golgoty Wschodu.
Był założycielem i prezesem Fundacji „Golgota Wschodu”, która m.in. podjęła uwieńczone sukcesem starania o stworzenie cmentarzy wojskowych w Katyniu, Charkowie i Miednoje. Chętnie wygłaszał rozmaite prelekcje, wykłady i pogadanki dla młodzieży w szkołach, czy na harcerskich spotkaniach. Był pomysłodawcą szkolnego konkursu „Katyń – Golgota Wschodu” zorganizowanego w 1999 r. Siedem lat później, w 2006 r. wystąpił do Sejmu RP o ustanowienie 5 marca Dniem Pamięci Ofiar Katynia i Golgoty Wschodu.
Ksiądz Peszkowski podkreślał, że należy dokonać rozliczenia z komunizmem dla oczyszczenia stosunków międzynarodowych. Apelował o międzynarodowy proces zbrodniarzy komunistycznych i domagał się procesu morderców katyńskich, osądzenia i potępienia zbrodni sowieckiej popełnionej na polskich jeńcach wojennych, a także uznanie jej za ludobójstwo. Wierny ewangelicznej cnocie miłości wzywał do pojednania pomiędzy ofiarami i winnymi.Peszkowski był gorącym orędownikiem autentycznego pojednania między narodami, co mogło odegrać ważną rolę w stosunkach polsko-rosyjskich.
Zmarł w Aninie 8 października 2007 r. w opinii świętości. Został pochowany 16 października w krypcie Świątyni Opatrzności Bożej w Wilanowie.
