W 2018 r. ukazała się nakładem Wojskowego Instytutu Wydawniczego pierwsza tak obszerna książka omawiająca organizację i działalność wojskowej łączności na linii Warszawa-Londyn przez Szwajcarię i Francję. Ta publikacja w istotny sposób uzupełnia naszą wiedzę o polskiej łączności w latach II wojny światowej. Dodajmy tylko, że poprzednia tego typu publikacja, przedstawiająca Odcinek Południe łączności zagranicznej KG ZWZ/AK została opublikowana w połowie lat 80-tych XX wieku1.
Struktura pracy
Całość omawianej tutaj książki została podzielona na Wstęp, sześć rozdziałów oraz Zakończenie.
Ta publikacja w istotny sposób uzupełnia naszą wiedzę o polskiej łączności w latach II wojny światowej.
W pierwszym z nich Autor (s. 15-58) omawia koncepcje budowy tej łączności w Dowództwie Głównym Służby Zwycięstwu Polski oraz Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej. Przedstawia także w tym rozdziale „Dalszy rozwój” tej łączności organizowany przez KG ZWZ/AK, doprowadzając ten proces do grudnia 1944 r.
W rozdziale drugim (s. 59-94) K. Dąbkiewicz opisuje organizację tras pocztowo-kurierskich na kierunku zachodnim jakie prowadziła KG ZWZ/AK z Warszawy. Przedstawione tutaj zostały placówki przerzutowe w Katowicach, Miluzie oraz Metzu. Także w tym rozdziale Autor opisuje wsypę „Jaracha”.
Całość omawianej tutaj książki została podzielona na Wstęp, sześć rozdziałów oraz Zakończenie.
Kolejny, trzeci rozdział (s. 95-154) zawiera opis organizacji i działalności placówki łączności w Bernie oraz bazy „Wera”-„Panorama”. Autor omawia działalność bazy z KG ZWZ/AK, Oddziałem VI Sztabu Naczelnego Wodza, bazą „Liszt” na Węgrzech oraz placówką „Janka” we Francji. W osobnym podrozdziale zawarty jest opis funkcjonowania łączności radiowej.
W rozdziale czwartym (s. 155-186) Autor skupił się nad przedstawieniem placówek organizowanych przez Oddział VI SNW na terenie Francji: „F” i „Ema”.
Rozdział piąty (s. 187-232) omawia dwa zagadnienia. Pierwsze zagadnienie to budowa tras pocztowo-kurierskich prowadzących przez Francję i Hiszpanię. Natomiast w podrozdziale drugim Autor skupił się na bazie łączności zagranicznej „Janka” w Paryżu.
Posterunek i szlaban graniczny między Generalnym Gubernatorstwem a III Rzeszą Niemiecką na przejściu koło Trzebini (fot. NAC)
Ostatni, szósty rozdział (s. 233-262) poświęcony został opisowi kurierów i emisariuszy wojskowych wysyłanych z Warszawy do bazy „Wera” i bazy „Janka”. W odróżnieniu od całości pracy w tym rozdziale Autor zawarł informacje na temat cywilnych kurierów Jana Karskiego i Jerzego Lerskiego (s. 261-262). Także w tym rozdziale zostały zawarte pewne informacje na temat Biura Szyfrów Zagranicznych w Oddziale V-k KG AK (s. 246) oraz przygotowywania „poczty do Londynu” (s. 246-247).
Cennym uzupełnieniem tekstu zasadniczego książki są dwa aneksy. Autor przedstawia w nich zawartość i losy „poczty” wysyłanych w latach 1942-1944 z Warszawy do Londynu przez bazy i placówki w Szwajcarii oraz Francji.
W Zakończeniu (s. 275-277) Autor dokonuje podsumowania własnych ustaleń. Tutaj też przedstawił jasno cel powstania omawianej publikacji pisząc (s. 276):
Celem przedstawionego opracowania było ukazanie zasadniczych etapów organizowania oraz funkcjonowania Odcinka Zachód oraz ściśle z nim współpracujących szwajcarskiej bazy „Wera”-„Panorama”, placówki „Ema” oraz bazy „Janka” w Paryżu. Chodziło o odtworzenie dziejów oraz rekonstrukcję całej gamy mechanizmów i strategii, zjawisk i wielopłaszczyznowych praktyk, które w finalnym efekcie doprowadziły do powstania jednej, choć składającej się z wielu elementów, struktury organizacyjnej, jaką był Odcinek Zachód Wydziału Łączności Zagranicznej KG ZWZ-AK
Uwagi ogólne
Omawiana książka przynosi szereg nieznanych szerzej wydarzeń z dziejów wojskowej łączności zagranicznej w latach II wojny światowej. Niestety, zarówno Autor jak i wydawca - Wojskowy Instytut Wydawniczy – nie docenili jej znaczenia.
Cennym uzupełnieniem tekstu zasadniczego książki są dwa aneksy. Autor przedstawia w nich zawartość i losy „poczty” wysyłanych w latach 1942-1944 z Warszawy do Londynu przez bazy i placówki w Szwajcarii oraz Francji.
Najważniejszym uchybieniem jest brak Indeksu osobowego. W książce wymieniono 350 osób2 – śledzenie ich losów bez Indeksu jest zajęciem dość karkołomnym.
Sporządzenie takiego Indeksu pozwoliłoby uniknąć Autorowi, nielicznych na szczęście, pomyłek w imionach, nazwiskach i pseudonimach opisywanych osób3. Jest to szczególnie bolesne w przypadku osób, które straciły życie w służbie Ojczyźnie.
Sporym utrudnieniem dla Czytelnika jest baza źródłowa wykorzystana przez Autora. Podstawę taką omawianej pracy stanowiły kopie dokumentów sporządzone przez Panią Generał Elżbietę Zawacką w Studium Polski Podziemnej w Londynie lub też wykonane dla Pani Generał przez pracowników Studium4.
