Obchody setnej rocznicy odrodzenia niepodległej Polski stały się dobrą okazją do przedstawiania prócz wybitnych polityków także cichych, często zapomnianych lokalnych bohaterów. Stolarskiego nie da się jednoznacznie zaszufladkować, wtłoczyć w gorset przeciętności i niewyróżniania się, które cechują bohatera podejmującego organiczną pracę u podstaw. Wyjątkowa, rzadko spotykana osobowość chłopa samouka i wszechstronność zainteresowań każą umieścić Stolarskiego w połowie drogi między tradycją romantyczną a pozytywistyczną.
Lokalny przywódca
Urodził się 2 lutego 1880 r. w Ciebłowicach jako syn Wojciecha i Małgorzaty z domu Piechna. Nie uczęszczał do szkoły. Czytać i pisać uczył się z elementarza Konrada Prószyńskiego, a w nauce początkowo wspierali go robotnicy z Inowłodza zatrudnieni w pobliskich lasach, później zaś tajemniczy pan Anoży, pochodzący z Kujaw były powstaniec styczniowy.
Posiedzenie inauguracyjne Tymczasowej Rady Stanu w Warszawie, 15 stycznia 1917. Widoczni m.in. Wojciech Rostworowski, Kazimierz Natanson, bp Henryk Przeździecki, Wacław Niemojowski, Władysław Studnicki, Błażej Stolarski, Józef Kozłowski, Ignacy Rosner, Józef Mikułowski-Pomorski, hrabia Lerchenfeld, Artur Śliwiński, Józef Piłsudski, Bogdan Hutten-Czapski i Franciszek Pius Radziwiłł. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego (autor: Wolski Saryusz)
Stolarski zyskał sobie najpierw autorytet na wsi. Pierwszym przedsięwzięciem, które wypromowało go w lokalnym środowisku, było jego zaangażowanie w organizację (w latach 1904–1905) zbiorowego przesiedlenia wsi z terenów piaszczystych i nękanych przez dzikie zwierzęta do rozparcelowanego majątku Wykno. Został sołtysem nowej wsi Sługocice.
Był też współzałożycielem Towarzystwa Kredytowo-Oszczędnościowego (1906), późniejszej Kasy Stefczyka w Będkowie, a następnie inicjatorem (1907) i członkiem kółka rolniczego w Będkowie. Największy rozgłos przyniosła mu hodowla bydła. Swoją oborę doprowadził przed I wojną światową do takiego stanu, że można ją było traktować jako zarodową dla bydła rasy czerwonej polskiej. W ciągu dziesięciu lat Stolarski osiągnął status przodującego rolnika nie tylko w rodzinnej wsi, lecz także w okolicy, a jego posiadłość w dość krótkim czasie przejęła – poza typową działalnością produkcyjną – funkcję ośrodka postępu rolniczego.
Wyjątkowa, rzadko spotykana osobowość chłopa samouka i wszechstronność zainteresowań każą umieścić Stolarskiego w połowie drogi między tradycją romantyczną a pozytywistyczną.
Awans społeczny
Dysponując specjalistyczną wiedzą zdobytą na kursach rolniczych, brał udział w pokazach i konkursach. Główny Zarząd Organizacji Gospodarstw i Rolnictwa w Petersburgu 19 lutego 1914 r. przyznał Stolarskiemu z okazji trzechsetlecia panowania dynastii Romanowów świadectwo uznania oraz nagrodę pieniężną w wysokości 300 rubli za prowadzenie wzorowego gospodarstwa. Otrzymaną gratyfikację finansową przeznaczył na ufundowanie szkoły elementarnej, zarejestrowanej jako ochronka w Sługocicach, która rozpoczęła działalność 15 listopada 1914 r. Stała się ona początkiem kolejnych inicjatyw edukacyjnych Stolarskiego. W 1917 r. współzakładał Towarzystwo „Uczelnia Polska” im. Tadeusza Kościuszki w Będkowie (istniało do lipca 1920 r.) oraz był współinicjatorem powstania i prezesem rady szkolnej progimnazjum w Będkowie. Uzupełnieniem działalności oświatowej Stolarskiego na terenie powiatu było jego zaangażowanie w tworzenie bibliotek i czytelni w ramach powstałego w marcu 1916 r. Towarzystwa Oświatowego „Wiedza”, a następnie Polskiej Macierzy Szkolnej w Brzezinach. Wyrazem uznania dla aktywności społecznej gospodarza ze Sługocic stał się najpierw jego wybór na prezesa Rady Opiekuńczej w Będkowie (1916). Później został członkiem sejmiku powiatowego w Łodzi (1916) i przewodniczącym rady gminy w Będkowie (1917).
Błażej Stolarski, Chłop a reformy rolne, Warszawa, 1919. Strona tytułowa publikacji. Ze zbiorów cyfrowych Biblioteki Narodowej (polona.pl)
Te wszystkie osiągnięcia prowadziły również do awansu Stolarskiego w organizacjach rolniczych. W 1916 r. został dokooptowany do grona członków Zarządu Wydziału Kółek Rolniczych Centralnego Towarzystwa Rolniczego, a rok później objął nieformalne przywództwo w grupie działaczy domagających się reformy tej organizacji. Generalna batalia wokół jego wniosku w sprawie utworzenia samodzielnej organizacji kółek rolniczych rozegrała się na zjeździe przedstawicieli kółek w styczniu 1918 r. Wydział przybrał wówczas nazwę Związek Kółek Rolniczych. Uzyskał zarazem większą samodzielność i wpływ na pracę Centralnego Towarzystwa Rolniczego, a Stolarski został wiceprezesem ZKR, przekształconego w marcu 1920 r. w samodzielny Centralny Związek Kółek Rolniczych. Funkcję tę pełnił do 1928 r.
Działalność niepodległościowa
Jako prężny rolnik i lokalny aktywista trafił do polityki. Związał się z ruchem narodowym, do którego doprowadziła go działalność oświatowa i w kółkach rolniczych. W 1912 r. znalazł się w gronie założycieli Narodowego Związku Chłopskiego. Jak wielu podobnych do niego był reprezentantem nurtu narodowego w formule i niepodległościowego w działaniu. W czasie I wojny światowej został członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Współpracował m.in. z ośrodkiem POW w Retkini. To tam lub w Łodzi spotykali się „emisariusze”, którzy prowadzili akcję uświadamiającą społeczeństwo w zakresie celów ruchu niepodległościowego, jeżdżąc na wiece publiczne lub spotkania konspiracyjne m.in. do Brzezin, Łasku, Szadku, Zduńskiej Woli, Sieradza i Aleksandrowa. Wśród nich znajdowali się: Jerzy Ostoja-Neugebauer, Tadeusz Hołówko, Błażej Stolarski, Tomasz Nocznicki, Mieczysław Jeżewski, Juliusz Poniatowski i dr Stefan Kopciński.
Posiedzenie Tymczasowej Rady Stanu, Warszawa, 1917. Siedzą m.in. prof. Józef Mikułowski-Pomorski, marszałek TRS Wacław Niemojowski, Artur Śliwiński, Błażej Stolarski, Władysław Studnicki, ks. Franciszek Radziwiłł i Józef Piłsudski. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
W ciągu dziesięciu lat Stolarski osiągnął status przodującego rolnika nie tylko w rodzinnej wsi, lecz także w okolicy, a jego posiadłość w dość krótkim czasie przejęła – poza typową działalnością produkcyjną – funkcję ośrodka postępu rolniczego.
Z NZCh 26 października 1915 r. wyodrębnił się Związek Ludu Polskiego, co doprowadziło do awansu nowych działaczy, wśród których znalazł się również Stolarski, powołany w skład Zarządu Głównego nowego ugrupowania. Związek utrzymał samodzielność zaledwie przez kilka tygodni. Wkrótce bowiem połączył się ze Stronnictwem Ludowym i Związkiem Chłopskim w jedną partię. Gospodarz ze Sługocic nie awansował co prawda do władz Polskiego Stronnictwa Ludowego, ale już dwa tygodnie później, 18 grudnia 1915 r., został reprezentantem PSL i Łodzi w Centralnym Komitecie Narodowym, czyli organizacji reprezentującej stronnictwa niepodległościowe Królestwa Polskiego. Pozostał w CKN do maja 1917 r.
Po ogłoszeniu Aktu 5 listopada 1916 r. Stolarski znalazł się w składzie Tymczasowej Rady Stanu, pomyślanej jako organ doradczy i przygotowujący zręby organizacyjne instytucji dla mającego powstać w przyszłości państwa polskiego. Uczestniczył we wszystkich dwudziestu posiedzeniach plenarnych Rady między 17 stycznia a 2 lipca 1917 r. oraz brał udział w pracach Komisji Wojskowej i rad departamentów: spraw wewnętrznych, pracy, gospodarstwa społecznego. To właśnie od momentu powołania w skład TRS Stolarski zaczął być postrzegany jako polityk już nie lokalnego, lecz ogólnopolskiego formatu, a pozytywna ocena jego zaangażowania zaowocowała awansem w hierarchii partyjnej. Na II Walnym Zjeździe PSL w lutym 1917 r., w którym uczestniczył Józef Piłsudski, Stolarski został członkiem Zarządu Głównego, a trzy miesiące później objął, po wspomnianym Nocznickim, funkcję prezesa PSL. Pozostał nim do 1922 r., a w latach 1923–1925 będzie zajmował stanowisko wiceprezesa PSL „Wyzwolenie”.
Błażej Stolarski. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Sukcesy i porażki polityczne
W nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. stronnictwa skupione w Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych utworzyły w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele, w którym Stolarski został ministrem bez teki oraz sygnatariuszem odezwy programowej. Pięć dni później gabinet złożył dymisję na ręce Piłsudskiego. Powstał rząd Jędrzeja Moraczewskiego. Delegowani do niego ludowcy z Galicji z Wincentym Witosem na czele faktycznie nie objęli urzędów i po miesiącu zostali przez PSL „Piast” odwołani. Na tym zamieszaniu skorzystał Stolarski, który 29 grudnia objął i do 16 stycznia 1919 r. sprawował urząd ministra rolnictwa i dóbr państwowych. W tym krótkim czasie zdążył mianować pewną liczbę urzędników w ministerstwie oraz w głównej i okręgowych komisjach ziemskich. W okresie pełnienia przez niego funkcji ministerialnej przygotowano również zarys projektu uchwały o reformie rolnej oraz projektu ustawy o przejęciu przez rząd tzw. majątków koronnych.
Wybory do Sejmu Ustawodawczego odbyły się 26 stycznia 1919 r. Stolarski otrzymał mandat z okręgu łódzkiego. Został również prezesem Klubu Poselskiego PSL „Wyzwolenie”. Formalnie skupił w swoim ręku najbardziej kluczowe stanowiska w stronnictwie i mógł wpływać na taktykę i strategię „Wyzwolenia”, analogicznie jak uczynił to Witos w swojej partii. Tak się jednak nie stało, gdyż Stolarski nie miał cech wodza i charyzmy swojego konkurenta w ruchu ludowym. Był tylko posłem dwóch następnych kadencji, nigdy nie powtórzył sukcesu z 1919 r. Po pierwsze, nigdy więcej nie zdobył mandatu z okręgu, dwukrotnie wszedł do sejmu dzięki wysokiemu miejscu na liście państwowej. Po drugie, nie połączył już stanowisk szefa partii i prezesa klubu poselskiego. W latach 1925–1927 kierował tylko frakcją parlamentarną.
W pierwszej dekadzie niepodległej Polski, podobnie jak przed 1918 r., z pewnością uważał się za piłsudczyka, zarówno w aspekcie swojego udziału w ruchu niepodległościowym w czasie I wojny światowej, jak i związków z osobami ze środowiska politycznego skupionego wokół Marszałka. Bywał zapraszany przez Adama Skwarczyńskiego, głównego teoretyka obozu piłsudczykowskiego, na spotkania w redakcji „Drogi”, uczestniczył w pracach komitetów organizacyjnych obchodów rocznicy wymarszu I Kompanii Kadrowej 6 sierpnia (1919) i zjazdu byłej POW (1920), brał udział w uroczystościach imieninowych Marszałka 19 marca 1924 r. w Sulejówku.
W kontekście meandrów kariery politycznej gospodarza ze Sługocic w okresie międzywojennym warto zauważyć jedną prawidłowość. Jego wzloty przypadały na okresy wspierania Piłsudskiego i obozu sanacyjnego, a upadki – na czas pozostawania w opozycji do Marszałka i ukształtowanego przez niego systemu rządów po 1926 r.
Stosunek Stolarskiego – jak i całego PSL „Wyzwolenie” – do zamachu majowego i rządów sanacji ewoluował: od poparcia i nadziei na realizację przez Piłsudskiego postulatów popierających go stronnictw do dezaprobaty dla systemu sprawowania władzy. Różnica polegała tylko na tym, że zmiana w postawie gospodarza ze Sługocic nastąpiła z co najmniej dwuletnim opóźnieniem w porównaniu z reakcjami kolegów ze stronnictwa. Jego krytyczny stosunek do władz pomajowych nigdy nie przekroczył jednak granicy, za którą niemożliwe byłoby nawiązanie w przyszłości jakiejkolwiek współpracy. W trakcie tworzenia i konsolidacji stronnictw opozycyjnego Centrolewu Stolarski nie odegrał praktycznie żadnej roli, co w konsekwencji doprowadziło do jego całkowitej marginalizacji politycznej. Na liście państwowej Związku Obrony Prawa i Wolności Ludu w wyborach do Sejmu RP trzeciej kadencji gospodarz ze Sługocic otrzymał 28. miejsce i nie uzyskał mandatu poselskiego.
Kongres Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”, Warszawa, marzec 1925. Wśród delegatów widoczni m.in.: prezes ZG Związku Polskich Stronnictw Ludowych Jan Dąbski (najwyższy z prawej), przewodniczący klubu parlamentarnego PSL „Wyzwolenie” Błażej Stolarski (stoi w środku, w czarnym ubraniu), poeta Feliks Gwiżdż (siedzi, 2 z lewej przy stole), wicemarszałek Sejmu Jan Woźnicki (stoi za stołem, w środku, opiera dłoń na stole). Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Do zjednoczenia PSL „Piast”, PSL „Wyzwolenie” i Stronnictwa Chłopskiego doszło 15 marca 1931 r. W trakcie debaty nad nazwą dla nowego ugrupowania zwyciężyła propozycja zgłoszona przez Stolarskiego – Stronnictwo Ludowe. Ale choć wybrano go na wiceprzewodniczącego Rady Naczelnej SL, nie odegrał w nowej partii znaczącej roli. Brak sukcesów politycznych mogły w pewnym stopniu rekompensować przyznawane mu odznaczenia. Decyzją prezydenta RP z 16 lipca 1932 r. otrzymał on bowiem Krzyż Niepodległości z tytułu czynnych zasług dla jej odzyskania, a pięć lat później – Srebrny Krzyż Zasługi za działalność społeczną.
Od połowy 1934 r. Stolarski pozostawał w bliskich kontaktach z Juliuszem Poniatowskim, awansowanym na stanowisko ministra rolnictwa i reform rolnych. Rok później Nadzwyczajny Kongres SL podjął decyzję o bojkocie wyborów. Niezgadzająca się z tym stanowiskiem grupa dziewiętnastu działaczy wywodzących się z PSL „Wyzwolenie” i SCh wydała 8 sierpnia deklarację o opuszczeniu SL. Stolarski wraz z Maksymilianem Malinowskim i innymi rozłamowcami podjęli próbę odbudowania PSL „Wyzwolenie”. Reaktywacja stronnictwa jednak się nie powiodła i po deklaracji ideowo-politycznej płk. Adama Koca z 21 lutego 1937 r. gospodarz ze Sługocic zgłosił akces do Obozu Zjednoczenia Narodowego, a po nim dokonało tego całe PSL „Wyzwolenie”.
Stolarski był stopniowo wciągany w orbitę wpływów obozu sanacyjnego. W ostatnich dwóch latach przed wybuchem II wojny światowej, oprócz aktywności stricte politycznej, sporo uwagi poświęcał działalności w Komitecie do spraw Kultury Wsi przy Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych. Nowy szef OZN, gen. Stanisław Skwarczyński, 9 kwietnia 1938 r. powołał gospodarza ze Sługocic na stanowisko członka Rady Naczelnej Obozu, a miesiąc później wszedł on w skład prezydium rady.
Błażej Stolarski, Drogi usprawnienia organizacji i podniesienia wydajności gospodarstw wiejskich. Referat wygłoszony na 1-szym Polskim Kongresie Rolniczym w Warszawie, Warszawa, 1924. Strona tytułowa publikacji. Ze zbiorów cyfrowych Biblioteki Narodowej (polona.pl)
Błażej Stolarski, O czystość wyborów, Warszawa, 1923. Strona tytułowa publikacji. Ze zbiorów cyfrowych Biblioteki Narodowej (polona.pl)
W 1938 r. Stolarski wystartował w wyborach do senatu. Znalazł się w gronie pięciu senatorów piątej kadencji reprezentujących województwo łódzkie. Na pierwszym posiedzeniu senatu 28 listopada 1938 r. wyłoniono prezydium. Marszałkiem został Bogusław Miedziński, a jego zastępcami: Stolarski, Stefan Dąbkowski i Alojzy Pawelec.
W kontekście meandrów kariery politycznej gospodarza ze Sługocic w okresie międzywojennym warto zauważyć jedną prawidłowość. Jego wzloty przypadały na okresy wspierania Piłsudskiego i obozu sanacyjnego, a upadki – na czas pozostawania w opozycji do Marszałka i ukształtowanego przez niego systemu rządów po 1926 r.
Po ostatnim posiedzeniu Senatu RP, które odbyło się w drugim dniu wojny, wicemarszałek Stolarski wrócił do swej wsi. Wkrótce, 10 września 1939 r., został aresztowany przez Niemców, a następnie przetransportowany na przyfrontowe lotnisko polowe w Popielawach i samolotem wywieziony w nieznanym kierunku.
Zaskakujące wybory społeczne i gospodarcze
Po przewrocie majowym obóz rządzący podjął starania zmierzające do unifikacji i podporządkowania swojej polityce organizacji rolniczych. W 1929 r. powołano Centralne Towarzystwo Organizacji i Kółek Rolniczych. Grupa nieprzychylnych zjednoczeniu działaczy CZKR wyłoniła Komitet Obrony Samodzielności Kółek Rolniczych, na czele którego stanął Stolarski. Z Komitetu wyłonił się w grudniu 1929 r. Związek Zawodowy Rolników, a jego pierwszym przewodniczącym został gospodarz ze Sługocic. Związek nie rozwinął szerszej działalności. W latach trzydziestych współorganizował strajki rolne. W trakcie jednego z nich, 18 września 1933 r., Stolarskiego zatrzymano i na trzy tygodnie osadzono w areszcie.
Po odejściu z SL były lider PSL „Wyzwolenie” przystąpił do zwalczanych wcześniej organizacji. Został członkiem Rady Okręgowej (1935), a następnie Rady Głównej (1938) Związku Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych RP. Na początku 1939 r. dokooptowano go do Rady Głównej CTOiKR. Włączył się także do pracy w powstającym samorządzie rolniczym – w 1936 r. został członkiem Rady oraz Komisji Ekonomicznej i Komisji Spółdzielczej Łódzkiej Izby Rolniczej. Pełnił w niej także funkcję przewodniczącego Komisji Organizacji Wsi i Gospodarstw Wiejskich, nadzorując całą kampanię organizacji gospodarstw wzorcowych i powstałych z przebudowy ustroju rolnego na obszarze działalności ŁIR.
Grupa posłów w kuluarach sejmowych w okresie przesilenia gabinetowego w listopadzie 1925 roku. Widoczni od lewej: Stanisław Nowak, Marian Malinowski, Błażej Stolarski, Juliusz Poniatowski, Jan Smoła, Bogusław Miedziński. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Trwająca przez ponad trzy dekady aktywność Stolarskiego w organizacjach rolniczych i spółdzielczych miała charakterystyczny rys, szczególnie widoczny po 1918 r. Było nim wychowanie obywatelskie chłopów, kształtowanie w nich postaw przywiązania do niepodległej Ojczyzny, przy jednoczesnym zobowiązaniu ich do wypełnienia obowiązków wobec państwa w postaci płacenia podatków i danin oraz oddawania rekrutów do wojska. Mimo niechęci do właścicieli ziemskich Stolarski uznawał ich za reprezentantów profesji rolników i nie wzywał przedstawicieli swojej grupy społecznej do rewolucyjnych wystąpień przeciwko nim. Najwyższą wartością była dla niego idea służby społecznej, wznoszenia się ponad podziały społeczne i polityczne dla dobra kraju, co świadczy o nim jako wysokiej rangi państwowcu.
Pisarz, publicysta i samorządowiec
Jeden z wielu fenomenów Stolarskiego wynikał z tego, że będąc samoukiem, publikował on książki, m.in. dla dzieci: Pani Kanapka (1921), Cudowne bajki. Powiastki, legendy i opowiadania z rysunkami Henryka Toma (1933), broszury polityczne: Chłop a reformy rolne (1919), Drobny rolniku, rozważ to sobie (1922), Niedzielna pogawędka sąsiedzka o wyborach do Sejmu i Senatu (1922), O czystość wyborów (1923), Drobni rolnicy a państwo polskie (1928) oraz artykuły prasowe na łamach „Gazety Świątecznej”, „Chłopa Polskiego”, „Ludu Polskiego”, „Zorzy”, „Przewodnika Kółek i Stowarzyszeń Rolniczych”, „Wyzwolenia” i „Życia Rolniczego”. W połowie 1925 r. ukazała się najważniejsza publikacja Stolarskiego: Sługocice. Obraz życia i pracy jednej wioski, będąca źródłem wiedzy dla badaczy zagadnień ekonomiki rolnej, demografii, oświaty wiejskiej, etnografii i socjologii. Polityk pozostawił też po sobie fragmenty pamiętników oraz opracowania dotyczącego melioracji, ale planów wydawniczych w tym zakresie nie udało mu się już zrealizować.
Równocześnie z pełnieniem mandatu posła oraz wielu odpowiedzialnych funkcji w organizacjach społecznych i gospodarczych Stolarski pozostawał czynnym samorządowcem. W listopadzie 1918 r. objął na dwa miesiące stanowisko wójta gminy Będków. Od 1919 r. pełnił funkcję radnego w sejmiku powiatowym w Brzezinach, a w latach 1921–1922 również obowiązki członka wydziału powiatowego. Radnym powiatowym został ponownie w 1934 r. Dodatkowo wybrano go na członka wydziału powiatowego w Brzezinach. W całym okresie II Rzeczypospolitej był radnym gminnym, brał udział w zgromadzeniach gminnych oraz mieszkańców swojej wsi. Od 1933 r. był członkiem rady gromadzkiej Sługocic.
Tablica nagrobna na cmentarzu w Berlinie. Fot. ze zbiorów Autora
Po ostatnim posiedzeniu Senatu RP, które odbyło się w drugim dniu wojny, wicemarszałek Stolarski wrócił do swej wsi. Wkrótce, 10 września 1939 r., został aresztowany przez Niemców, a następnie przetransportowany na przyfrontowe lotnisko polowe w Popielawach i samolotem wywieziony w nieznanym kierunku. Do niedawna nie były znane jego dalsze losy. Według informacji uzyskanych przez syna Wojciecha z Międzynarodowego Czerwonego Krzyża na początku 1943 r., Stolarskiego zastrzelono przy próbie ucieczki. Zgodnie z odpowiedzią Międzynarodowej Służby Poszukiwań (Internationaler Suchdienst – ITS) w Bad Arolsen udzieloną Konsulatowi RP w Bonn w 1995 r., Stolarski prawdopodobnie zmarł w Berlinie.
Po 79 latach, dzięki danym gromadzonym przez Fundację „Polsko-Niemieckie Pojednanie”, udało się odkryć tajemnicę miejsca pochówku senatora ze Sługocic. Okazało się, że Błażej (zapisany jako Blasius) Stolarski zmarł 21 października 1939 r. i spoczął na cmentarzu parkowym (Parkfriedhof) w berlińskiej dzielnicy Marzahn.
Tekst pochodzi z numeru 9/2019 „Biuletynu IPN”
