Hanna Petrynowska z domu Żabińska pseudonim Rana, Doktor Rana, Maria Rana (ur. 23 lutego 1901 r. w Warszawie, zamordowana 28 sierpnia 1944 r.), pediatra, w czasie okupacji niemieckiej lekarz zakładowy Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. W powstaniu warszawskim kierowała szpitalem polowym w PWPW. Siostra Jana Żabińskiego, legendarnego dyrektora warszawskiego zoo.
Lekarz z PWPW
Po śmierci męża, dr. Mariana Petrynowskiego, zamordowanego w 1940 r. w obozie Mauthausen, przejęła po nim obowiązki lekarza zakładowego w PWPW Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych. Jednocześnie wstąpiła do grupy konspiracyjnej ZWZ/AK.
W powstaniu warszawskim kierowała szpitalem polowym w PWPW. Siostra Jana Żabińskiego, legendarnego dyrektora warszawskiego zoo.
Kierowała służbą zdrowia w Samodzielnej Grupie PWB/17/S (Podziemna Wytwórnia Banknotów).
W gmachu PWPW przy ul. Sanguszki 1 organizowała szpital polowy i zarządzała jego personelem. Pomimo że specjalizowała się w pediatrii, przeprowadzała skomplikowane operacje chirurgiczne, ratując życie powstańców i cywili, pracując ponad siły. Budynek PWPW przez prawie cztery tygodnie był jedną z najważniejszych redut powstańczych. Atakowany przez Niemców, bronił dostępu do Starego Miasta.
Doktor Hanna Petrynowska
Protokół przesłuchania świadka, Marii Kowalskiej, sanitariuszki współpracującej z dr Hanną Petrynowską w czasie powstania warszawskiego. Warszawa, 14 XI 1947 r. (z zasobu IPN)
Protokół przesłuchania świadka, Marii Kowalskiej, sanitariuszki współpracującej z dr Hanną Petrynowską w czasie powstania warszawskiego. Warszawa, 14 XI 1947 r. (z zasobu IPN)
Protokół przesłuchania świadka, Marii Kowalskiej, sanitariuszki współpracującej z dr Hanną Petrynowską w czasie powstania warszawskiego. Warszawa, 14 XI 1947 r. (z zasobu IPN)
„Tu jest szpital, nie strzelać!”
W przechowywanych w zasobie Archiwum IPN „Aktach w sprawie zbrodni hitlerowskich w okresie Powstania Warszawskiego i zburzenia Warszawy” znajdują się relacje sanitariuszek, Marii Kowalskiej i Janiny Barbary Putkowskiej, opisujące heroiczną postawę i śmierć doktor Hanny Petrynowskiej.
Po śmierci męża, zamordowanego w Mauthausen, przejęła obowiązki lekarza zakładowego w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Jednocześnie wstąpiła do grupy konspiracyjnej ZWZ/AK.
Z relacji świadków wiemy, że 28 sierpnia powstańcy utracili gmach PWPW. Ewakuacja najciężej rannych z budynku okazała się niemożliwa. Doktor Petrynowska nie chciała opuścić kilkudziesięciu ostatnich pacjentów. Wcześniej zwolniła swoje sanitariuszki i zapewniła, że mogą się wycofać. Z kilkunastu dziewcząt dobrowolnie pozostały z nią cztery (m.in. relacjonujące te wydarzenia).
Tablica upamiętniająca dr Hannę Petrynowską ps. Rana na gmachu Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (fot. Radosław Mierzejewski)
Niemiecki oddział, który wtargnął do środka, zastał „Ranę” robiącą opatrunki. Ranni przebywali na dolnym poziomie dwukondygnacyjnego schronu. Niemcy rzucali granaty z górnego piętra. Chcąc ratować pacjentów doktor krzyczała po niemiecku: „Tu jest szpital, nie strzelać!”. Zginęła trafiona odłamkiem granatu. Po jej śmierci Niemcy wymordowali wszystkich rannych.
Pochowana została prawdopodobnie w zbiorowym grobie. Nigdy nie odnaleziono jej szczątków.
* * *
2 sierpnia 2005 r. na ścianie budynku PWPW odsłonięta została tablica pamiątkowa poświęcona m.in. dr Hannie Petrynowskiej.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
