Z badań i szacunków wynika, że po 1941 r. w działaniach wojennych na różnych frontach wzięło udział ponad milion amerykańskich żołnierzy polskiego pochodzenia. Wśród nich było również wielu członków Sokolstwa Polskiego w Ameryce.
Sokolstwo Polskie i amerykańska armia
Kiedy okazało się, że misja rekrutacyjna do Polskich Sił Zbrojnych, prowadzona przy udziale Sokolstwa w USA i Kanadzie w latach 1941-1942, nie przynosi oczekiwanych rezultatów, związek kontynuował swoje wysiłki w celu mobilizacji tamtejszej Polonii i zasilenia przez nią szeregów amerykańskiego wojska. Cele pozostały te same: zwycięstwo nad totalitaryzmem, wolność Polski, obrona zasad demokratycznych, godności człowieka itd.
Narzędziem do ich osiągnięcia dla Polaków żyjących w Ameryce miała być jednak armia USA, a to wymagało wsparcia wysiłku wojennego tego państwa. Dlatego też w prowadzonej przez siebie narracji Sokolstwo zdecydowanie przeniosło akcenty na zwycięstwo USA oraz członków Sokolstwa licznie służących w armii amerykańskiej.
Zarząd organizacji podjął kilka decyzji związanych z tymi działaniami jeszcze przed wybuchem wojny z Japonią, w okresie, kiedy Stany Zjednoczone rozpoczęły przygotowania do ewentualnego konfliktu. Po podpisaniu we wrześniu 1940 r. ustawy o szkoleniach i usługach selektywnych (tzw. ustawa Burke’a-Wadswortha) wprowadzającej powszechne przeszkolenie wojskowe wszystkich mężczyzn w wieku od 21 do 35 roku życia, uchwalono ulgi dla członków Sokolstwa odbywających służbę wojskową, w tym zwolnienie z płacenia podatku organizacyjnego.
Do jednostek wojskowych, w których przebywali, wysyłano egzemplarze „Sokoła Polskiego” – oficjalnego organu prasowego związku. Ponadto niektóre gniazda postanowiły uiszczać opłaty asekuracyjne za swoich członków, którzy poszli na wojnę.
Wielokrotnie pisano o Sokołach, którzy zostali powołani do wojska bądź zgłosili się na ochotnika i uczestniczą w działaniach wojennych. Opisywano również wieczorki pożegnalne, jakie urządzano im w macierzystych gniazdach oraz zachęcano do przesyłania do redakcji informacji o Sokołach-żołnierzach, które następnie publikowano w gazecie, podając przy tym liczbę członków poszczególnych gniazd służących w wojsku.
Gimnastycy i dywersanci
Stałe zaangażowanie Sokolstwa w sprawy toczącej się wojny nie było jedynym polem działania organizacji w pierwszej połowie lat czterdziestych. Bez względu na okoliczności kontynuowano statutową działalność na polu gimnastycznym i ćwiczeniowym. Zarząd podjął decyzję o wprowadzeniu do programu gimnastyki ćwiczeń wojskowych, a nawet zachęcał do formowania drużyn bojowych przy gniazdach Sokolstwa. Asumpt do tego miały dać znakomite efekty programu sokolego w postaci praktycznych umiejętności wyniesionych z przebytych obozów, szkoleń i treningów, o których pisali do centrali członkowie Sokolstwa przebywający w armii. Miał to być kolejny dowód wytężonej pracy związku na rzecz ogólnego wysiłku wojennego państwa.
Drugim aspektem aktywnego włączenia się Sokolstwa w sprawę formowania sił zbrojnych USA podczas II wojny światowej był udział w 1942 r. w projekcie stworzenia przy siłach zbrojnych Stanów Zjednoczonych specjalnych jednostek składających się wyłącznie z Polaków. Pomysł polskich formacji specjalnych wielkości batalionu pojawił się niedługo po przystąpieniu tego państwa do wojny. Wyszedł on z Biura Koordynatora Informacji (Coordinator of Information – COI), rządowej agencji wywiadowczej powstałej w lipcu 1941 r. Potencjalnie miały być one wykorzystywane do operacji specjalnych w części Europy okupowanej przez Niemców, a zwłaszcza w Polsce. Prezes Sokolstwa Teofil Starzyński otrzymał propozycję zorganizowania rekrutacji do tych oddziałów ochotników władających językiem polskim. Jednak pomimo pojawienia się pozytywnego odzewu wśród młodych Polaków i dość licznego zainteresowania nową formacją, szybko nastąpił impas w jej tworzeniu. Strona amerykańska (prawdopodobnie z przyczyn politycznych) zrezygnowała z kontynuowania prac nad tym projektem.
* * *
Aktywne działania Sokolstwa Polskiego w Ameryce podczas II wojny światowej, prowadzone zarówno wśród członków związku, jak i całej amerykańskiej Polonii, przyniosły USA wymierne korzyści w postaci tysięcy nowych żołnierzy. Okazali się oni niezbędni do efektywnego prowadzenia działań zbrojnych i przyczynili się do odniesienia końcowego zwycięstwa.
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
Artykuł z czasopisma „Sokół Polski” o odznaczeniu Sokoła, Benny’ego Anuszkiewicza, Medalem Purpurowego Serca, 17 sierpnia 1944 r. Z zasobu AIPN
Artykuł z czasopisma „Sokół Polski” o służbie w Armii USA trzech członków Sokolstwa Polskiego w Ameryce z gniazda nr 318 w Beaver Falls w stanie Pensylwania, 7 września 1944 r. Z zasobu AIPN