W 2020 r. przypada czterdziesta rocznica narodzin Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, który odegrał decydującą rolę w procesie wychodzenia Polski i całej Europy Środkowo-Wschodniej z komunizmu. Mieszkańcy Europy Środkowo-Wschodniej, którzy na skutek decyzji podjętych na konferencji w Jałcie znaleźli się w strefie wpływów sowieckich, starali się z niej wyrwać, organizując różne formy oporu i sprzeciwu wobec systemu. Polacy wielokrotnie przeciwstawiali się komunizmowi. Masowe protesty z lat 1956, 1968, 1970 i 1976 nie przynosiły jednak rezultatu. Dopiero narodziny Solidarności w sierpniu 1980 r. stały się przełomowym momentem w najnowszej historii Polski. Na te chwile narodowego zrywu Polacy czekali od zakończenia II wojny światowej. Solidarność była nie tylko nadzieją na poprawę bytu ekonomicznego. Rozbudziła uśpione przez lata dążenia do wolności, poczucie honoru, przywróciła elementy chrześcijańskie do życia publicznego, przyniosła odnowienie moralne. Ruch ten zainspirował również mieszkańców innych państw Europy Środkowo-Wschodniej do podjęcia sprzeciwu i w konsekwencji doprowadził do upadku systemu. Biorąc to wszystko pod uwagę, redakcja półrocznika naukowego „Pamięć i Sprawiedliwość” uznała za celowe, by numer 35 poświęcić zagadnieniom związanym z opozycją antykomunistyczną w PRL i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1956–1989.
