Data zawieszenia broni na frontach I wojny światowej – 11 listopada 1918 roku – w dużej mierze dzięki jego staraniu weszła do kanonu świąt narodowych. Mariusz Żuławnik przypomina jednak, że dzień ten ustawowo stał się Świętem Niepodległości już po śmierci Marszałka, mimo że za jego życia był uroczyście obchodzony. O sile symboliki tej daty świadczy także to, że również w latach okupacji niemieckiej 11 listopada pojawiały się na ulicach polskie fl agi, a przy Grobach Nieznanego Żołnierza kwiaty, chociaż groziła za to śmierć. Podobnie było w najmroczniejszych okresach PRL, mimo represji bezpieki i zomowskich pał. Czy któraś z dat (i która) związanych z upadkiem komunizmu w Polsce i ponownym odzyskaniem niezawisłości ma szansę uzyskać rangę Święta Niepodległości? Rozważania na ten temat prowadzi z kolei Andrzej Zawistowski. Wybory czerwcowe? A może dopiero wyjazd z terytorium RP ostatniego żołnierza radzieckiego, zwanego już rosyjskim? Nie byłoby jednak drugiego odzyskania niepodległości bez ludzi takich jak działacze Ruchu Wolność i Pokój”, a wśród nich Marek Adamkiewicz, którego postać w niniejszym numerze przybliża Michał Siedziako. Listopad to w naszej kulturze miesiąc pamięci o tych, którzy już odeszli. Akurat gdy zamykaliśmy ten numer, zmarł Przemysław Gintrowski – muzyk, bard podziemia, znany z wykonania nieformalnego hymnu Solidarności Mury, autor melodii do poezji Zbigniewa Herberta i Jacka Kaczmarskiego, a także licznych soundtracków do fi lmów fabularnych i seriali. Jeden z jego ostatnich koncertów odbył się w Przystanku Historia, Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki... Niedawno nakładem IPN ukazała się publikacja Sprzączki i guziki z orzełkiem ze rdzy, będąca pokłosiem konkursu historycznego dla młodzieży. Kilkudziesięciu jego laureatów, współtwórców albumu, odwiedziło w październiku miejsca związane ze zbrodnią katyńską – o podtrzymywaniu i kształtowaniu pamięci o ofiarach stalinizmu, o reakcjach młodych ludzi na dotyk historii pisze w relacji z wyjazdu Karolina Wichowska. W numerze listopadowym przypominamy także historie tych, którzy przeszli gehennę niemieckich wysiedleń z Zamojszczyzny (artykuł Agnieszki Jaczyńskiej Aktion Zamosc) i obozu w „Szmalcówce” (tekst Tomasza Cerana). Prokurator Marek Rabiega – w ramach nowego działu – odsłania tajniki śledztwa w sprawie zbrodni na zamku Hartheim, a Joanna Hytrek-Hryciuk przedstawia demoniczną i chyba też tragiczną postać Żydówki współpracującej z gestapo. Warto o tym wszystkim pamiętać, zapalając listopadowy znicz czy wywieszając flagę.
Redaktor naczelny, Andrzej Brzozowski
