O wydarzeniach związanych z obchodami milenijnymi w 1966 roku czy katastrofą czarnobylską w 1986 wspominaliśmy w poprzednich numerach. W tym przypominamy „polskie czerwce”. W 1946 roku w Polsce – nad którą coraz ciaśniej zbierały się czerwone chmury – przywiezieni na radzieckich czołgach uzurpatorzy zarządzili referendum ludowe, które miało stwarzać pozory demokracji. W rzeczywistości okazało się grą na zwłokę i wielkim oszustwem. O jego przebiegu i towarzyszącym mu terrorze pisze Michał Siedziako.
Dziesięć lat później w PRL doszło do pierwszego wielkiego buntu robotników przeciwko władzy nazywającej się reprezentacją ludu pracującego. W czerwcowe dni na ulicach Poznania na transparentach tysięcy manifestujących widniały żądania ekonomiczne, ale także polityczne. W odpowiedzi władza „ludowa” miała czołgi i groźby „odrąbania ręki”. Wydarzenia czerwcowego buntu analizuje Elżbieta Wojcieszyk, a sposoby ich upamiętnienia opisuje Konrad Białecki. Z kolei Grzegorz Majchrzak prześwietla listy pisane w sprawie Poznańskiego Czerwca do Polskiego Radia przez zwykłych obywateli, z których aprobatę dla władz wyrażało tylko 10 proc. Oczywiście korespondencja ta do końca PRL nie ujrzała światła dziennego.
Do starcia władzy „ludowej” z ludem pracującym doszło też w czerwcu 1976 roku, kiedy to robotnicy m.in. Radomia, Ursusa i Płocka, oburzeni podwyżkami cen, wyszli na ulice miast. Propaganda komunistyczna od razu nazwała ich chuliganami i wichrzycielami, starając się zohydzić demonstrujących opinii społecznej w kraju i za granicą. Ważną rolę – choć nie zgodnym chórem – w prostowaniu zniekształconego przez komunistów obrazu przyczyn i przebiegu Czerwca ’76 odegrały środowiska emigracyjne. Krzysztof Tarka opisuje najważniejsze głosy polskiej publicystyki emigracyjnej w sprawie wydarzeń czerwcowych.
W numerze publikujemy także trzy wyjątkowe wywiady. Dwa z nich, z Adamem Sitarkiem i Janem Olaszkiem, to rozmowy z laureatami Nagrody Historycznej tygodnika „Polityka”. Obaj, co warto z dumą podkreślić, są pracownikami Biura Edukacji Publicznej IPN. W trzecim wywiadzie pytamy zaś ustępującego prezesa IPN, Łukasza Kamińskiego, o sukcesy i porażki instytutu pod jego kierownictwem, a także o perspektywy IPN w kontekście zmian w ustawie.
Do numeru dołączyliśmy film dokumentalny W dzień targowy w reżyserii Roberta Kaczmarka, opowiadający o wydarzeniach Poznańskiego Czerwca 1956 roku. Zapraszam do lektury!
Redaktor naczelny, Andrzej Brzozowski
