19 listopada 1948 r. nastąpiła repatriacja z Niemiec Józefa Niedbały. W lecie 1944 r. chłopiec został odebrany matce przez niemieckie władze okupacyjne i w lutym 1945 r. wywieziony do III Rzeszy Po wojnie został odnaleziony w Amerykańskiej Strefie Okupacyjnej Niemiec.
Odebrany za „niewłaściwe zachowanie”
Józef Niedbała (Niedballa) urodził się 17 czerwca 1932 r. w Wielkich Hajdukach w polskiej części Górnego Śląska (w kwietniu 1939 r. miejscowość ta została włączona do Chorzowa), jako syn Henryka i Marty z domu Gorgon lub Elżbiety z domu Uliczka (w dokumentach występują dwie wersje imienia i nazwiska panieńskiego matki).
W 1940 r. ojciec chłopca – Henryk Niedbała – został zatrzymany przez niemieckie władze okupacyjne za słuchanie zagranicznych radiostacji. Po kilku miesiącach pobytu w więzieniu został zwolniony. W 1941 r. został ponownie aresztowany za działalność polityczną i osadzony w obozie koncentracyjnym Gross Rosen, gdzie przebywał do 1945 r.
Karta repatriacyjna Józefa Niedbały - dziecka polskiego odnalezionego na terenie Niemiec – amerykańska strefa okupacyjna (dokument Delegatury PCK na Amerykańską Strefę Okupacyjną w Niemczech) / Akta Pełnomocnika ds. Rewindykacji Dzieci PCK - Dzieci rewindykowane - akta osobowe N-O, l. 1943-1952 (poszyt dot. Józefa Niedbały) - GK 188/276, s. 186
Karta opisowa dziecka polskiego Józefa Niedbały odnalezionego i przebywającego w Ośrodku Dziecięcym Międzynarodowej Organizacji ds. Uchodźców (ang. International Refugee Organisation – IRO) w Prien / Akta Pełnomocnika ds. Rewindykacji Dzieci PCK - Dzieci rewindykowane - akta osobowe N-O, l. 1943-1952 (poszyt dot. Józefa Niedbały) - GK 188/276, s. 188
W lecie 1944 r. Józef został odebrany matce za „niewłaściwe zachowanie” i umieszczony w niemieckim domu wychowawczym/poprawczym – Erziehungsheim Gershein, powiat Neustadt na Górnym Śląsku (powiat prudnicki). Niezależnie od oficjalnej przyczyny zatrzymania chłopca, można przypuszczać, że władze niemieckie wykorzystały okazję do odebrania dziecka z niepewnej politycznie rodziny, w której mówiło się po polsku. Przy tym automatycznie uznawano, że dzieci z Górnego Śląska mają pochodzenie niemieckie i przeznaczano je do germanizacji. Tak zapewne było i w tym przypadku – w Gershein Józef kontynuował naukę w niemieckiej szkole.
Wywiezienie i powrót
21 lutego 1945 r., wobec zbliżania się frontu, Józef wraz wszystkimi chłopcami z placówki w Gershein został ewakuowany w głąb Niemiec. Przez Prudnik (Neustadt), Ołomuniec (Olmutz), Pragę, Pilzno (Pilsen) i Furth dotarł w marcu 1945 r. do Schwandorf w Regensburgu (Ratyzbonie). Po kilku dniach dzieci zostały umieszczone w Domu Dziecka dla uchodźców w Kalmuntz koło Ratyzbony. W grudniu 1945 r. chłopiec został przeniesiony do Erziehungsheim Birkeneck koło Freising. 15 lub 21 lutego 1946 r. Józef został umieszczony w Opiekuńczej Instytucji Edukacyjnej (Fürsorgeerziehungsanstalt) / Zakładzie Wychowawczym Piusheim, Post Glonn (powiat Ebersberg), której dyrektorem był Georg Seidl.
Autoryzacja repatriacji Józefa Niedbały przez polskiego oficera łącznikowego z Polskiej Misji Repatriacyjnej w Monachium / Akta Pełnomocnika ds. Rewindykacji Dzieci PCK - Dzieci rewindykowane - akta osobowe N-O, l. 1943-1952 (poszyt dot. Józefa Niedbały) - GK 188/276, s. 197
Uzupełniający arkusz ewidencyjny dot. Józefa Niedbały / Akta Pełnomocnika ds. Rewindykacji Dzieci PCK - Dzieci rewindykowane - akta osobowe N-O, l. 1943-1952 (poszyt dot. Józefa Niedbały) - GK 188/276, s. 198
Od 1946 r. rodzice Józefa utrzymywali z nim kontakt korespondencyjny. Chłopiec nawiązał też kontakt listowny ze swoją siostrą Rosą Niedbałą (ur. ok. 1934 r.), która znalazła się pod koniec wojny w Saksonii (pracowała tam w gospodarstwie rolnym) i powróciła do Polski przed bratem (zapewne pod koniec 1946 r. lub na początku 1947 r.). Wydaje się, że w przypadku Józefa istniał jakiś problem utrudniający jego powrót do Polski, zapewne związany z charakterem placówki, w której przebywał.
W marcu 1948 r. rodzice chłopca zwrócili się listownie do Delegatury Polskiego Czerwonego Krzyża na Amerykańską Strefę Okupacyjną w Niemczech o pomoc w repatriacji syna do Polski. Wraz z pismem z 6 sierpnia 1948 r. rodzice przesłali dokumentację niezbędną do przeprowadzenia repatriacji.
"Historia społeczna" Józefa Niedbały (dokument dotyczący losów dziecka pozbawionego opieki rodzicielskiej oraz jego rodziny) / Akta Pełnomocnika ds. Rewindykacji Dzieci PCK - Dzieci rewindykowane - akta osobowe N-O, l. 1943-1952 (poszyt dot. Józefa Niedbały) - GK 188/276, s. 199
14 września 1948 Józef został przeniesiony z placówki Piusheim do Ośrodka Dziecięcego Międzynarodowej Organizacji ds. Uchodźców (ang. International Refugee Organisation – IRO) w Prien/Chiemsee.
19 listopada 1948 r. Józef Niedbała został repatriowany do rodziców mieszkających w Chorzowie (dzielnica Chorzów-Batory).
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
