Sto lat temu wojska polskie, po rozstrzygnięciach granicznych, wkroczyły na Górny Śląsk. – Pamięć o powstańcach i powstaniach śląskich, tu na Śląsku jest żywa. Jest też przedmiotem dumy – mówi w Programie 1 Polskiego Radia dr Andrzej Sznajder, dyrektor IPN w Katowicach. O powrocie uprzemysłowionej części Górnego Śląska do Polski zadecydowała m.in. determinacja Wojciecha Korfantego.
W tym roku obchodzimy setną rocznicę przyłączenia części Górnego Śląska do Polski.
- Po raz pierwszy obchodzony jest też Narodowy Dzień Powstań Śląskich – dla upamiętnienia zrywu narodowego, trzech powstań z lat 1919–1921 i złożenia hołdu ich bohaterskim uczestnikom.
- Świętem ustanowiono w Sejmie dzień 20 czerwca, rocznicę wkroczenia wojsk polskich na Górny Śląsk w 1922 roku po ostatecznych rozstrzygnięciach granicznych w wyniku powstań i plebiscytu.
- Dr Andrzej Sznajder, dyrektor IPN w Katowicach zwraca uwagę, że wkroczenie wojsk polskich na Górny Śląsk w 1922 roku było momentem „ostatniego etapu kształtowania się granic Rzeczypospolitej”. W dokumentach historycznych te wydarzenia nazywane są objęciem Górnego Śląska przez Rzeczpospolitą.
III powstanie śląskie przekonało aliantów
Do wybuchu III powstania śląskiego doszło po niepomyślnym dla Polski plebiscycie. – Dzisiaj wydaje się nam, kiedy mówimy o trzech powstaniach śląskich, jakoby wszystko w tej materii było przesądzone, tak jak ostatecznie się stało. Natomiast do ostatniej chwili trwały w tej sprawie działania dyplomatyczne, jak i nierzadko działania zbrojne, czego przykładem jest III powstanie śląskie. Po plebiscycie z marca 1921 roku, który wypadł niepomyślnie dla Polski, kształt granic zaproponowany przez Radę Ambasadorów był skrajnie dla Polski niekorzystny – zauważa dr Andrzej Sznajder.
Ekspert Jedynki przypomina, że dopiero III powstanie śląskie – pomyślane przez Wojciecha Korfantego jako rodzaj demonstracji zbrojnej – przekonało aliantów, żeby skorygować propozycje kształtu granic, uwzględniając w większym stopniu interesy Polski.
– Ostatecznie w granicach Rzeczypospolitej znalazła się 1/3 obszaru plebiscytowego, czyli nieco ponad 3 tys. km2, zamieszkanych przez prawie milion mieszkańców – słyszymy.
Uprzemysłowiona część Górnego Śląska dla Polski
Ludność Górnego Śląska dążyła uporczywie do zjednoczenia z Polską, mimo że Niemcy stosowali różne wybiegi. – W tym głosowaniu prawo głosu mieli nie tylko mieszkańcy, ale również ci, którzy wcześniej urodzili się na tym terenie. Zresztą zarówno ci, którzy opuścili teren plebiscytu i zamieszkali w Niemczech, jak i ci, którzy opuścili go i zamieszkali w Polsce. Ostatecznie jednak ten wynik, sprowadzony do 40 i 60 proc., nie odzwierciedla stopnia skomplikowania – twierdzi dr Andrzej Sznajder.
Dr Andrzej Sznajder wyjaśnia, że „duże miasta głosowały za Niemcami, natomiast otaczające je mniejsze miasta czy wsie głosowały za Polską”. – Nie wyniki tego plebiscytu decydowały o kształcie granicy, ale determinacja powstańców i polityków tej miary co Wojciech Korfanty. Gra o wysoką stawkę, którą prowadził, została ukoronowana właśnie taką decyzją – mówi gość Jedynki.
– Dzięki tej części (Górnego Śląska – red.), bardziej uprzemysłowionej, po polskiej stronie znalazła się ogromna część przemysłu, m.in. 53 kopalnie węgla kamiennego, 18 hut cynku, ołowiu i srebra, 11 z 18 koksowni, 10 z 15 kopalń rud cynku i ołowiu itd. Śląsk w następnych latach zapewniał Rzeczypospolitej 66 proc. produkcji żelaza, 75 proc. węgla i 100 proc. koksu. To było potężne wzmocnienie gospodarcze Polski – dodaje dr Andrzej Sznajder.
W audycji także:
- Konkurs fotograficzny „Patroni naszych ulic”. Konkurs jest skierowany do uczniów szkół podstawowych w wieku 9–14 lat. Jego celem jest m.in. edukacja historyczna na temat ważnych postaci historii Polski XX wieku oraz rozwijanie umiejętności obserwacji i dokumentowania pamiątek o Polakach mających znaczący wpływ na przeszłość naszego kraju. Zadaniem uczestnika jest wybranie jednego z bohaterów serii publikacji „Patroni naszych ulic” i wykonanie zdjęcia powiązanego z tą osobą: np. miejsc, obiektów, pamiątek, przedmiotów, budowli, pomników na terenie całej Polski. Naszym rozmówcą był Paweł Rudaś z Biura Przystanków Historia IPN.
- Książka „Wciąż szukamy Ojczyzny zgubionej w wrześniowych chmurach... Wojennym szlakiem majora Władysława Drelicharza (1913–1944)” – biografia wybitnego dowódcy wojsk pancernych 2 Korpusu Polskiego, mjr. Władysława Drelicharza. Naszym gościem była Maria Radożycka-Paoletti.
- Wydarzenia i artykuły z portalu przystanekhistoria.pl
