Były one pomyślane jako wsparcie polskiego społeczeństwa dla Górnoślązaków starających się o połączenie Górnego Śląska z Polską. „Pragniemy przyłączenia do Polski Górnego Śląska, lecz dla nas Ślązacy nie są tylko dodatkiem do węgla, dla nas są oni braćmi z krwi i kości, braćmi, którzy już dwukrotnie w ostatnich dwóch latach za swą polskość krew przelewali, którzy na pomoc naszą zasługują” – pisał Wojciech Trąmpczyński, marszałek Sejmu Rzeczypospolitej, w odezwie wzywającej rodaków do aktywnego udziału w imprezie.
Zainteresowanie „sprawą górnośląską” w odradzającej się Rzeczypospolitej było żywe już od 1919 r., a w następnych latach wzmagało się. Śląskie komitety powstawały żywiołowo już w czasie I powstania śląskiego. Prowadziły z dużymi sukcesami zbiórki pieniężne na potrzeby Śląska. W późniejszym okresie popularyzowały wiedzę o Śląsku w trakcie wieców, prelekcji, w prasie, w dziesiątkach apeli i odezw do społeczeństwa.
W okresie przed plebiscytem w całym kraju Komitet Zjednoczenia Górnego Śląska z Rzeczpospolitą Polską – koordynujący działalność lokalnych komitetów śląskich – zdobywał fundusze zarówno na pomoc uchodźcom z Górnego Śląska, na popularyzowanie sprawy śląskiej w Polsce, jak i na wsparcie kampanii propagandowej na samym Śląsku. Poprzez kwesty publiczne, samoopodatkowanie się społeczeństwa zdołano zebrać ponad 142 mln marek polskich.
Wybuch III powstania śląskiego w nocy z 2 na3 maja 1921 r. wywołał niemal od razu w całym kraju falę wieców poparcia – od Białegostoku, Będzina, Bochni, Brześcia, Ciechanowa, Częstochowy, Dobrzynia przez Grójec, Krzemienic, Mińsk Mazowiecki, Lwów, Łęczycę, Łomżę, Łódź aż po Poznań, Poddębice, Pułtusk, Radom, Węgrów, Zawiercie.
Już 3 maja mieszkańcy Warszawy wiecowali przed poselstwami państw Ententy. W Krakowie uczestnicy manifestacji oświadczyli, że „cała ludność polska jest gotowa stanąć do pomocy powstańcom górnośląskim”. Studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego i AGH 4 maja zadeklarowali, że w każdej chwili są gotowi wstąpić w szeregi górnośląskie. Z kolei studenci uczelni warszawskich na wiecu 6 maja wyrażali powstańcom śląskim „hołd najgłębszy” i „wdzięczność najszczerszą i wiarę niezachwianą, że posiew ich krwi nie zostanie stracony”.
Na wiecu w samej tylko Dąbrowie Górniczej 8 maja zgromadziło się około 40 tysięcy osób, a w ogłoszonej tam rezolucji domagano się „natychmiastowego zwołania sejmu, szybkiego i stanowczego czynu, natychmiastowego i jak najenergiczniejszego, nawet zbrojną ręką, odparcia wszelkich zakusów krzyżackich i niecnych zdradzieckich knowań”. Od tamtych wydarzeń – trzech kolejnych powstań śląskich i plebiscytu, a w konsekwencji połączenia się części Górnego Śląska z Rzeczpospolitą - mija właśnie 100 lat. Przypominamy o nich po raz kolejny na łamach ogólnopolskiej prasy codziennej, wyrażając tym samym przekonanie, że „sprawa górnośląska” nadal należy do istoty spraw polskich.
Andrzej Sznajder
dyrektor Oddziału IPN w Katowicach
***
26 kwietnia 2021 r. ukazał się dodatek prasowy Instytutu Pamięci Narodowej poświęcony wydarzeniom 1921 r. na Górnym Śląsku, a zwłaszcza plebiscytowi górnośląskiemu i III powstaniu śląskiemu. Na dodatek składa się 11 artykułów opisujących różne aspekty tych wydarzeń oraz przewodnik powstańczy i kalendarium. Autorami tekstów są pracownicy katowickiego oddziału IPN oraz badacze z innych ośrodków zajmujący się tematyką górnośląską. Dodatek jest bogato ilustrowany reprodukcjami zdjęć oraz artefaktów z epoki.
W numerze:
- dr Andrzej Sznajder – Wszyscy i wszystko dla Górnego Śląska (Wstęp).
- dr Maciej Fic – Między Paryżem a Londynem.
- prof. Ryszard Kaczmarek – Plebiscyty w powersalskiej Europie.
- Angelika Blinda – Plebiscyt górnośląski 20 III 1921 – przebieg głosowania i wyniki.
- Renata Skoczek – Koncepcje podziału Górnego Śląska po plebiscycie.
- Michał Miwa-Młot Wybuch powstania – pierwsze walki zwycięskie dla polskiej strony.
- Adam Kurus – Grupa Destrukcyjna Wawelberga.
- Zbigniew Gołasz – Siły polskie w czasie III powstania. Liczebność, struktura, przywódcy.
- dr hab. Grzegorz Bębnik – Selbstschutz Oberschlesien – siły niemieckie podczas III powstania.
- Zbigniew Gołasz – Góra św. Anny i Kędzierzyn – największe bitwy.
- dr Maciej Fic – Druga Irlandia? Od rozejmu do podziału regionu.
- Ryszard Mozgol – Światowa prasa o Górnym Śląsku.
