Proszę czekać,
trwa ładowanie strony...

Międzywojenne losy Wilna. Pomiędzy dwoma „wyzwoleniami” sowieckimi
Artykuł

Międzywojenne losy Wilna. Pomiędzy dwoma „wyzwoleniami” sowieckimi

Autor: Monika Tomkiewicz
W 1920 r. Armia Czerwona „wyzwoliła” Wilno i przekazała je „pod administrację” Litwie. Ten „ważny gest” powtórzono w 1939 r., „uwalniając” Wilno z rąk Polaków.
Mitologia wyzwolenia Warmii i Mazur przez Armię Czerwoną
Artykuł

Mitologia wyzwolenia Warmii i Mazur przez Armię Czerwoną

Autor: Waldemar Brenda
Kreowana przez komunistów polityka historyczna miała uzasadniać nadrzędną rolę Związku Sowieckiego i przewodnią rolę Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 r. Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej). Jednym z historycznych mitów było twierdzenie o wyzwoleniu Polski przez Armię Czerwoną w II wojnie światowej.
Mord na więźniach – mniej znana strona Zbrodni Katyńskiej
Artykuł

Mord na więźniach – mniej znana strona Zbrodni Katyńskiej

Autor: Sławomir Kalbarczyk
5 marca 1940 r. szef NKWD ZSRS, Ławrentij Beria, skierował do Józefa Stalina słynną już dziś, liczącą trzy i pół strony notatkę, której treść po prostu poraża i nie poddaje się łatwemu komentarzowi.
Mordy założycielskie w PPR
Artykuł

Mordy założycielskie w PPR

Autor: Robert Spałek
Polska Partia Robotnicza została powołana do istnienia przez Sowietów – za pełną wiedzą i przychylnością, a zarazem pod ostateczną kontrolą samego Stalina. Jej przywódców przeszkolono w Kominternie i NKWD, a w końcu grudnia 1941 r, zrzucono na spadochronach pod Warszawą.
Moskwa’80. Zbojkotowana Olimpiada
Artykuł

Moskwa’80. Zbojkotowana Olimpiada

Autor: Wojciech Kujawa
W lutym 1980 r. prezydent USA Jimmy Carter zaapelował o bojkot nadchodzących igrzysk olimpijskich w Moskwie. Powodem była inwazja Związku Radzieckiego na Afganistan, dokonana w 1979 r. Apel spotkał się z szerokim odzewem społeczności międzynarodowej, dzięki czemu Polacy przywieźli z tych igrzysk rekordową liczbę medali.
Na nieludzką ziemię
Artykuł

Na nieludzką ziemię

Autor: Wojciech Kujawa
W nocy z 9 na 10 lutego 1940 r. rozpoczęły się wywózki Polaków w głąb Związku Sowieckiego. Tysiące rodzin obudzono wówczas łomotaniem do drzwi, po czym obwieszczono im decyzję o „przeniesieniu do innego obwodu”. Następnego dnia około 140 000 Polaków stłoczono w bydlęcych wagonach i skierowano na wschód.
Na straży granic i honoru
Artykuł

Na straży granic i honoru

Autor: Anna Kołakowska
„Ilekroć odwiedzałem graniczne szlaki Rzeczypospolitej Polskiej od granicy litewskiej, łotewskiej i rosyjskiej, ilekroć poświęcałem wielkie koszary dowództw lub małe strażnice na najbardziej wysuniętych placówkach wschodnich i północnych, tyle razy zdawało mi się, że słyszę głos starego Mohorta, wielkiego strażnika Hetmańskiego Szlaku z czasów dawnej Rzeczypospolitej Polskiej”.
Najbardziej tajemniczy kraj świata…
Wywiad

Najbardziej tajemniczy kraj świata…

Autor: Tomasz Stempowski, Rafał Leśkiewicz
O Julienie Bryanie i jego podróżach do Związku Sowieckiego z Tomaszem Stempowskim, autorem książki „Najbardziej tajemniczy kraj świata”. Związek Sowiecki w fotografiach i tekstach Juliena H. Bryana 1930–1959, rozmawia dr Rafał Leśkiewicz, redaktor naczelny portalu przystanekhistoria.pl.
Najgorsze miejsce na ziemi
Artykuł

Najgorsze miejsce na ziemi

Autor: Robert Spałek
W Jałcie na Krymie 4 lutego 1945 roku spotkali się przywódcy trzech wielkich mocarstw: Winston Churchill – stojący na czele rządu Wielkiej Brytanii, Franklin Delano Roosevelt – prezydent USA oraz Józef Stalin – premier ZSRS, sekretarz generalny partii bolszewickiej i późniejszy generalissimus.
Nazbyt kosztowna interwencja
Artykuł

Nazbyt kosztowna interwencja

Autor: Grzegorz Majchrzak
Kolejnym rocznicom wprowadzenia stanu wojennego towarzyszy dyskusja, czy Polsce w latach 1980–1981 groziła interwencja wojskowa Układu Warszawskiego. Związek Sowiecki miał dość sił i środków, aby się na nią zdecydować. Starał się jej jednak uniknąć.
Nazwisko po nazwisku. Baza danych deportowanych z Górnego Śląska do pracy przymusowej w ZSRS w 1945 roku, czyli jak ugryźć problem
Artykuł

Nazwisko po nazwisku. Baza danych deportowanych z Górnego Śląska do pracy przymusowej w ZSRS w 1945 roku, czyli jak ugryźć problem

Autor: Dariusz Węgrzyn
Jednym z wydarzeń, wpisanych mocno w pamięć mieszkańców Górnego Śląska a zarazem związanych z II wojną światową jest sprawa wywózki mężczyzn do pracy przymusowej w ZSRS w 1945 roku.
Nie osłabiać „ducha obronnego”. Pakt Hitler-Stalin w polskiej prasie u progu wojny
Artykuł

Nie osłabiać „ducha obronnego”. Pakt Hitler-Stalin w polskiej prasie u progu wojny

Autor: Rafał Habielski
W przededniu II wojny światowej prasa w Rzeczypospolitej była powstrzymywana przez władze przed ostrymi wystąpieniami antyniemieckimi.
Nie pozostał żaden ślad
Artykuł

Nie pozostał żaden ślad

Autor: Anna Pyżewska
Wypłakane oczy, wieloletnie poszukiwania, rozsyłanie listów, dobijanie się do urzędów i biur, czepianie się nadziei… I nic. Latem 1945 roku zaginął słuch o prawie sześciuset mieszkańcach Suwalszczyzny. Nie ma wątpliwości, że wszyscy zostali zgładzeni, ale wciąż nie znamy odpowiedzi na wiele pytań.
Nie tylko decyzja z 5 marca 1940 r. Biuro Polityczne WKP(b) jako organ odpowiedzialny za represje wobec obywateli polskich w latach 1939-1945
Artykuł

Nie tylko decyzja z 5 marca 1940 r. Biuro Polityczne WKP(b) jako organ odpowiedzialny za represje wobec obywateli polskich w latach 1939-1945

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Dmitrij Tokariew, szef Zarządu NKWD obwodu kalinińskiego, przesłuchiwany przez rosyjskich prokuratorów prowadzących śledztwo w sprawie Zbrodni Katyńskiej wypowiedział w pewnym momencie znamienną uwagę: Wyżej Biura Politycznego u nas nie ma żadnych instancji. Tylko siódme niebo.
Nie tylko komendant „Olech” – oddziały Durysa i Bukatki na Ziemi Lidzkiej (1946-1948)
Artykuł

Nie tylko komendant „Olech” – oddziały Durysa i Bukatki na Ziemi Lidzkiej (1946-1948)

Autor: Kazimierz Krajewski
Najbardziej znanym organizatorem polskiego oporu przeciw sowieckiej aneksji wschodniej części II RP jest ppor. Anatol Radziwonik „Olech”, stojący na czele połączonego poakowskiego Obwodu Szczuczyn-Lida. Jednak takich jak on było znacznie więcej.
Nie tylko Układ Warszawski. Gospodarcze i naukowe relacje PRL z ZSRS i Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w tle (1950-1990)
Artykuł

Nie tylko Układ Warszawski. Gospodarcze i naukowe relacje PRL z ZSRS i Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w tle (1950-1990)

Autor: Mirosław Sikora
Nie ulega wątpliwości bardzo negatywny z punktu widzenia interesów politycznych ziem polskich bilans pozostawania pod wpływem ZSRS w latach 1944-1989. Składa się na to – oprócz zbrodni popełnionych przez sowiecki aparat bezpieczeństwa na Polakach w latach 30-tych i 40-tych XX w. – wiele czynników.
Niemiecka ekshumacja w Katyniu 1943
Artykuł

Niemiecka ekshumacja w Katyniu 1943

Autor: Agnieszka Wygoda
„Kochany Tatusiu. Jesteśmy niespokojni, bo nie mamy wiadomości ani listu. Wysłaliśmy 100 rubli i paczkę, i rzeczy, o które Tatuś prosił. My jesteśmy zdrowi i na tym samym miejscu. Proszę się o nas nie bać. Gdy się zobaczymy... Twoja Stacha. 15 lutego 1940 r.”.
Niemieckie i sowieckie obozy
Artykuł

Niemieckie i sowieckie obozy

Autor: Marek Klecel
To zadziwiające, że w XX w., który kojarzy się z obroną praw człowieka i wspaniałymi osiągnięciami naukowymi, powstało tak ponure zjawisko, jak system obozów pracy przymusowej, koncentracyjnych i śmierci, w których metodycznie eksterminowano miliony ludzi.
Nierówna kooperacja. Umowa o współpracy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i KGB z 1971 r.
Artykuł

Nierówna kooperacja. Umowa o współpracy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i KGB z 1971 r.

Autor: Witold Wasilewski
Stosunki pomiędzy „bratnimi” aparatami przemocy nigdy nie były równoprawne, tak jak nie były takimi relacje sowieckiego hegemona z jego polskim satelitą. Współpraca zmieniała jednak nieco charakter wraz z umacnianiem się władzy komunistów w Polsce, wewnętrznymi zmianami w bloku sowieckim, a także rozwojem metod i techniki pracy aparatu przemocy.
Niespełnione prośby towarzysza Jaruzelskiego
Artykuł

Niespełnione prośby towarzysza Jaruzelskiego

Autor: Grzegorz Majchrzak
W grudniu 1981 r., jeszcze przed wprowadzeniem stanu wojennego I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i premier Wojciech Jaruzelski co najmniej dwukrotnie zwracał się do sojuszników o wsparcie działań przeciwko własnemu społeczeństwu.
Nowe dokumenty archiwalne do dziejów „Dzierżyńszczyzny”
Artykuł

Nowe dokumenty archiwalne do dziejów „Dzierżyńszczyzny”

Autor: Jan Szumski
Tragiczne dzieje polskiej mniejszości narodowej w Związku Sowieckim od początku lat 90. ubiegłego stulecia funkcjonują w obiegu historiograficznym głównie za sprawą pionierskiej rozprawy prof. Mikołaja Iwanowa Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921–1939.
Nowe tropy w sprawie zamachu na Jana Pawła II
Artykuł

Nowe tropy w sprawie zamachu na Jana Pawła II

Autor: Andrzej Grajewski
Czterdzieści lat po zamachu na życie polskiego papieża wciąż nie znamy odpowiedzi na wiele pytań dotyczących okoliczności przygotowań tego aktu terroru, a przede wszystkim zleceniodawców zbrodni, która miała zmienić bieg historii.
O pertraktacjach w sprawie traktatu handlowego II RP ze Związkiem Sowieckim
Artykuł

O pertraktacjach w sprawie traktatu handlowego II RP ze Związkiem Sowieckim

Autor: Marcin Kruszyński
Aż 15 z 26 artykułów pokoju ryskiego odnosiło się do zagadnień finansowych, regulujących kwestie odszkodowań czy zwrotu mienia, osobny zaś artykuł XXI, mówił o rozpoczęciu negocjacji dotyczących umowy handlowej po upływie sześciu tygodni od ratyfikacji traktatu.
O recepcji <i>Innego Świata</i> Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, czyli o tym, że nie należy mylić utworu literackiego ze źródłem historycznym
Artykuł

O recepcji Innego Świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, czyli o tym, że nie należy mylić utworu literackiego ze źródłem historycznym

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Inny Świat to zapewne najbardziej znana książka polskiego autora opisująca rzeczywistość sowieckich łagrów. Opublikowana po raz pierwszy w roku 1951 (w języku angielskim), przez dziesięciolecia traktowana była jako dokumentalny zapis przeżyć jej twórcy – sui generis źródło historyczne. Czy słusznie?

O sowieckich deportacjach S. Maria Teresa Jasionowicz - „Niewolnictwo”

Autor: S. Maria Teresa Jasionowicz

O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Dzieciństwo"

O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Głód i wszy"

Autor: S. Maria Teresa Jasionowicz

O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Ku wybawieniu..."

Autor: S. Maria Teresa Jasionowicz

O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Pożegnanie z Dziadziem"

O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Załadunek"

Obława Augustowska – zbrodnia bez przedawnienia
Artykuł

Obława Augustowska – zbrodnia bez przedawnienia

Autor: Jarosław Wasilewski
Wynikiem sowieckiej operacji wojskowej z lipca 1945 r., określanej dziś jako Obława Augustowska, była największa zbrodnia popełniona na Polakach po II wojnie światowej. Co najmniej 600 Polaków zostało zamordowanych w nieznanym miejscu a sprawcy pozostali bezkarni.
Obozowa korespondencja jeńców Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska
Artykuł

Obozowa korespondencja jeńców Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska

Autor: Marek Jończyk
Dopiero 20 listopada 1939 r. Sowieci pozwolili polskim jeńcom wojennym na prowadzenie korespondencji. W drugiej połowie marca 1940 r. listy przestały przychodzić.
Obozy i więzienia sowieckie na ziemiach polskich w latach 1944–1945
Artykuł

Obozy i więzienia sowieckie na ziemiach polskich w latach 1944–1945

Autor: Dariusz Iwaneczko
Wraz z nadejściem Armii Czerwonej i podążających za nią służb sowieckich na ziemiach polskich rozpętały się represje i terror skierowane przeciwko społeczeństwu polskiemu. Trudno było dostrzec różnice pomiędzy jedną okupacyjną formą zniewolenia a drugą.
Obywatelskie Komitety Obrony Państwa wobec zagrożenia bolszewickiego latem 1920 roku
Artykuł

Obywatelskie Komitety Obrony Państwa wobec zagrożenia bolszewickiego latem 1920 roku

Autor: Marta Kupczewska
Mobilizacja społeczeństwa polskiego w przededniu agresji bolszewickiej przybierała rozmaite formy. Zdecydowanie najliczniejsze i najlepiej zorganizowane były jednak powoływane latem 1920 r. Obywatelskie Komitety Obrony Państwa, zwane także Komitetami Obrony Narodowej.
Od Rapallo do Jałty
Artykuł

Od Rapallo do Jałty

Autor: Anna Zechenter
Związek Sowiecki nie zdołał w swoim dążeniu do podboju Europy ani pokonać Polski w 1920 roku, by połączyć się z niemieckimi komunistami, ani rozniecić rewolucyjnego ognia w Rzeczypospolitej na przełomie 1925 i 1926 roku, ani stworzyć przyczółka w Hiszpanii w drugiej połowie lat trzydziestych.
Od zbrodni do mitologii
Artykuł

Od zbrodni do mitologii

Autor: Maciej Korkuć
W propagandzie PRL obowiązywała teza, że Sowieci chcieli pomóc Warszawie w dniach powstańczych walk 1944 roku, ale nie zdołali z przyczyn obiektywnych. Szybkie zdobycie Krakowa w styczniu 1945 roku miało zaś być dowodem na sowieckie poświęcenie, podbudowane umiłowaniem naszej kultury i zabytków.
Odcienie zdrady. Początki literatury okresu PRL
Artykuł

Odcienie zdrady. Początki literatury okresu PRL

Autor: Marek Klecel
Polski socrealizm miał być wierną kopią programu sowieckiego. Jednakże początków tak zaprogramowanej kultury i literatury należy szukać wcześniej, nie dopiero po wojnie, lecz na jej początku w latach 1939–1941, na okupowanych po 17 września przez Związek Sowiecki terenach polskich Kresów Wschodnich, głównie we Lwowie.
Odkrycie zbrodni w Lesie Katyńskim
Artykuł

Odkrycie zbrodni w Lesie Katyńskim

Autor: Witold Wasilewski
Doniesienia z początku 1943 r. uruchomiły ciąg zdarzeń, który doprowadził do ujawnienia sowieckiej zbrodni. Jednak same zeznania świadków, którzy nie widzieli momentu jej popełnienia, nie mogły jednak stanowić niepodważalnego dowodu. Trudno też było na ich podstawie ustalić skalę zbrodni. Niezbędne okazało się odnalezienie i przebadanie koronnego dowodu każdego morderstwa – zwłok ofiar.
Odstraszanie przez nagłaśnianie? Historyczny kontekst amerykańskiej dyplomacji wobec Rosji w 2022 r.
Artykuł

Odstraszanie przez nagłaśnianie? Historyczny kontekst amerykańskiej dyplomacji wobec Rosji w 2022 r.

Autor: Patryk Pleskot
„USA: inwazja Rosji na Ukrainie możliwa w każdej chwili”. W połowie lutego 2022 r. taki nagłówek pojawił się w światowych mediach i portalach społecznościowych. Co ciekawe, niemal identyczny w treści komunikat Waszyngton wysłał ponad 40 lat temu. Miał jednak na myśli nie Ukrainę, lecz „ludową” Polskę.
Odzyskać samych siebie. Czym był rok 1956 na Węgrzech?
Artykuł

Odzyskać samych siebie. Czym był rok 1956 na Węgrzech?

Autor: Áron Máthé
Rewolucja czy powstanie? Samorządność czy niepodległość? Wokół walki Węgrów roku 1956 narosło wiele nieporozumień. Nie tylko zachodni intelektualiści, przekonani o lewicowym charakterze tego zrywu, ale i sami jego uczestnicy sięgali po „socjalistyczną” retorykę. A przecież celem była niepodległość.
Oficerów …. „żołnierze komuniści winni wymordować przez przejściem na stronę Armii Czerwonej”. Słów kilka o działalności wydziałów wojskowych KPRP (KPP)
Artykuł

Oficerów …. „żołnierze komuniści winni wymordować przez przejściem na stronę Armii Czerwonej”. Słów kilka o działalności wydziałów wojskowych KPRP (KPP)

Autor: Mariusz Krzysztofiński
Zwycięstwo rewolucji w Rosji umocniło dążenia do wywołania rewolucji światowej. Na przeszkodzie realizacji tego programu stanęło powstanie w 1918 r. niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej.
Okłamany mściciel Katynia
Artykuł

Okłamany mściciel Katynia

Autor: Maciej Żuczkowski
Kłamstwo katyńskie jest kłamstwem założycielskim „Polski Ludowej”. Jego początek sięga jednak okresu sprzed powstania tego tworu: już w czasie wojny Sowieci na arenie międzynarodowej i w oddziałach berlingowców intensywnie rozpowszechniali dezinformację, jakoby to Niemcy byli sprawcami tej zbrodni.
Operacja „Dunaj”
Artykuł

Operacja „Dunaj”

Autor: Paweł Głuszek
Dwanaście lat po sowieckiej interwencji na Węgrzech, kolejny kraj tzw. „demokracji ludowej” padł ofiarą „bratniej pomocy” ze strony Kremla i jego sojuszników. Tym razem była to Czechosłowacja.
Operacja „Papież”
Wywiad

Operacja „Papież”

Autor: Michał Skwara, Jakub Gołębiewski
Po zamachu na Jana Pawła II służby komunistyczne fałszowały dokumenty i wysyłały pogróżki do włoskich śledczych, by skierować sprawę na ślepy tor – mówił w 2016 roku prokurator Michał Skwara, współautor książki „Agca nie był sam”, w rozmowie z Jakubem Gołębiewskim.
Operacja augustowska
Artykuł

Operacja augustowska

Autor: Diana Maksimiuk
W lipcu 1945 r. na obszarze północnowschodniej Polski miała miejsce największa, do dziś nie wyjaśniona, sowiecka zbrodnia popełniona na Polakach po zakończeniu II wojny światowej.
Operacja polska NKWD (1937-38)
Artykuł

Operacja polska NKWD (1937-38)

Autor: Bartłomiej Nowak
Mijając Pomnik Poległymi Pomordowanym na Wschodzie, przy zbiegu ulic Muranowskiej i Andersa w Warszawie warto się przyjrzeć szczegółom. Monument otrzymał 11 sierpnia 2018 roku nowy element – tablicę pamiątkową w kształcie podkładu kolejowego, poświęconą ofiarom „Operacji polskiej” z lat 1937-1938.
Opieka konsularna nad Polakami w Moskwie w latach 1918 – 1939
Artykuł

Opieka konsularna nad Polakami w Moskwie w latach 1918 – 1939

Autor: Marcin Kruszyński
W listopadzie 1918 r. na mapie politycznej Europy pojawiło się „nowe-stare” państwo, o nazwie Polska. Stało się tak w wyniku splotu różnych okoliczności, przede wszystkim zaś konfliktu solidarnych jak do tej pory wobec siebie mocarstw zaborczych oraz upadku carskiej Rosji.
Orędownik sprawy katyńskiej. Profesor François Naville
Wspomnienie

Orędownik sprawy katyńskiej. Profesor François Naville

Autor: Monika Komaniecka-Łyp
François Naville – profesor, członek Międzynarodowej Komisji Lekarskiej w 1943 r. w Katyniu – stał się niestrudzonym orędownikiem prawdy o tragicznych losach polskich oficerów. Dzięki jego obecności jako przedstawiciela państwa neutralnego, wiarygodność prac tej komisji była trudna do podważenia.
Ostatni rok pokoju
Artykuł

Ostatni rok pokoju

Autor: Włodzimierz Suleja
Zagarnięcie przez III Rzeszę Austrii nie wzbudziło większego zaniepokojenia w gremiach kierowniczych II Rzeczypospolitej również dlatego, że ostrze niemieckiej ekspansji zdawało kierować się w stronę Półwyspu Bałkańskiego. Ocenę tę zmienił jednak los Czechosłowacji i nowy, pomonachijski, etap kontaktów polsko-niemieckich.
Oswobodzenie KL Auschwitz – między pamięcią a propagandą
Artykuł

Oswobodzenie KL Auschwitz – między pamięcią a propagandą

Autor: Filip Musiał
W 2005 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ ustanowiło Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Datą, w której obchodzimy to wspomnienie jest 27 stycznia – rocznica wkroczenia Armii Czerwonej do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz.
Pakt o agresji między Hitlerem a Stalinem
Artykuł

Pakt o agresji między Hitlerem a Stalinem

Autor: Bogdan Musiał
24 sierpnia 1939 r. rządy sowiecki i niemiecki ogłosiły, że w nocy zawarły pakt o nieagresji. W rzeczywistości był to pakt o agresji. W tajnym protokole wytyczono granice przyszłego, czwartego rozbioru Polski i określono przynależność krajów wschodnioeuropejskich do stref wpływów obydwu państw.
Pamięci ofiar deportacji z Kresów Wschodnich II RP (1940 – 1941)
Artykuł

Pamięci ofiar deportacji z Kresów Wschodnich II RP (1940 – 1941)

Autor: Ewa Kowalska
Władze Związku Sowieckiego, po zajęciu Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej, podjęły szereg przedsięwzięć zmierzających do szybkiego ich scalenia z pozostałymi obszarami ZSRS. Miały one doprowadzić do szybkiej likwidacji polskiego systemu prawnego, transformacji gospodarki i struktur społecznych, w tym „unieszkodliwienia” grup uznanych za niebezpieczne.
Plakat z karykaturą Leonida Breżniewa
Artykuł

Plakat z karykaturą Leonida Breżniewa

Autor: Przemysław Zwiernik
Jedną z form działalności opozycyjnej w latach osiemdziesiątych było wydawanie nieocenzurowanych czasopism, książek i druków ulotnych. Rozwijająca się intensywnie w latach 1980–1981 niezależna działalność wydawnicza stała się jednak powodem wielu działań operacyjnych i śledczych realizowanych przez SB oraz Prokuraturę Wojewódzką.
Pod czerwonym butem
Artykuł

Pod czerwonym butem

Autor: Sławomir Kalbarczyk
To nie była „zwykła” napaść, bo nawet zakładając, że każda agresja jest wyjątkowa, musimy w tej sowieckiej z 17 września 1939 roku dostrzec cechy zupełnie niespotykane. Po raz pierwszy bodaj w dziejach zdarzyło się, że jedno państwo, najeżdżając drugie, twierdziło, że to drugie… nie istnieje.
Pod jarzmem Sowietów. Sytuacja ludności polskiej w ZSRS w latach 1917-1937
Artykuł

Pod jarzmem Sowietów. Sytuacja ludności polskiej w ZSRS w latach 1917-1937

Autor: Jan Szumski
Na sytuację Polaków w Rosji w przeddzień rewolucji lutowej i przewrotu bolszewickiego ogromny wpływ miały wydarzenia związane z wybuchem I wojny światowej.
Podbój zwany wyzwoleniem
Artykuł

Podbój zwany wyzwoleniem

Autor: Filip Musiał
Im szybciej zdamy sobie sprawę z tego, że w sferze narracji historycznej tkwimy wciąż w pozycji państwa i społeczeństwa posttotalitarnego, tym szybciej będziemy zdolni do budowy opowieści historycznej z perspektywy wolnościowej.
Pogrzeb Stalina – film dokumentalny Siergieja Łoźnicy
Artykuł

Pogrzeb Stalina – film dokumentalny Siergieja Łoźnicy

Autor: Hubert Kuberski
Reżyser ze swymi współpracownikami mnóstwo czasu spędzili nad renowacją nagrań filmowych i dźwiękowych w „Pogrzebie Stalina”. Zmontowane kadry czarno-białe z kolorowymi pokazują i przywołują wydarzenia sprzed 70 lat.
Polacy i obywatele polscy w obozach NKWD-MWD na terytorium ZSRS po roku 1944
Artykuł

Polacy i obywatele polscy w obozach NKWD-MWD na terytorium ZSRS po roku 1944

Autor: Dariusz Rogut
Klęski wojsk niemieckich na froncie wschodnim i szybkie posuwanie się Armii Czerwonej na zachód rozpoczęło w 1944 r. przygotowywaną przez Armię Krajową akcję „Burza”. Zderzyła się ona z akcją sowiecką zmierzającą do metodycznego zlikwidowania polskich sił zbrojnych w kraju.
Policja Państwowa województwa białostockiego we wrześniu 1939 r.
Artykuł

Policja Państwowa województwa białostockiego we wrześniu 1939 r.

Autor: Marek Kozak
Rola stróżów prawa wobec zwarcia z bezprawiem wydaje się oczywista. We wrześniu 1939 r. białostoccy policjanci podzielili los rodaków, umundurowanych oraz cywilów, postawionych w obliczu niemiecko-sowieckiej agresji na Polskę. Ich formacja stała się częścią armii, dodatkowo zwalczając dywersję i zabezpieczając infrastrukturę.
Polityka okupanta sowieckiego na ziemiach polskich w latach 1939–1941
Artykuł

Polityka okupanta sowieckiego na ziemiach polskich w latach 1939–1941

Autor: Marek Gałęzowski
Okupacja na ziemiach polskich zajętych przez ZSRS miała inny charakter niż na obszarach podbitych przez Niemców. Wynikało to z polityki władz sowieckich wobec ich mieszkańców, na którą wpłynęła, oprócz kwestii ideologicznych, struktura narodowościowa tej części Rzeczypospolitej.
Polscy biolodzy w czasach łysenkizmu
Artykuł

Polscy biolodzy w czasach łysenkizmu

Autor: Remigiusz Ławniczak
W okresie Polski „ludowej” nauka została poddana olbrzymiej presji ideologicznej i naciskom komunistycznych władz. Działalność naukowa nie miała opisywać świata w obiektywny sposób, a potwierdzać „zdobycze” marksizmu. Udowadniać słuszność jego tez. Szczególne nasilenie tych praktyk zauważyć można w okresie stalinowskim.
Polscy komuniści: cena zaprzaństwa
Artykuł

Polscy komuniści: cena zaprzaństwa

Autor: Dawid Zagził
Przywódca Komunistycznej Partii Polski, Julian Leszczyński-Leński, został aresztowany w Moskwie w czerwcu 1937 r. Oskarżono go o współpracę z polskim wywiadem oraz o udział w organizacji „szpiegowsko-terrorystycznej”.
Polski kontrwywiad wojskowy na Polesiu w okresie dwudziestolecia międzywojennego
Artykuł

Polski kontrwywiad wojskowy na Polesiu w okresie dwudziestolecia międzywojennego

Autor: Ryszard Oleszkowicz
Pomimo wygranej wojny z bolszewicką Rosją, duża część Kresów Wschodnich należąca do Polski przed rozbiorami została utracona.
Polsko-kazachskie spotkanie w latach II wojny światowej
Artykuł

Polsko-kazachskie spotkanie w latach II wojny światowej

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Druga wojna światowa to nie tylko czas bitew na niespotykaną dotąd skalę i eksterminacji ludności cywilnej, która swymi rozmiarami przekroczyła wszystko to, na co „zdobyła się” ludzkość w swej dotychczasowej historii. To także czas gigantycznych migracji ludności.
Pomiędzy Gomułką a Bierutem
Artykuł

Pomiędzy Gomułką a Bierutem

Autor: Włodzimierz Suleja
Praktycznie w kraju nie było już nikogo, kto mógłby publicznie napiętnować poczynania nowej władzy. Ta zaś sposobiła się do kolejnej, wewnętrznej rozgrywki, tym razem pomiędzy Gomułką a Bierutem.
Postawiłam krzyż na grobie dziadka
Artykuł

Postawiłam krzyż na grobie dziadka

Autor: Teresa Zawadzka
Wszystko, co piękne, szczęśliwe i wartościowe Tereska usłyszała w domu w języku polskim. A na ulicy i w szkole musiała mówić po ukraińsku lub rosyjsku. W tych językach często słyszała obelgi i wyzwiska.
Powojenne wywózki żołnierzy AK – studia przypadków
Artykuł

Powojenne wywózki żołnierzy AK – studia przypadków

Autor: Diana Maksimiuk
Los setek aresztowanych w lipcu 1945 r. w ramach Obławy Augustowskiej do dnia dzisiejszego pozostaje zagadką nie do końca rozwikłaną. Do grupy niewyjaśnionych spraw należy też dopisać zagadnienie nieznanej liczby osób, które, także w tajemniczych okolicznościach, po zakończeniu wojny wywiezione zostały w Sowiety i nierzadko przepadły jak kamień w wodę.
Powrócić na Ojczyzny łono. Słów kilka o deportowanych rodzinach ofiar Katynia
Artykuł

Powrócić na Ojczyzny łono. Słów kilka o deportowanych rodzinach ofiar Katynia

Autor: Ewa Kowalska
Decyzje władz sowieckich podejmowane w marcu 1940 roku stanowiły o zbrodniczych działaniach w stosunku do obywateli polskich. I nie ograniczały się one tylko do mordu dokonanego, zgodnie z decyzją Biura Politycznego KC WKP(b) 5 marca 1940 r., ale miały znacznie szerszy zasięg.
Prałat Peszkowski
Biogram / Biografia

Prałat Peszkowski

Autor: Anna Płońska
W Wielką Środę roku 1942 Zdzisław Peszkowski opuścił „nieludzką ziemię”, aby poprzez swoje życie i działalność upamiętnić tych, po których zostały jedynie guziki.
Proces Szesnastu we wspomnieniach oskarżyciela
Artykuł

Proces Szesnastu we wspomnieniach oskarżyciela

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Literatura dotycząca procesu przywódców podziemnej Polski jest obfita. W źródłach sowieckich długo jednak brakowało informacji, jakie cele polityczne stawiały przed sobą władze ZSRS, decydując się na nadanie temu procesowi charakteru pokazowego. Zmieniły to dopiero wspomnienia Nikołaja Afanasjewa.
Profil ofiar zbrodni katyńskiej
Artykuł

Profil ofiar zbrodni katyńskiej

Autor: Witold Wasilewski
Zostali zamordowani, ponieważ w mundurach Wojska Polskiego bronili swej Ojczyzny – Polski. Spoczywają we wspólnych grobach.
Program Kominternu i jego przełomowe znaczenie dla ruchu komunistycznego
Artykuł

Program Kominternu i jego przełomowe znaczenie dla ruchu komunistycznego

Autor: Elżbieta Kowalczyk
W historii Kominternu możemy wyróżnić kilka okresów różniących się między sobą nie tylko profilem uprawianej polityki, ale również stosunkiem partii i państwa bolszewików wobec Kominternu i poszczególnych sekcji komunistycznej międzynarodówki.
Rodzina – najwrażliwszy punkt „bandytów”
Artykuł

Rodzina – najwrażliwszy punkt „bandytów”

Autor: Damian Markowski
Walki Ukraińskiej Powstańczej Armii z sowieckimi siłami bezpieczeństwa charakteryzowały się niezwykle dużą brutalnością i bezwzględnością obu stron. W ramach operacji przeciwpartyzanckich przystąpiono do masowej akcji wysiedleńczej, wymierzonej w rodziny członków podziemia.
Rok 1945 – nowa okupacja
Artykuł

Rok 1945 – nowa okupacja

Autor: Marcin Markiewicz
W nocy z 2 na 3 stycznia 1944 r. w okolicach Rokitna na Wołyniu Armia Czerwona wkroczyła na terytorium II RP. Wyzwalając kraj spod niemieckiego jarzma Sowieci prowadzili zarazem działania typowe dla zbrojnego podboju innego państwa. Wkrótce stało się jasne, że jedną okupację zastąpi druga.
Rosja ofiarą i wyzwolicielką? Putinowska polityka historyczna względem Polski
Artykuł

Rosja ofiarą i wyzwolicielką? Putinowska polityka historyczna względem Polski

Autor: Marek Hańderek
W kwietniu 2018 r. na terenie Memoriału Katyńskiego – w obecności ówczesnego ministra kultury Federacji Rosyjskiej Władimira Miedinskiego oraz przewodniczącej izby wyższej parlamentu Rosji Walentiny Matwijenko – otwarto kontrowersyjną wystawę zatytułowaną „Rosja i Polska. XX wiek. Karty historii”.
Rozmontować imperium
Artykuł

Rozmontować imperium

Autor: Artur Adamski
Kornel Morawiecki i inni działacze utworzonej w 1982 r. Solidarności Walczącej już na etapie swoich najwcześniejszych aktywności opozycyjnych uważali, że najbardziej obiecującą drogą do odzyskania niepodległości jest współdziałanie z innymi narodami zniewolonymi tą samą opresją komunistyczną. Solidarność Walcząca stale zmagała się o wolność Europy Wschodniej.
Rozmowy radziecko-jugosłowiańskie po śmierci Stalina
Artykuł

Rozmowy radziecko-jugosłowiańskie po śmierci Stalina

Autor: Paweł Sasanka
Walka o władzę na Kremlu po śmierci Stalina była w większym stopniu spowodowana osobistymi ambicjami jego spadkobierców niż dzielącymi ich różnicami politycznymi. W centrum sporu znajdowały się kwestie wewnętrzne. O ile w polityce zagranicznej panował zasadniczo konsensus, brak było porozumienia co do ułożenia relacji z Jugosławią.
Sceptycyzm „wyzwolicieli”
Artykuł

Sceptycyzm „wyzwolicieli”

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Raporty NKWD pokazują, że mimo wysiłków kremlowskiej propagandy wielu „ludzi radzieckich” bez entuzjazmu przyjęło napaść Armii Czerwonej na Polskę we wrześniu 1939 roku. Gdyby Sowiety były krajem demokratycznym, można by pisać o negatywnym stosunku sowieckiej opinii publicznej do inwazji na Polskę.
Sowieccy „wyzwoliciele”. Szkic do portretu zbiorowego
Artykuł

Sowieccy „wyzwoliciele”. Szkic do portretu zbiorowego

Autor: Sławomir Kalbarczyk
W 2019 r. w Mińsku na Białorusi i w Moskwie ukazało się niezwykle interesujące opracowanie "NKWD w Zapadnoj Biełarusi sientiabr´– diekabr´ 1939 g. Dokumienty i matieriały".
Sowieccy dysydenci i Solidarność
Artykuł

Sowieccy dysydenci i Solidarność

Autor: Mikołaj Iwanow
Wprowadzenie w PRL stanu wojennego miało bezpośredni wpływ na politykę wewnętrzną w ZSRS, gdzie zaostrzono represje wobec dysydentów. Więzienia, zsyłki i wyrzucanie z kraju to elementy wspólnej strategii komunistów sowieckich i polskich, przeczuwających niechybny kryzys systemu i poszukujących skutecznych metod ratowania totalitarnego ustroju.
Sowieci jadą do domu
Artykuł

Sowieci jadą do domu

Autor: Roksana Szczypta-Szczęch
9 kwietnia 1991 r. z garnizonu Borne Sulinowo (woj. zachodniopomorskie) w drogę do Rosji wyruszyło kilkadziesiąt wagonów z sowieckimi żołnierzami jednostki rakietowej Północnej Grupy Wojsk, z siedzibą sztabu w Legnicy.
Sowiecka „operacja polska” 1944–1945
Artykuł

Sowiecka „operacja polska” 1944–1945

Autor: Tomasz Łabuszewski
Charakterystycznym elementem prawie każdej okupacji był i jest do dzisiaj wrogi stosunek sił okupacyjnych do narodów podbitych, widoczny zwłaszcza w czasie pierwszej światowej wojny totalnej, jaką była II wojna światowa. Wynikał on z bardzo różnych powodów: politycznych, ideowych, rasowych, uwarunkowań historycznych i ekonomicznych.
Sowiecka agresja na Polskę 17 września 1939 r.
Artykuł

Sowiecka agresja na Polskę 17 września 1939 r.

Autor: Magdalena Dzienis-Todorczuk
W konsekwencji zawartego pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich paktu Ribbentrop-Mołotow 17 września 1939 r. Armia Czerwona przekroczyła granice Polski, rozpoczynając tym samym prawie dwuletnią okupację wschodnich terenów Rzeczypospolitej.
Sowiecka okupacja
Artykuł

Sowiecka okupacja

Autor: Elżbieta Pietrzyk-Dąbrowska
Rok 1945 przyniósł Polakom wiele rozczarowań. Sowieccy „wyzwoliciele” zamiast niepodległości, przynieśli bowiem terror i bezprawie.
Sowiecki zabór roku 1939
Artykuł

Sowiecki zabór roku 1939

Autor: Krzysztof Jodczyk
Rabunki, gwałty i mordy dokonywane po 17 września 1939 r. przez żołnierzy Armii Czerwonej oraz członków samozwańczych komunistycznych band na ludności cywilnej były zaledwie wstępem do całego katalogu represji przygotowanych przez okupanta sowieckiego Polakom zamieszkującym wschodnie tereny II RP.
Sowieckie więzienie w Brześciu nad Bugiem w latach 1939-1941
Artykuł

Sowieckie więzienie w Brześciu nad Bugiem w latach 1939-1941

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Historia sowieckich więzień na Kresach Wschodnich w latach 1939 – 1941 nie cieszyła się jak dotąd większym zainteresowaniem badaczy.
Sowieckie zbrodnie i represje wobec obywateli polskich po 17 września 1939 roku
Artykuł

Sowieckie zbrodnie i represje wobec obywateli polskich po 17 września 1939 roku

Autor: Marek Hańderek
Kilkanaście dni po niemieckim ataku na Polskę z 1 września 1939 r. Związek Sowiecki wypełnił swoje zobowiązanie dotyczące Polski zawarte w tajnym protokole paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r.
Spisane czyny. Pamięć o sowieckich zbrodniach
Artykuł

Spisane czyny. Pamięć o sowieckich zbrodniach

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Zbrodnia Katyńska, Obława Augustowska, masowe deportacje – lista sowieckich represji na Polakach z lat 1939–1945 jest zatrważająco długa. Zbrodnie sowieckie popełnione na obywatelach państwa polskiego po 17 września 1939 r. stanowią olbrzymi, nie do końca zresztą znany i zbadany, kompleks spraw.
Stan wojenny na polecenie Kremla
Artykuł

Stan wojenny na polecenie Kremla

Autor: Marcin Krzek-Lubowiecki
Jedno ze spotkań, kluczowych dla rozwoju wypadków w 1981 r., odbyło się tuż za granicą PRL. 3 kwietnia w Brześciu nad Bugiem Stanisław Kania i Wojciech Jaruzelski spotkali się z sowieckimi przywódcami, żeby omówić sytuację.
Sto dni lodowego piekła
Artykuł

Sto dni lodowego piekła

Autor: Anna Zechenter
Zjawiali się nie wiedzieć skąd w śnieżnych kombinezonach, uderzali i znikali – fińskie oddziały ochotników. Krasnoarmiejcy bali się ich panicznie. W Finlandii heroiczna wojna obronna 1939 roku przeszła do historii pod nazwą Talvisota – przeciętny Rosjanin nie wie jednak o niej nic.
Stosunek ZSRS do obywateli polskich narodowości żydowskiej
Artykuł

Stosunek ZSRS do obywateli polskich narodowości żydowskiej

Autor: Marek Hańderek
Przed wojną Żydzi stanowili ok. 9% całej populacji ziem zajętych w 1939 r. przez Armię Czerwoną. Po wybuchu wojny na tamte tereny napłynęło jeszcze 250-300 tys. uchodźców z Polski zachodniej i centralnej. Tym samym pod okupacją sowiecką znalazło się 1,4-1,5 mln. Żydów, którzy stanowili wówczas 11% całej ludności Kresów Wschodnich.
System więzienno-łagrowy w czasie Wielkiego Terroru
Artykuł

System więzienno-łagrowy w czasie Wielkiego Terroru

Autor: Jurij Szapował
W latach trzydziestych XX w. sowiecki reżim komunistyczny rozbudował do monstrualnych rozmiarów system obozów i więzień, planując przeprowadzenie na ogromną skalę akcji terrorystycznej w celu ostatecznego wyeliminowania domniemanych wrogów.
Systemy socjalnego bezpieczeństwa, czyli o istocie III Rzeszy i ZSRS
Artykuł

Systemy socjalnego bezpieczeństwa, czyli o istocie III Rzeszy i ZSRS

Autor: Maciej Mazurkiewicz
Aby uchwycić istotę ustroju, niepozbawionym sensu wydaje się ich zestawienie na możliwie szerokim tle. Zasadniczo władza państwowa utrzymuje się wskutek zastosowania przemocy lub dzięki akceptacji decydentów, a jej kres wyznacza obalenie czy zmiana.
Szesnastu Uprowadzonych
Artykuł

Szesnastu Uprowadzonych

Autor: Piotr Stanek
W walce z Polskim Państwem Podziemnym Sowieci nie mieli żadnych skrupułów. Liczyła się skuteczność.
Szukam prawdy o „podolskim Katyniu”
Wywiad

Szukam prawdy o „podolskim Katyniu”

Autor: Anna Zechenter, Jerzy Wójcicki
O pierwszym ujawnionym miejscu zbrodni „operacji polskiej” NKWD z Jerzym Wójcickim, redaktorem naczelnym „Słowa Polskiego” w Winnicy, rozmawia Anna Zechenter.
Świadek z Moskwy – Margarita Sergeevna Szarowa (1921-2008)
Artykuł

Świadek z Moskwy – Margarita Sergeevna Szarowa (1921-2008)

Autor: Andrzej Grajewski
Jej biografia przypomina historie chrześcijan z pierwszych wieków. Przyjęła chrzest w środku stalinowskiej nocy, kiedy ten wybór oznaczał represje i prześladowania. Później była łączniczką między katolikami z Polski i Rosji.
Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju w 1948 r.
Artykuł

Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju w 1948 r.

Autor: Krzysztof Pawluczuk
25 sierpnia 1948 r. we Wrocławiu zainaugurowano Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju. Uczestniczyło w nim około czterystu przedstawicieli świata nauki, kultury i środków masowego przekazu, pochodzących z kilkudziesięciu państw. Samo wydarzenie zostało całkowicie wykreowane i przeprowadzone według politycznych instrukcji ZSRS.
Terror Armii Czerwonej i NKWD na ziemiach polskich w latach 1944-1945
Artykuł

Terror Armii Czerwonej i NKWD na ziemiach polskich w latach 1944-1945

Autor: Mirosław Golon
Zwycięstwa Armii Czerwonej zakończyły niemiecką okupację w Polsce, która przyniosła miliony ofiar. Jednak ta sama Armia, w której strukturach znajdowały się policyjne formacje NKWD i Smiersz (kontrwywiad wojskowy), nie przywróciła utraconej niepodległości i nie zapewniła bezpieczeństwa mieszkańcom.
Tockoje – jeden z garnizonów Polskich Sił Zbrojnych w Związku Sowieckim
Artykuł

Tockoje – jeden z garnizonów Polskich Sił Zbrojnych w Związku Sowieckim

Autor: Bartosz Janczak
W 1941 r. na terenie Związku Sowieckiego w wyniku umów międzynarodowych powstała polska armia pod dowództwem gen. dyw. Władysława Andersa. Jednym z miejsc stacjonowania Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS był garnizon Tockoje.
Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej
Artykuł

Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej

Autor: Irena Siwińska
5 lutego 1947 r. zakończył działalność Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, a Bolesław Bierut objął urząd prezydenta RP. Dzień ten można uznać za datę symbolicznie zamykającą okres przejściowy w instalowaniu władz komunistycznych w naszym kraju. Nazajutrz bowiem – 6 lutego – powstał pierwszy rząd w powojennej Polsce powołany przez komunistów z zachowaniem pozorów legalności.