NA STRAŻY GRANIC

Straż Graniczna II Rzeczpospolitej na zachodnim odcinku granicy polsko-niemieckiej

W okresie II Rzeczypospolitej powiat wieluński był regionem przygranicznym, administracyjnie należał do województwa łódzkiego. W Wieluniu mieścił się sztab kierownictwa Inspektoratu Granicznego nr 13 oraz Urząd Celny. Inspektorat Graniczny „Wieluń” (od 1939 r.) Obwodu „Wieluń” był jedną z czterech (obok Wronek, Opalenicy, Leszna i Ostrowa) jednostek organizacyjnych formacji granicznych, wchodzących w skład Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego w Poznaniu. Sąsiednimi inspektoratami były – od północnego zachodu „Ostrów” nr 12 oraz od południowego zachodu – „Lubliniec” nr 14.

Straż Graniczna (1928–1939) była zawodową formacją o charakterze policyjno-wojskowym, a jej personel składał się z dawnych funkcjonariuszy Straży Celnej i nowo przyjętych do służby. W przeważającej liczbie byli to rezerwiści Wojska Polskiego. Kadra Straży Granicznej miała przeszłość wojskową, wielu spośród strażników dowodziło plutonami i kompaniami, m.in. podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919–1921) oraz w powstaniach: wielkopolskim (1918–1919) i śląskich (1919–1921).

Straż Graniczna strzegła nienaruszalności granicy II Rzeczpospolitej od strony północnej, zachodniej i południowej.

Historia ochrony zachodniego odcinka granicy polsko-niemieckiej stanowi główny temat wystawy, którą można było oglądać w Muzeum w Praszce od 11 października do 31 grudnia 2019 r. Jest to już druga wystawa zorganizowana przez IPN, popularyzująca wiedzę o tej elitarnej formacji.

Celem wystawy jest przedstawienie fragmentu historii Straży Granicznej na zachodnim odcinku granicy polsko-niemieckiej w okresie międzywojennym XX w. oraz ukazanie jej roli ze szczególnym uwzględnieniem wykonywanych przez nią zadań i czynności służbowych, odzwierciedlających ówczesną sytuację w II Rzeczpospolitej. Wystawa ma przypomnieć mieszkańcom byłego polsko-niemieckiego pogranicza (obecnie terenów województw: śląskiego, opolskiego i wielkopolskiego) o jednej z największych, elitarnych formacji mundurowych II RP, która stała się symbolem Polski niepodległej. Zaprezentowana historia Straży Granicznej może być również odbierana jako spłata długu pamięci wobec ludzi, których z pewnością trzeba wpisać w poczet niezwykłych bohaterów, zasłużonych dla Ojczyzny, a którzy ciągle w historiografii pozostają głęboko w cieniu.

Wystawa składa się z 15 plansz umieszczonych na systemie roll-up i podzielona jest na działy tematyczne w układzie chronologiczno-problemowym. Wystawa prezentuje szeroki wachlarz działań oraz dokonań jednej z najważniejszych służb mundurowych w II RP. Poświęcona jest ludziom, którzy wiernie służyli i przelewali krew za ochronę i utrzymanie granic niepodległej Polski. Zawiera najbardziej istotne, przełomowe dla dziejów tej formacji wydarzenia, związane m.in. z przemianami organizacyjnymi w administracji państwowej i wojskowej. Na wystawie zaprezentowano unikatowe, niepublikowane fotografie i mapy z lat 30-tych XX w. m.in. przejść granicznych Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego SG, rozmieszczenia komisariatów i placówek I i II linii, strukturę i kadrę kierowniczą Inspektoratu Granicznego (nr 13) „Wieluń”, sylwetki wybranych strażników granicznych i ich dokumenty, umundurowanie, uzbrojenie oraz różne formy codziennej służby w terenie: od patrolowania pogranicza, akcje przeciwprzemytnicze, do wykonywania zadań specjalnych dla ekspozytur wywiadowczych Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Ujęto również różne aspekty z życia prywatnego strażników i ich rodzin po zakończonej służbie. Ostatnie plansze przedstawiają wycinek historii w obiektywie tragicznych wydarzeń z 1 września 1939 r. Zaprezentowano tragiczne losy strażników, którzy polegli we wczesnych godzinach porannych w obronie zachodniego odcinka granicy II RP. Ci z nich, którzy przetrwali, trafili do niewoli niemieckiej i sowieckiej. Niektórzy już w kwietniu 1940 r. podzielili los tysięcy innych ofiar sowieckiej zbrodni katyńskiej.

Minister Obrony Narodowej

Komendant Śląskiego Oddziału Straży Granicznej w Raciborzu

Autorem wystawy jest dr Ksawery Jasiak z Oddziałowego Biura Badań Historycznych we Wrocławiu Delegatury w Opolu.