Proszę czekać,
trwa ładowanie strony...

Nadrobić stracony czas
Artykuł

Nadrobić stracony czas

Autor: Jarosław Neja
W latach 1980–1981 „Solidarność” szybko wykroczyła poza sprawy stricte pracownicze. Odkłamywano historię najnowszą i popularyzowano literaturę, która nie mogła zaistnieć w oficjalnym obiegu. Miały w tym udział Wszechnica Górnośląska i prasa związkowa Regionu Śląsko-Dąbrowskiego.
Najważniejszy spektakl teatralny w polskiej historii. „Dziady” w inscenizacji Kazimierza Dejmka
Artykuł

Najważniejszy spektakl teatralny w polskiej historii. „Dziady” w inscenizacji Kazimierza Dejmka

Autor: Irena Siwińska
„Dziady” pozostają jednym z najbardziej rozpoznawalnych utworów Adama Mickiewicza i należą do fundamentów polskiej kultury. Najdonioślejszą rolę na dziejowej scenie ta sztuka odegrała jednak na przełomie lat 1967-1968, gdy ich wystawienie, a następnie zdjęcie z afisza stało się katalizatorem konfliktu między społeczeństwem a władzą.
Naukowiec w służbie konspiracji
Artykuł

Naukowiec w służbie konspiracji

Autor: Joanna Żelazko
Mimo podpisania 8 maja 1945 r. europejskich porozumień kończących II wojnę światową, w Polsce kontynuowana była walka o kształt polityczny kraju. Prowadzący ją żołnierze byli często tymi samymi ludźmi, którzy walczyli z okupantami w szeregach Polskiego Państwa Podziemnego.
Niedoszły „polski miesiąc”. Luty 1968 r.
Artykuł

Niedoszły „polski miesiąc”. Luty 1968 r.

Autor: Konrad Rokicki
Tytuł jest nieco prowokacyjny. Wśród konfliktów społeczeństwa z władzami w PRL wymieniamy oczywiście - i słusznie - Marzec '68. To specyficzny i wielowątkowy konflikt, o którym uzasadnione jest mówienie szerzej jako o „wydarzeniach marcowych”. Jednak tylko zbieg okoliczności sprawił, że to nie Zebranie Nadzwyczajne Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich (rozpoczęte jeszcze w lutym 1968 r.) stało się początkiem wielkiego protestu społecznego.
Nielegalne muzykowanie w okupowanym Krakowie
Artykuł

Nielegalne muzykowanie w okupowanym Krakowie

Autor: Anna Czocher
Muzyka, w porównaniu z innymi dziedzinami życia kulturalnego, miała podczas okupacji uprzywilejowaną pozycję. Władze zezwoliły na stosunkowo szeroki zakres jawnej działalności muzycznej.
O prozie politycznej Zygmunta Nowakowskiego
Artykuł

O prozie politycznej Zygmunta Nowakowskiego

Autor: Paweł Chojnacki
Niestrudzony obrońca wolności słowa. W godzinie próby to on jako pierwszy ostrzegał o niebezpieczeństwach nazizmu. Potem bije na alarm w obliczu układu Sikorski–Majski, odkrycia katyńskich mogił, odstąpienia zachodnich sojuszników.
O recepcji <i>Innego Świata</i> Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, czyli o tym, że nie należy mylić utworu literackiego ze źródłem historycznym
Artykuł

O recepcji Innego Świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, czyli o tym, że nie należy mylić utworu literackiego ze źródłem historycznym

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Inny Świat to zapewne najbardziej znana książka polskiego autora opisująca rzeczywistość sowieckich łagrów. Opublikowana po raz pierwszy w roku 1951 (w języku angielskim), przez dziesięciolecia traktowana była jako dokumentalny zapis przeżyć jej twórcy – sui generis źródło historyczne. Czy słusznie?
Ocalona z zagłady. Żywot heroiczny Zofii Kossak (1889–1968)
Biogram / Biografia

Ocalona z zagłady. Żywot heroiczny Zofii Kossak (1889–1968)

Autor: Marek Klecel
Przeżyła pogromy ziemian oraz niszczenie polskich siedzib i grabienie posiadłości na Wołyniu w początkach rewolucji bolszewickiej. Jako świadek krwawych wydarzeń na Kresach uznała, że musi o nich opowiedzieć, i podjęła pisarskie powołanie.
Od Pieśni Legionów do hymnu Rzeczpospolitej. Historia Mazurka Dąbrowskiego
Artykuł

Od Pieśni Legionów do hymnu Rzeczpospolitej. Historia Mazurka Dąbrowskiego

Autor: Marta Sankiewicz
Hymn Polski w obecnym brzmieniu został ustanowiony 26 lutego 1927 roku w okólniku wydanym przez ówczesnego Ministra Spraw Wewnętrznych Sławoja Składkowskiego. Jednak już wówczas jego pozycja jako narodowej świętości miała głębokie korzenie.
Odbicie łączniczki
Artykuł

Odbicie łączniczki

Autor: Magdalena Mołczanowska
Historia Franciszki Ramotowskiej „Iskry” to gotowy scenariusz na film. Od 1941 r. działała w ZWZ – AK, gdzie pełniła funkcje łączniczki i sanitariuszki. Los, który dzieliła z towarzyszami broni, obfitował w nieoczekiwane zmiany i brawurowe akcje. Z nich na szczególną uwagę zasługuje odbicie jej z rąk UB.
Odcienie zdrady. Początki literatury okresu PRL
Artykuł

Odcienie zdrady. Początki literatury okresu PRL

Autor: Marek Klecel
Polski socrealizm miał być wierną kopią programu sowieckiego. Jednakże początków tak zaprogramowanej kultury i literatury należy szukać wcześniej, nie dopiero po wojnie, lecz na jej początku w latach 1939–1941, na okupowanych po 17 września przez Związek Sowiecki terenach polskich Kresów Wschodnich, głównie we Lwowie.
Odrzucić balast PRL. Zbigniew Siemaszko (1923-2021)
Wywiad

Odrzucić balast PRL. Zbigniew Siemaszko (1923-2021)

Autor: Paweł Chojnacki
Poznaliśmy się na początku 2005 roku podczas któregoś z otwartych seminariów doktoranckich w UCL-SSEES. Zaglądał na nie regularnie wraz z żoną, gdy temat ich zainteresował, by zawsze zabrać głos w dyskusji.
Odsłonięcie pomnika Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Artykuł

Odsłonięcie pomnika Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Autor: Marzena Bonikowska
Uroczystość odsłonięcia w Warszawie pomnika kardynała Stefana Wyszyńskiego odbyła się 27 maja 1987 roku, w wigilię 6. rocznicy śmierci Prymasa.
Odwilż pod kontrolą
Artykuł

Odwilż pod kontrolą

Autor: Filip Musiał
5 marca 1953 r. zmarł Józef Stalin. Śmierć sowieckiego dyktatora zapoczątkowała obejmujący cały blok sowiecki proces nazywany „odwilżą”. W jego efekcie doszło do korekty metod sprawowania władzy przy zachowaniu najistotniejszych cech systemu totalitarnego.
Ofiary <i>Sonderaktion Krakau</i>
Artykuł

Ofiary Sonderaktion Krakau

Autor: Anna Czocher
Aktion gegen Universitäts-Professoren, powszechnie znana pod nazwą Sonderaktion Krakau, zapisała się w historii Krakowa i dziejów powszechnych jako bezprecedensowy atak na naukę polską.
Okrągły Stół oczami Czesława Miłosza
Artykuł

Okrągły Stół oczami Czesława Miłosza

Autor: Grzegorz Majchrzak
Wydarzenia w PRL były bacznie obserwowane za granicą, szczególnie przez polską emigrację. Nie inaczej było również pod koniec lat osiemdziesiątych. Jednym z budzących zainteresowanie zdarzeń roku 1988 były planowane rozmowy części opozycji, tej uznanej przez rządzących za konstruktywną, z władzami PRL w postaci Okrągłego Stołu.
Osiągnięcia i niepowodzenia II Rzeczypospolitej
Artykuł

Osiągnięcia i niepowodzenia II Rzeczypospolitej

Autor: Marek Gałęzowski
Odbudowa państwa polskiego po przeszło wieku niewoli była procesem długotrwałym i żmudnym. II Rzeczpospolita powstawała na obszarach w znacznej części zniszczonych, w warunkach wojny trwającej dłużej niż w innych państwach europejskich.
Ostatni spór o Herberta
Artykuł

Ostatni spór o Herberta

Autor: Marek Klecel
Zbigniew Herbert, urodzony we Lwowie w 1924 r., niemal rówieśnik „wojennego pokolenia” poetów, Baczyńskiego, Gajcego, Trzebińskiego. Po wojnie wybrał milczenie i emigrację wewnętrzną. Przebywając na Zachodzie popadł w konflikt ideowy z Czesławem Miłoszem.
Ostatnia komedia II RP. ,,Sportowiec mimo woli”
Artykuł

Ostatnia komedia II RP. ,,Sportowiec mimo woli”

Autor: Aneta Nisiobęcka
31 maja 1940 r. pod okupacją niemiecką miał swoją premierę ostatni film komediowy zrealizowany przez kinematografię II Rzeczypospolitej pt. „Sportowiec mimo woli”.
Pamięć i Ojczyzna w poezji Zbigniewa Herberta
Artykuł

Pamięć i Ojczyzna w poezji Zbigniewa Herberta

Autor: Piotr Klimczak
Wspomnienie jest sytuacją liryczną bardzo wielu utworów Księcia Poetów, a sama pamięć przewija się w nich jako jeden z najczęstszych motywów. Treścią tej pamięci stały się nierzadko sprawy ojczyste, niekiedy wprost – Ojczyzna.
Pianista – walka o przeżycie
Biogram / Biografia

Pianista – walka o przeżycie

Autor: Magdalena Bałdyga
Na pytanie swojego syna Andrzeja „Co cię w tych gruzach Warszawy trzymało przy życiu?”, Władysław Szpilman odpowiedział – „Muzyka. Tylko muzyka”.
Pies nie świnia
Artykuł

Pies nie świnia

Autor: Katarzyna Adamów
Pies idealnie się nadawał do tworzenia pozytywnego obrazu Milicji Obywatelskiej w społeczeństwie, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Organizowano więc pokazy sprawności psów, w TVP prezentowano Zakład Tresury Psów Służbowych w Sułkowicach, urządzano pogadanki w szkołach oraz wycieczki do Sułkowic.
Piosenki i pieśni  Żołnierzy Wyklętych. Historia wydobywania z niepamięci
Artykuł

Piosenki i pieśni Żołnierzy Wyklętych. Historia wydobywania z niepamięci

Autor: Kazimierz Krajewski
Ćwierć wieku temu tym, co śpiewali żołnierze polskiego podziemia antykomunistycznego, interesowała się garstka historyków i pasjonatów. Dziś pieśni i piosenki ostatnich leśnych robią furorę w Internecie.
Piosenki zakazane, bo prawdziwe
Artykuł

Piosenki zakazane, bo prawdziwe

Autor: Katarzyna Adamów
I Ogólnopolski Przegląd Piosenki Prawdziwej “Zakazane piosenki” rozpoczął się 20 sierpnia 1981 r. Przez trzy kolejne dni prezentowano programy artystyczne w pięciogodzinnych blokach na scenie w hali widowiskowo-sportowej Olivia w Gdańsku. Imprezę podzielono na dwie części: konkursową i artystyczną.
Pisarz dwóch wojen. Stanisław Rembek (1901–1985)
Biogram / Biografia

Pisarz dwóch wojen. Stanisław Rembek (1901–1985)

Autor: Marek Klecel
Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r., był świadkiem II wojny światowej, dożył stanu wojennego w PRL. Własne przeżycia, zwłaszcza z lat 1919–1920, sprawiły, że to właśnie wojna stała się głównym tematem jego twórczości prozatorskiej.
Pod parasolem Kościoła
Artykuł

Pod parasolem Kościoła

Autor: Bogusław Tracz
W nocy z 12 na 13 grudnia roku 1981 na rogatkach polskich miast stanęły czołgi, a na ulicach pojawiły się patrole złożone z funkcjonariuszy milicji i żołnierzy. Jeszcze przed północą rozpoczęły się aresztowania.
Podróż Wańkowicza po Prusach Wschodnich. <i>Na tropach Smętka</i> w świetle dokumentów niemieckich
Artykuł

Podróż Wańkowicza po Prusach Wschodnich. Na tropach Smętka w świetle dokumentów niemieckich

Autor: Gracjan Giżejewski
W dyspozycji Jacka Wilczura, członka Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, znalazły się akta nazistowskiej organizacji Związek Niemieckiego Wschodu dotyczące czterotygodniowej podróży latem 1935 r. Melchiora Wańkowicza po ówczesnych Prusach Wschodnich, której pokłosiem stała się książka „Na tropach Smętka”.
Podziemne pismo inne niż wszystkie
Artykuł

Podziemne pismo inne niż wszystkie

Autor: Jan Olaszek
W listopadzie 1984 r. zaczęło ukazywać się wyjątkowe pismo podziemne. „Przegląd Wiadomości Agencyjnych” spośród kilku tysięcy wydawanych w PRL poza cenzurą wyróżniał się nieszablonowymi treściami i świetną jakością druku.
Poeta tragiczny. Jan Lechoń (1899–1956)
Artykuł

Poeta tragiczny. Jan Lechoń (1899–1956)

Autor: Marek Klecel
Piekielnie zdolny młodzieniec, natchniony skamandryta, wreszcie emigrant nieprzejednany wobec komunistów. Bogata twórczość Lechonia to klucz do poznania zarówno życia poety, jak i całego pokolenia Polaków budujących II RP, a później doświadczonych przez wojnę i wygnanie.
Poetka w łagrach. Beata Obertyńska (1898–1980)
Artykuł

Poetka w łagrach. Beata Obertyńska (1898–1980)

Autor: Marek Klecel
Zaczęła pisać wiersze, gdy Polska powstawała do nowego życia, wyłaniała się z bitew i krwi wielu Polaków poległych podczas I wojny światowej oraz wojny obronnej 1920 r. Szczęśliwe lata spędzone w Niepodległej zostały gwałtownie przerwane przez wybuch II wojny światowej, najazd sowiecki na wschodnie tereny Rzeczypospolitej, aresztowanie we Lwowie i deportację do łagrów Workuty.
Poetka wielu epok. Kazimiera Iłłakowiczówna (1889–1983)
Biogram / Biografia

Poetka wielu epok. Kazimiera Iłłakowiczówna (1889–1983)

Autor: Marek Klecel
Wnuczka wileńskiego filomaty Tomasza Zana, przyjaciela Adama Mickiewicza i syberyjskiego zesłańca, często zamieniała poetyckie powołanie na służbę publiczną. Po powrocie z Rosji do Polski w 1918 r. podjęła pracę urzędnika w MSZ. Od 1926 r. była osobistym sekretarzem marsz. Józefa Piłsudskiego.
Poezja w czasach zagłady. Historia i pamięć o wojennym pokoleniu poetów
Artykuł

Poezja w czasach zagłady. Historia i pamięć o wojennym pokoleniu poetów

Autor: Marek Klecel
Wyróżniali się w niebezpiecznych warunkach wojny twórczością literacką, aktywnością konspiracyjną, środowiskową działalnością kulturalną, ale ginęli tak samo jak wszyscy Polacy zagrożeni eksterminacją, obozami śmierci, nieludzką pracą niewolniczą.
Politechnika Lwowska. Kuźnia kadr II Rzeczypospolitej
Artykuł

Politechnika Lwowska. Kuźnia kadr II Rzeczypospolitej

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Co łączy premierów Jędrzeja Moraczewskiego, Władysława Sikorskiego i Kazimierza Bartla oraz ministra spraw wojskowych Kazimierza Sosnkowskiego? Wszyscy ci wybitni politycy II RP byli wychowankami Politechniki Lwowskiej.
Polska w latach II wojny światowej oczami Astrid Lindgren
Artykuł

Polska w latach II wojny światowej oczami Astrid Lindgren

Autor: Diana Maksimiuk
Biedna Polska! Polacy twierdzą, że jeśli Niemcom uda się wziąć Warszawę, to oznacza, że ostatni polski żołnierz zginął – zanotowała we wrześniu 1939 r. słynna Szwedka. Ci którym krewnych zamęczono w niemieckich obozach koncentracyjnych, nie zapomną niczego tylko dlatego, że jest pokój – zauważała w dalszej fazie niszczącej wojny.
Polski Biały Krzyż
Artykuł

Polski Biały Krzyż

Autor: Aleksandra Rybińska-Bielecka
Polski Biały Krzyż jest stowarzyszeniem zapomnianym. Większość osób zapytanych o organizację społeczną, która w II RP zajmowała się udzielaniem pomocy humanitarnej w czasie klęsk i wojen, wskazuje na Polski Czerwony Krzyż…
Polski rock lat 80. i teoria tzw. wentyla bezpieczeństwa
Artykuł

Polski rock lat 80. i teoria tzw. wentyla bezpieczeństwa

Autor: Robert Spałek
Wedle prezentowanej często w mediach teorii „wentyla bezpieczeństwa” przyzwolenie komunistów na masową popularyzację rocka miało na celu przekierowanie uwagi i zaangażowania młodzieży z polityki na rozrywkę, łącznie z inspirowaniem jej uczestnictwa w subkulturowym buncie (np. festiwal w Jarocinie).
Polskie drogi… z niemieckiego obozu. Ucieczka Augusta Kowalczyka
Artykuł

Polskie drogi… z niemieckiego obozu. Ucieczka Augusta Kowalczyka

Autor: Ewa Wójcicka
10 czerwca 1942 r. doszło do buntu oraz ucieczki więźniów karnej kompanii z nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz II-Birkenau. Wśród uciekinierów był 21-letni August Kowalczyk.

Polskie Państwo Podziemne a zagrożenia egzystencjalne czasu II wojny światowej (instytucje kultury, uniwersytety, „prace przyszłościowe”)

Polskim zabytkom poświęcił życie. Stanisław Lorentz
Biogram / Biografia

Polskim zabytkom poświęcił życie. Stanisław Lorentz

Autor: Irena Siwińska
Urodzony 28 kwietnia 1899 r., historyk sztuki, konserwator i muzeolog. Był długoletnim (1935–1982, z przerwą w czasie wojny) dyrektorem Muzeum Narodowego w Warszawie, a także jednym z najgorętszych orędowników i realizatorów odbudowy Zamku Królewskiego. W czasie II wojny światowej dzięki Lorentzowi udało się Polakom uratować wiele bezcennych dzieł sztuki.
Polsko, umiej być wdzięczna! Święty Jan Paweł II o Ojczyźnie
Artykuł

Polsko, umiej być wdzięczna! Święty Jan Paweł II o Ojczyźnie

Autor: Milena Kindziuk
Kiedy Jan Paweł II 19 sierpnia 2002 r. opuszczał swój kraj, powiedział: Ojczyzno moja kochana, Polsko, […] Bóg Cię wywyższa i wyszczególnia, ale umiej być wdzięczna! Raz jeszcze potwierdził, jak ważny jest dla niego patriotyzm.
Portret niemieckich grabieżców
Artykuł

Portret niemieckich grabieżców

Autor: Agnieszka Łuczak
We wszystkich krajach europejskich okupowanych przez III Rzeszę w świadomości zbiorowej mieszkańców bardzo szybko zaistniała postać Niemca-rabusia. Zdaniem prof. Tomasza Szaroty postać ta urosła wręcz do rangi symbolu.
Postawy społeczeństwa polskiego wobec okupantów. Kultura polska w konspiracji
Artykuł

Postawy społeczeństwa polskiego wobec okupantów. Kultura polska w konspiracji

Autor: Marek Gałęzowski
Opór społeczeństwa polskiego w czasie okupacji niemieckiej wyrażał się nie tylko w walce bieżącej i przygotowaniach do powstania zbrojnego w szeregach Armii Krajowej.
Powojenna Polska oczami obieżyświata. O <i>Between Fear and Hope</i> Szmuela Lejba Sznajdermana
Artykuł

Powojenna Polska oczami obieżyświata. O Between Fear and Hope Szmuela Lejba Sznajdermana

Autor: Mateusz Lisak
Szkielety budynków, spalone ściany oraz nieliczne, pojedyncze światełka pojawiające się nocą wśród zgliszczy. Pomimo upłynięcia ponad roku od zakończenia wojny, w oczach Sznajdermana miasto dalej przypominało pole bitwy.
Poznać smak Czynu. Antoni Libera
Artykuł

Poznać smak Czynu. Antoni Libera

Autor: Justyna Błażejowska
Jako młody i zdolny krytyk literacki powinien „bujać w obłokach ezoterycznej poezji”. Mimo to chciał poznać smak Czynu. Zawodowo zajmował się twórczością Samuela Becketta, więc niezwykle dotkliwie odczuwał szykanę w postaci trwającego latami braku możliwości opuszczania granic PRL.
Półtora wieku Muzeum Polskiego w Rapperswilu – „Magna Res Libertas”
Artykuł

Półtora wieku Muzeum Polskiego w Rapperswilu – „Magna Res Libertas”

Autor: Małgorzata Ptasińska
W dziejach Polski, w dążeniu Polaków do odzyskania niepodległości zarówno w XIX, jak i XX wieku szczególną rolę odegrało Muzeum Polskie w Rapperswilu nad Jeziorem Zuryskim, które zostało otwarte dla publiczności 23 października 1870 roku.
Profesor Roman Ingarden w aktach SB
Artykuł

Profesor Roman Ingarden w aktach SB

Autor: Monika Komaniecka-Łyp
Profesor Roman Ingarden, wybitny polski filozof, znany w kraju i za granicą. Był inwigilowany przez aparat bezpieczeństwa w Krakowie w pierwszej połowie lat 50. oraz na początku lat 60. w związku z akcjami wymierzonymi w środowisko naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Puszka Pandory czyli Stefania Zahorska
Biogram / Biografia

Puszka Pandory czyli Stefania Zahorska

Autor: Paweł Chojnacki
Kraków 1889 – 1961 Londyn. Intelektualistka potężnego formatu (kształcona w Budapeszcie, Krakowie, Berlinie). Osoba wielu talentów i pasji: tłumaczka przysięgła z języka węgierskiego, krytyczka sztuki (prekursorska w dziedzinie refleksji nad filmem i psychoanalizą), historyczka mody. Wnikliwa sędzia obu totalitaryzmów – reportażystka z darem wiwisekcji.
Radio Wolna Europa. Głos wolności, głos nadziei
Artykuł

Radio Wolna Europa. Głos wolności, głos nadziei

Autor: Rafał Opulski
30 czerwca 1994 r. Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa nadała ostatnią audycję. Przez ponad 40 lat była naszym głosem wolności.
Ratowanie dóbr kultury w czasie II wojny światowej. Ludzie, taktyka, metody
Artykuł

Ratowanie dóbr kultury w czasie II wojny światowej. Ludzie, taktyka, metody

Autor: Maria Romanowska-Zadrożna
Pokolenie, do którego należeli Stanisław Lorentz, Jan Zachwatowicz, Karol Estreicher, Michał Walicki, Bohdan Urbanowicz, Józef Dutkiewicz, Jerzy Szablowski, Bogdan Treter i wielu innych, wiedziało, że naród i pomniki jego kultury to jedno.
Ratowanie zbiorów bibliotecznych w powojennej Polsce
Artykuł

Ratowanie zbiorów bibliotecznych w powojennej Polsce

Autor: Ryszard Nowicki
W wyniku II wojny światowej biblioteki w Polsce doznały olbrzymich strat. Wraz z ustaniem działań wojennych przystąpiono do ratowania księgozbiorów. Dzięki temu udało się ocalić ponad 10 mln tomów.
Romans kina i swastyki
Artykuł

Romans kina i swastyki

Autor: Katarzyna Adamów
Berta Helene Amalie Riefenstahl, zwana zdrobniale „Leni”, to jedna z najbardziej kontrowersyjnych artystek XX w. Była genialnym filmowcem i fotografem, ale zastrzeżenia wzbudzała i do dziś wzbudza tematyka filmów, które przyniosły jej rozgłos.
Romantyzm
Artykuł

Romantyzm

Autor: Włodzimierz Suleja
Polacy nie byli w stanie zniwelować przewagi wrogiego oręża. Potrafili natomiast posługiwać się wyjątkowo skutecznie inną, w odmiennej sferze funkcjonującą bronią. Dostarczał jej romantyzm.
Rozgłośnia Harcerska – medialny fenomen PRL
Artykuł

Rozgłośnia Harcerska – medialny fenomen PRL

Autor: Robert Spałek
Niewątpliwym fenomenem medialnym PRL była Rozgłośnia Harcerska, prawdopodobnie jedyna oficjalna stacja radiowa w bloku sowieckim funkcjonująca poza strukturami państwowymi i emitująca legalne audycje.
Sándor Márai (1900-1989) – świadek wieku totalitaryzmów
Artykuł

Sándor Márai (1900-1989) – świadek wieku totalitaryzmów

Autor: Maciej Mazurkiewicz
Skazanie Sándora Máraia przez komunistów na wieloletnią banicję sprawiło, że dopiero stosunkowo niedawno zaistniała możliwość zapoznania szerszego grona czytelników z twórczością pisarską, poetycką i publicystyczną tego wybitnego węgierskiego autora.
Sergiusz Piasecki – antykomunista
Artykuł

Sergiusz Piasecki – antykomunista

Autor: Grzegorz Łukomski
Barwność życiorysu Piaseckiego wystarczyłaby do obdzielenia kilku biografii. Walka z bolszewikami i praca wywiadowcza dla Polski, przemyt i pospolity bandytyzm, które zaprowadziły go do celi więzienia na Świętym Krzyżu – wreszcie niespodziewana, błyskotliwa kariera literacka, która przyniosła mu wolność. Wątki te nierzadko przysłaniają właściwą kwestię jego dorobku.
Sergiusz Piasecki. Żołnierz i pisarz-antykomunista
Biogram / Biografia

Sergiusz Piasecki. Żołnierz i pisarz-antykomunista

Autor: Marek Jończyk
Wśród sław polskiej literatury połowy XX wieku, jednym tchem wymieniamy nazwiska Gombrowicza, Iwaszkiewicza, Dąbrowskiej, Nałkowskiej czy Miłosza. Próżno, zwłaszcza w czasach PRL-u, szukać wśród nich człowieka, który swoim życiorysem mógłby obdarzyć co najmniej kilka osób.
Silva rerum czyli Mieczysław Grydzewski
Biogram / Biografia

Silva rerum czyli Mieczysław Grydzewski

Autor: Paweł Chojnacki
Warszawa 1894 – 1970 Londyn. Redaktor „Wiadomości”, a wcześniej: „Pro Arte et Studio”, „Wiadomości Literackich” (Warszawa) oraz „Wiadomości Polskich Politycznych i Literackich” (Paryż – Londyn), jak i legendarnego „Skamandra”. Rówieśnik, przyjaciel i orędownik jego poetów, zwany „szóstym Skamandrytą”.
Siła bezsilnych. Václav Havel (1936–2011)
Artykuł

Siła bezsilnych. Václav Havel (1936–2011)

Autor: Andrzej Grajewski
Jego zdjęcie z listopada 1989 r., gdy uśmiechnięty przemawia z balkonu wydawnictwa Melantrich do tłumów na pl. św. Wacława, weszło do światowej ikonografii jako jeden z symboli upadku komunizmu w Europie Środkowej.
Skirmuntowie. Saga kresowa
Artykuł

Skirmuntowie. Saga kresowa

Autor: Agnieszka Łuczak
W ziemiańskim rodzie Skirmuntów znajdziemy m.in. pioniera przemysłu, zdolnego kompozytora i wysoko postawionego dyplomatę.
Służyć piórem. Juliusz Kaden-Bandrowski (1885–1944)
Artykuł

Służyć piórem. Juliusz Kaden-Bandrowski (1885–1944)

Autor: Marek Klecel
Był już uznanym pisarzem, gdy po wybuchu Wielkiej Wojny w 1914 r. wstąpił do Legionów Polskich w Krakowie. Nie przerwał jednak pracy pisarskiej i w czasie tego wojennego, dziejowego przełomu postanowił oddać swe pióro służbie walki zbrojnej, poświęcić je dla szans odzyskania przez Polskę niepodległości.
Soborowe publikacje ex-benedyktyna
Artykuł

Soborowe publikacje ex-benedyktyna

Autor: Łucja Marek
W czasie Soboru Watykańskiego II wydawnictwo „Czytelnik” opublikowało cykl książek Jana Wnuka poświęcony udziałowi i postawie polskich biskupów na kolejnych sesjach Soboru. Publikacje te wpisywały się w politykę osłabiania autorytetu hierarchów Kościoła i konfliktowania ich ze społeczeństwem.
Socrealizm w Polsce
Artykuł

Socrealizm w Polsce

Autor: Piotr Majewski
Realizm socjalistyczny jest pochodną doktryny artystycznej i estetycznej, a przede wszystkim sposobu uprawiania polityki kulturalnej, jakie praktykowano w ZSRS od początku lat 30. XX w.
Spod polskich strzech aż po brytyjską gazetę – początki polskiej prasy dla kobiet wiejskich w czasie wojny i pokoju w I połowie XX wieku.
Artykuł

Spod polskich strzech aż po brytyjską gazetę – początki polskiej prasy dla kobiet wiejskich w czasie wojny i pokoju w I połowie XX wieku.

Autor: Agnieszka Klarman
Rozkwit prasy przeznaczonej dla kobiet na wsi szedł w parze z prężnym rozwojem ruchu ludowego na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku. Pisma spełniały ważną rolę w czasie zaborów, wolnej Polski, a także podczas zmagań wojennych, były przedrukowywane nawet u brytyjskich wydawców.
Społeczeństwo „małej stabilizacji”
Artykuł

Społeczeństwo „małej stabilizacji”

Autor: Adam Dziurok
Społeczeństwo, doświadczone terrorem okresu stalinowskiego, doceniało powiew swobody. Na fali październikowej „odwilży” zezwolono na przyjazdy ludności polskiej ze Związku Sowieckiego oraz kontrolowaną emigrację do Niemiec.
Stanisław Appenzeller. Dwa życiorysy
Biogram / Biografia

Stanisław Appenzeller. Dwa życiorysy

Autor: Dariusz Dąbrowski
Osoba z takim pochodzeniem, profesją i życiorysem musiała być postacią barwną. Znany w literaturze bardziej jako Stan Appenzeller, malarz z korzeniami szwajcarsko-polskimi był, jak się okazuje, człowiekiem o dwóch obliczach. Obu zasługujących na uznanie i pamięć.
Stanisław Grzesiuk. Boso, ale w ostrogach
Artykuł

Stanisław Grzesiuk. Boso, ale w ostrogach

Autor: Ewa Wójcicka
6 maja 1918 r. w Małkowie urodził się Stanisław Grzesiuk – bard Czerniakowa, autor książek pt. „Pięć lat kacetu”, „Boso, ale w ostrogach”, „Na marginesie życia”, oraz tekstów piosenek, m.in: „Nie masz cwaniaka nad warszawiaka”, „Ballada o Felku Zdankiewiczu”, pieśniarz.
Staszek i „Prosto z Mostu”
Artykuł

Staszek i „Prosto z Mostu”

Autor: Maciej Zakrzewski
Zamordowany przez Niemców 12 czerwca 1941 roku w Palmirach Stanisław Piasecki był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego życia intelektualnego czasu II RP. Tej postaci – usuwanej przez lata w niepamięć – wypada przywrócić należne miejsce w szeregu twórców polskiej kultury XX wieku.
Strajk o „chopinowski” fortepian
Artykuł

Strajk o „chopinowski” fortepian

Autor: Kamil Dworaczek
W latach solidarnościowej rewolucji 1980-1981 w Polsce powstał szeroki ruch społeczny domagający się istotnych zmian w kraju. Tworzyli go robotnicy, pracownicy umysłowi, rolnicy, studenci…
Studium fenomenu adiutanta. „O legendzie Wieniawy”
Artykuł

Studium fenomenu adiutanta. „O legendzie Wieniawy”

Autor: Paweł Chojnacki
W ogłoszonej niedawno książce „Piłsudski…” Krzysztof Kloc rozpatruje na ponad czterystu pięćdziesięciu stronach „Studium fenomenu Komendanta”. My – na kilku – zmierzmy się z żywym i sensacyjnym wdziękiem jego przybocznego.
Symbol narodowej wolności
Artykuł

Symbol narodowej wolności

Autor: Robert Buliński
W zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej przechowywana jest cenna pamiątka z czasu I wojny światowej: biało-czerwona kokarda, która była noszona 3 maja 1916 r. podczas wielkiej demonstracji narodowej w Warszawie.
Sztuka i architektura Niepodległej
Artykuł

Sztuka i architektura Niepodległej

Autor: Maria Chodyko
Kiedy Polska odzyskiwała niepodległość, historia sztuki formowała się jako dyscyplina akademicka oparta na heglowskiej tezie o manifestowaniu się w historii „ducha dziejów”, który przejawiając się w dojrzałej postaci jako „duch narodowy”, przybiera formy charakterystyczne dla danej społeczności.
Sztuka teatru jako nauczycielka historii
Artykuł

Sztuka teatru jako nauczycielka historii

Autor: Tomasz A. Żak
O ile modlitwa (załóżmy, że to siostra teologii) jest jednym z koniecznych warunków na drodze do zbawienia, o tyle sztuka (załóżmy, że to siostra historii) jest najlepszym nauczycielem naszej tożsamości.
Sztuka zdegenerowana
Artykuł

Sztuka zdegenerowana

Autor: Tomasz Stempowski
19 lipca 1937 r. w Monachium otwarto wystawę „Sztuka zdegenerowana” (Entartete Kunst). Znalazły się na niej dzieła wielu wybitnych twórców awangardowych, m.in.: Kandinskiego, Klee, Noldego, Chagalla, Grosza, Kirchnera, Ernsta, Dixa, Beckmanna, a także polskiego malarza Jankiela Adlera.
Szwajcar, czyli szpion
Biogram / Biografia

Szwajcar, czyli szpion

Autor: Filip Gańczak
Był czwartek, 26 czerwca 1941 roku – piąty dzień wojny III Rzeszy ze Związkiem Radzieckim. Oddziały Wehrmachtu posuwały się szybko na wschód, ale sowiecka bezpieka nadal pracowała. W mieszkaniu Eugeniusza Bodo przy ulicy Kogonowskiej we Lwowie zjawiło się tego dnia dwóch enkawudzistów.
Śmierć Henryka Giedroycia. Koniec Księstwa Giedroyciów w Maisons-Laffitte
Wspomnienie

Śmierć Henryka Giedroycia. Koniec Księstwa Giedroyciów w Maisons-Laffitte

Autor: Małgorzata Ptasińska
Był najmłodszym bratem Jerzego Giedroycia, twórcy paryskiej „Kultury”. Urodził się 12 stycznia 1922 roku w wolnej Polsce. W niespełna cztery lata po przeniesieniu rodziny Giedroyciów z Mińska Litewskiego do Warszawy.
Śmierć poetki. Krystyna Krahelska (1914–1944)
Artykuł

Śmierć poetki. Krystyna Krahelska (1914–1944)

Autor: Marek Klecel
Zginęła w pierwszej dobie Powstania Warszawskiego. Za nią poszli wkrótce inni młodzi poeci. Kilka lub kilkanaście dni później zmarli Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Zdzisław Stroiński, a po nich, już we wrześniu, Józef Szczepański, autor proroczego wiersza Czerwona zaraza.
Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju w 1948 r.
Artykuł

Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju w 1948 r.

Autor: Krzysztof Pawluczuk
25 sierpnia 1948 r. we Wrocławiu zainaugurowano Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju. Uczestniczyło w nim około czterystu przedstawicieli świata nauki, kultury i środków masowego przekazu, pochodzących z kilkudziesięciu państw. Samo wydarzenie zostało całkowicie wykreowane i przeprowadzone według politycznych instrukcji ZSRS.
Święto Niepodległości za drutami
Artykuł

Święto Niepodległości za drutami

Autor: Sławomir Kalbarczyk
O Święcie Niepodległości Polacy pamiętali także w skrajnie ciężkich warunkach niewoli jenieckiej w Związku Sowieckim. W 1939 roku 11 Listopada obchodzono m.in. w obozie w Starobielsku.
Święty Brat Albert. Powstaniec, artysta, zakonnik, opiekun ubogich
Artykuł

Święty Brat Albert. Powstaniec, artysta, zakonnik, opiekun ubogich

Autor: Siostra Krzysztofa Babraj
Adam Hilary Bernard Chmielowski herbu Jastrzębiec, pierworodny syn Wojciecha i Józefy z Borzysławskich, przyszedł na świat w Igołomi k. Krakowa 20 sierpnia 1845 r.
Tajna Rada Teatralna
Artykuł

Tajna Rada Teatralna

Autor: Aneta Nisiobęcka
We wrześniu 1939 r. prezydent Warszawy w rozmowie z Bohdanem Korzeniewskim wyjaśnił, że w okolicznościach wojny nie będzie możliwości legalnego uruchomienia szkoły teatralnej. Dyskusje Edmunda Wiercińskiego i Bohdana Korzeniewskiego w sprawie otwarcia tajnych kompletów teatralnych stały się zalążkiem idei powołania Tajnej Rady Teatralnej.
Tajne nauczanie w KL Ravensbrück
Artykuł

Tajne nauczanie w KL Ravensbrück

Autor: Soraya Kuklińska
W roku 1940 w obozie koncentracyjnym Ravensbrück rozpoczęto tajne nauczanie. Młode więźniarki wykorzystywały każdą wolną od pracy chwilę. Uczyły się między pracą a posiłkiem – kosztem wypoczynku – a nawet podczas stania na apelach.
Tajny UJ. Majowy początek roku akademickiego
Artykuł

Tajny UJ. Majowy początek roku akademickiego

Autor: Anna Czocher
Pierwszy kurs tajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego – złożony z wykładowcy i sześciu studentów zespół polonistyczno-slawistyczny – rozpoczął zajęcia w maju roku 1942.
Tak warto żyć. Barbara Otwinowska (1924–2018)
Wspomnienie

Tak warto żyć. Barbara Otwinowska (1924–2018)

Autor: Wojciech Kujawa
Na cmentarzu w Umiastowie k. Ożarowa Mazowieckiego w styczniu 2018 r. pożegnaliśmy prof. Barbarę Otwinowską – łączniczkę i sanitariuszkę AK, więzioną w okresie stalinowskim. Była wybitnym naukowcem, badaczką literatury.
Talent dla Polski. Rodzina Lutosławskich
Artykuł

Talent dla Polski. Rodzina Lutosławskich

Autor: Agnieszka Łuczak
Witolda Lutosławskiego, słynnego kompozytora, zna cały świat. Nie wszyscy jednak wiedzą, że jest on tylko jednym z wybitnych przedstawicieli rodu, którego osiągnięcia i dramaty są niemal symboliczne dla losów polskich rodzin w XX w.
Teatr Rapsodyczny w czasie okupacji niemieckiej
Artykuł

Teatr Rapsodyczny w czasie okupacji niemieckiej

Autor: Marta Burghardt
Pięcioro młodych, nieprzeciętnych ludzi spotkało się w czasach wojny i okupacji i stworzyło fenomenalny teatr.
Teczka „Przechowywać trwale” z Wojskowego Biura Historycznego, czyli spór o „Pierwszą Brygadę”
Artykuł

Teczka „Przechowywać trwale” z Wojskowego Biura Historycznego, czyli spór o „Pierwszą Brygadę”

Autor: Kinga Hałacińska
W 1918 r. cała Polska jak długa i szeroka rozbrzmiewała melodią, która wówczas zyskała nazwę „My, Pierwsza Brygada”. Usłyszał ją nawet wracający z Magdeburga Józef Piłsudski, gdy wychylił się z okna wagonu kolejowego. Kilka lat później anonimowy charakter utworu stał się zarzewiem sporu między dwoma domniemanymi autorami i dawnymi oficerami Legionów – Andrzejem Hałacińskim i Tadeuszem Biernackim.
Terapia śmiechowa. Serial Barei i jego tajemnice
Wywiad

Terapia śmiechowa. Serial Barei i jego tajemnice

Autor: Janusz Płoński, Karolina Wichowska
Cenzorka nie wychwyciła aluzji o Katyniu, nie skojarzyła opowieści Majewskiego z drugoobiegową relacją uciekiniera stamtąd – mówi Janusz Płoński, współscenarzysta serialu „Alternatywy 4”, w rozmowie z Karoliną Wichowską
The Rolling Stones w Warszawie
Artykuł

The Rolling Stones w Warszawie

Autor: Paweł Tomasik
W kwietniu 1967 r. na dwóch koncertach w Warszawie wystąpił zespół The Rolling Stones. Jest to wydarzenie często przypominane i do dziś wzbudzające emocje.
Tragiczna śmierć Kazimierza Junoszy-Stępowskiego
Artykuł

Tragiczna śmierć Kazimierza Junoszy-Stępowskiego

Autor: Aneta Nisiobęcka
5 lipca 1943 r. w mieszkaniu przy ul. Poznańskiej 38 padły strzały. Oddział egzekucyjny polskiego podziemia wykonał wyrok śmierci za kolaborację z okupantem hitlerowskim. Śmiertelne kule dosięgły wybitnego polskiego aktora, Kazimierza Junoszę-Stępowskiego.
Trudna biografia. Roman Zimand „Leopolita” (1926–1992)
Artykuł

Trudna biografia. Roman Zimand „Leopolita” (1926–1992)

Autor: Justyna Błażejowska
„Jest to biografia, którą trudno nosić, ale staram się, jak potrafię” – mówił w rozmowie z Barbarą N. Łopieńską i Ewą Szymańską, autorkami głośnej książki Stare numery, poświęconej fenomenowi tygodnika „Po prostu”.
Twórcy i naukowcy pod presją
Artykuł

Twórcy i naukowcy pod presją

Autor: Filip Musiał
Po wojnie oświata znajdowała się w dramatycznej sytuacji. Nie licząc strat materialnych, szczególnie dotkliwe były straty osobowe, będące konsekwencją polityki obu okupantów ukierunkowanej na eksterminację polskich elit intelektualnych.
Walka o wolne słowo – Wszechnica Górnośląska (1980–1981)
Artykuł

Walka o wolne słowo – Wszechnica Górnośląska (1980–1981)

Autor: Tomasz Kurpierz
Jednym z podstawowych celów, jakie od jesieni 1980 r. przyświecały członkom NSZZ „Solidarność” i innych opozycyjnych organizacji, było przełamanie monopolu informacyjnego władz komunistycznych.
Witkacy – świadek początku i końca niepodległości
Artykuł

Witkacy – świadek początku i końca niepodległości

Autor: Marek Klecel
Witkacy, czyli Stanisław Ignacy Witkiewicz, pisarz, malarz i filozof, brał udział w I wojnie światowej w Rosji, był świadkiem rewolucji komunistycznej, pod wpływem której szybko wrócił do Polski.
Witold Hulewicz – poeta, radiowiec i konspirator
Biogram / Biografia

Witold Hulewicz – poeta, radiowiec i konspirator

Autor: Izabella Kopczyńska
Witold Hulewicz zapisał się na kartach historii jako literat, tłumacz, krytyk i pracownik rozgłośni radiowej Polskiego Radia. W Wielkopolsce odegrał swoją rolę jako organizator łączności podczas Powstania Wielkopolskiego i wydawca czasopisma „Zdrój”. Jego drogi prowadziły do Poznania, Wilna i Warszawy, a zakończyły się w sposób tragiczny w Palmirach.
Władysław Broniewski. Poeta z karabinem
Artykuł

Władysław Broniewski. Poeta z karabinem

Autor: Artur Kuprianis
Władysław Broniewski jest, podobnie jak jego twórczość, ciężki do zaszufladkowania. Gorący patriota, żołnierz Legionów, więzień NKWD – ale i „pierwszy poeta” powojennego reżimu, autor takich „klasyków” komunistycznej propagandy, jak choćby Słowo o Stalinie. Co kierowało tak ciężkimi do pogodzenia decyzjami popularnego poety?
Wojenne losy Zamku Królewskiego w fotografiach
Artykuł

Wojenne losy Zamku Królewskiego w fotografiach

Autor: Zygmunt Walkowski
Literatura poświęcona losom Zamku Królewskiego w czasie II wojny światowej jest bardzo bogata. W książkach, albumach, przewodnikach, filmach i artykułach prasowych przez lata zgodnie podkreślano, że zburzenia Zamku dokonano po upadku Powstania Warszawskiego, ale podawane daty różnią się między sobą.
Wolność tragiczna i wspólnota polskiego losu. Kazimierz Wierzyński (1894–1969)
Artykuł

Wolność tragiczna i wspólnota polskiego losu. Kazimierz Wierzyński (1894–1969)

Autor: Marek Klecel
Wierzyński należał do tego pierwszego szczęśliwego pokolenia pisarzy, którzy doczekali odzyskania upragnionej niepodległości. Część z nich, jak właśnie on, brała także czynny udział w jej ponownym zdobywaniu w czasie I wojny światowej.
Wotum za odzyskanie Niepodległości
Artykuł

Wotum za odzyskanie Niepodległości

Autor: Agnieszka Łuczak
W roku 1990 pewna starsza pani przyniosła do Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu zawiniątko. Znajdowały się w nim dwa palce ręki, dwa palce stopy oraz fragmenty szaty ze spiżowej figury Chrystusa Króla. Tyle ocalało z pomnika Najświętszego Serca Pana Jezusa, zwanego też pomnikiem Wdzięczności.
Wykłady, które przyciągały antykomunistów. Opozycyjne akcenty Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej we Wrocławiu w 1979 roku
Artykuł

Wykłady, które przyciągały antykomunistów. Opozycyjne akcenty Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej we Wrocławiu w 1979 roku

Autor: Grzegorz Waligóra
W drugiej połowie lat 70. jedną z ważniejszych form działalności opozycyjnej stała się organizacja wykładów niezależnych od władz i od cenzury, podczas których poruszano pomijane i zafałszowane tematy. Nazwiska wykładowców, np. Bartoszewskiego czy Kisielewskiego, przyciągały tłumy.
Z nauczycielami na Podolu
Artykuł

Z nauczycielami na Podolu

Autor: Adam Hlebowicz
Pojechaliśmy. Zgodnie z pomysłem Prezesa IPN, żeby zorganizować studyjny wyjazd dla grupy nauczycieli na Kresy, najlepiej na te dalsze. Najpierw było letnie rozpoznanie terenu: gdzie można przenocować większą grupę ludzi, jak zorganizować sam pobyt, które miejsca odwiedzić, z kim się spotkać.