Proszę czekać,
trwa ładowanie strony...

Najpotężniejszy szaniec wolności
Biogram / Biografia

Najpotężniejszy szaniec wolności

Autor: Tomasz Panfil
Na gruncie galicyjskim w gronie socjalistów, którzy zmierzali do restytucji Polski jako suwerennej republiki demokratycznej, znalazł się Ignacy Daszyński. Jego zasługi na tym polu sprawiły, że decyzją Sejmu Rzeczypospolitej został uznany za jednego z Ojców Niepodległości.
Narodziny Niepodległej w pamiętniku wójta Słomki
Artykuł

Narodziny Niepodległej w pamiętniku wójta Słomki

Autor: Tadeusz Zych
Proces dochodzenia Polski do niepodległości w 1918 r. był długi i skomplikowany. Z perspektywy lokalnej znakomicie pokazał go Jan Słomka (1842–1932).
Narodziny polskiego Sokolstwa
Artykuł

Narodziny polskiego Sokolstwa

Autor: Barbara Witowicz
7 lutego 1867 r. uznaje się za dzień narodzin polskiego Sokolstwa. Tego dnia zatwierdzony został we Lwowie pierwszy statut Towarzystwa Gimnastycznego. Ponieważ w jego godle widniał Sokół w locie, prasa lwowska zaczęła w skrócie nazywać je „Sokołem” (termin „Sokół” wszedł do oficjalnej nazwy w 1869 roku).
Nie było Jej, a jest…
Artykuł

Nie było Jej, a jest…

Autor: Wiesław Jan Wysocki
Dwa wydarzenia z przełomu XVIII i XIX stulecia wstrząsnęły Europą – z konsekwencjami do dziś. Pierwsze to ludobójcza w istocie rewolucja we Francji, która bardzo głęboko przeorała mentalność europejską. Drugim natomiast jest upadek Rzeczypospolitej, mocarstwa o – wydawało się – trwałym miejscu w życiu społeczności międzynarodowej.
Nie osłabiać „ducha obronnego”. Pakt Hitler-Stalin w polskiej prasie u progu wojny
Artykuł

Nie osłabiać „ducha obronnego”. Pakt Hitler-Stalin w polskiej prasie u progu wojny

Autor: Rafał Habielski
W przededniu II wojny światowej prasa w Rzeczypospolitej była powstrzymywana przez władze przed ostrymi wystąpieniami antyniemieckimi.
Niech żyje wolny polski lud! Demonstracja na Placu Grzybowskim w Warszawie 13 listopada 1904 roku
Artykuł

Niech żyje wolny polski lud! Demonstracja na Placu Grzybowskim w Warszawie 13 listopada 1904 roku

Autor: Marcin Jurek
Wiosną 1904 r. powstała Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej, której zadaniem była ochrona organizowanych przez to ugrupowanie robotniczych demonstracji, a w dalszej perspektywie – stanowić miała zalążek siły zbrojnej zdolnej przeciwstawić się rosyjskiemu zaborcy.
Niepodległa i niepokonani
Artykuł

Niepodległa i niepokonani

Autor: Jarosław Szarek
Jaki był ten czas, gdy nasi przodkowie wybijali się przed stu laty na niepodległość? Pozostały wspomnienia, stare gazety, fotografie – to one pozwalają zobaczyć dziś obraz owych pamiętnych dni.
Niepodległa Sokółka – 28 kwietnia 1919 r.
Artykuł

Niepodległa Sokółka – 28 kwietnia 1919 r.

Autor: Diana Maksimiuk
Chociaż 11 listopada 1918 r. Polska odzyskała niepodległość, to na dołączenie do Rzeczypospolitej Sokółka musiała poczekać jeszcze kilka miesięcy. Nastąpiło to dopiero w kwietniu 1919 r. Podobnie jak w Białymstoku, który znalazł się ostatecznie w granicach państwa polskiego w lutym 1919 r., i tu trzeba było poczekać na ostateczne wycofanie się wojsk niemieckich.
Niepodległość i piłka nożna
Artykuł

Niepodległość i piłka nożna

Autor: Piotr Milczanowski
Pierwszy mecz oficjalnych rozgrywek piłkarskich w niepodległej Rzeczpospolitej odbył się 18 kwietnia 1920 r. w Krakowie. Wawel przegrał z rezerwami Cracovii na jej stadionie 1:3. Zespoły występowały w osłabionych składach, bo większość graczy była w tym czasie na froncie wojny polsko-bolszewickiej.
Niepodległość i prawa wyborcze dla Polek
Artykuł

Niepodległość i prawa wyborcze dla Polek

Autor: Cezary Brożek
„Równość ludzi i poczucie sprawiedliwości wymagają równouprawnienia kobiet. Ci, co tego nie rozumieją, potrzebują wychowania, nie dowodów” – mówił polski prawnik Leon Petrażycki w Dumie Rosyjskiej w 1906 r. Trzeba było jeszcze 12 lat, by kobiety polskie, już w Niepodległej, uzyskały prawa wyborcze.
Niepodległość Polski w prasie Stronnictwa Ludowego w latach trzydziestych XX wieku
Artykuł

Niepodległość Polski w prasie Stronnictwa Ludowego w latach trzydziestych XX wieku

Autor: Marcin Bukała
Prasa partyjna odgrywała istotną rolę w życiu publicznym II RP. Pełniła nie tylko funkcje informacyjne, ale przede wszystkim miała służyć do promowania konkretnych programów politycznych. Znaleźć w niej można odniesienia do ważnych kwestii, w tym również niepodległości Polski.
Niepodległy Białystok Tadeusza Kossaka
Artykuł

Niepodległy Białystok Tadeusza Kossaka

Autor: Diana Maksimiuk
Nazwisko Kossak kojarzy się z wybitnym rodem malarzy i należącą do niego słynną powieściopisarką Zofią Kossak-Szatkowską (primo voto Szczucką). Dobrze stałoby się, gdyby wiązane było też z inną postacią z tego rodu – a mianowicie z majorem Tadeuszem Kossakiem. Ten brat bliźniak wybitnego artysty Wojciecha odegrał bowiem istotną rolę w odzyskaniu wyzwoleniu Białegostoku w lutym 1919 roku.
Niespodziewane pamiątki. Przedmioty zarekwirowane rodzinie Ciołkoszów
Artykuł

Niespodziewane pamiątki. Przedmioty zarekwirowane rodzinie Ciołkoszów

Autor: Maria Bieniek
Rodzinne fotografie, pocztówki z pozdrowieniami – codzienne i niepozorne przedmioty, stanowiące świadectwo codziennego życia wybitnego polityka Adama Ciołkosza i jego bliskich. Trafiły jednak do zbiorów IPN nie z rodzinnego archiwum, a prawdopodobnie jako przedmioty zarekwirowane przez organy bezpieczeństwa wrogom powojennego, totalitarnego porządku.
Nieustający duch insurekcji. Bunty na Syberii
Artykuł

Nieustający duch insurekcji. Bunty na Syberii

Autor: Marek Klecel
Po klęsce rozbiorów w końcu XVIII w. Polacy stanęli wobec niewyobrażalnej dotąd katastrofy utraty własnego państwa i wobec groźby unicestwienia całego narodu. Po pierwszym załamaniu zaczęła się mobilizacja najbardziej odpowiedzialnych warstw społecznych.
Niewiadomski: dlaczego zabił prezydenta?
Artykuł

Niewiadomski: dlaczego zabił prezydenta?

Autor: Patryk Pleskot
W sali wystawowej Zachęty, tuż po godzinie dwunastej dnia 16 grudnia 1922 roku, malarz, radykał i outsider Eligiusz Niewiadomski trzykrotnie strzelił ze swego browninga w plecy prezydenta Gabriela Narutowicza, wybranego zaledwie kilka dni wcześniej przez Zgromadzenie Narodowe.
Nikodem Hryckiewicz – jeden z ojców niepodległości Ziemi Sokólskiej
Biogram / Biografia

Nikodem Hryckiewicz – jeden z ojców niepodległości Ziemi Sokólskiej

Autor: Diana Maksimiuk
W listopadzie 1918 r. Polacy żyjący na wschodnich terenach przedrozbiorowej Polski nie mogli cieszyć się jak mieszkańcy Królestwa Polskiego. Na niepodległość przyszło im czekać. Tam, gdzie się to udało, niewątpliwie zawdzięczano oddanej pracy wielu lokalnych patriotów.
Noc popowstaniowa…
Artykuł

Noc popowstaniowa…

Autor: Włodzimierz Suleja
Lata, które nadeszły po 1864 r., na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej włączonych do Rosji charakteryzowały się niespotykaną dotąd falą terroru, przyniosły również cały szereg ustaw wymierzonych przeciwko społeczeństwu polskiemu.
O Józefie Piłsudskim i współtwórcach niepodległej Polski
Artykuł

O Józefie Piłsudskim i współtwórcach niepodległej Polski

Autor: Marek Gałęzowski
Sto lat temu Polacy dysponowali grupą wybitnych polityków, którzy z determinacją dążyli do niepodległości i potrafili wyzwolić w społeczeństwie polskim niezbędną energię. Postacią pierwszoplanową był w tym gronie Piłsudski.
O pertraktacjach w sprawie traktatu handlowego II RP ze Związkiem Sowieckim
Artykuł

O pertraktacjach w sprawie traktatu handlowego II RP ze Związkiem Sowieckim

Autor: Marcin Kruszyński
Aż 15 z 26 artykułów pokoju ryskiego odnosiło się do zagadnień finansowych, regulujących kwestie odszkodowań czy zwrotu mienia, osobny zaś artykuł XXI, mówił o rozpoczęciu negocjacji dotyczących umowy handlowej po upływie sześciu tygodni od ratyfikacji traktatu.
O zachodnią granicę  II Rzeczypospolitej. Walki z Niemcami i komunistami w Zagłębiu Dąbrowskim
Artykuł

O zachodnią granicę II Rzeczypospolitej. Walki z Niemcami i komunistami w Zagłębiu Dąbrowskim

Autor: Artur Kuprianis
Do 1914 r. w Zagłębiu Dąbrowskim zbiegały się granice wszystkich zaborów Polski – obszar ten nazywano Trójkątem Trzech Cesarzy. Po wybuchu I wojny światowej Rosjanie zostali wyparci z Zagłębia, a jego obszar podzielono na strefy okupacyjne: niemiecką i austriacką.
Obrona Lwowa w 1918 roku
Artykuł

Obrona Lwowa w 1918 roku

Autor: Paweł Naleźniak
Obrona Lwowa przed Ukraińcami w listopadzie 1918 r. jest jedną z najpiękniejszych kart w historii Polski. Poświęcenie i męstwo bohaterskiej ludności Miasta, a zwłaszcza młodzieży, pozostaje do dziś niedoścignionym wzorem polskiego patriotyzmu.
Ochotnicy 1920 roku
Artykuł

Ochotnicy 1920 roku

Autor: Janusz Odziemkowski
W obliczu śmiertelnego zagrożenia, kiedy już cały świat uznał Polskę za straconą, nasi przodkowie nie załamali rąk. Nie upadli na duchu i nie poszli na układy z bolszewikami, prowadzące de facto do zniewolenia kraju.
Ochotnicy polscy z Ameryki. Wkład Związku Sokołów Polskich
Artykuł

Ochotnicy polscy z Ameryki. Wkład Związku Sokołów Polskich

Autor: Krzysztof Pawluczuk
Związek Sokołów Polskich w Ameryce w czasie trwania I wojny światowej położył wielkie zasługi dla stworzenia i przeszkolenia w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie oddziałów polskich ochotników, które przez kilka lat walczyły w Europie o odzyskanie i utrzymanie przez Polskę niepodległości.
Od Pieśni Legionów do hymnu Rzeczpospolitej. Historia Mazurka Dąbrowskiego
Artykuł

Od Pieśni Legionów do hymnu Rzeczpospolitej. Historia Mazurka Dąbrowskiego

Autor: Marta Sankiewicz
Hymn Polski w obecnym brzmieniu został ustanowiony 26 lutego 1927 roku w okólniku wydanym przez ówczesnego Ministra Spraw Wewnętrznych Sławoja Składkowskiego. Jednak już wówczas jego pozycja jako narodowej świętości miała głębokie korzenie.
Od wyzwolenia Białegostoku w 1919 r. do obrony Warszawy w 1939 r. O generale Stanisławie Rawicz-Dziewulskim
Biogram / Biografia

Od wyzwolenia Białegostoku w 1919 r. do obrony Warszawy w 1939 r. O generale Stanisławie Rawicz-Dziewulskim

Autor: Waldemar Tyszuk
Stanisław Rawicz-Dziewulski znany jest przede wszystkim jako dowódca 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich. Związany jest jednak także z ziemią białostocką, ponieważ to dowodzone przez niego oddziały wojsk polskich wkroczyły wieczorem 19 lutego 1919 r. do Białegostoku, kończąc tym samym nie tylko okupację niemieckiej armii Ober-Ostu, lecz także okres zaborów.
Odzyskanie niepodległości przez Polskę

Odzyskanie niepodległości przez Polskę

Pakiet zawiera m.in. zdjęcia, pisma i ulotki dotyczące działalności zbrojnej w latach 1914–1918 zmierzającej do odzyskania przez Polskę niepodległości.
Opasać sztafetą  II Rzeczpospolitą. Biegi rozstawne Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej
Artykuł

Opasać sztafetą II Rzeczpospolitą. Biegi rozstawne Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej

Autor: Artur Ochał
Podczas wielkich imprez sportowych żołnierze KOP biegli w sztafetach wzdłuż granicy, pokonując dniem i nocą setki kilometrów leśnymi ścieżkami, przez moczary i pola. W 1928 r. dołączyła do nich Straż Graniczna.
Operacja „Zima” Współpraca polsko-łotewska w wyzwoleniu Łatgalii
Artykuł

Operacja „Zima” Współpraca polsko-łotewska w wyzwoleniu Łatgalii

Autor: Ēriks Jēkabsons
W latach 1918–1920 na Łotwie splatały się i ścierały interesy nowo powstałej Republiki Łotewskiej, Rosji Sowieckiej i łotewskich bolszewików, Niemców bałtyckich oraz Niemiec, antybolszewickiej Rosji, Estonii, Litwy, Polski i Finlandii, a także mocarstw zachodnich.
Orędownik sprawy polskiej Ignacy Jan Paderewski  (1860–1941)
Biogram / Biografia

Orędownik sprawy polskiej Ignacy Jan Paderewski (1860–1941)

Autor: Adam Grzegorz Dąbrowski
Ignacy Jan Paderewski był wybitnym pianistą i kompozytorem, gorącym patriotą i mężem stanu, filantropem i działaczem społecznym. Jego zaangażowanie w polską sprawę było absolutnie bezinteresowne. Na trwałe wpisał się w poczet osób najbardziej zasłużonych dla odzyskania przez Polskę niepodległości.
Orędzie Wilsona. Plan dla świata, nadzieja dla Polski
Artykuł

Orędzie Wilsona. Plan dla świata, nadzieja dla Polski

Autor: Jarosław Tęsiorowski
Wygłoszone przed amerykańskim Kongresem orędzie prezydenta Woodrowa Wilsona, zawierające program pokojowy w związku z trwającą od ponad trzech lat wojną światową, było propozycją pod wieloma względami przełomową.
Orientacyjny spór
Artykuł

Orientacyjny spór

Autor: Włodzimierz Suleja
W roku 1907, a zatem w momencie, gdy po fali rewolucyjnej w zaborze rosyjskim pozostały już tylko nieznaczne zawirowania, w Europie doszło do ostatecznego wykrystalizowania się dwóch bloków polityczno-militarnych.
Orły weteranów Powstania Styczniowego
Artykuł

Orły weteranów Powstania Styczniowego

Autor: Tomasz Zawistowski
Starsi, siwi ludzie, pochyleni wiekiem, w granatowych rogatywkach z oficerskimi gwiazdkami. Pozdrawiani na ulicach przez dzieci, salutowani przez wojskowych wszystkich stopni, zapraszani do szkół i na uroczystości państwowe. Żywe pomniki. Na ich czapkach i naramiennikach cyfry: „1863”.
Osiągnięcia i niepowodzenia II Rzeczypospolitej
Artykuł

Osiągnięcia i niepowodzenia II Rzeczypospolitej

Autor: Marek Gałęzowski
Odbudowa państwa polskiego po przeszło wieku niewoli była procesem długotrwałym i żmudnym. II Rzeczpospolita powstawała na obszarach w znacznej części zniszczonych, w warunkach wojny trwającej dłużej niż w innych państwach europejskich.
Ostatnie lata niepodległości
Artykuł

Ostatnie lata niepodległości

Autor: Marek Gałęzowski
12 maja 1935 r. w Warszawie zmarł Józef Piłsudski. Jego śmierć była wstrząsem dla społeczeństwa, tym bardziej że informacje o chorobie Marszałka utrzymywano w tajemnicy. W kraju ogłoszono sześciotygodniową żałobę narodową.
Pianista, polityk, mąż stanu – Ignacy Jan Paderewski (1860–1941)
Biogram / Biografia

Pianista, polityk, mąż stanu – Ignacy Jan Paderewski (1860–1941)

Autor: Piotr Grzelczak
„Mimo nieszczęść, jakie Naród przechodził, Opatrzność zsyłała nam zawsze ludzi wyższych, którzy narodowi świecili przykładem i byli kolumnami, na których opierało się nasze polskie życie”.
Pierwsze lata województwa śląskiego w II RP
Artykuł

Pierwsze lata województwa śląskiego w II RP

Autor: Lech Krzyżanowski
Śląskie było najmniejszym ze wszystkich województw II Rzeczypospolitej. Było jednak najważniejszym regionem gospodarczym i dostawcą surowców dla rodzącego się przemysłu, a przy tym okręgiem autonomicznym – z własnym parlamentem i odrębnymi przepisami prawnymi w wielu dziedzinach.
Piłsudskiego projekt wschodni
Wywiad

Piłsudskiego projekt wschodni

Autor: Andrzej Nowak, Anna Zechenter
Józef Piłsudski był przekonany, że gnębieni przez moskiewski imperializm Polacy, Litwini i Rusini mogą razem tworzyć ogromną siłę – mówi prof. Andrzej Nowak w rozmowie z Anną Zechenter.
Plutonowy Roman Feldstein – jeden z obrońców Lwowa
Artykuł

Plutonowy Roman Feldstein – jeden z obrońców Lwowa

Autor: Bartosz Janczak
W toczonej od listopada 1918 r. do lipca 1919 r. wojnie polsko-ukraińskiej wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy polskich żołnierzy. Ich dążeniem była nie tylko niepodległość Polski, ale również przyłączenie w granice nowo powstałego państwa Galicji Wschodniej ze Lwowem.
Płażyńscy – Legiony i Solidarność
Artykuł

Płażyńscy – Legiony i Solidarność

Autor: Adam Chmielecki
W rodzinie Płażyńskich romantyczne tradycje kresowe połączyły się z wielkopolskim pozytywizmem. Miało to miejsce na katolickiej Warmii, a zaowocowało na solidarnościowym Pomorzu.
Płk Bronisław Kowalczewski – żołnierz niezłomny
Biogram / Biografia

Płk Bronisław Kowalczewski – żołnierz niezłomny

Autor: Marek Jończyk
Przywołując dramatyczne wydarzenia i bohaterskie postawy Polaków czasu II wojny światowej, warto przypomnieć postać żołnierza niezłomnego – patrioty i bohatera, którego losy związane były z Kielecczyzną.
Początki produkcji samolotów w niepodległej Polsce (1918-1921)
Artykuł

Początki produkcji samolotów w niepodległej Polsce (1918-1921)

Autor: Mariusz Niestrawski
Koniec 1918 roku to czas narodzin polskiego lotnictwa wojskowego. Stawiając pierwsze kroki, funkcjonowało ono początkowo dzięki sprzętowi zdobytemu na zaborcach. Jednakże samoloty te odznaczały się wysokim stopniem zużycia bądź szybko zużywały się na rozlicznych frontach.
Początki relacji Polski i Czechosłowacji w 1918 r.
Artykuł

Początki relacji Polski i Czechosłowacji w 1918 r.

Autor: Sebastian Pilarski
Najistotniejszą przyczyną konfliktu między Polską i Czechosłowacją w pierwszych latach po odzyskaniu przez Rzeczpospolitą niepodległości był spór graniczny o Śląsk Cieszyński, Spisz i Orawę. Kwestia ta negatywnie wpłynęła na relacje między obu krajami także w późniejszych latach.
Podpułkownik Mikołaj Aleksander Krajnik „Grzymała” (1901-1943)
Biogram / Biografia

Podpułkownik Mikołaj Aleksander Krajnik „Grzymała” (1901-1943)

Autor: Justyna Staroń
W ramach projektu Archiwum Pełne Pamięci do zasobu Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej każdego tygodnia trafiają różnego rodzaju dary od osób prywatnych: od pojedynczych kart po pudła zawierające materiały różnej proweniencji.
Polacy a Święto Niepodległości
Artykuł

Polacy a Święto Niepodległości

Autor: Filip Musiał
11 listopada jest datą symboliczną, to tego dnia w 1918 roku Józef Piłsudski objął naczelne dowództwo nad wojskami polskimi. Rocznicę tego wydarzenia obchodzimy jako narodowe święto, przywołując odzyskanie niepodległości po 123 latach zaborów.
Polacy przeciwko Kajzerowi. Walki Białych Legionów na froncie rosyjskim w latach 1915-1917
Artykuł

Polacy przeciwko Kajzerowi. Walki Białych Legionów na froncie rosyjskim w latach 1915-1917

Autor: Wojciech Jerzy Muszyński
Walki Polskich żołnierzy na polach bitew I wojny światowej u boku państw Ententy są dziś mało znane. Mało kto wie, że zanim powstała we Francji stutysięczna Błękitna Armia gen. Józefa Hallera, jeszcze w 1915 r. do walki przeciwko Niemcom wyruszył I Legion Polski.
Polacy w walce o niepodległość 1914-1918
Artykuł

Polacy w walce o niepodległość 1914-1918

Autor: Mirosław Szumiło
Dla Polski i Polaków I wojna światowa przyniosła skutki dwojakiego rodzaju. Z jednej strony walki toczyły się na ziemiach polskich przynosząc ogromne straty materialne, porównywalne ze stratami z okresu II wojny światowej. W armiach państw zaborczych służyło przymusowo w sumie ponad 3 mln Polaków, którzy często musieli walczyć przeciwko sobie. Co szósty z nich zginął.
Policja Państwowa 1919-1939

Policja Państwowa 1919-1939

Autor: Iwona Jóźwiak, Dawid Zagził, Karol Sacewicz, Krzysztof Kierski, Sebastian Nowakowski
Przypadający na rok 2019 jubileusz stulecia powstania Policji Państwowej skłonił nas do opracowania nowej teki edukacyjnej Instytutu Pamięci Narodowej, traktującej o historii jednej z najważniejszych formacji stojących na straży bezpieczeństwa II Rzeczypospolitej.
Politechnika Lwowska. Kuźnia kadr II Rzeczypospolitej
Artykuł

Politechnika Lwowska. Kuźnia kadr II Rzeczypospolitej

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Co łączy premierów Jędrzeja Moraczewskiego, Władysława Sikorskiego i Kazimierza Bartla oraz ministra spraw wojskowych Kazimierza Sosnkowskiego? Wszyscy ci wybitni politycy II RP byli wychowankami Politechniki Lwowskiej.
Polityka wschodnia Józefa Piłsudskiego w latach 1918-1920
Artykuł

Polityka wschodnia Józefa Piłsudskiego w latach 1918-1920

Autor: Mirosław Szumiło
Józef Piłsudski był jednym z najwybitniejszych polityków polskich w XX wieku, uważanym za głównego twórcę niepodległego państwa, które odrodziło się w 1918 r. po 123 latach niewoli.
Polska czy Prusy Wschodnie? Przegrany plebiscyt
Artykuł

Polska czy Prusy Wschodnie? Przegrany plebiscyt

Autor: Waldemar Brenda
„Sto pięćdziesiąt lat rządu pruskiego i kilka ostatnich miesięcy gwałtów i fałszów zrobiły swoje” – tak porażkę opcji polskiej na Warmii, Mazurach i Powiślu komentował ks. Antoni Ludwiczak.
Polska i Gruzja w 1920 roku
Artykuł

Polska i Gruzja w 1920 roku

Autor: Paweł Libera
Na początku 1920 r. cała uwaga społeczeństwa polskiego była skupiona na wojnie z bolszewikami oraz na walce o granice na zachodzie i południu kraju. W tym samym czasie w Ministerstwie Spraw Zagranicznych trwały przygotowania do wysłania na Kaukaz specjalnej misji.
Polski Biały Krzyż
Artykuł

Polski Biały Krzyż

Autor: Aleksandra Rybińska-Bielecka
Polski Biały Krzyż jest stowarzyszeniem zapomnianym. Większość osób zapytanych o organizację społeczną, która w II RP zajmowała się udzielaniem pomocy humanitarnej w czasie klęsk i wojen, wskazuje na Polski Czerwony Krzyż…
Polski Biały Krzyż
Artykuł

Polski Biały Krzyż

Autor: Robert Buliński
Na początku lutego 1918 r. w USA powstała organizacja charytatywna pod nazwą Polski Biały Krzyż. Inicjatorami jej utworzenia było małżeństwo Paderewskich, cieszące się ogromnym autorytetem wśród Polonii w Ameryce Północnej.
Polski czas Wiosny Ludów
Artykuł

Polski czas Wiosny Ludów

Autor: Włodzimierz Suleja
W Europie zbliżał się czas szczególny, czas „wiosny ludów”. Jej polskim prologiem stały się wydarzenia 1846 r. We Francji za szybkim sygnałem do powstania opowiadał się typowany na jego wodza Ludwik Mierosławski. W kraju zaś Dembowski, po przeniesieniu się z kolei do Galicji, wiązał nici spiskowe.

Polskie Państwo Podziemne a zagrożenia egzystencjalne czasu II wojny światowej (instytucje kultury, uniwersytety, „prace przyszłościowe”)

Polsko-czechosłowacki konflikt w 1919 r.
Artykuł

Polsko-czechosłowacki konflikt w 1919 r.

Autor: Sebastian Pilarski
Walka o granice odrodzonej Rzeczypospolitej to nie tylko zbrojne zmagania z Niemcami, bolszewikami i Ukraińcami. Z bronią w ręku Polacy musieli stanąć do boju przeciw Czechom, odpierając agresję przeprowadzoną w styczniu 1919 r.
Polsko-francuski sojusz wojskowy w latach 1919–1939
Artykuł

Polsko-francuski sojusz wojskowy w latach 1919–1939

Autor: Aneta Nisiobęcka
Sojusz wojskowy z Paryżem odgrywał strategiczną rolę w polityce zagranicznej II RP. Po I wojnie światowej zwycięska Francja, pogromca dwóch zaborców Polski, znalazła się w gronie najważniejszych architektów Europy. W zarysowującym się nowym układzie politycznym Warszawa liczyła na wspólne interesy z zachodnim sojusznikiem, głównie w kontekście sprawy Niemiec i ich rozbrojenia.
Poszli nasi w bój bez broni…
Artykuł

Poszli nasi w bój bez broni…

Autor: Włodzimierz Suleja
Wiosna Ludów zachwiała dwoma zaborczymi tronami, rozerwała łańcuch „świętego przymierza”, nie osłabiła jednak potęgi Rosji, nadal pozostającej więzieniem dla podbitych narodów. Carat, o czym świadczyła chociażby interwencja na rzecz Austrii w tłumieniu powstania węgierskiego, wziął na siebie, i to z powodzeniem, rolę żandarma Europy.
Powrót Pomorza do Polski – ogromny sukces Niepodległej u progu roku 1920
Artykuł

Powrót Pomorza do Polski – ogromny sukces Niepodległej u progu roku 1920

Autor: Mirosław Golon
Dwa niewielkie, niezwykle urocze i z przebogatą historią pomorskie miasta, Puck i Golub (w 1951 roku powiększony o Dobrzyń i znany dziś pod nazwą: Golub-Dobrzyń), pięknie symbolizują wielkie zwycięstwo polityczne odradzającej się Polski.
Powstania Śląskie
Artykuł

Powstania Śląskie

Autor: Sebastian Rosenbaum, Mirosław Węcki
Powstania Śląskie z lat 1919-1921 zajmują w dziejach polskich insurekcji miejsce osobne. Bo i osobne jest usytuowanie Górnego Śląska w polskiej historii.
Powstania śląskie i plebiscyt w obiektywie. „Rysowanie za pomocą światła” a sprawa Śląska
Artykuł

Powstania śląskie i plebiscyt w obiektywie. „Rysowanie za pomocą światła” a sprawa Śląska

Autor: Mirosław Węcki
Lata 1919-1921 to szczególny okres w dziejach Górnego Śląska przede wszystkim ze względu na ówczesne polityczne, propagandowe i wojskowe zmagania o państwową przynależność tego regionu.
Powstanie sejneńskie 1919
Artykuł

Powstanie sejneńskie 1919

Autor: Wiesław Jan Wysocki
Na tablicach warszawskiego Grobu Nieznanego Żołnierza upamiętniających chwałę oręża polskiego i momenty narodowych dramatów znajduje się hasło: „Sejny (2–10 i 22 IX 1920)”.
Powstanie sejneńskie 1919 roku
Artykuł

Powstanie sejneńskie 1919 roku

Autor: Jarosław Wasilewski
Jutrzenka niepodległości, która zajaśniała nad Warszawą późną jesienią 1918 roku, dawała też nadzieję na wolność Polakom zamieszkującym peryferia dawnej Rzeczypospolitej.
Powstanie województwa białostockiego (1919 r.)
Artykuł

Powstanie województwa białostockiego (1919 r.)

Autor: Jarosław Wasilewski
Zrywając z przeszłością zaborów i nawiązując do wprowadzonego u schyłku średniowiecza i stosowanego aż do rozbiorów w 1795 r. podziału Polski na województwa, 2 sierpnia 1919 r. Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę tymczasową o organizacji władz administracyjnych II instancji.
Praca dla Polski. Józef Franciszek Bazgier (1887–1942)
Biogram / Biografia

Praca dla Polski. Józef Franciszek Bazgier (1887–1942)

Autor: Leszek Kędziora
Drugim z trzech burmistrzów Sejn w okresie międzywojennym był Józef Franciszek Bazgier, nauczyciel, działacz Polskiej Macierzy Szkolnej i Straży Kresowej, kawaler Krzyża Niepodległości. Angażował się na rzecz niepodległości Polski i jej umocnienia. Za udział w konspiracji zapłacił życiem.
Problemy gospodarcze i sytuacja międzynarodowa w pierwszych latach niepodległości
Artykuł

Problemy gospodarcze i sytuacja międzynarodowa w pierwszych latach niepodległości

Autor: Marek Gałęzowski
W maju 1923 r. partie skupione w koalicji Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej (ChZJN) zawarły porozumienie z PSL „Piast”. Stało się ono bazą II gabinetu Witosa, tzw. rządu Chjeno-Piasta, po którym spodziewano się zapewnienia krajowi dłuższego okresu stabilności politycznej.
Prolog niepodległości
Artykuł

Prolog niepodległości

Autor: Włodzimierz Suleja
Jesienią 1917 r. niemieckie i austro-węgierskie władze okupacyjne postanowiły wreszcie przekazać część atrybutów władzy państwowej w polskie ręce. Stało się to 12 września, kiedy ogłoszony został specjalny patent powołujący do życia Radę Regencyjną.
Przed stu laty. Gdy w Polsce byli sami milionerzy. Hiperinflacja w Polsce 1923-1924
Artykuł

Przed stu laty. Gdy w Polsce byli sami milionerzy. Hiperinflacja w Polsce 1923-1924

Autor: Tomasz Panfil
Hiperinflacja obniżała poziom życia obywateli – bo płace nie nadążały za cenami towarów, zwłaszcza importowanych – podrywała ich zaufanie do państwa, osłabiała jego instytucje. Polską targały strajki i demonstracje głodujących ludzi. Stopa inflacji w roku 1920 wynosiła 423%, spadła nieco w roku następnym, w 1922 podskoczyła do 509%, a w 1923 sięgnęła astronomicznych 35 715%!
Radio Wolna Europa. Głos wolności, głos nadziei
Artykuł

Radio Wolna Europa. Głos wolności, głos nadziei

Autor: Rafał Opulski
30 czerwca 1994 r. Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa nadała ostatnią audycję. Przez ponad 40 lat była naszym głosem wolności.
Rewolucja czy niepodległość?
Artykuł

Rewolucja czy niepodległość?

Autor: Włodzimierz Suleja
W styczniu 1886 r. na stokach warszawskiej Cytadeli stanęły cztery szubienice. Na mocy wyroku sądu carskiego zawisły na nich ciała czterech ludzi, członków Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat, zwanej najczęściej „Wielkim Proletariatem”. Na ziemiach polskich byli to pierwsi męczennicy idei, która u jednych budziła przerażenie, u innych zaś nadzieję. Ideą tą był socjalizm.
Rękopis wspomnień o Ignacym Janie Paderewskim wyrzucony na śmieci w centrum Krakowa
Źródło historyczne

Rękopis wspomnień o Ignacym Janie Paderewskim wyrzucony na śmieci w centrum Krakowa

Autor: Radosław Kurek
Na początku 2021 r. do krakowskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej przekazane zostały w ramach projektu Archiwum Pełne Pamięci materiały historyczne znalezione przypadkowo przez Pana Marcina Kapustę oraz jego syna.
Romantyzm
Artykuł

Romantyzm

Autor: Włodzimierz Suleja
Polacy nie byli w stanie zniwelować przewagi wrogiego oręża. Potrafili natomiast posługiwać się wyjątkowo skutecznie inną, w odmiennej sferze funkcjonującą bronią. Dostarczał jej romantyzm.
Rozejm w Trewirze. Wielkie zwycięstwo sprawy polskiej
Artykuł

Rozejm w Trewirze. Wielkie zwycięstwo sprawy polskiej

Autor: Piotr Grzelczak
Z punktu widzenia prawa międzynarodowego Powstanie Wielkopolskie mogło być postrzegane jako sprawa wewnętrzna Niemiec. Zmieniły to dopiero ustalenia rozejmu podpisanego 16 lutego 1919 r. w Trewirze. Jego zapisy stanowiły wielki sukces w dążeniu do ustalenia korzystnej dla Polski granicy zachodniej.
Socjalista, premier, marszałek Sejmu RP Ignacy Daszyński (1866-1936)
Biogram / Biografia

Socjalista, premier, marszałek Sejmu RP Ignacy Daszyński (1866-1936)

Autor: Tomasz Panfil
Nie wiadomo, kogo na przełomie XIX i XX wieku konserwatyści bali się bardziej: diabłów czy socjalistów. Dla wielu zresztą nie było tu różnicy. Tymczasem prawdziwi socjaliści widzieli niesprawiedliwość świata i chcieli z nią walczyć. Taki był Ignacy Daszyński – uczciwy socjalista i polski patriota.
Sokoli Klub Szybowcowy – „W zdrowym ciele, zdrowy duch”
Artykuł

Sokoli Klub Szybowcowy – „W zdrowym ciele, zdrowy duch”

Autor: Justyna Staroń
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” stanowiło w Polsce wzór nowoczesnej organizacji społecznej, łączącej dbałość o kulturę fizyczną i narodową. Ruch sokolski zawędrował również do Stanów Zjednoczonych, gdzie wysiłki instruktorów zaowocowały również barwnym epizodem budowy własnego klubu szybowcowego.
Spór o kształt ustrojowy II RP
Artykuł

Spór o kształt ustrojowy II RP

Autor: Włodzimierz Suleja
Ze zmagań militarnych, toczonych nieprzerwanie od listopada 1918 r., II Rzeczpospolita wyłoniła się jako państwo rozległe, liczące 388.600 km², ale mało zwarte, jego granice wynosiły bowiem ponad 5,5 tys. km. Pod względem powierzchni zajmowała szóste miejsce w Europie; zamieszkiwało ją, według danych spisowych z 1921 r., 27 milionów mieszkańców.
Sprawa polska – od nieistnienia do warunku pokoju europejskiego
Artykuł

Sprawa polska – od nieistnienia do warunku pokoju europejskiego

Autor: Marek Gałęzowski
Kiedy wybuchła I wojna światowa, Michał Sokolnicki, jeden ze współpracowników Józefa Piłsudskiego, zapisał: „Nikt na całym świecie Polski nie chce”.
Stanisław Długosz „Tetera”

Stanisław Długosz „Tetera”

Autor: Krzysztof Karol Daszyk
Historia krótkiego życia Stanisława Długosza „Tetery” – młodego poety legionisty, podporucznika I Brygady Legionów Polskich.
Stanisław Michałowski – wzór urzędnika II RP
Biogram / Biografia

Stanisław Michałowski – wzór urzędnika II RP

Autor: Jarosław Wasilewski
Jednym z najważniejszych zadań, przed którą stanęła u progu swego odrodzenia II Rzeczypospolita, było zbudowanie sprawnej administracji opartej na kompetentnej kadrze urzędników. Wzorem dla zaczynających tę niełatwą karierę mógł być Stanisław Michałowski.
Starania Polaków z Wileńszczyzny o włączenie ich ziem do Polski w 1919 roku
Artykuł

Starania Polaków z Wileńszczyzny o włączenie ich ziem do Polski w 1919 roku

Autor: Jarosław Wasilewski
Jednym z czynników, które przesądziły o porażce koncepcji federacyjnej Józefa Piłsudskiego – próby odbudowania Rzeczypospolitej w formule wieloetnicznej – stało się dążenie Polaków b. Wielkiego Księstwa Litewskiego do włączenia swoich małych ojczyzn do odradzającego się państwa etnicznie polskiego.
Stefan August Macko (1899–1967). Żołnierz, pedagog, świadek historii
Artykuł

Stefan August Macko (1899–1967). Żołnierz, pedagog, świadek historii

Autor: Sebastian Pilarski
Profesor Stefan Macko, żołnierz Legionów Polskich, wybitny botanik, wieloletni wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego, jeden z pomysłodawców utworzenia Karkonoskiego Parku Narodowego, pozostawił po sobie zbiór fotografii dokumentujących czyn niepodległościowy z lat 1915–1920.
Symbol narodowej wolności
Artykuł

Symbol narodowej wolności

Autor: Robert Buliński
W zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej przechowywana jest cenna pamiątka z czasu I wojny światowej: biało-czerwona kokarda, która była noszona 3 maja 1916 r. podczas wielkiej demonstracji narodowej w Warszawie.
Szletyńscy i Wocalewscy Historia dwóch niezwykłych łódzkich rodów
Artykuł

Szletyńscy i Wocalewscy Historia dwóch niezwykłych łódzkich rodów

Autor: Tomasz Toborek
Małżeństwo Stefana Szletyńskiego i Jadwigi Wocalewskiej połączyło ze sobą w 1923 r. dwie łódzkie rodziny o wspaniałych patriotycznych tradycjach. Ich losy zawsze były związane z walką o wolną Polskę, począwszy od legionowych walk o niepodległość, aż po powojenną młodzieżową konspirację.
Sztuka i architektura Niepodległej
Artykuł

Sztuka i architektura Niepodległej

Autor: Maria Chodyko
Kiedy Polska odzyskiwała niepodległość, historia sztuki formowała się jako dyscyplina akademicka oparta na heglowskiej tezie o manifestowaniu się w historii „ducha dziejów”, który przejawiając się w dojrzałej postaci jako „duch narodowy”, przybiera formy charakterystyczne dla danej społeczności.
Śladem Napoleońskich orłów
Artykuł

Śladem Napoleońskich orłów

Autor: Włodzimierz Suleja
Już w dwa lata po ostatnim traktacie rozbiorowym biały orzeł szybował śladem napoleońskich orłów. Za sprawą cesarza Francuzów pojawiła się sposobność, by odrodzić polską państwowość.
Ślązak i Polak Wojciech Korfanty (1873–1939)
Biogram / Biografia

Ślązak i Polak Wojciech Korfanty (1873–1939)

Autor: Sebastian Rosenbaum, Mirosław Węcki
Wojciech Korfanty stał się znany od pierwszych chwil swej publicznej aktywności w początkach XX w. Jednak to walka o Górny Śląsk, toczona w latach 1919–1921 metodami pokojowymi i zbrojnymi, uczyniła z niego żywą legendę.
Tadeusz Gwiazdoski – dyplomata pozostający w cieniu
Biogram / Biografia

Tadeusz Gwiazdoski – dyplomata pozostający w cieniu

Autor: Kinga Czechowska
Jego ojciec Wiktor Grosstern był powstańcem styczniowym i uznanym lekarzem, ordynatorem Szpitala Starozakonnych w Warszawie. Starszy o dwa lata brat Stefan Grostern (już przez jedno „s”) został ważnym warszawskim dziennikarzem. Obaj wciąż czekają na swoje miejsce w historiografii.
Teczka „Przechowywać trwale” z Wojskowego Biura Historycznego, czyli spór o „Pierwszą Brygadę”
Artykuł

Teczka „Przechowywać trwale” z Wojskowego Biura Historycznego, czyli spór o „Pierwszą Brygadę”

Autor: Kinga Hałacińska
W 1918 r. cała Polska jak długa i szeroka rozbrzmiewała melodią, która wówczas zyskała nazwę „My, Pierwsza Brygada”. Usłyszał ją nawet wracający z Magdeburga Józef Piłsudski, gdy wychylił się z okna wagonu kolejowego. Kilka lat później anonimowy charakter utworu stał się zarzewiem sporu między dwoma domniemanymi autorami i dawnymi oficerami Legionów – Andrzejem Hałacińskim i Tadeuszem Biernackim.
Traktat, który nie zadowalał żadnej ze stron
Artykuł

Traktat, który nie zadowalał żadnej ze stron

Autor: Katarzyna Łysak
Umowa podpisana w marcu 1921 r. w Rydze kończyła formalnie wojnę polsko-bolszewicką i ustalała granicę między Polską a Rosją Sowiecką.
Trzecie – zwycięskie – powstanie śląskie
Artykuł

Trzecie – zwycięskie – powstanie śląskie

Autor: Michał Wenklar
W nocy z 2 na 3 maja 1921 r. wyleciało w powietrze siedem mostów na liniach kolejowych i drogowych łączących prawobrzeżną część Górnego Śląska z resztą rejencji opolskiej i państwem niemieckim. Rozpoczęło się III powstanie śląskie, ostatni akt walki o korzystny dla Polski podział tych ziem.
Tworzenie państwa: rok pierwszy
Recenzja

Tworzenie państwa: rok pierwszy

Autor: Artur Kuprianis
Wśród prac prof. Andrzeja Chwalby opisujących proces odzyskiwania niepodległości przez Polskę, książka 1919. Pierwszy rok wolności jest pozycją wyjątkową.
Układy i sojusze
Artykuł

Układy i sojusze

Autor: Włodzimierz Suleja
W okresie premierostwa Grabskiego rozpoczęła się, wywołana przez stronę niemiecką, tzw. wojna celna. Na Kresach zaś doszło do znacznego zaognienia sytuacji, zwłaszcza po ograniczeniu praw językowych Ukraińców w 1924 r. przez wprowadzenie szkoły dwujęzycznej (utrakwistycznej). Pogorszyło się tym samym bezpieczeństwo Polski, wyznaczone systemem układów i sojuszy.
Utrata niepodległości
Artykuł

Utrata niepodległości

Autor: Marek Gałęzowski
Po zakończeniu konferencji teherańskiej Brytyjczycy nieustannie naciskali na rząd RP, żeby uznał linię Curzona za wschodnią granicę Polski.
W drodze do Ojczyzny. Polskie oddziały wojskowe w Chinach 1918-1920
Artykuł

W drodze do Ojczyzny. Polskie oddziały wojskowe w Chinach 1918-1920

Autor: Janusz Wróbel
Pod koniec I wojny światowej otworzyły się przed Polakami nowe możliwości realizacji marzenia o odbudowie własnego państwa. Z nadarzającej się szansy skorzystali Polacy rozsiani na całym świecie. Polskie oddziały wojskowe pojawiły się nawet w dalekich Chinach.
W Jałcie przegraliśmy II wojnę światową
Wywiad

W Jałcie przegraliśmy II wojnę światową

Autor: Henryk Głębocki, Maciej Kwaśniewski
Czy alianci nas zdradzili? O co walczył Stalin? Czy można było zatrzymać bieg zdarzeń? Jak podsłuchy w pałacach Jałty i hollywoodzkie filmy sprzyjały Stalinowi? Czy III wojna światowa była realna? Jak długo trwała Jałta? – Z dr. hab. Henrykiem Głębockim, historykiem z Uniwersytetu Jagiellońskiego i pracownikiem Instytutu Pamięci Narodowej rozmawia Maciej Kwaśniewski.
W Wersalu i Wilnie
Artykuł

W Wersalu i Wilnie

Autor: Włodzimierz Suleja
W momencie, gdy na froncie wielkopolskim siły niemieckie sposobiły się do zdecydowanego natarcia, w stolicy Francji 18 stycznia 1919 r., w rocznicę proklamowania cesarstwa niemieckiego, zebrała się konferencja pokojowa.
Walenty Wójcik

Walenty Wójcik

Autor: Mariusz Kolmasiak
Wierny Wójcik, król żandarmów belwederskich, ulubiony przez Józefa Piłsudskiego wachmistrz z ochrony Belwederu – chorąży Walenty Wójcik doczekał się wielu określeń wynikających z pełnienia obowiązków u najważniejszej osoby międzywojennej Polski. Od wczesnych lat angażował się w działalność niepodległościową, walczył w Legionach Polskich. Po odrodzeniu Rzeczypospolitej wciąż służył Ojczyźnie. W 1922 r. został przydzielony do ochrony Józefa Piłsudskiego i przez 12 lat był jego przybocznym i zaufanym towarzyszem podczas wielu oficjalnych i prywatnych spotkań.
Walki o Lwów i w Galicji Wschodniej
Artykuł

Walki o Lwów i w Galicji Wschodniej

Autor: Artur Ochał
Konflikt polsko-ukraiński o Galicję Wschodnią rozpoczął się w mglisty poranek 1 listopada 1918 r., gdy polskich mieszkańców Lwowa zaskoczył widok błękitno-żółtej flagi zatkniętej na wieży ratusza oraz ukraińskich patroli wojskowych przemierzających ulice miasta.
Wiek niewoli
Artykuł

Wiek niewoli

Autor: Marek Gałęzowski
Proces przezwyciężania kryzysu politycznego Rzeczypospolitej w XVIII w., zapoczątkowany reformami Sejmu Czteroletniego i zwieńczony Konstytucją 3 maja, został przekreślony w 1792 r. Polscy przeciwnicy reform zawiązali konfederację w Targowicy i wezwali carycę Rosji Katarzynę II, by obaliła konstytucję uchwaloną przez suwerenne władze polskie.
Wileńszczyzna. Inkorporacja zamiast federacji
Artykuł

Wileńszczyzna. Inkorporacja zamiast federacji

Autor: Maciej Zakrzewski
Mało kto dziś pamięta, że istniało kiedyś państwo Litwa Środkowa, które zakończyło swój krótkotrwały żywot w roku 1922.