Proszę czekać,
trwa ładowanie strony...

„Chcemy Polski wolnej i niepodległej…”. Symbolika niezależnych demonstracji w PRL
Artykuł

„Chcemy Polski wolnej i niepodległej…”. Symbolika niezależnych demonstracji w PRL

Autor: Piotr Byszewski, Aneta Nisiobęcka
Demonstracje uliczne były jednym z bardziej widocznych przejawów oporu Polaków przeciw rządom komunistycznym w całym okresie PRL. Dochodziło do nich podczas wybuchów społecznego niezadowolenia, wynikających z pogarszającej się sytuacji społeczno-gospodarczej i politycznej w kraju.
„Dzielny Żyd” na czele dywizji. Gen. Bernard Mond (1887-1957)
Biogram / Biografia

„Dzielny Żyd” na czele dywizji. Gen. Bernard Mond (1887-1957)

Autor: Teodor Gąsiorowski
We wrześniu 1939 r. gen. Bernard Stanisław Mond dowodził krakowską 6. Dywizją Piechoty, z którą przeszedł szlak bojowy od Pszczyny po rejon Tomaszowa Lubelskiego. Dwadzieścia lat wcześniej bronił Lwowa przed Ukraińcami, a w wojnie polsko-bolszewickiej został ranny pod Kijowem. „Dzielny Żyd” – jak o nim pisał Józef Piłsudski.
„Hubal” – legendarny dowódca na Kielecczyźnie
Artykuł

„Hubal” – legendarny dowódca na Kielecczyźnie

Autor: Marek Jedynak
Znakomity kawalerzysta i sportowiec, wytrwały żołnierz, bohater konspiracji powrześniowej lat 1939-1940, der tolle Major, jak go z uznaniem nazywali Niemcy – taki był major Henryk Dobrzański „Hubal” (1897-1940).
„Jęliśmy się oręża w duchu jedności z Królestwem Polskim”. Powstanie Listopadowe na Litwie
Artykuł

„Jęliśmy się oręża w duchu jedności z Królestwem Polskim”. Powstanie Listopadowe na Litwie

Autor: Kazimierz Krajewski
Wschodnie tereny Rzeczypospolitej, w wyniku rozbiorów wcielone do Imperium Rosyjskiego, określane jako Ziemie Zabrane, brały udział w kolejnych polskich powstaniach narodowych. Tak było i w czasie Powstania Listopadowego w latach 1830-31, kiedy to szczególne znaczenie miały działania na Litwie.
„Należy stworzyć niepodległe państwo polskie (…) z wolnym dostępem do morza". Powrót Pomorza i Kujaw do Polski 1918-1920

„Należy stworzyć niepodległe państwo polskie (…) z wolnym dostępem do morza". Powrót Pomorza i Kujaw do Polski 1918-1920

Autor: Kamila Churska-Wołoszczak, Barbara Męczykowska
Album to jedna z inicjatyw podjętych przez pracowników pionu edukacyjnego Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy i Gdańsku, mających upamiętnić setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości oraz powrotu Pomorza i Kujaw do Macierzy. Odzyskanie niepodległości na Pomorzu i Kujawach stanowiło proces złożony i wieloetapowy. Wynikało to niewątpliwie z faktu, iż do 1914 r. wchodziły one w skład dwóch państw zaborczych...
„Orzeł” z Pogotowia Akcji Specjalnej
Biogram / Biografia

„Orzeł” z Pogotowia Akcji Specjalnej

Autor: Michał Ostapiuk
22 listopada 2020 r. w Lidzbarku Warmińskim zmarł mjr Lucjan Deniziak „Orzeł”. Był ostatnim żyjącym żołnierzem oddziału Pogotowia Akcji Specjalnej Komendy Okręgu NZW Białystok. Do niemalże ostatnich dni życia walczył o dobre imię poległych dowódców i współtowarzyszy broni.
„Przy Tobie, Najjaśniejszy Panie…”
Artykuł

„Przy Tobie, Najjaśniejszy Panie…”

Autor: Włodzimierz Suleja
Galicja – od połowy lat sześćdziesiątych cieszyła się swobodami politycznymi, szczyciła bujnym rozwojem kultury narodowej. Porozumienie z zaborcą okazało się tam i możliwe, i trwałe. Rozpoczął je zaś adres szlachty galicyjskiej do cesarza Franciszka Józefa z grudnia 1866 r., który kończył się znamiennym zwrotem: „Przy Tobie, Najjaśniejszy Panie, stoimy i stać chcemy…”.
„Rzecz o obronie czynnej…”
Artykuł

„Rzecz o obronie czynnej…”

Autor: Włodzimierz Suleja
W ostatnich dekadach dziewiętnastego wieku w polskim społeczeństwie zaczęły rozwijać się nowe nurty polityczne. Jednym z nich był ruch narodowy, wywodzący się z emigracyjnej Ligi Polskiej. W przyszłości miał wydać jedne z najważniejszych formacji na krajowej scenie politycznej.
„Rzeczpospolita Bobrujska” – mała Polska
Artykuł

„Rzeczpospolita Bobrujska” – mała Polska

Autor: Wojciech Jerzy Muszyński
Opanowany przez polskie oddziały w lutym 1918 r. Bobrujsk stał się prawdziwą stolicą polskiego państewka na dalekich kresach I Rzeczypospolitej. Była to pierwsza enklawa wyzwolonej i zupełnie niezależnej od któregokolwiek z zaborców Polski.
„Stan the Man”. Baseballista z Polską w sercu
Biogram / Biografia

„Stan the Man”. Baseballista z Polską w sercu

Autor: Justyna Staroń
Choć dziś amerykańskie Sokolstwo kojarzone jest głównie z działalnością patriotyczną i akcjami na rzecz wojska, to pamiętać trzeba, że jego zaangażowanie w krzewienie kultury fizycznej wśród Polonii również miało niebagatelne znaczenie.
„Wojsko niepodległości” PPS-u
Biogram / Biografia

„Wojsko niepodległości” PPS-u

Autor: Tomasz Panfil
Niemal od początku istnienia Legionów kłębiły się wokół nich sprzeczne interesy, ambicje i koncepcje. W sporach tych Ignacy Daszyński stał konsekwentnie po stronie Piłsudskiego, któremu zależało na jak największej autonomii Legionów i oszczędzaniu polskiej krwi na przyszłą rozgrywkę o Polskę wolną, ale nie z łaski jednego czy drugiego cesarza, ale z woli narodu polskiego.
11 listopada. Narodowe Święto Niepodległości

11 listopada. Narodowe Święto Niepodległości

Autor: Michał Zarychta, Sebastian Rosenbaum, Paweł Chojnacki, Piotr Grzelczak, Krzysztof Kawalec, Justyna Dudek
Instytut Pamięci Narodowej podejmuje liczne działania, aby przybliżyć okoliczności odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Popularyzacja i upamiętnienie – w ten sposób chcemy uczcić najważniejsze polskie święto. Służyć ma temu także i ten dodatek do „Gazety Polskiej”. Patriotyzm, który nadaje sens naszemu poczuciu wspólnoty, to również zobowiązanie i wdzięczność. Mam nadzieję, że te dwa pojęcia towarzyszyć będą Państwu podczas lektury zamieszczonych tutaj artykułów, które historycy z IPN przygotowali z okazji Narodowego Święta Niepodległości.
3 maja 1916 r. w Warszawie
Artykuł

3 maja 1916 r. w Warszawie

Autor: Michał Zarychta
Warszawa w latach 1915-1918 znajdowała się pod niemiecką okupacją. Reżim okupacyjny drenował zdobyte ziemie ze wszelkich dóbr przydatnych do produkcji wojennej. Z drugiej strony poczynił szereg ustępstw dotyczących oświaty i kultury narodowej.
50. rocznica śmierci generała Władysława Andersa – wiernego rycerza Rzeczpospolitej Polskiej
Artykuł

50. rocznica śmierci generała Władysława Andersa – wiernego rycerza Rzeczpospolitej Polskiej

Autor: Małgorzata Ptasińska
Pięćdziesiąt lat temu 12 maja 1970 r., w 26. rocznicę rozpoczęcia bitwy o Monte Cassino, zmarł w Londynie gen. Władysław Anders. Zgodnie ze swoją wolą spoczął wśród żołnierzy 2. Korpusu na montecassińskiej nekropolii żegnany przez najbliższą rodzinę i wiernych Mu żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych.
Agnieszka Wisła
Biogram / Biografia

Agnieszka Wisła

Autor: Krzysztof Pawluczuk
To jedna z barwniejszych postaci polskiej emigracji w Stanach Zjednoczonych w XX w. Dobrze znana za oceanem, w Polsce dopiero powoli odkrywana, swoje życie związała z trzema organizacjami: Sokolstwem Polskim w Ameryce, Polskim Białym Krzyżem oraz Stowarzyszeniem Weteranów Armii Polskiej w Ameryce.
Akt 5 listopada – przełom w czasie wielkiej wojny
Artykuł

Akt 5 listopada – przełom w czasie wielkiej wojny

Autor: Jarosław Tęsiorowski
5 listopada 1916 roku to data przełomu. Wydana tego dnia odezwa była ważnym punktem na polskiej drodze do niepodległości. Po ponad wieku kończyła się zmowa mocarstw zaborczych, a sprawa polska stawała się – przynajmniej w deklaracjach – jednym z celów wojny.
Aleksander Napiórkowski – „towarzysz Stefan”
Biogram / Biografia

Aleksander Napiórkowski – „towarzysz Stefan”

Autor: Bartłomiej Kluska
Gdy wczesną jesienią 1917 roku przybył do Łodzi, był już doświadczonym konspiratorem i działaczem niepodległościowym. W czasie wojny polsko-bolszewickiej ławę poselską Sejmu Ustawodawczego zamienił na ułańskie siodło.
Antoni Stawarz (1889-1955) – organizator oswobodzenia Krakowa spod władzy austriackiej
Biogram / Biografia

Antoni Stawarz (1889-1955) – organizator oswobodzenia Krakowa spod władzy austriackiej

Autor: Krzysztof Pięciak
Urodził się 4 stycznia 1889 r. w Tuchowie pod Tarnowem w rodzinie dróżnika kolejowego Tadeusza Stawarza. Miał ośmioro rodzeństwa. Według rodzinnych przekazów Stawarzowie wywodzili się z osiedlonych w rejonie Wierzchosławic Tatarów.
Antoni Wincenty Zdanowski (1895-1948) „Bis”, „Tolek”
Artykuł

Antoni Wincenty Zdanowski (1895-1948) „Bis”, „Tolek”

Autor: Maciej Żuczkowski
Antoni Zdanowski urodził się 5 IV 1895 r. w Węgrowie. Był synem Piotra i Marii z domu Złotkowskiej. Jeszcze w czasie nauki w gimnazjum w Warszawie pod wpływem szwagra zaangażował się w działalność niepodległościową.
Arcybiskup lwowski Józef Bilczewski wobec inwazji bolszewickiej 1920 roku
Artykuł

Arcybiskup lwowski Józef Bilczewski wobec inwazji bolszewickiej 1920 roku

Autor: Grzegorz Chajko
Wśród wybitnych duchownych XX w. wymienia się abp. Józefa Bilczewskiego, świętego Kościoła katolickiego. Jego taktowne zaangażowanie w liczne inicjatywy społeczne, polityczne i pastoralne nie budziło zastrzeżeń wśród współczesnych, a i dziś może posłużyć za wzór.
Autograf przodka w hołdzie dla narodu amerykańskiego
Artykuł

Autograf przodka w hołdzie dla narodu amerykańskiego

Autor: Łucja Marek
W 1926 r. USA świętowały 150-lecie niepodległości. Z tej okazji naród polski złożył narodowi amerykańskiemu oryginalny prezent – życzenia, pod którymi podpisała się jedna piąta (5,5 mln) Polaków.
Błękitny Generał w wojnach o granice
Artykuł

Błękitny Generał w wojnach o granice

Autor: Krzysztof Kaczmarski, Wojciech Jerzy Muszyński, Rafał Sierchuła
Rozpoczął i prowadził wielką akcję ochotniczą. Nie tylko, że potrafił on zorganizować doskonały aparat, składający się z ludzi oddanych i ofiarnych, z poświęceniem pracujących, ale sam świecił najlepszym przykładem - wspominał o gen. Hallerze Wincenty Witos. Tak pozytywnej opinii o nim nie miał już jednak Józef Piłsudski.
Bobrujsk – „stolica nadberezyńskiej Polski” (1919–1920)
Artykuł

Bobrujsk – „stolica nadberezyńskiej Polski” (1919–1920)

Autor: Diana Maksimiuk
18 marca 1921 r. w Rydze podpisano traktat kończący wojnę polsko-bolszewicką. Znaczne obszary wschodniej części przedrozbiorowej Rzeczypospolitej znalazły się poza granicami odrodzonego państwa polskiego. Na niektórych władza polska zaistniała po raz ostatni w latach 1919–1920.
Bohater nie bierze się znikąd. Zanim Henryk Sławik ratował Żydów w czasie wojny
Artykuł

Bohater nie bierze się znikąd. Zanim Henryk Sławik ratował Żydów w czasie wojny

Autor: Tomasz Kurpierz
Henryk Sławik, jeden z największych Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, skazany był na zapomnienie – na tyle skutecznie, że jego nazwisko jeszcze kilka lat temu niewiele mówiło nawet na Górnym Śląsku, regionie, w którym żył i pracował przez cały okres międzywojenny.
Bracia Okrzejowie – zapomniani bohaterowie Niepodległości
Artykuł

Bracia Okrzejowie – zapomniani bohaterowie Niepodległości

Autor: Maciej Korkuć
„Stefan Okrzeja pierwszy spośród nowych żołnierzy niepodległości zawisł na szubienicy” – napisał w swojej pracy o dziejach porozbiorowych gen. Marian Kukiel. Pamięć o patriotycznym charakterze jego czynu była czymś oczywistym przed wojną. Nowym pokoleniom komuniści zaserwowali inną interpretację.
Bunt generała Żeligowskiego. Harcerskie oddziały bojowe w wyprawie na Wilno
Artykuł

Bunt generała Żeligowskiego. Harcerskie oddziały bojowe w wyprawie na Wilno

Autor: Tomasz Sikorski
W walkach o Wilno w 1920 r. dużą rolę odegrali harcerze, mający już cenne doświadczenie z wojny polsko-bolszewickiej.
Burzliwe dzieje lokalizacji portu morskiego. Na stulecie portu w Gdyni
Artykuł

Burzliwe dzieje lokalizacji portu morskiego. Na stulecie portu w Gdyni

Autor: Małgorzata Sokołowska
Gdy Sejm Ustawodawczy 10 lutego 1920 r. przyjmował ustawę o potrzebie budowy portu morskiego – nim wybór padł na Gdynię, przez kraj przetoczyła się dyskusja na temat najlepszej lokalizacji. Pomysłów było kilka, ale poważnie zajmowano się trzema.
Cały naród z armią. Utworzenie Funduszu Obrony Narodowej
Artykuł

Cały naród z armią. Utworzenie Funduszu Obrony Narodowej

Autor: Anna Czocher
Na apel władz Polacy zareagowali spontanicznie i na ogromną skalę. W obliczu niemieckiego zagrożenia wpłacali pieniądze, przekazywali wartościowe przedmioty, często cenne rodzinne pamiątki.
Co się stanie, gdy mnie zabraknie... Śmierć Piłsudskiego
Artykuł

Co się stanie, gdy mnie zabraknie... Śmierć Piłsudskiego

Autor: Roksana Szczypta-Szczęch
12 maja 1935 r. o godz. 20.45 w Belwederze zmarł Józef Piłsudski – jeden z Ojców Niepodległej, odrodzonej w 1918 r. po 123 latach zaborów i nieobecności na mapach świata.
Codzienność u progu niepodległości – rok 1918
Artykuł

Codzienność u progu niepodległości – rok 1918

Autor: Marcin Kruszyński
Kończąca się w 1918 r. Wielka Wojna przyniosła rzeczywiste przeobrażenie świata. Ład utworzony w jej następstwie w niczym nie przypominał tego sprzed czterech lat: tak pod względem politycznym, społecznym, kulturowych jak i mentalnym.
Czasy sejmokracji
Artykuł

Czasy sejmokracji

Autor: Włodzimierz Suleja
Parlament odrodzonej Polski miał rozwiązywać problemy nie tylko najistotniejsze dla bytu państwa, ale i niezwykle skomplikowane. A że rozstrzygać chciał w praktyce o wszystkim, szybko okres jego przewagi w państwie nazwany został czasem „sejmokracji”.
Człowiek z cienia. Tadeusz Szturm de Sztrem w walce o niepodległą Polskę 1914-1921
Biogram / Biografia

Człowiek z cienia. Tadeusz Szturm de Sztrem w walce o niepodległą Polskę 1914-1921

Autor: Maciej Żuczkowski
Jednym z najbardziej interesujących rodzeństw w historii Polski jest piątka dzieci Jana Szturm de Sztrem i Marii z domu Rusieckiej. Z wyjątkiem najmłodszego Zbigniewa, zmarłego w wieku 23 lat wkrótce po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej, pozostała czwórka posiada biogramy w Polskim Słownik Biograficznym. Najbardziej niezwykłym z nich był chyba Tadeusz.
Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja?
Artykuł

Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja?

Autor: Włodzimierz Suleja
W lutym 1904 r., po ataku japońskich torpedowców na zakotwiczoną w Port Arturze rosyjską flotę, rozpoczęła się wojna pomiędzy imperium carskim a przyszłą dalekowschodnią potęgą. Wojna, która wkrótce pokazała światu, iż Rosja nie jest niczym więcej, jak biblijnym kolosem na glinianych nogach. Na dodatek niepowodzeniom na polach bitew towarzyszyło rosnące zniecierpliwienie poddanych Mikołaja II.
Czy Piłsudski mógł w 1920 roku powstrzymać bolszewizm?
Artykuł

Czy Piłsudski mógł w 1920 roku powstrzymać bolszewizm?

Autor: Marek Gałęzowski
Spektakularne zwycięstwa nad Armią Czerwoną pod Warszawą i nad Niemnem, osiągnięte dzięki geniuszowi Naczelnego Wodza Wojska Polskiego Józefa Piłsudskiego i męstwu polskich żołnierzy, przesądziły o sukcesie w wojnie z bolszewicką Rosją – pierwszej i jedynej wygranej wojnie Polski od czasów odsieczy wiedeńskiej (1683) i pokoju w Karłowicach (1699).
Deklaracja wersalska z 3 czerwca 1918 roku – zapomniany akt założycielski II RP
Artykuł

Deklaracja wersalska z 3 czerwca 1918 roku – zapomniany akt założycielski II RP

Autor: Krzysztof Kawalec
W powodzi rocznicowych uroczystości związanych z mijającym stuleciem wydarzeń związanych z odzyskaniem przez Polskę niepodległości zupełnie zagubiło się niestety jedno z najważniejszych.
Derusyfikacja w Warszawie 1915–1926
Artykuł

Derusyfikacja w Warszawie 1915–1926

Autor: Piotr Jaźwiński
I wojna światowa położyła kres długoletniemu panowaniu Rosjan w Warszawie. W mieście energicznie przystąpiono do usuwania rosyjskojęzycznych napisów, zmiany nazw ulic, burzenia pomników i cerkwi wzniesionych przez zaborcę.
Dla Polski, której nie doczekał. Rudolf Andrzej Macko „Złom” (1892–1917)
Biogram / Biografia

Dla Polski, której nie doczekał. Rudolf Andrzej Macko „Złom” (1892–1917)

Autor: Artur Kuprianis
Profesor Stefan Macko, żołnierz Legionów Polskich, wybitny botanik, wieloletni wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego, jeden z pomysłodawców utworzenia Karkonoskiego Parku Narodowego, pozostawił po sobie zbiór fotografii dokumentujących czyn niepodległościowy z lat 1915–1920. Jednym z głównych bohaterów tej kolekcji jest jego starszy brat Rudolf.
Dlaczego Piłsudskiego nie witały tłumy? Zajścia na ulicach Warszawy 10 listopada 1918 roku
Artykuł

Dlaczego Piłsudskiego nie witały tłumy? Zajścia na ulicach Warszawy 10 listopada 1918 roku

Autor: Piotr Kilańczyk
Znane zdjęcie, pokazujące tłumne powitanie komendanta Józefa Piłsudskiego na dworcu w Warszawie, nie ilustruje wydarzeń z listopada 1918 roku. Rzeczywistość tamtych dni była jeszcze bardziej burzliwa.
Dłużnik legionowej przeszłości. Jan Paweł II i żołnierze niepodległości
Artykuł

Dłużnik legionowej przeszłości. Jan Paweł II i żołnierze niepodległości

Autor: Przemysław Wywiał
W okresie powojennym legioniści Józefa Piłsudskiego byli grupą „wyklętą” i – jako żywy nośnik idei niepodległościowej – skazaną na zapomnienie. Byli poddawani represjom, szykanowani, a pamięć o ich czynie zbrojnym z lat 1914–1921 zakłamywano. Zawsze jednak mogli liczyć na kard. Karola Wojtyłę.
Dowboria – kresowa epopeja I Korpusu Polskiego
Artykuł

Dowboria – kresowa epopeja I Korpusu Polskiego

Autor: Wojciech Jerzy Muszyński
Podkomendni gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego byli pierwszymi polskimi żołnierzami, którzy stanęli do walki z bolszewizmem i zwyciężyli. Na odległych Kresach wyzwolili pierwszy skrawek Polski.
Droga do niepodległej Polski. Niepokorni
Artykuł

Droga do niepodległej Polski. Niepokorni

Autor: Marek Gałęzowski
W latach dziewięćdziesiątych XIX w. na ziemiach polskich zaczęły kształtować się nowoczesne ruchy ideowe, które z czasem stały się fundamentem polskiego życia politycznego: ruch socjalistyczny, narodowy, ludowy oraz chrześcijańsko-demokratyczny.
Drogi do Niepodległości
Wywiad

Drogi do Niepodległości

Autor: Filip Gańczak, Andrzej Nowak
Nie powinniśmy przeciwstawiać pracy organicznej powstaniom, a wysiłków dyplomatycznych walce zbrojnej Legionów. Te różne formy starań o niepodległość Polski znakomicie się uzupełniały – mówi prof. Andrzej Nowak w rozmowie z dr. Filipem Gańczakiem
Dwie tony polskiej historii przypłyną do Ojczyzny
Wydarzenie

Dwie tony polskiej historii przypłyną do Ojczyzny

Autor: Mariusz Jonczyk
Czy można określić wagę polskiej historii? Okazuje się, że w przypadku Związku Sokolstwa Polskiego w Ameryce można, jako masę całkowitą wpisaną do dokumentacji transportowej „Shipping Instructions” – wynosi ona 2 tony.
Edward Franciszek Herbert

Edward Franciszek Herbert

Autor: Marek Kozubel
Był zdolnym oficerem i krewnym jednego z najsłynniejszych polskich poetów – Zbigniewa Herberta. Wstąpił do Wojska Polskiego niemal natychmiast po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Brał udział w wojnach o granice Rzeczypospolitej w latach 1918–1920.
Edward Kleszczyński „Dzik” (1892-1984)
Biogram / Biografia

Edward Kleszczyński „Dzik” (1892-1984)

Autor: Marcin Chorązki
Beliniak, uczestnik wojny z bolszewikami, a ćwierć wieku później oficer AK. Był przedstawicielem tego pokolenia, dla którego służba w ZWZ-AK stała się kontynuacją działalności niepodległościowej z lat 1914-1921.
Edward Pfeiffer „Radwan” 1895-1964
Biogram / Biografia

Edward Pfeiffer „Radwan” 1895-1964

Autor: Tomasz Toborek
21 stycznia 1895 r. urodził się Franciszek Edward Pfeiffer – legionista, późniejszy generał, dowódca Śródmieścia w Powstaniu Warszawskim.
Endecja – cenne dziedzictwo
Artykuł

Endecja – cenne dziedzictwo

Autor: Jan Żaryn
Dziedzictwo ruchu narodowego bywa dziś skazywane na niepamięć, choć powinno służyć kolejnym pokoleniom Polaków. Należy z niego czerpać wszystko to, co pozytywne – a jest tego bardzo dużo – odrzucając jednocześnie to, co z dzisiejszej perspektywy nie wydaje się warte naśladowania.
Fotografowie Powstania Wielkopolskiego
Artykuł

Fotografowie Powstania Wielkopolskiego

Autor: Michał Krzyżaniak
Wydarzenia w Wielkopolsce, zapoczątkowane 27 grudnia 1918 r. wybuchem Powstania Wielkopolskiego, mają bogatą dokumentację ikonograficzną. Dziejącą się historię utrwalili na kliszach liczni fotografowie cywilni i wojskowi.

Gdy gra toczy się o wszystko... o Niepodległość Polski

Gdynia: złapać morski oddech
Artykuł

Gdynia: złapać morski oddech

Autor: Anna Zechenter
W szczerym polu, na niezagospodarowanym wybrzeżu w ciągu zaledwie kilkunastu lat powstał największy, najnowocześniejszy port przeładunkowy na Bałtyku.
Generacja „niepokornych” (1863–1918)
Artykuł

Generacja „niepokornych” (1863–1918)

Autor: Barbara Świtalska-Starzeńska
Można śmiało uznać za fenomen to, że u schyłku XIX i na początku XX w. żyło i działało tak wiele wybitnych osób, które nieustępliwie walczyły o wolną i suwerenną Polskę. Byli to ludzie różnych profesji i nierzadko o odmiennych poglądach. Łączyło ich marzenie o niepodległej Ojczyźnie.
Generał Maria Stanisława Wittek – dwukrotna dama Virtuti Militari
Biogram / Biografia

Generał Maria Stanisława Wittek – dwukrotna dama Virtuti Militari

Autor: Magdalena Mołczanowska
25 lutego 1942 r. Dowódca Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki powołał Wojskową Służbę Kobiet. Na czele tej organizacji stanęła Maria Stanisława Wittek ps. „Mira” – kobieta niezwykła, dla której służba ojczyźnie była nie tylko obowiązkiem, ale prawdziwym powołaniem.
Generał Mieczysław Smorawiński (1893-1940)
Biogram / Biografia

Generał Mieczysław Smorawiński (1893-1940)

Autor: Krzysztof Pięciak
Za udział w walkach I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej Mieczysław Smorawiński otrzymał m.in. Virtuti Militari, czterokrotnie Krzyż Walecznych, francuską Legią Honorową i odznaczenia austro-węgierskie. W ostatniej bitwie z Konarmią Budionnego w sierpniu 1920 r. niemal stracił życie. Śmierć z rąk sowieckich pisana mu była jednak nie na polu walki, lecz w katyńskim lesie.
Generał Zygmunt Zieliński
Biogram / Biografia

Generał Zygmunt Zieliński

Autor: Maciej Zakrzewski
Dzisiaj jest postacią niemal całkowicie zapominaną, znaną jedynie historykom. A jednak jego życie to zapis chwały, ale i także trudnych wyborów i krętych dróg do niepodległości.
Grudniowa wiktoria
Artykuł

Grudniowa wiktoria

Autor: Piotr Grzelczak
„Ideał bohaterstwa polskiego przyoblókł się znowu w kształty widome. On daje nam niespożytą moc i wiarę w przyszłość. Dlatego zawsze żywą i świętą będzie pamięć 27. grudnia” – pisał w 1919 r. „Kurier Poznański”.
Ignacy Daszyński – polityk niezależny
Biogram / Biografia

Ignacy Daszyński – polityk niezależny

Autor: Maciej Zakrzewski
Kiedy zmarł w nocy z 30 na 31 października 1936 r., konserwatywny „Czas”, daleki od linii politycznej Daszyńskiego, napisał, że pozostanie po nim pamięć niestrudzonego bojownika idei, o które walczył z dobrą wiarą, – i szczerego patrioty.
Józef Haller

Józef Haller

Autor: Barbara Męczykowska
Józef Haller był wychowywany w bardzo patriotycznej i religijnej rodzinie. Jego najbliżsi krewni angażowali się w polski ruch niepodległościowy, byli uczestnikami m.in. powstania styczniowego. Brali także udział w życiu politycznym Galicji.
Józef Mackiewicz na progu niepodległości
Biogram / Biografia

Józef Mackiewicz na progu niepodległości

Autor: Marek Klecel
Należał do najmłodszego pokolenia Polaków, którzy bronili zdobytej w 1918 r. niepodległości przed najazdem sowieckim. Nie miał jeszcze osiemnastu lat, gdy jako ochotnik poszedł na wojnę polsko-bolszewicką.
Józef Piłsudski – droga do Niepodległej
Biogram / Biografia

Józef Piłsudski – droga do Niepodległej

Autor: Włodzimierz Suleja
Józef Piłsudski postrzegany jest jako jeden z najważniejszych architektów odbudowy polskiego państwowego gmachu. Należał do pogrobowców powstania styczniowego (urodził się w grudniu 1867 roku), zaś pokolenie, którego był reprezentantem, określa się mianem pokolenia niepokornych.
Józef Piłsudski – patron na każde czasy
Artykuł

Józef Piłsudski – patron na każde czasy

Autor: Adam Stefan Lewandowski
12 maja 1935 r. na wieczna wartę odszedł Pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski. Niedługo po jego śmierci wiele instytucji i budynków użyteczności publicznej przyjęło dobrowolnie imię Zmarłego. Wiele z nich nosi je do dziś, ale są też takie, które nie powróciły do przedwojennej tradycji.
Józef Piłsudski – twórca Niepodległej
Artykuł

Józef Piłsudski – twórca Niepodległej

Autor: Włodzimierz Suleja
W całych dziejach Polski, tak przedrozbiorowej, jak i okresu zaborów, niewiele było postaci o podobnej skali dokonań. Co więcej, Piłsudski już za życia stał się symbolem.
Józef Piłsudski jako wychowawca
Artykuł

Józef Piłsudski jako wychowawca

Autor: Bogusław Wójcik
„We wrześniu 1939 r. stanął do walki o niepodległość cały naród i cały naród bił się aż do ostatka. (…) Oto jest największe ze wszystkich zwycięstwo Józefa Piłsudskiego” – twierdził Jerzy Paczkowski, żołnierz walczący w polskich oddziałach we Francji.
Kadrówka rusza w bój
Artykuł

Kadrówka rusza w bój

Autor: Maciej Zakrzewski
6 sierpnia 1914 r. Pierwsza Kompania Kadrowa wyruszyła z krakowskich Oleandrów do zaboru rosyjskiego. O godz. 9.45 strzelcy obalili słupy graniczne pod Michałowicami.
Kampania wileńska 1919 r.
Artykuł

Kampania wileńska 1919 r.

Autor: Jacek Wróbel
5 stycznia 1919 r. podpisano porozumienie, zgodnie z którym siły Ober-Ostu ewakuowały się do Niemiec, a oddziały polskie stopniowo je luzowały. W ten sposób pozycje polskie i bolszewickie zbliżały się do siebie. Konflikt militarny zaczął się bez formalnego wypowiedzenia wojny.
Kanonizacja Andrzeja Boboli i powrót jego relikwii do Polski w 1938 r.
Artykuł

Kanonizacja Andrzeja Boboli i powrót jego relikwii do Polski w 1938 r.

Autor: Michał Zarychta
W dniu 17 kwietnia 1938 r. w Rzymie papież Pius XI ogłosił świętym Andrzeja Bobolę, polskiego jezuitę. Było to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Kościoła polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Kapitan Wacław Denhoff-Czarnocki – bohater roku 1920 – niezapomniany
Biogram / Biografia

Kapitan Wacław Denhoff-Czarnocki – bohater roku 1920 – niezapomniany

Autor: Adam Stefan Lewandowski
Wiele jest niestety postaci w polskiej historii, które mimo swoich nieocenionych zasług, nie doczekały się godnego miejsca pochówku. Jedną z nich jest Wacław Denhoff-Czarnocki, żołnierz I Brygady Legionów Polskich, oficer Wojska Polskiego, poeta i bohater wojny polsko-bolszewickiej 1920 r.
Kawaleria II RP
Artykuł

Kawaleria II RP

Autor: Artur Cieślik
Niepodległa Polska rozmiłowana była w swoim wojsku, a wojsko kochało konie. Jak zatem nazywał się żołnierz na koniu? Jeśli pierwszą myślą będzie „ułan”, to wcale nie będzie to zła odpowiedź, choć rzeczywistość była nieco bardziej skomplikowana.
Kazimierz Pużak (1883-1950)
Biogram / Biografia

Kazimierz Pużak (1883-1950)

Autor: Maciej Żuczkowski
Był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli niepodległościowego nurtu polskiej lewicy. Całym swoim politycznym życiem zaświadczył o tym, że sprawa Polski – jej suwerenności państwowej – była dla niego kwestią pierwszorzędną. Potwierdził to ostatecznie śmiercią w komunistycznym więzieniu.
Komunistyczna Partia Górnego Śląska. Rewolucjoniści przeciwko narodowym aspiracjom Polaków
Artykuł

Komunistyczna Partia Górnego Śląska. Rewolucjoniści przeciwko narodowym aspiracjom Polaków

Autor: Adam Dziuba
Klęska Rosji i państw centralnych w I wojnie światowej oznaczała początek nowej rzeczywistości politycznej w Europie Środkowej i Wschodniej. Społeczny ferment przeradzał się w rewolucje socjalne i powstania narodowe. Upadały reżimy, pojawiały się nowe państwa.
Konferencja pokojowa w Paryżu
Artykuł

Konferencja pokojowa w Paryżu

Autor: Jolanta Mysiakowska-Muszyńska, Wojciech Jerzy Muszyński
Zawieszenie broni 11 listopada 1918 r. zastało Romana Dmowskiego w Waszyngtonie. W Paryżu zaś, dzięki staraniom Erazma Piltza, który skutecznie podtrzymywał zainteresowanie sprawą polską nad Sekwaną, 13 grudnia 1918 r. Francja de facto uznała KNP za rząd.
Konflikt polsko-litewski
Artykuł

Konflikt polsko-litewski

Autor: Artur Ochał
Przejęcie przez Polaków władzy w Warszawie w listopadzie 1918 r. i budowa niepodległego państwa zbiegły się w czasie z utworzeniem w Wilnie pierwszego rządu litewskiego. W grudniu oba powstające państwa podjęły konsultacje, ale rozmowy były niezwykle trudne ze względu na rozbieżności poglądów na temat obszaru i wzajemnych granic.
Konspirator, legionista, pisarz. Andrzej Strug (1871–1937)
Artykuł

Konspirator, legionista, pisarz. Andrzej Strug (1871–1937)

Autor: Marek Klecel
Zanim Andrzej Strug, a właściwie Tadeusz Gałecki, bo tak się naprawdę nazywał, został pisarzem, był działaczem patriotycznym, konspiratorem, członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej oraz publicystą. Miał biografię typową dla polskiej inteligencji, która na przełomie XIX i XX w. kontynuowała dzieło odzyskiwania niepodległości i propagowała zmiany społeczne.
KOP od święta
Artykuł

KOP od święta

Autor: Artur Ochał
KOP jako formacja o szerokich zadaniach związanych z ochroną granicy stał się z czasem ważnym animatorem życia kulturalno-oświatowego na pograniczu. Żołnierze brali udział we wszystkich uroczystościach państwowych i kościelnych organizowanych w miasteczkach i wioskach kresowych, tym samym stopniowo zyskując sympatię miejscowej ludności.
Kopiec Józefa Piłsudskiego w Krakowie
Artykuł

Kopiec Józefa Piłsudskiego w Krakowie

Autor: Iwona Fischer
Budowa kopca Piłsudskiego to wyraz szacunku dla człowieka, który przywrócił Polsce niepodległość. Ten największy z polskich kopców ma długą, niezwykle ciekawą historię, zdeterminowaną przez trudne i zmienne koleje XX w.
Kościół dla Niepodległości
Artykuł

Kościół dla Niepodległości

Autor: Adam Hlebowicz
Katoliccy duchowni towarzyszyli Polakom w najtrudniejszych momentach walki o odzyskanie wolności, a później – o jej utrzymanie.
Krakowskie obchody 11 listopada w międzywojniu
Artykuł

Krakowskie obchody 11 listopada w międzywojniu

Autor: Iwona Fischer
Święto Niepodległości ma już długą tradycję. Celebrujemy je od 1920 r. Główne obchody odbywają się zawsze w stolicy państwa. Warto jednak spojrzeć także na uroczystości organizowane w innych miastach.
Królestwo Polskie – Czartoryski czy Nowosilcow?
Artykuł

Królestwo Polskie – Czartoryski czy Nowosilcow?

Autor: Włodzimierz Suleja
Królestwo Polskie, Kongresówka – nazwy te, a zwłaszcza druga z nich, zadomowiły się w języku potocznym XIX-wiecznego Polaka. Tak nad Wisłą, jak Wartą czy Niemnem przypominały o świetności dawnych wieków i usankcjonowanej na kongresie wiedeńskim niesprawiedliwości dziejowej. Były punktem odniesienia tak dla politycznych realistów, jak i romantyków.
Krótkie rządy komunistów w Białymstoku
Artykuł

Krótkie rządy komunistów w Białymstoku

Autor: Jarosław Wasilewski
Na początku sierpnia 1920 r. w Białymstoku powstał Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski współpracujący z bolszewikami. Komuniści zaangażowani w jego działalność w większości ewakuowali się wraz z Sowietami.
Legionowa Wigilia
Artykuł

Legionowa Wigilia

Autor: Jacek Magdoń
Przemierzając drogi i bezdroża Pogórza Rożnowskiego, przy odrobinie szczęścia można trafić na drogowskazy z napisem „Łowczówek”. W miejscowości tej, położonej na południe od Tarnowa, I Brygada Legionów Polskich stoczyła swoją pierwszą wielką bitwę. Krwawe walki Wielkiej Wojny toczyły się tam podczas Świąt Bożego Narodzenia, w ostatnich dniach grudnia 1914 roku.
Listopadowy przełom
Artykuł

Listopadowy przełom

Autor: Włodzimierz Suleja
Początek istnienia II Rzeczypospolitej przywykło się sytuować w listopadzie 1918 r. Przełom listopadowy, święcony obchodami rocznicowymi, utrwalony w tradycji, podniesiony do godności święta narodowego, nie rozpoczął jednak, ani tym bardziej zakończył, procesu formowania się państwa polskiego.
Londyn nie zapomniał o Józefie Mackiewiczu
Artykuł

Londyn nie zapomniał o Józefie Mackiewiczu

Autor: Adam Hlebowicz
Sejm RP uchwalił rok 2022 Rokiem Józefa Mackiewicza. Formalnym powodem była 120. rocznica urodzin pisarza. Sarkali na to niektórzy badacze i publicyści. Dlaczego? Bo „Ptasznik z Wilna”, jak go trafnie i ładnie literacko ochrzcił Włodzimierz Bolecki, wymyka się wszelkim oficjalnym celebrom.
Lubelski premier
Biogram / Biografia

Lubelski premier

Autor: Tomasz Panfil
Przez kilka listopadowych dni na ulicach i placach Lublina tworzyła się wolna Polska. Był to czas pełen napięć i groźby wybuchu walk, gdyż w mieście stacjonowały wojska austriackie, oddziały ukraińskie i Polska Siła Zbrojna (Polnische Wehrmacht) – jednostka wierna Radzie Regencyjnej. Ujawniały się też grupy żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej, organizowała się milicja robotnicza i milicja licznej w Lublinie ludności żydowskiej.
Małaczewski – Na wszystkich frontach niepodległości
Biogram / Biografia

Małaczewski – Na wszystkich frontach niepodległości

Autor: Marek Klecel
Krótkie, lecz niezwykle bogate w doświadczenia życie Eugeniusza Małaczewskiego było wypełnione burzliwymi i przełomowymi wydarzeniami polskich dziejów: I wojny światowej, odzyskania niepodległości i jej obrony w wojnie polsko-bolszewickiej.
Manifestacje patriotyczno-religijne 1861 roku. Preludium Powstania Styczniowego
Artykuł

Manifestacje patriotyczno-religijne 1861 roku. Preludium Powstania Styczniowego

Autor: Tomasz Łysiak
Powstanie Styczniowe ma swoich apologetów i krytyków. Józef Piłsudski gloryfikował czyn powstańczy i na jego sile duchowej opierał formowanie młodego żołnierza polskiego, ale też poddawał go krytyce, nie po to, by potępiać, lecz by czerpiąc z tego, co piękne i silne, wyciągać wnioski z jego błędów.
Mariusz Zaruski, człowiek, który prowadził „pierwszą wojnę” niepodległej Polski
Biogram / Biografia

Mariusz Zaruski, człowiek, który prowadził „pierwszą wojnę” niepodległej Polski

Autor: Maciej Kwaśniewski
Mariusz Zaruski, jedna z najbarwniejszych postaci pierwszych dekad XX w. i II Rzeczpospolitej. Jego zasługi dla Polski trudno przecenić. Zmarł w sowieckim więzieniu. IPN wydał o nim książeczkę w serii Bohaterowie Niepodległej.
Mariusz Zaruski. Marynarz i taternik z Podola
Biogram / Biografia

Mariusz Zaruski. Marynarz i taternik z Podola

Autor: Teodor Gąsiorowski
Wprawdzie to on ułożył tekst ślubowania ratowników tatrzańskich – Przyrzekam pod słowem honoru, że póki zdrów jestem, na każde wezwanie Naczelnika lub jego Zastępcy bez względu na porę roku, dnia i stan pogody stawię się w oznaczonym miejscu i godzinie... – ale jego charakter ukształtowało morze.
Marsz Szlakiem I Kompanii Kadrowej. Tradycja i współczesność
Artykuł

Marsz Szlakiem I Kompanii Kadrowej. Tradycja i współczesność

Autor: Iwona Fischer
Idea marszów szlakiem kadrówki narodziła się bardzo szybko po odzyskaniu niepodległości. Po wojnie została reaktywowana dopiero w 1980 r.
Marynarze Niepodległej
Artykuł

Marynarze Niepodległej

Autor: Daniel Sieczkowski
Odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 r. wiąże się nie tylko z czynem legionowym i działaniami Armii Polskiej we Francji, lecz także ze służbą polskich marynarzy
Miejsca pamięci Powstania Wielkopolskiego
Artykuł

Miejsca pamięci Powstania Wielkopolskiego

Autor: Piotr Grzelczak
Wyjątkowy i zapomniany Pomnik Wolności w Poznaniu miał być centralnym monumentem upamiętniającym Powstanie Wielkopolskie w II RP. Pomysł jego budowy w obrębie Placu Wolności Rada Miasta Poznania zatwierdziła już w 1919 r., ale konkurs na jego projekt rozstrzygnięto dopiero w listopadzie roku 1927.
Miłe miasto zdobyte
Artykuł

Miłe miasto zdobyte

Autor: Adam Stefan Lewandowski
Dnia 19 kwietnia roku 1919 oddziały polskie – w „najśmielszej z naszych operacji wojennych” – wyparły z Wilna oddziały sowieckie, przywracając Rzeczypospolitej stolicę Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Misja sędziego Straszewicza
Artykuł

Misja sędziego Straszewicza

Autor: Diana Maksimiuk
Budowa niepodległego państwa polskiego to nie tylko historia walk o jego granice. To także historia tworzenia w niełatwych warunkach aparatu władzy – administracji rządowej, samorządu, wymiaru sprawiedliwości.
Mistrz Ignacy Jan Paderewski (1860–1941)
Biogram / Biografia

Mistrz Ignacy Jan Paderewski (1860–1941)

Autor: Piotr Grzelczak
„Mimo nieszczęść, jakie Naród przechodził, Opatrzność zsyłała nam zawsze ludzi wyższych, którzy narodowi świecili przykładem i byli kolumnami, na których opierało się nasze polskie życie” – tymi słowy rektor Uniwersytetu Poznańskiego prof. Stanisław Dobrzycki witał 23 listopada 1924 roku Mistrza Paderewskiego w murach poznańskiej Almae Matris w czasie jego ostatniej wizyty w Ojczyźnie.
Mit Okrzei w Polsce Niepodległej
Artykuł

Mit Okrzei w Polsce Niepodległej

Autor: Bartosz Wójcik
Legenda Stefana Okrzei (1886–1905) zrodziła się na długo przed powstaniem PRL. Początkowo kult młodego bojowca pielęgnowano głównie w środowiskach pepeesowskich. Z czasem jego imię nadano jednej z dywizji AK.
Młodzież w walce o granice odrodzonej Polski
Artykuł

Młodzież w walce o granice odrodzonej Polski

Autor: Ks. Jarosław Wąsowicz SDB
W pierwszych latach II RP młodzi ludzie brali udział w obronie Lwowa i walkach o Przemyśl, w Powstaniu Wielkopolskim, trzech Powstaniach Śląskich i walkach o Śląsk Cieszyński, w wojnie polsko-bolszewickiej i plebiscytach prowadzonych na spornych terenach.
Monarchiści II RP
Artykuł

Monarchiści II RP

Autor: Michał Zarychta
Monarchizm w XX wieku, był ideologią przebrzmiałą, mającą epigonów w krajach, gdzie monarchia urosła do rangi symbolu oporu wobec rewolucji. W II Rzeczypospolitej znalazła się jednak grupa polityków i publicystów, której zasady monarchizmu przypadły do gustu.
Na Belweder!
Artykuł

Na Belweder!

Autor: Włodzimierz Suleja
Schyłek lat dwudziestych XIX w. nie zapowiadał wybuchu powstania narodowego. Sytuacja wewnętrzna w Królestwie normowała się. Mikołaj I w 1829 r. przywdział polską koronę. Sejm 1830 r. przebiegał w spokojnej, a nawet nieco sennej atmosferze.
Na paryskim bruku
Artykuł

Na paryskim bruku

Autor: Włodzimierz Suleja
Emigracja po klęsce powstania listopadowego okazała się koniecznością dla znaczącej grupy uczestników tego ruchu. Car, co prawda, ogłosił amnestię, ale wyłączono z niej ludzi kierujących powstaniem (członków rządu i sejmu) oraz organizatorów wybuchu i uczestników wydarzeń sierpniowych.
Na straży granic i honoru
Artykuł

Na straży granic i honoru

Autor: Anna Kołakowska
„Ilekroć odwiedzałem graniczne szlaki Rzeczypospolitej Polskiej od granicy litewskiej, łotewskiej i rosyjskiej, ilekroć poświęcałem wielkie koszary dowództw lub małe strażnice na najbardziej wysuniętych placówkach wschodnich i północnych, tyle razy zdawało mi się, że słyszę głos starego Mohorta, wielkiego strażnika Hetmańskiego Szlaku z czasów dawnej Rzeczypospolitej Polskiej”.
Na tropach Smętka,  czyli śladami rodzin Donimirskich i Sikorskich
Artykuł

Na tropach Smętka, czyli śladami rodzin Donimirskich i Sikorskich

Autor: Agnieszka Łuczak
W setną rocznicę odzyskania niepodległości wypada przypomnieć o roli, jaką w historii Pomorza i Kaszub XIX i XX w. odegrało kilka polskich rodzin ziemiańskich.
Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy
Artykuł

Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy

Autor: Włodzimierz Suleja
Pierwszy obszar starcia polsko-niemieckiego, starcia w obronie języka, uświadomił ludności polskiej znajdującej się pod panowaniem pruskim jej odrębność, stworzył zaczątek zjawiska, które określa się mianem budzenia świadomości narodowej. Rosnący nacisk germanizacyjny napotykał z czasem coraz silniejszy opór polskiego społeczeństwa.