Proszę czekać,
trwa ładowanie strony...

„Burzą” ku wolności
Artykuł

„Burzą” ku wolności

Autor: Filip Musiał
Gdy w styczniu 1944 r. Armia Czerwona przekroczyła granicę polską, Wojsko Polskie w konspiracji – Armia Krajowa – rozpoczęło realizację planu „Burza”. Była to koncepcja powstania strefowego, w której polskie jednostki miały atakować wycofujące się wojskami III Rzeszy, przed nacierającymi Sowietami.
„Głód przezwyciężał strach”. W jaki sposób Polki potrafiły zapewnić byt rodzinie na syberyjskim zesłaniu
Artykuł

„Głód przezwyciężał strach”. W jaki sposób Polki potrafiły zapewnić byt rodzinie na syberyjskim zesłaniu

Autor: Angelika Blinda
W latach 1940-1941 na skutek masowych deportacji przeprowadzonych przez władze sowieckie na terenach wschodnich II RP swoje domy opuściły tysiące polskich rodzin. Wywiezione w głąb ZSRS musiały się mierzyć z głodem, chorobami i śmiercią.
„Jęliśmy się oręża w duchu jedności z Królestwem Polskim”. Powstanie Listopadowe na Litwie
Artykuł

„Jęliśmy się oręża w duchu jedności z Królestwem Polskim”. Powstanie Listopadowe na Litwie

Autor: Kazimierz Krajewski
Wschodnie tereny Rzeczypospolitej, w wyniku rozbiorów wcielone do Imperium Rosyjskiego, określane jako Ziemie Zabrane, brały udział w kolejnych polskich powstaniach narodowych. Tak było i w czasie Powstania Listopadowego w latach 1830-31, kiedy to szczególne znaczenie miały działania na Litwie.
„Kozy”. Z dziejów wileńskiej Armii Krajowej
Artykuł

„Kozy”. Z dziejów wileńskiej Armii Krajowej

Autor: Paweł Nowik
Już w 1940 roku Maria Tomkiewiczówna zorganizowała w Wilnie grupę dziewcząt, które chciały podjąć walkę z okupantem. Działały w konspiracji, początkowo prowadziły „tajne nauczanie”. Z czasem przy Komendzie Okręgu Wileńskiego AK powołano Komórkę Kwatermistrzostwa, Łączności i Ręcznego Przerzutu.
„Kwestia polska” na sowieckiej Białorusi
Artykuł

„Kwestia polska” na sowieckiej Białorusi

Autor: Jan Szumski
Na sowieckiej Białorusi, najsilniej zrusyfikowanej i zsowietyzowanej ze wszystkich nierosyjskich republik ZSRS, pozostało po operacji ekspatriacyjnej ponad pół miliona Polaków. Stanowili oni największą grupę naszych rodaków w Związku Sowieckim.
„Łupaszko” wychodzi w pole
Biogram / Biografia

„Łupaszko” wychodzi w pole

Autor: Piotr Szubarczyk
Wśród licznych dowódców powojennej partyzantki antykomunistycznej jego postać wybija się jak symbol walki o Polskę „wolną i czystą jak łza”. Byli tacy, co mieli więcej podkomendnych, i tacy, co dłużej walczyli niż on, ale to przed nim „wiał czerwony cham” i to na jego imienia dźwięk drżeli ubecy.
„Nie mogę o tym pisać ani myśleć”
Artykuł

„Nie mogę o tym pisać ani myśleć”

Autor: Jarosław Szarek
Pragnienie opisania dramatu niewinnych ofiar systemu komunistycznego – niewyobrażalnego doświadczenia ich samych oraz cierpień rodzin więzionych i traconych – stawało się jedyną pociechą w tych trudnych chwilach. Niosło nadzieję, że ich tragedia nie zostanie zapomniana, że „opisanie” i tym samym zachowanie pamięci nie tylko nada sens ich kaźni, ale również będzie wymierzeniem sprawiedliwości.
„O, mowu rudzinna, o, bałaku lwoski…”
Artykuł

„O, mowu rudzinna, o, bałaku lwoski…”

Autor: Andrzej W. Kaczorowski
„Szolginia pokusił się o coś, czego nikt przed nim nie zrobił, a mianowicie dokonał zapisów krajobrazów dzieciństwa bałakiem – gwarą lwowską. Adresatem wierszy uczynił więc przez to wąskie grono dawnych lwowian, wśród nich – nie u wszystkich – przetrwała bowiem znajomość bałaku” – Urszula Jakubowska (Mit lwowskiego batiara)
„Olech”: przeciwko sowieckiemu terrorowi
Artykuł

„Olech”: przeciwko sowieckiemu terrorowi

Autor: Kazimierz Krajewski
Anatol Radziwonik „Olech” wraz z grupą swoich podkomendnych nie zdecydował się po wojnie ewakuować z zajętej przez ZSRS Nowogródczyzny, licząc na powrót ziem wschodnich do Polski. Pozostałe na wschodzie oddziały polskie stały się samoobroną miejscowej ludności przed terrorem NKWD.
„Pogrzeby” Polski w 1939 r. – prawda czy mit?
Artykuł

„Pogrzeby” Polski w 1939 r. – prawda czy mit?

Autor: Jarosław Syrnyk
Stosunkowo częstym elementem opisów sytuacji społecznej w województwach wschodnich II Rzeczypospolitej po 1 września 1939 r., są wzmianki o stosunku mniejszości narodowych zarówno wobec żołnierzy polskich, policjantów i innych urzędników państwa polskiego, jak też swoich polskich sąsiadów.
„Rzeczpospolita Bobrujska” – mała Polska
Artykuł

„Rzeczpospolita Bobrujska” – mała Polska

Autor: Wojciech Jerzy Muszyński
Opanowany przez polskie oddziały w lutym 1918 r. Bobrujsk stał się prawdziwą stolicą polskiego państewka na dalekich kresach I Rzeczypospolitej. Była to pierwsza enklawa wyzwolonej i zupełnie niezależnej od któregokolwiek z zaborców Polski.
„Tworzymy dla siebie wygodne pozycje, których nie można osiągnąć przy zielonych stołach”. Rzecz o Romanie Szuchewyczu
Artykuł

„Tworzymy dla siebie wygodne pozycje, których nie można osiągnąć przy zielonych stołach”. Rzecz o Romanie Szuchewyczu

Autor: Tomasz Bereza
Ponosi odpowiedzialność za zbrodnię ludobójstwa popełnionego na Polakach na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. A jednak dla wielu na Ukrainie pozostaje dziś narodowym bohaterem.
„Urodziłam się w Jezupolu, koło Stanisławowa…”. Sowieckie deportacje Kresów oczami Dziecka
Wspomnienie

„Urodziłam się w Jezupolu, koło Stanisławowa…”. Sowieckie deportacje Kresów oczami Dziecka

Autor: Arkadiusz Cisek
80 lat temu w milionach rodzin mieszkających na polskich Kresach dzieci nie czekały na ferie. Jeśli dane im było szczęście posiadania daru niewiedzy, czekały na powrót z wojny dziadków, ojców, braci… Wierząc, że żyją i wrócą.

"Wołyń pod okupacją niemiecką" - dyskusja panelowa

Autor: Ewa Siemaszko, Grzegorz Mazur, Grzegorz Motyka, Andrzej Chmielarz, Waldemar Grabowski
<i>Traktatem ryskim z swej ziemi wygnany…</i> Edward Woyniłłowicz, polski szlachcic z Mińszczyzny
Biogram / Biografia

Traktatem ryskim z swej ziemi wygnany… Edward Woyniłłowicz, polski szlachcic z Mińszczyzny

Autor: Jarosław Wasilewski
Jednym z najbardziej charakterystycznych zabytków Mińska jest rzymskokatolicki kościół pw. Świętych Szymona i Heleny. Zbudowany w latach 1905-1910 z nieotynkowanej, sprowadzonej spod Częstochowy czerwonej cegły, pokryty piękną, przywiezioną z Włocławka dachówką, przyciąga wzrok neoromańskim stylem.

Zmarłych pogrzebać

Autor: Katarzyna Underwood
Abraham z Góry Straceńców
Biogram / Biografia

Abraham z Góry Straceńców

Autor: Grzegorz Wołk
Roman Abraham konspirował długo przed 1918 r. Następnie walczył z Ukraińcami o rodzinny Lwów, a w 1939 r. oglądał z bliska klęskę polskiej armii w wojnie obronnej.
Bitwa jazłowiecka
Artykuł

Bitwa jazłowiecka

Autor: Paweł Naleźniak
W dziejach polskiego oręża niewiele jest równie błyskotliwych zwycięstw, jak to odniesione pod Jazłowcem, w boju trwającym z przerwami trzy dni i noce – od 11 do 13 lipca 1919 r.
Bobrujsk – „stolica nadberezyńskiej Polski” (1919–1920)
Artykuł

Bobrujsk – „stolica nadberezyńskiej Polski” (1919–1920)

Autor: Diana Maksimiuk
18 marca 1921 r. w Rydze podpisano traktat kończący wojnę polsko-bolszewicką. Znaczne obszary wschodniej części przedrozbiorowej Rzeczypospolitej znalazły się poza granicami odrodzonego państwa polskiego. Na niektórych władza polska zaistniała po raz ostatni w latach 1919–1920.
Boży Wędrowiec. Ojciec Serafin Kaszuba
Biogram / Biografia

Boży Wędrowiec. Ojciec Serafin Kaszuba

Autor: Agnieszka Wygoda
Komuniści nazywali go pasożytem, niebezpiecznym włóczęgą, watykańskim szpiegiem, a wierni Apostołem i świętym człowiekiem.
Buczacz – polsko-żydowskie dziedzictwo (1)
Artykuł

Buczacz – polsko-żydowskie dziedzictwo (1)

Autor: Krzysztof Kupeć
Galicyjskie miasteczko Buczacz, leżące przed II wojną światową na południowo-wschodnich obszarze II Rzeczypospolitej, jak w soczewce skupia w sobie problematykę zagadnienia Zagłady Żydów oraz relacji polsko-żydowskich, a więc tematy budzące szczególne emocje.
Byle nie dalej na zachód! Polacy z Kresów na Górnym Śląsku
Artykuł

Byle nie dalej na zachód! Polacy z Kresów na Górnym Śląsku

Autor: Bogusław Tracz
Pierwsi Kresowianie, głównie z województw lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego, dotarli na Górny Śląsk w 1945 r., wkrótce po ukonstytuowaniu się polskich władz w Katowicach. Wielu z nich jeszcze długo żywiło nadzieję na powrót do swoich domostw na wschodzie.
Co może skrywać bańka na mleko? Prace konserwatorskie dokumentów odnalezionych na kresach II Rzeczypospolitej
Artykuł

Co może skrywać bańka na mleko? Prace konserwatorskie dokumentów odnalezionych na kresach II Rzeczypospolitej

Autor: Anna Włodarczyk-Sętorek
Do pracowni konserwacji Instytutu Pamięci Narodowej przekazywane są zwykle dokumenty przechowywane w magazynach Archiwum. W zależności od stanu zachowania wymagają one interwencji polegającej na przeprowadzeniu zabiegów, których celem jest polepszenie stanu fizycznego akt.
Czas kompromisu
Artykuł

Czas kompromisu

Autor: Włodzimierz Suleja
Wojna, która od 22 czerwca 1941 r. objęła wschodnie tereny II Rzeczypospolitej, nie była zaskoczeniem ani dla konspiracji wojskowej w kraju, ani dla polskiego rządu w Londynie.
Człowiek ciekawych czasów – Zbigniew Przyrowski
Artykuł

Człowiek ciekawych czasów – Zbigniew Przyrowski

Autor: Katarzyna Wasilewska
Mało kto wie, że autor znany jako redaktor „Młodego Technika” pochodził z Suwalszczyzny.
Czy po uderzeniu Niemiec na Polskę, państwo polskie przestało istnieć?
Artykuł

Czy po uderzeniu Niemiec na Polskę, państwo polskie przestało istnieć?

Autor: Paweł Kosiński
Tylko Rzesza Niemiecka, ZSRS i Republika Słowacka przyjęły w 1939 r., że w wyniku ich agresji doszło do zawojowania (debellacji) Rzeczypospolitej, czyli pozbawienia dotychczasowego suwerena władzy zwierzchniej po zbrojnym zajęciu terytorium państwa i przejęciu nad nim całkowitej kontroli.
Czym był koniec wojny dla Lwowa?
Artykuł

Czym był koniec wojny dla Lwowa?

Autor: Paweł Naleźniak
Kresowy Lwów w 1944 r. był – wraz z zachodnim Wołyniem i Wilnem – jednym z trzech miejsc, w których Armia Krajowa najsilniej zaakcentowała swój udział w walkach z Niemcami w ramach akcji „Burza”.
Czym była „Operacja Polska”?
Artykuł

Czym była „Operacja Polska”?

Autor: Anna Zechenter
Mordowano ich masowo – najpierw na podstawie list zatwierdzanych w Moskwie, potem brano ofiary jak popadło, byle ich nazwiska brzmiały z polska. Aby zaspokoić oczekiwania moskiewskiej centrali, NKWD wyszukiwał Polaków nawet w książkach telefonicznych.
Decyzja
Artykuł

Decyzja

Autor: Jacek Sawicki
28 października 1943 r. gen. „Bór” wysłał do Londynu pilną depeszę. Domagał się w niej sprecyzowania stanowiska Rządu, jak ma postępować, jakie wydać rozkazy w momencie wkraczania Armii Czerwonej w granice II Rzeczypospolitej. Było coraz mniej czasu na dyskusje...
Dlaczego Prymas Wyszyński cierpiał za Wschód?
Artykuł

Dlaczego Prymas Wyszyński cierpiał za Wschód?

Autor: Grzegorz Polak
Za Kościół na Wschodzie był gotów oddać życie. Czuł się odpowiedzialny za los prześladowanych katolików w krajach podległych Związkowi Sowieckiemu.
Dmytro Klaczkiwski „Kłym Sawur” – główny sprawca ludobójstwa wołyńskiego
Artykuł

Dmytro Klaczkiwski „Kłym Sawur” – główny sprawca ludobójstwa wołyńskiego

Autor: Mirosław Szumiło
Do dziś trwają spory historyków wokół przyczyn zbrodni wołyńskiej dokonanej przez ukraińskich nacjonalistów w 1943 roku. Nie zachowały się pisemne rozkazy, jednakże wszystkie dowody i poszlaki wskazują, że bezpośrednią odpowiedzialność za rozpętanie fali mordów na polskiej ludności cywilnej ponosi ówczesny dowódca UPA na Wołyniu – Dmytro Klaczkiwski ps. „Kłym Sawur”.
Doktor Antoni Docha. Sprawiedliwy lekarz Grodzieńszczyzny
Artykuł

Doktor Antoni Docha. Sprawiedliwy lekarz Grodzieńszczyzny

Autor: Jakub Gołębiewski
Pewnego dnia doktor Antoni Docha otrzymał gryps: „Panie kolego, jeśli jesteś chrześcijaninem, jeżeli wierzysz w Boga, musisz nam pomóc”. Tak zaczęła się jego niezwykła misja ratowania Żydów.
Dowboria – kresowa epopeja I Korpusu Polskiego
Artykuł

Dowboria – kresowa epopeja I Korpusu Polskiego

Autor: Wojciech Jerzy Muszyński
Podkomendni gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego byli pierwszymi polskimi żołnierzami, którzy stanęli do walki z bolszewizmem i zwyciężyli. Na odległych Kresach wyzwolili pierwszy skrawek Polski.
Ekspatriacja i repatriacja. Polityka PRL i III RP wobec rodaków na Kresach
Artykuł

Ekspatriacja i repatriacja. Polityka PRL i III RP wobec rodaków na Kresach

Autor: Mariusz Maszkiewicz
Polacy, którzy pozostali na Kresach II Rzeczypospolitej po 1945 r., utonęli w meandrach sowieckiej polityki narodowościowej. Sowietyzowani i rusyfikowani, rozgrywani byli przez Kreml przeciwko aspiracjom niepodległościowym Litwinów, Ukraińców i Białorusinów.
Ekspatriacja. Przymusowe przesiedlenia Polaków  do „nowej Polski”
Artykuł

Ekspatriacja. Przymusowe przesiedlenia Polaków do „nowej Polski”

Autor: Grzegorz Chajko
Do końca swych rządów komuniści głosili, że „ewakuacja” Polaków z Kresów Wschodnich to repatriacja, czyli powrót do ojczyzny. W rzeczywistości była to bezwzględna akcja wysiedleńcza.
Eksterytorialny Okręg Wileński
Artykuł

Eksterytorialny Okręg Wileński

Autor: Piotr Niwiński
W obliczu wysiedleń ludności i sukcesów sowieckiego aparatu bezpieczeństwa Komenda Okręgu Wileńskiego AK postanowiła przerzucić partyzantów na bezpieczniejsze tereny i odbudować swe struktury w Polsce centralnej.
Epopeja szwadronu rotmistrza Plisowskiego
Artykuł

Epopeja szwadronu rotmistrza Plisowskiego

Autor: Wojciech Jerzy Muszyński
Wśród siarczystych mrozów i niebezpieczeństw kraju ogarniętego chaosem przez prawie tysiąc kilometrów gnali do enklawy, w której Polacy byli wolni od władzy któregokolwiek zaborcy.
Głos dzieci Wołynia
Artykuł

Głos dzieci Wołynia

Autor: Kinga Hałacińska
„Mama […] Ona wciąż się boi. Szukałaby pretekstu, aby się z wami nie spotkać. Dlatego nic jej nie powiedziałam” – mówi autorom książki Kres. Wołyń – historie dzieci ocalonych z pogromu, Anna z Pustkowa Żurawskiego.
Historyczna misja prymasa Glempa
Artykuł

Historyczna misja prymasa Glempa

Autor: Andrzej Grajewski
Kardynał Józef Glemp w 1988 r. odegrał ważną rolę w działaniach Stolicy Apostolskiej na Wschodzie. Budował mosty do rosyjskiego i białoruskiego prawosławia, prowadził dialog z grekokatolikami, tworzył warunki do odbudowy polskiego duszpasterstwa na Białorusi i Ukrainie.
Jak biskup stanisławowski Grzegorz Chomyszyn uniknął śmierci z rąk innego greckokatolickiego duchownego
Artykuł

Jak biskup stanisławowski Grzegorz Chomyszyn uniknął śmierci z rąk innego greckokatolickiego duchownego

Autor: Joanna Karbarz-Wilińska
W połowie października 1911 r. polską prasę obiegły informacje na temat próby zabójstwa biskupa stanisławowskiego Grzegorza Chomyszyna. Miał jej dokonać ksiądz greckokatolicki, administrator parafii w Rusowie, Paweł Kamiński.
Jarosław Skrodzki „Zeks”, „Jur” – żołnierz Wileńskiego Okręgu AK
Artykuł

Jarosław Skrodzki „Zeks”, „Jur” – żołnierz Wileńskiego Okręgu AK

Autor: Paweł Nowik
W okolicy wsi Raubiszki (Litwa) w 2020 r. pracownicy Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN przeprowadzili prace ekshumacyjne. Podjęto szczątki sześciu mężczyzn. Prace poszukiwawcze poprzedziła żmudna kwerenda archiwalna: specjaliści Wydziału Kresowego analizowali akta rosyjskie, polskie i litewskie.
Józef Mackiewicz na progu niepodległości
Biogram / Biografia

Józef Mackiewicz na progu niepodległości

Autor: Marek Klecel
Należał do najmłodszego pokolenia Polaków, którzy bronili zdobytej w 1918 r. niepodległości przed najazdem sowieckim. Nie miał jeszcze osiemnastu lat, gdy jako ochotnik poszedł na wojnę polsko-bolszewicką.
Juliusz Makarewicz w sowieckim Lwowie
Artykuł

Juliusz Makarewicz w sowieckim Lwowie

Autor: Piotr Olechowski
Był twórcą Kodeksu karnego z 1932 r. (obowiązującego do 1969 r.), rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, senatorem RP. W 1945 r. został aresztowany i zesłany do obozu pracy w Krasnodonie. Zwolniony po kilku miesiącach, pozostał w sowietyzowanym Lwowie.
Karol Wędziagolski. Świadek dwóch rewolucji
Artykuł

Karol Wędziagolski. Świadek dwóch rewolucji

Autor: Marek Klecel
Karol Wędziagolski, ziemianin z Litwy, jak wielu Polaków w czasach zaborów, wykształcenie zdobył w Rosji. Wziął udział w I wojnie światowej po stronie rosyjskiej i rozpoczął szybką karierę wojskową w armii carskiej.
Kazali się szybko pakować. Wojenne losy Bogumiła Hałacińskiego
Artykuł

Kazali się szybko pakować. Wojenne losy Bogumiła Hałacińskiego

Autor: Kinga Hałacińska
Pytany o dzieciństwo, zawsze wspominał bułkę. Gdy wchodzili z matką do kamienicy przy ul. Gołuchowskiego w Stanisławowie, gdzie wówczas mieszkali, już w sieni poczuł zapach świeżego pieczywa, masła i szynki. Pod ich drzwiami leżała bułka owinięta w pergamin.
Kazimierz Bartel – ostatnia ofiara zbrodni na profesorach lwowskich
Artykuł

Kazimierz Bartel – ostatnia ofiara zbrodni na profesorach lwowskich

Autor: Sławomir Kalbarczyk
W II RP zmiany na stanowisku szefa rządu dokonywały się często: w ciągu dwudziestu lat jej istnienia na fotelu premiera zasiadło dwudziestu polityków. Aż trudno uwierzyć, że spośród wszystkich premierów RP tylko jeden został zamordowany przez Niemców. Był nim właśnie Kazimierz Bartel.
Kolekcja Jadwigi i Zofii Klimkiewicz w zbiorach białostockiego oddziału Archiwum IPN
Artykuł

Kolekcja Jadwigi i Zofii Klimkiewicz w zbiorach białostockiego oddziału Archiwum IPN

Autor: Justyna Staroń
Projekt Archiwum Pełne Pamięci, powołany do istnienia w 2017 roku, skupia swoje działania na przyjmowaniu do zasobu, zabezpieczaniu i udostępnianiu przechowywanych w domowych archiwach materiałach.
KOP od święta
Artykuł

KOP od święta

Autor: Artur Ochał
KOP jako formacja o szerokich zadaniach związanych z ochroną granicy stał się z czasem ważnym animatorem życia kulturalno-oświatowego na pograniczu. Żołnierze brali udział we wszystkich uroczystościach państwowych i kościelnych organizowanych w miasteczkach i wioskach kresowych, tym samym stopniowo zyskując sympatię miejscowej ludności.
Kresowy głos sumienia. Arcybiskup Józef Teodorowicz  (1864–1938)
Biogram / Biografia

Kresowy głos sumienia. Arcybiskup Józef Teodorowicz (1864–1938)

Autor: Tomasz Krzyżowski
Arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego walczył w parlamencie wiedeńskim o odrodzenie Polski, a potem zabiegał o korzystny kształt jej granic. Nieokiełznany temperament polityczny łączył z troską o ubogich i z głębokim życiem duchowym.
Kresy są wszędzie
Artykuł

Kresy są wszędzie

Autor: Jarosław Szarek
Czy dzisiaj zrozumiemy siebie bez dziedzictwa, które kształtowało nas przez wieki, bez pamięci o miejscach leżących daleko od obecnej granicy Rzeczypospolitej? Zachowanie historycznego dziedzictwa Kresów to jeden z zasadniczych kierunków pracy nad przywracaniem narodowej pamięci.
Kresy Wschodnie 1940–1941. Branka do Armii Czerwonej
Artykuł

Kresy Wschodnie 1940–1941. Branka do Armii Czerwonej

Autor: Tomasz Bereza
Sowieckie represje wobec obywateli polskich w latach 1939-1941 kojarzą się przede wszystkim ze Zbrodnią Katyńską, terrorem NKWD i masowymi deportacjami na Wschód. Przymusowe wcielenie blisko 100 tysięcy mężczyzn do Armii Czerwonej pozostaje w cieniu powyższych dramatów.
Kresy Wschodnie 1940–1941. Branka do Armii Czerwonej
Artykuł

Kresy Wschodnie 1940–1941. Branka do Armii Czerwonej

Autor: Tomasz Bereza
Sowieckie represje wobec obywateli polskich w latach 1939-1941 kojarzą się przede wszystkim ze Zbrodnią Katyńską, terrorem NKWD i masowymi deportacjami na Wschód. Przymusowe wcielenie blisko 100 tysięcy mężczyzn do Armii Czerwonej pozostaje w cieniu powyższych dramatów.
Kwietniowe Święta Wielkanocne 1943 r. na Wołyniu
Artykuł

Kwietniowe Święta Wielkanocne 1943 r. na Wołyniu

Autor: Joanna Karbarz-Wilińska
Wołyńskie Ludobójstwo dokonane przez ukraińskich nacjonalistów na obywatelach południowo-wschodnich terenów II Rzeczypospolitej kojarzymy z datą 11 lipca. Warto jednak pamiętać, że ich mieszkańcy narażeni byli na utratę życia – często z rąk ukraińskich sąsiadów – na wiele miesięcy zanim osiągnęło ono apogeum latem 1943 r.
Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych Ukraińskiej SRS Iwan Sierow i jego antypolska działalność w okresie 2 IX 1939- 25 II 1941 r.
Artykuł

Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych Ukraińskiej SRS Iwan Sierow i jego antypolska działalność w okresie 2 IX 1939- 25 II 1941 r.

Autor: Sławomir Kalbarczyk
Karierę Iwana Sierowa, jednego z najbardziej znanych funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa ZSRS trudno uznać za typową. Z wykształcenia był wojskowym – w styczniu 1939 r., mając 34 lata, ukończył Akademię Wojskową im. Frunzego w Moskwie i awansował na stopień majora. Był oficerem artylerii.
Ludwik Chmaj - profesor i patriota
Biogram / Biografia

Ludwik Chmaj - profesor i patriota

Autor: Bogusław Wójcik
Świadectwem autorytetu społecznego i pozycji politycznej, jaką posiadał profesor Chmaj było jego wejście w skład działającego oficjalnie Komitetu Polskiego. Możliwości tego gremium były niewielkie. Niemniej przez cały czas istnienia Komitet prowadził systematyczną walkę w obronie interesów Wilnian.
Lwowiak na Wembley
Wspomnienie

Lwowiak na Wembley

Autor: Kazimierz Górski
Kazimierz Górski urodził się w 1921 r. we Lwowie. Miał cztery siostry i jednego brata. Mieszkali w kolejarskiej dzielnicy Bogdanówka. Przyszły trener chodził do szkoły powszechnej na ul. Sienkiewicza, a później do IX gimnazjum. Pieszo miał do dworca głównego 15 minut, a 5 minut na boisko Robotniczego Klubu Sportowego.
Lwów w pamięci Arcybiskupa Ignacego Tokarczuka (1918-2012)
Artykuł

Lwów w pamięci Arcybiskupa Ignacego Tokarczuka (1918-2012)

Autor: Mariusz Krzysztofiński
Arcybiskup Ignacy Tokarczuk urodził się 1 II 1918 r. we wsi Łubianki Wyższe, w ówczesnym powiecie zbaraskim. Tam też uczęszczał do szkoły powszechnej. W roku szkolnym 1931/1932 podjął naukę w Państwowym Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Zbarażu.
Łemkowszczyzna Wschodnia w II Rzeczypospolitej
Recenzja

Łemkowszczyzna Wschodnia w II Rzeczypospolitej

Autor: Małgorzata Misiak
Hubert Ossadnik scharakteryzował ludność łemkowską pod względem etnograficznym, a wreszcie – opisał sposób funkcjonowania tej społeczności w okresie II Rzeczpospolitej. Okresie, który nazywa złotym wiekiem Łemkowszczyzny.
Major Adolf Pilch „Góra”, „Dolina” – dowódca Zgrupowania Stołpeckiego AK
Artykuł

Major Adolf Pilch „Góra”, „Dolina” – dowódca Zgrupowania Stołpeckiego AK

Autor: Kazimierz Krajewski
Był jednym z najwybitniejszych polskich dowódców partyzanckich lat II wojny światowej. Dowodzone przez niego oddziały stoczyły 235 walk z niemieckimi siłami okupacyjnymi i partyzantką sowiecką, w większości zwycięskich.
Męczennicy ziemi nowogródzkiej
Artykuł

Męczennicy ziemi nowogródzkiej

Autor: Kazimierz Krajewski
Losy Polaków na Kresach Północno-Wschodnich nierozerwalnie związane są z Kościołem katolickim. To dzięki Kościołowi kresowa społeczność zachowała świadomość narodową i język polski w latach porozbiorowej niewoli carskiej. Wiele zawdzięczała mu także po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.
Miejsca Pamięci o Kresach na terenie Ziemi Lubuskiej
Artykuł

Miejsca Pamięci o Kresach na terenie Ziemi Lubuskiej

Autor: Krzysztof Mazur
Ludność polska na Kresach została szczególnie ciężko doświadczona przez tragiczne wydarzenia II wojny światowej. Terror sowiecki i niemiecki, deportacje, zbrodnie ukraińskich nacjonalistów – wszystko to wiązało się dla wielu z ocalałych z koniecznością porzucenia swoich domów i poszukiwania nowego życia w pojałtańskich granicach zniewolonej Polski.
Międzywojenne losy Wilna. Pomiędzy dwoma „wyzwoleniami” sowieckimi
Artykuł

Międzywojenne losy Wilna. Pomiędzy dwoma „wyzwoleniami” sowieckimi

Autor: Monika Tomkiewicz
W 1920 r. Armia Czerwona „wyzwoliła” Wilno i przekazała je „pod administrację” Litwie. Ten „ważny gest” powtórzono w 1939 r., „uwalniając” Wilno z rąk Polaków.
Mohylewianka. Zapiski Marii Jefimow (1912-2006)
Artykuł

Mohylewianka. Zapiski Marii Jefimow (1912-2006)

Autor: Adam Hlebowicz
„Co może być gorszego niż nasze obecne położenie? Wieczny strach, przerażenie i tak mało radości”. Te zdania zapisane przez Marię Pieczorankę po mężu Jefimow odzwierciedlają to, co przeżyli Polacy zostawieni sami sobie na dalszych Kresach, czyli nad Berezyną, Dnieprem, Prypecią, Teterewem i Słuczą.
Na nieludzką ziemię
Artykuł

Na nieludzką ziemię

Autor: Wojciech Kujawa
W nocy z 9 na 10 lutego 1940 r. rozpoczęły się wywózki Polaków w głąb Związku Sowieckiego. Tysiące rodzin obudzono wówczas łomotaniem do drzwi, po czym obwieszczono im decyzję o „przeniesieniu do innego obwodu”. Następnego dnia około 140 000 Polaków stłoczono w bydlęcych wagonach i skierowano na wschód.
Na rubieży i w salonach Belwederu. Ks. Marian Tokarzewski (1873–1941?)
Artykuł

Na rubieży i w salonach Belwederu. Ks. Marian Tokarzewski (1873–1941?)

Autor: Anna Zechenter
Niezłomnie bronił zasad chrześcijańskich – i przed carskimi czynownikami odpłacającymi mu zsyłkami, i na ogarniętych pożogą lat 1917–1919 Kresach, gdzie codziennie patrzył w oczy śmierci, i jako kapelan marsz. Józefa Piłsudskiego, i wreszcie znów przed bolszewikami. Zamordowali go ci ostatni – prawdopodobnie w 1941 r.
Naukowiec w służbie konspiracji
Artykuł

Naukowiec w służbie konspiracji

Autor: Joanna Żelazko
Mimo podpisania 8 maja 1945 r. europejskich porozumień kończących II wojnę światową, w Polsce kontynuowana była walka o kształt polityczny kraju. Prowadzący ją żołnierze byli często tymi samymi ludźmi, którzy walczyli z okupantami w szeregach Polskiego Państwa Podziemnego.
Nekropolie akowskie na Nowogródczyźnie i Grodzieńszczyźnie
Artykuł

Nekropolie akowskie na Nowogródczyźnie i Grodzieńszczyźnie

Autor: Kazimierz Krajewski
Cmentarze żołnierzy AK na Nowogródczyźnie i Grodzieńszczyźnie znajdują się na ogół – dzięki staraniom instytucji RP, rodaków zamieszkałych na Białorusi i tych przyjeżdżających z Polski – w dość dobrym stanie. Jednak do dzisiaj wiele miejsc pochówku AK-owców oczekuje jeszcze na odnalezienie.
Nie tylko komendant „Olech” – oddziały Durysa i Bukatki na Ziemi Lidzkiej (1946-1948)
Artykuł

Nie tylko komendant „Olech” – oddziały Durysa i Bukatki na Ziemi Lidzkiej (1946-1948)

Autor: Kazimierz Krajewski
Najbardziej znanym organizatorem polskiego oporu przeciw sowieckiej aneksji wschodniej części II RP jest ppor. Anatol Radziwonik „Olech”, stojący na czele połączonego poakowskiego Obwodu Szczuczyn-Lida. Jednak takich jak on było znacznie więcej.
Niepodległa Sokółka – 28 kwietnia 1919 r.
Artykuł

Niepodległa Sokółka – 28 kwietnia 1919 r.

Autor: Diana Maksimiuk
Chociaż 11 listopada 1918 r. Polska odzyskała niepodległość, to na dołączenie do Rzeczypospolitej Sokółka musiała poczekać jeszcze kilka miesięcy. Nastąpiło to dopiero w kwietniu 1919 r. Podobnie jak w Białymstoku, który znalazł się ostatecznie w granicach państwa polskiego w lutym 1919 r., i tu trzeba było poczekać na ostateczne wycofanie się wojsk niemieckich.
Noc popowstaniowa…
Artykuł

Noc popowstaniowa…

Autor: Włodzimierz Suleja
Lata, które nadeszły po 1864 r., na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej włączonych do Rosji charakteryzowały się niespotykaną dotąd falą terroru, przyniosły również cały szereg ustaw wymierzonych przeciwko społeczeństwu polskiemu.
Nowe dokumenty archiwalne do dziejów „Dzierżyńszczyzny”
Artykuł

Nowe dokumenty archiwalne do dziejów „Dzierżyńszczyzny”

Autor: Jan Szumski
Tragiczne dzieje polskiej mniejszości narodowej w Związku Sowieckim od początku lat 90. ubiegłego stulecia funkcjonują w obiegu historiograficznym głównie za sprawą pionierskiej rozprawy prof. Mikołaja Iwanowa Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921–1939.
Nowy Rok w Baryszu. Zbrodnia OUN z 1 stycznia 1944 r.
Artykuł

Nowy Rok w Baryszu. Zbrodnia OUN z 1 stycznia 1944 r.

Autor: Tomasz Bereza
Barysz jest miejscowością położoną na Podolu, nad rzeczką o tej samej nazwie, kilkanaście kilometrów na północ od malowniczo meandrującego Dniestru. W okresie międzywojennym Barysz posiadał prawa miejskie, administracyjnie przynależąc do powiatu buczackiego województwa tarnopolskiego.

O sowieckich deportacjach S. Maria Teresa Jasionowicz - „Niewolnictwo”

Autor: S. Maria Teresa Jasionowicz

O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Dzieciństwo"

O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Głód i wszy"

Autor: S. Maria Teresa Jasionowicz

O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Ku wybawieniu..."

Autor: S. Maria Teresa Jasionowicz

O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Pożegnanie z Dziadziem"

O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Załadunek"

Obowiązek wobec Polski
Artykuł

Obowiązek wobec Polski

Autor: Piotr Niwiński
Wśród osób, o których pamięć miała zgodnie z wolą komunistów zniknąć, znalazł się Edmund Bukowski. Niezmiernie aktywny i oddany sprawie niepodległości Polski żołnierz.
Obrona Lwowa w 1918 roku
Artykuł

Obrona Lwowa w 1918 roku

Autor: Paweł Naleźniak
Obrona Lwowa przed Ukraińcami w listopadzie 1918 r. jest jedną z najpiękniejszych kart w historii Polski. Poświęcenie i męstwo bohaterskiej ludności Miasta, a zwłaszcza młodzieży, pozostaje do dziś niedoścignionym wzorem polskiego patriotyzmu.
Ocalona z zagłady. Żywot heroiczny Zofii Kossak (1889–1968)
Biogram / Biografia

Ocalona z zagłady. Żywot heroiczny Zofii Kossak (1889–1968)

Autor: Marek Klecel
Przeżyła pogromy ziemian oraz niszczenie polskich siedzib i grabienie posiadłości na Wołyniu w początkach rewolucji bolszewickiej. Jako świadek krwawych wydarzeń na Kresach uznała, że musi o nich opowiedzieć, i podjęła pisarskie powołanie.
Ochotnicza Legia Kobiet w walce o niepodległość (1918–1922)
Artykuł

Ochotnicza Legia Kobiet w walce o niepodległość (1918–1922)

Autor: Anna Marcinkiewicz-Kaczmarczyk
Powstanie i działalność Ochotniczej Legii Kobiet w latach 1918–1922 było zrealizowaniem idei włączenia kobiet do walk zbrojnych, które głoszono już w okresie powstań narodowowyzwoleńczych. Doświadczenia tej jednostki ukazały potrzebę przygotowania kobiet do obrony kraju w ramach regularnych sił zbrojnych – również w okresie pokoju.
Okręg AK Tarnopol
Artykuł

Okręg AK Tarnopol

Autor: Mirosław Surdej
Historia konspiracji niepodległościowej na obszarze województwa tarnopolskiego, podobnie jak na całych Kresach Wschodnich RP, stanowi tematykę słabo znaną i nie do końca zbadaną. Wynika to w znacznej mierze z braku dostępu do części źródeł, jak też z celowej polityki historycznej PRL.
Opasać sztafetą  II Rzeczpospolitą. Biegi rozstawne Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej
Artykuł

Opasać sztafetą II Rzeczpospolitą. Biegi rozstawne Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej

Autor: Artur Ochał
Podczas wielkich imprez sportowych żołnierze KOP biegli w sztafetach wzdłuż granicy, pokonując dniem i nocą setki kilometrów leśnymi ścieżkami, przez moczary i pola. W 1928 r. dołączyła do nich Straż Graniczna.
Pamięci ofiar deportacji z Kresów Wschodnich II RP (1940 – 1941)
Artykuł

Pamięci ofiar deportacji z Kresów Wschodnich II RP (1940 – 1941)

Autor: Ewa Kowalska
Władze Związku Sowieckiego, po zajęciu Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej, podjęły szereg przedsięwzięć zmierzających do szybkiego ich scalenia z pozostałymi obszarami ZSRS. Miały one doprowadzić do szybkiej likwidacji polskiego systemu prawnego, transformacji gospodarki i struktur społecznych, w tym „unieszkodliwienia” grup uznanych za niebezpieczne.
Patriarcha kapłanów Wileńszczyzny. Ksiądz prałat Józef Obrembski  (1906–2011)
Artykuł

Patriarcha kapłanów Wileńszczyzny. Ksiądz prałat Józef Obrembski (1906–2011)

Autor: Ks. Jarosław Wąsowicz SDB
Był na Litwie niekwestionowanym autorytetem dla Polaków i wiernych innych narodowości. Nazywano go patriarchą kapłanów Wileńszczyzny i jeszcze za życia był otoczony legendą. Przeszedł do historii jako wychowawca kilku pokoleń naszych rodaków, którzy po 1945 r. pozostali na swojej ojcowiźnie.
Plutonowy Roman Feldstein – jeden z obrońców Lwowa
Artykuł

Plutonowy Roman Feldstein – jeden z obrońców Lwowa

Autor: Bartosz Janczak
W toczonej od listopada 1918 r. do lipca 1919 r. wojnie polsko-ukraińskiej wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy polskich żołnierzy. Ich dążeniem była nie tylko niepodległość Polski, ale również przyłączenie w granice nowo powstałego państwa Galicji Wschodniej ze Lwowem.
Pod jarzmem Sowietów. Sytuacja ludności polskiej w ZSRS w latach 1917-1937
Artykuł

Pod jarzmem Sowietów. Sytuacja ludności polskiej w ZSRS w latach 1917-1937

Autor: Jan Szumski
Na sytuację Polaków w Rosji w przeddzień rewolucji lutowej i przewrotu bolszewickiego ogromny wpływ miały wydarzenia związane z wybuchem I wojny światowej.
Podpułkownik Mikołaj Aleksander Krajnik „Grzymała” (1901-1943)
Biogram / Biografia

Podpułkownik Mikołaj Aleksander Krajnik „Grzymała” (1901-1943)

Autor: Justyna Staroń
W ramach projektu Archiwum Pełne Pamięci do zasobu Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej każdego tygodnia trafiają różnego rodzaju dary od osób prywatnych: od pojedynczych kart po pudła zawierające materiały różnej proweniencji.
Poetka w łagrach. Beata Obertyńska (1898–1980)
Artykuł

Poetka w łagrach. Beata Obertyńska (1898–1980)

Autor: Marek Klecel
Zaczęła pisać wiersze, gdy Polska powstawała do nowego życia, wyłaniała się z bitew i krwi wielu Polaków poległych podczas I wojny światowej oraz wojny obronnej 1920 r. Szczęśliwe lata spędzone w Niepodległej zostały gwałtownie przerwane przez wybuch II wojny światowej, najazd sowiecki na wschodnie tereny Rzeczypospolitej, aresztowanie we Lwowie i deportację do łagrów Workuty.
Polakowi, Ojcu Świętemu  – nie można odmawiać
Wspomnienie

Polakowi, Ojcu Świętemu – nie można odmawiać

Autor: s. Renata Zielińska OP, bp Jan Purwiński
Przetrwanie wiary katolickiej na ziemiach Rzeczypospolitej, które znalazły się pod władzą sowiecką, wymagało ogromnych ofiar ze strony ludzi Kościoła. Opowiada o tym s. Renacie Zielińskiej OP pierwszy biskup kijowsko-żytomierski, laureat nagrody IPN Semper Fidelis, ks. bp Jan Purwiński (+ 2021).
Polaków rozstrzelać, zagłodzić, wygubić
Artykuł

Polaków rozstrzelać, zagłodzić, wygubić

Autor: Anna Zechenter
Gehennę Polaków pozostawionych na mocy traktatu ryskiego z 1921 r. pod panowaniem sowieckiego reżimu przykryło na dziesiątki lat milczenie. Nie troszczyła się o ich los odrodzona Rzeczpospolita.
Polscy męczennicy za czerwonym kordonem
Artykuł

Polscy męczennicy za czerwonym kordonem

Autor: Anna Zechenter
Kapłani przechodzili potajemnie przez granicę, by ratować chrześcijańską spuściznę i służyć wiernym na ziemiach włączonych w 1921 r. do Rosji Sowieckiej.
Polski kontrwywiad wojskowy na Polesiu w okresie dwudziestolecia międzywojennego
Artykuł

Polski kontrwywiad wojskowy na Polesiu w okresie dwudziestolecia międzywojennego

Autor: Ryszard Oleszkowicz
Pomimo wygranej wojny z bolszewicką Rosją, duża część Kresów Wschodnich należąca do Polski przed rozbiorami została utracona.
Polskie Orlęta na Śląsku. Kadeci w powstaniach śląskich
Artykuł

Polskie Orlęta na Śląsku. Kadeci w powstaniach śląskich

Autor: Tomasz Panfil
Wieki odłączenia od Macierzy i przynależenia do państw obcych: Czech, Austrii, Prus i Niemiec. Kuszenie atrakcyjnością austriackiej sztuki, niemieckiej nauki i techniki, wreszcie brutalna przemoc germanizacyjna…
Polsko-ukraińskie walki o Lwów 1918–1919
Artykuł

Polsko-ukraińskie walki o Lwów 1918–1919

Autor: Paweł Skibiński
Proces odzyskiwania niepodległości przebiegał szczególnie dramatycznie we Lwowie, ponieważ był on widownią konfliktu polsko-ukraińskiego, a zarazem pierwszej z kilku wojen o granice.
Ponary – miejsce kaźni
Artykuł

Ponary – miejsce kaźni

Autor: Magdalena Semczyszyn
W latach 1941–1944 Niemcy przy udziale litewskich formacji kolaboracyjnych zamordowali w Ponarach około 100 tys. osób. Większość ofiar stanowili Żydzi z terenów Wileńszczyzny, ale też Polacy, Białorusini, Romowie, Tatarzy i Litwini oskarżani o działalność antyniemiecką oraz jeńcy Armii Czerwonej.
Porucznik Jan Makarewicz 1906–1940
Biogram / Biografia

Porucznik Jan Makarewicz 1906–1940

Autor: Piotr Orzechowski
Więzień Starobielska podporucznik Jan Makarewicz opuścił obóz podobnie jak pozostali internowani – wywieziony do budynku NKWD w Charkowie. Tam strzałem w tył głowy został zamordowany i pogrzebany w Piatichatkach. Na wykazie osób opuszczających obóz figuruje pod numerem 2287.
Postawiłam krzyż na grobie dziadka
Artykuł

Postawiłam krzyż na grobie dziadka

Autor: Teresa Zawadzka
Wszystko, co piękne, szczęśliwe i wartościowe Tereska usłyszała w domu w języku polskim. A na ulicy i w szkole musiała mówić po ukraińsku lub rosyjsku. W tych językach często słyszała obelgi i wyzwiska.
Powrócić na Ojczyzny łono. Słów kilka o deportowanych rodzinach ofiar Katynia
Artykuł

Powrócić na Ojczyzny łono. Słów kilka o deportowanych rodzinach ofiar Katynia

Autor: Ewa Kowalska
Decyzje władz sowieckich podejmowane w marcu 1940 roku stanowiły o zbrodniczych działaniach w stosunku do obywateli polskich. I nie ograniczały się one tylko do mordu dokonanego, zgodnie z decyzją Biura Politycznego KC WKP(b) 5 marca 1940 r., ale miały znacznie szerszy zasięg.