Mateusz Szpytma

„Solidarność” Rolników Indywidualnych na Podhalu, Spiszu i Orawie w latach 1980–1981

Komuniści, po zdławieniu niezależności Polskiego Stronnictwa Ludowego, poddali wieś polską próbie kolektywizacji. Traumatyczne przeżycia zaowocowały spadkiem aktywności społecznej jej mieszkańców na wiele lat.

Audio/Video

Polish-Jewish Studies: the latest periodical of Institute of National Remembrance

Autor: Mateusz Szpytma, Grzegorz Berendt, Tomasz Domański

Audio/Video

24 marca 1944 r. w okupowanej przez Niemców Markowej zginęło 17 osób – Polaków i Żydów. Jedyną „winą” rodziny Ulmów była chrześcijańska postawa miłości bliźniego. Jedyną „winą” ukrywanych Żydów była chęć przeżycia Zagłady

Autor: Mirosław Biełaszka, Mateusz Szpytma

Akcja „Reinhardt” na prowincji. Przykład Markowej

Akcja „Reinhardt” na prowincji. Przykład Markowej

Holocaust nie był przejawem spontanicznych działań takich czy innych grup narodowościowych. Był efektem działalności państwa – Rzeszy Niemieckiej – które podjęło ludobójcze decyzje i użyło całej swojej potęgi, aby wymordować naród żydowski.

Audio/Video

Aktion Reinhardt i Zagłada polskich Żydów - w kręgu mechanizmów i sprawców

Autor: Sebastian Piątkowski, Paweł Kosiński, Monika Tomkiewicz, Roman Gieroń, Paweł Kornacki, Soraya Kuklińska, Rafał Drabik

Bezużyteczne życie

Rządy Adolfa Hitlera w Niemczech i jego polityka w latach 1939-1945 to nie tylko ofiary działań zbrojnych, więzień, obozów koncentracyjnych, pacyfikacji. Jednymi z pierwszych ofiar nazizmu byli psychicznie chorzy.

Błogosławieni Sprawiedliwi. Życiorys Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ich rodziny

Błogosławieni Sprawiedliwi. Życiorys Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ich rodziny

Dlaczego, ryzykując życie, zdecydowali się na tak heroiczny krok? Historykowi trudno jest odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ – co zrozumiałe – nie dzielili się niepotrzebnie swoimi motywacjami. Pewne światło rzucają na to zakreślone w należącej do Ulmów Ewangelii przypowieści o Miłosiernym Samarytaninie oraz inny fragment o miłości bliźniego.

Biblioteka cyfrowa

Błogosławieni z Markowej

Autor: Karol Nawrocki, Mateusz Szpytma, Wojciech Hanus

Dodatek historyczny Instytutu Pamięci Narodowej z okazji beatyfikacji rodziny Ulmów, 24 marca 1944 r. zamordowanych przez Niemców za pomoc Żydom.

Audio/Video

Co wspólnego ze Szwajcarią miał Tadeusz Kościuszko? Jakie ślady po sobie zostawili internowani w Szwajcarii żołnierze 2. Dywizji Strzelców Pieszych? Jakie były losy Kaplicy Polskiej w Zuchwilu?

Autor: Mateusz Szpytma, Matthias Dettling, Teresa Ackermann, Paweł Zielony, Radosław Pawłowski, Tomasz Stempowski

Audio/Video

Czym jest dyplomacja historyczna i czemu służy? Jaką rolę w tej dyplomacji powinien odgrywać IPN? Co obywatele innych krajów wiedzą o dziejach Polski i naszych bohaterach narodowych?

Autor: Karolina Wanda Olszowska, Marzenna Adamczyk, Agnieszka Jędrzak, Arkady Rzegocki, Mateusz Szpytma, Piotr Wilczek

Biblioteka cyfrowa

Dodatek historyczny IPN poświęcony rodzinie Ulmów

Autor: Karol Nawrocki, Mateusz Szpytma, Maria Kobylińska

24 marca 1944 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali zamordowani wraz z siedmiorgiem dzieci za pomoc udzieloną Żydom pod okupacją niemiecką.

Audio/Video

Dzieje ruchu ludowego w obrazach (projekt IPN „Archiwum Pełne Pamięci”)

Autor: Mateusz Szpytma, Marzena Kruk, Radosław Kurek, Wojciech Mierzwa, Rafał Dyrcz, Andrzej Kosiniak-Kamysz

Audio/Video

Groza niemieckiej okupacji i uwięzienia w obozie koncentracyjnym - wstrząsające świadectwo, cenzurowane w PRL, po raz pierwszy w pełnej wersji

Autor: Stanisław Karczewski, Włodzimierz Suleja, Mateusz Szpytma, Krzysztof Ziemiec

Autor: Mateusz Szpytma, Jan M. Ruman

Wywiad

Heroizm przezwyciężył lęk

„Ulmowie pokazują represyjność machiny niemieckiej wobec Polaków. U nas śmierć była karą za wiele czynów. Jest nadzieja, że ludzie na całym świecie za pośrednictwem Ulmów poznają też inne historie Polaków ratujących Żydów” – mówi Mateusz Szpytma, wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej.

Audio/Video

IPN na Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką (2021)

Autor: Jarosław Szarek, Mateusz Szpytma, Jacek Papis, Mateusz Matyszkowicz

Audio/Video

Jak Niemcy realizowali swój plan całkowitej zagłady Żydów? Co groziło Polakom, którzy pomagali swoim żydowskim współobywatelom? Jakie postawy dominowały wśród społeczeństwa polskiego?

Autor: Filip Musiał, Mateusz Szpytma, Martyna Grądzka-Rejak, Sebastian Piątkowski

Audio/Video

Jak Wincenty Witos wyobrażał sobie granice i ustrój niepodległej Polski? Co Niemcy zaproponowali mu w czasie okupacji? Czego chcieli od niego komuniści?

Autor: Mateusz Szpytma, Maciej Foks

Audio/Video

Jaka była droga polityczna Wincentego Witosa? Jaką rolę odegrał w 1920 roku? Jak miała wyglądać wymarzona przez niego Polska naprawdę ludowa? Witos bohaterem komiksu?

Autor: Mateusz Szpytma, Tomasz Bereza, Marcin Bukała, Michał Wenklar

Audio/Video

Jakie były formy i możliwości oporu Żydów przeciwko Niemcom w czasie II wojny światowej? Co nowego wiemy o walce Żydów w getcie warszawskim? Jak wyglądał opór cywilny i zbrojny w gettach zorganizowanych przez niemieckie władze okupacyjne?

Audio/Video

Jakie były motywacje Polaków ratujących Żydów? Kim byli uczestnicy zbrodni w Markowej? Czy sprawcy zbrodni na rodzinie Ulmów zostali ukarani?

Autor: Mateusz Szpytma, Wojciech Hanus, Marcin Wikło, ks. Witold Burda

Jan Antoł – gazda z pięćdziesiątego województwa

Jan Antoł – gazda z pięćdziesiątego województwa

Jak to się stało, że Jan Antoł – związany ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym, organizacją satelicką wobec Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – został regionalnym i ogólnopolskim liderem niezależnych solidarnościowych związków rolniczych?

Audio/Video

Józef Ulma był ogrodnikiem i działaczem społecznym. Jako fotograf amator dokumentował życie rodzinnej wsi Markowa na Podkarpaciu. Na wielu zdjęciach uwiecznił swoją żonę Wiktorię oraz małe dzieci.

Autor: Mateusz Szpytma

Mateusz Szpytma

Urodzony w 1975 r., historyk, dr, zastępca prezesa IPN, autor książek: Sprawiedliwi i ich świat. Markowa w fotograﬁ i Józefa Ulmy (2007, 2015); The Risk of Survival. The Rescue of the Jews by the Poles and the Tragic Consequences for the Ulma Family from Markowa (2009); ZSL w województwie krakowskim (1949–1956) . Geneza – ludzie – działalność (2013) i in.

Audio/Video

Na czym polegały działania ratownicze dyplomacji polskiej na rzecz Żydów podczas II wojny? Z czym wiązała się pomoc Żydom świadczona indywidualnie? Jaki charakter miała pomoc zorganizowana, w tym Kościoła katolickiego i Żegoty

Autor: Alicja Gontarek, Mateusz Szpytma, Tomasz Domański, Rafał Dudkiewicz

Audio/Video

Ofiara życia Rodziny Ulmów za ratowanie Żydów - zbrodnia w Markowej (odc. 4)

Autor: Mateusz Szpytma, Łukasz Kamiński

Audio/Video

Opowieść o s. Matyldzie Getter, heroicznie ratującej żydowskie dzieci podczas Holocaustu. Kierowane przez nią Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi ocaliło ich ponad 500. [Fabularyzowany dokument w 80. rocznicę powołania Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj „Żegota”]

Porwanie ludobójcy

11 maja 1960 r. Mosad porwał w Argentynie Adolfa Eichmanna. Jego proces w Izraelu odegrał niezwykle ważną rolę w demaskowaniu innych Niemców zaangażowanych w Zagładę Żydów oraz w zbrodnie na Polakach.

Audio/Video

Postawy ludności II RP pod okupacją

Autor: Mateusz Szpytma, Grzegorz Berendt, Sławomir Kalbarczyk, Maciej Korkuć, Marcin Przegiętka, Tomasz Domański

Audio/Video

Prezentacja książki: „Listy amerykańskie 1953–1983 Stefana Korbońskiego”

Autor: Roman Rybicki, Bartosz Nowożycki, Wojciech Roszkowski, Mateusz Szpytma, Tomasz Łabuszewski

Audio/Video

Rolnicza „Solidarność” (odc. 57)

Autor: Cezary Gmyz, Mateusz Szpytma

Biblioteka cyfrowa

Solidarna wieś

Autor: Mateusz Szpytma, Marzena Grosicka, Stanisław Durlej

Dodatek prasowy na czterdziestolecie narodzin w Polsce niezależnego ruchu chłopskiego, który pod koniec 1980 r. otworzył drogę do późniejszej rejestracji związku. Po likwidacji przez komunistów Polskiego Stronnictwa Ludowego, polscy chłopi pozostali na długie lata osamotnieni w walce o ziemię i obronę swoich praw. Zmieniły to dopiero wydarzenia z początku lat 80. XX wieku.

Autor: Mateusz Szpytma, Maciej Foks

Wywiad

Sprawiedliwi wzorem człowieczeństwa

Z dr. Mateuszem Szpytmą, zastępcą Prezesa IPN, pomysłodawcą i pierwszym szefem Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów, a także honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, rozmawia Maciej Foks.

Audio/Video

Stronnictwa ludowe między niepodległością a kapitulacją

Autor: Mateusz Szpytma, Marzena Grosicka, Filip Musiał

Audio/Video

W 1942 r. Ulmowie przyjęli pod swój dach poszukującą pomocy ośmioosobową rodzinę Grünfeldów, Didnerów i Goldmanów. 24 marca 1944 r. wszystkich, 17 Polaków i Żydów, Niemcy zamordowali. Jedyną „winą” Ulmów była chrześcijańska miłość bliźniego, a ukrywanych Żydów - chęć przeżycia Zagłady

Autor: Mateusz Szpytma

Wincenty Witos i Stanisław Mierzwa. Ludowcy w służbie Rzeczypospolitej

Wincenty Witos i Stanisław Mierzwa. Ludowcy w służbie Rzeczypospolitej