Skala i różnorodność zjawiska w pełni uzasadniają interdyscyplinarne zainteresowanie.1 Wciąż jednak wiele zagadnień wymaga prac dokumentacyjnych. Autorzy skupiają się zatem na kwestiach związanych z funkcjonowaniem redakcji, organizacją druku i kolportażu, także na działaniach aparat bezpieczeństwa. Dotychczasowe analizy treści drugiego obiegu koncentrują się na wybranych tematach, najczęściej z zakresu polityki, programów ekonomicznych i zagadnień międzynarodowych.
Po śmierci Janusza Krupskiego, do 2010 r. szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, zrodziła się inicjatywa upamiętnienia tego wybitnego działacza społecznego w formie najbardziej adekwatnej dla charakteru jego działalności – reedycji Spotkań. Niezależnego Pisma Młodych Katolików, którego był on głównym twórcą i redaktorem.
Upamiętnienie Janusza Krupskiego
O doborze tematów analiz decydują zainteresowania badacza, ale wybór tytułów narzuca niejednokrotnie także dostępność w zasobach bibliotek i repozytoriów cyfrowych. Po śmierci Janusza Krupskiego, do 2010 r. szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych (UdsKiOR), zrodziła się inicjatywa upamiętnienia tego wybitnego działacza społecznego w formie najbardziej adekwatnej dla charakteru jego działalności – reedycji Spotkań. Niezależnego Pisma Młodych Katolików, którego Krupski był głównym twórcą i redaktorem. Od 1977 r. do 1988 r. pismo wydawała grupa młodych absolwentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W sumie ukazało się 35 numerów. W 1978 r. w Paryżu powstało siostrzane wydawnictwo Editions Spotkania, założone przez Piotra Jeglińskiego, które publikowało emigracyjną reedycję pisma. Obydwa wydawnictwa, krajowe i paryskie, drukowały także serię książkową w ramach "Biblioteki Spotkań".
Struktura tomu
Tom wydany w 2019 r. przez UdsKiOR zawiera pięć pierwszych numerów Spotkań wydrukowanych w kraju w latach 1977–1978. Do książki dołączona jest płyta z zawartością pozostałych numerów w formie tekstu sformatowanego (rtf) oraz kopie (pdf) wybranych artykułów z różnych numerów. Tom otwiera „Przedmowa” Jana Józefa Kasprzyka, szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. W dalszej części zamieszczone zostały krótkie wspomnienia i refleksje osób związanych ze środowiskiem Spotkań: Bogdana Borusewicza, Marka Kuchcińskiego oraz Władysława Bartoszewskiego. „Wstęp” edytorski przygotował Maciej Sobieraj.
Treść pięciu numerów czasopisma została poprzedzona swego rodzaju wprowadzeniem – obszerną analizą autorstwa filozofa i etyka Wojciecha Chudego „Męstwo bycia chrześcijaninem. Rekonstrukcja programu ideowego pisma Spotkania (1977–1987)”. Opracowanie, przygotowane w 1987 r., jest nie tylko efektem naukowego namysłu nad niezamkniętym wówczas przedsięwzięciem wydawniczym. Chudy od początku był związany ze Spotkaniami, zatem jego praca pokazuje także jak pismo postrzegane było w środowisku bliskim jego redaktorom.
Tom otwiera „Przedmowa” Jana Józefa Kasprzyka, szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. W dalszej części zamieszczone zostały krótkie wspomnienia i refleksje osób związanych ze środowiskiem Spotkań: Bogdana Borusewicza, Marka Kuchcińskiego oraz Władysława Bartoszewskiego.
Opracowanie edytorskie
W procesie opracowania zawartości numerów 1–5, zweryfikowana została treść cytowanych tekstów, zwłaszcza biblijnych oraz dokumentów Kościoła. Rozszyfrowane zostały pseudonimy autorów. Objaśnione zostały niektóre wątki poruszone w artykułach. Dołożono starań aby przedstawić czytelnikom zweryfikowaną wersję materiałów publikowanych poza cenzurą. Spotkania od początku gdy się ukazały, były przyjmowane z zainteresowaniem. Ale ze względu na technikę druku powielaczowego, niektóre fragmenty były mało czytelne, co już wówczas zniechęcało nawet czytelników przyzwyczajonych do słabej jakości edytorskiej „bibuły”.
Pewnym mankamentem omawianego przedsięwzięcia jest brak jakiegokolwiek opracowania materiałów z numerów od 6 do 35, nagranych na płycie. Kopie elektroniczne (w formacie jpg, pdf) są najbardziej popularną metodą udostępniania pism drugiego obiegu w repozytoriach. W przypadku Spotkań nie było to możliwe z powodu nieczytelności fragmentów wydań krajowych. Numery wydrukowane na Zachodzie mają bardzo dobrą jakość, ale w różnych fragmentach różnią się od wydań krajowych. Autorzy przedsięwzięcia przyjęli zatem rozwiązanie mało atrakcyjne wizualnie, ale umożliwiające wygodny dostęp do zawartości Spotkań i przeszukiwanie tego materiału metodami typowymi dla plików Word.
Spotkania z perspektywy lat
Na temat działalności środowiska Spotkań powstało kilka publikacji, a nawet filmów dokumentalnych.2 (Uwagę twórców przykuwa zwłaszcza sensacyjny wątek przemytu powielacza do Polski w 1976 r., co dało początek działalności wydawniczej lublinian.) Zawartość periodyku pozostaje jednak na marginesie tych zainteresowań, zwłaszcza jeśli badacze na łamach nieocenzurowanych pism poszukują przede wszystkim odbicia dyskusji politycznych prowadzonych w kręgach ówczesnej opozycji.
Pomysł wydawania Spotkań wyrósł z przekonania, że wolne słowo powinno być głównym narzędziem walki z władzą komunistyczną. Twórcy pisma chcieli formować Polaków do walki o niepodległe suwerenne państwo, ale także przygotować do działania w systemie demokratycznym, korzystania z wolności i wypełniania zobowiązań obywatelskich.
Pomysł wydawania Spotkań wyrósł z przekonania, że wolne słowo powinno być głównym narzędziem walki z władzą komunistyczną. Twórcy pisma chcieli formować Polaków do walki o niepodległe suwerenne państwo, ale także przygotować do działania w systemie demokratycznym, korzystania z wolności i wypełniania zobowiązań obywatelskich. Zawarte w tytule słowo „spotkania” wyrażało intencję, by pismo było forum dialogu osób o różnym światopoglądzie. Liczne materiały opublikowane w ciągu 11 lat w 35 numerach czasopisma mogą być przyczynkiem do obrazu polskiej inteligencji katolickiej identyfikującej się z Kościołem posoborowym. Łamy lubelskiego periodyku ukazują poszukiwania i inspiracje ideowe. Pokazują jak diagnozowane były ówczesne problemy polityczne i społeczne, jak postrzegana była sytuacja Kościoła w Polsce, jak widziano przyszłe miejsce Polski w Europie oraz relacje z narodami sąsiednimi i mniejszościami narodowymi w Polsce. Odzwierciedlają krytyczną refleksję środowiska nad przeszłością. Niektóre artykuły były przygotowane specjalnie dla Spotkań, inne powstały z myślą o druku w oficjalnej prasie, ale – zakwestionowane przez cenzurę – ostatecznie zamieszczane były w Spotkaniach. Lubelski periodyk pozyskiwał również materiały dzięki kontaktom na Zachodzie – od autorów wywodzących się z emigracji polskiej i z innych krajów komunistycznych. Przedrukowano także teksty z czasopismach obcojęzycznych. Treści publikowane w „Spotkaniach” rzucają zatem światło również na przełamywanie barier środowiskowych, politycznych, wreszcie tych wynikających z istnienia żelaznej kurtyny. Fakt, że pismo ukazywało się w ciągu 11 lat pozwala spojrzeć na różne zjawiska w ich dynamice i zmienności.
1 W ostatnich latach ukazały się m.in. książki autorstwa Jana Olaszka Rewolucja powielaczy. Niezależny ruch wydawniczy w Polsce 1976-1989 (Warszawa 2015) oraz Podziemne dziennikarstwo. Funkcjonowanie głównych pism informacyjnych podziemnej »Solidarności« w Warszawie w latach 1981-1989 (Warszawa 2018); Konrada Knocha Pisma liberalne drugiego obiegu w Polsce w latach 1979–1990 (Warszawa 2015); Cecylii Kuty Nieocenzurowane. Z dziejów drugiego obiegu wydawniczego w Krakowie w latach 1976–1990 (Kraków 2019)
2 Zob. m.in.: „Scriptores” 2011, nr 39 („Lublin – Drogi do wolności”, t. 3 „Spotkania”), red. Maciej Sobieraj; Małgorzata Choma-Jusińska, Środowiska opozycyjne na Lubelszczyźnie 1975–1980 (Warszawa–Lublin 2009); Mieliśmy tylko wolne słowo..., reż. Henryk Urbanek (1996); Drukarze, cz. I i II, reż. Henryk Urbanek (2006)