Martyna Grądzka-Rejak

„Nikt nie wierzy w pełną zagładę”. Akcja „Reinhardt” w okupowanym Krakowie

Do realizacji Akcji „Reinhardt” w Krakowie, stolicy Generalnego Gubernatorstwa, przystąpiono z końcem maja 1942 r. Blisko dziesięć miesięcy później getto zlikwidowano.

„Ożywieni jednym duchem, przepojeni jedną ideą”. Emanuel Ringelblum i podziemne archiwum getta warszawskiego

Biogram / Biografia

„Ożywieni jednym duchem, przepojeni jedną ideą”. Emanuel Ringelblum i podziemne archiwum getta warszawskiego

Jesienią 1940 r. Niemcy utworzyli w Warszawie getto. Zorganizowano je w tzw. Dzielnicy Północnej, w większości zamieszkanej przez ludność żydowską. Od reszty miasta getto oddzielał wysoki, ceglany mur.

„Starzy i młodzi, chorzy i dzieci, wszyscy z tobołkami…”. Zagłada jasielskich Żydów

POLECAMY

„Starzy i młodzi, chorzy i dzieci, wszyscy z tobołkami…”. Zagłada jasielskich Żydów

Latem 1942 r., w ramach działań prowadzonych podczas tzw. Aktion „Reinhardt”, Niemcy przystąpili do deportacji Żydów z getta w Jaśle – mieście będącym siedzibą władz Kreishauptmannschaft (powiat) Jaslo. Zamordowano większość tamtejszej społeczności żydowskiej. Do końca 1942 r. getto zostało zlikwidowane. Po tzw. aryjskiej stronie w Jaśle i okolicach ukrywali się już tylko nieliczni Żydzi.

Autor: Filip Musiał, Anna Czocher, Roman Gieroń, Joanna Lubecka, Martyna Grądzka-Rejak, Krzysztof Pięciak

„Śmierć za ratowanie życia”. Dodatek prasowy Oddziału IPN w Krakowie

W 1941 r. Hans Frank, generalny gubernator okupowanych przez Niemców ziem polskich, wydał rozporządzenie wprowadzające karę śmierci dla Żydów, którzy opuścili bez zezwolenia teren getta oraz dla Polaków udzielających im pomocy. Odpowiedzialność ponosili nie tylko prawni właściciele mieszkań, domów i gospodarstw. Niemcy mordowali często całe rodziny z dziećmi.

Autor: Filip Musiał, Rafał Opulski, Anna Czocher, Martyna Grądzka-Rejak, Roman Gieroń, Joanna Lubecka

„Zbrodnicza Akcja”

Celem Aktion „Reinhardt” było wymordowanie Żydów i zagarnięcie ich mienia przez niemiecką Trzecią Rzeszę. Szefem akcji został Odilo Globocnik – dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim GG.

„Żydowska społeczność Kolbishov już nie istnieje”

„Żydowska społeczność Kolbishov już nie istnieje”

Przed wojną Kolbishov (jidysz Kolbuszowa) była jednym z wielu sztetli województwa lwowskiego. W II RP społeczność żydowska stanowiła tu około połowę mieszkańców, miała przedstawicieli w radzie miejskiej, a o ich obecności świadczył też herb z gwiazdą Dawida. Niemiecka okupacja zniszczyła ten świat.

<i>Bili w sposób nieludzki…</i> Pogrom w Kolbuszowej

POLECAMY

Bili w sposób nieludzki… Pogrom w Kolbuszowej

Ludność żydowska zamieszkiwała w Kolbuszowej od XVII w. Dwa wieki później stanowiła już połowę jej mieszkańców. O poprawnych relacjach między dwiema narodowościami żyjącymi w tym podkarpackim mieście miał świadczyć jego herb – dwie uściśnięte dłonie, a obok nich krzyż równoramienny i gwiazda Dawida.

<i>Fala płynie z tobołami na plecach, w rękach</i>… Zagłada Żydów z Mielca

Fala płynie z tobołami na plecach, w rękach… Zagłada Żydów z Mielca

Mielec został zajęty przez wojska niemieckie 13 września 1939 r. W tamtym okresie w mieście mieszkało niemal 5,5 tys. Żydów. Dwa lata później większość z nich została z miasta przez okupanta wywieziona. Pozostali tylko ci, których zamknięto w obozach pracy w Mielcu i okolicznych miejscowościach.

<i>Kto nie potępia – ten przyzwala</i>. „Protest” Zofii Kossak-Szczuckiej

WARTO WIEDZIEĆ

Kto nie potępia – ten przyzwala. „Protest” Zofii Kossak-Szczuckiej

W upalne lato, kilka tygodni po rozpoczęciu tzw. Wielkiej Akcji, deportacji Żydów z getta warszawskiego do obozu zagłady Treblinka II, pisarka i działaczka społeczna Zofia Kossak-Szczucka oraz inni członkowie Frontu Odrodzenia Polski przygotowali ulotkę „Protest”. 11 sierpnia 1942 r. konspiracyjnie dystrybuowano ją na ulicach okupowanej Warszawy.

Audio/Video

19 kwietnia 1943 roku wybuchło powstanie w getcie warszawskim. Podczas zarządzonej przez Heinricha Himmlera ostatecznej likwidacji getta żydowskie formacje podziemne wystąpiły zbrojnie przeciwko Niemcom. Powstanie w getcie warszawskim było pierwszym miejskim wystąpieniem zbrojnym w okupowanej Europie

Autor: Martyna Grądzka-Rejak

Audio/Video

8 maja 1943 roku w czasie powstania w getcie warszawskim dowódca Żydowskiej Organizacji Bojowej, Mordechaj Anielewicz wraz z 120 powstańcami popełnił samobójstwo w otoczonym przez Niemców bunkrze przy ul. Miłej 18

Autor: Martyna Grądzka-Rejak

Audio/Video

Aktion Reinhardt

Autor: Filip Musiał, Grzegorz Berendt, Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło

Audio/Video

Badania nad historią kobiet stają się coraz bardziej popularne, ale jednocześnie często niedoceniane i w dalszym ciągu nastręczająca wiele trudności oraz wywołują emocje. Jakie tematy w dalszym ciągu wymagają opracowania?

Autor: Karolina Wanda Olszowska, Agnieszka Chłosta-Sikorska, Martyna Grądzka-Rejak

Audio/Video

Czerwone korale. Egzekucja w Wolicy i Wierzbicy

Autor: Martyna Grądzka-Rejak

Audio/Video

Czerwone korale. Egzekucja w Wolicy i Wierzbicy

Egzekucja w Wolicy i Wierzbicy była jedną z największych egzekucji na terenie Generalnego Gubernatorstwa, wykonaną na osobach udzielających pomocy Żydom. Po wojnie ciała Kucharskich przeniesiono na cmentarz w Kozłowie. Na wniosek Piotra Książka, wnuka zamordowanego Piotra Książka, Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Krakowie przeprowadziło 24 maja 2022 r. ekshumację szczątków czterech osób z rodziny Książków. Natrafiono przy tym na czerwone korale jednej z ofiar, prawdopodobnie Julii. O niemieckim mordzie dokonanym na Polakach, którzy ratowali Żydów opowiada Martyna Grądzka-Rejak.

Audio/Video

Czy znasz relacje z przesłuchań świadków pomocy udzielanej osobom narodowości Żydowskiej? Czy słyszałeś przejmujące historie o ludziach, którzy ryzykowali życiem, żeby pomóc drugiemu człowiekowi?

Autor: Sebastian Piątkowski, Konrad Graczyk, Martyna Grądzka-Rejak, Krzysztof Ziemiec

Davida Cesaraniego obraz losów Żydów w latach 1933-1949

Davida Cesaraniego obraz losów Żydów w latach 1933-1949

„Ta książka narodziła się z obawy przed rozdźwiękiem między, z jednej strony, odwołaniami do Holokaustu w kulturze masowej, edukacji i jego upamiętnianiu a – z drugiej – odkryciami badaczy różnych dyscyplin, działających w obrębie struktury akademickiej i poza nią.”

Autor: Karol Nawrocki, Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Tadeusz Płużański

Dodatek prasowy poświęcony 80. rocznicy powstania w getcie warszawskim

Mija 80 lat od wybuchu powstania w getcie warszawskim. Oddajmy hołd tym, którzy w sytuacji beznadziejnej zdobyli się na heroiczną walkę.

Audio/Video

Dokąd trafili Żydzi z likwidowanego getta w Krakowie? Jak zmieniała się rola obozu Plaszow? Co się stało z jego więźniami? Dlaczego tak trudno ustalić liczbę ofiar tego obozu? Co wiemy o sprawcach zbrodni? Czy obóz jest zapomniany?

Autor: Marta Śmietana, Ryszard Kotarba, Martyna Grądzka-Rejak, Marcin Przegiętka

Tysiące osób stłoczonych na niewielkiej przestrzeni z tygodnia na tydzień coraz bardziej popadało w nędzę. Doskwierały im głód i szerzące się choroby. Pozbawieni majątku, często także możliwości pracy zarobkowej, nie mieli szansy na przeżycie czy zapewnienie możliwości przetrwania najbliższym.

Dzielnica Cierpienia. Dodatek prasowy w 80. rocznicę utworzenia getta w Krakowie

Audio/Video

Egzekucja w Wolicy i Wierzbicy była jedną z największych egzekucji na terenie Generalnego Gubernatorstwa, wykonaną na osobach udzielających pomocy Żydom. O tym niemieckim mordzie dokonanym na Polakach, którzy ratowali żydowskich współobywateli opowiada Martyna Grądzka-Rejak.

Autor: Martyna Grądzka-Rejak

Audio/Video

How Feliks and Romualda tried to save the lives of defenseless Jews? Who found shelter in the Ciesielski apartment? Who did Romualda help when she was in Auschwitz? What was the fate of the heroic couple from Krakow?

Autor: Martyna Grądzka-Rejak

Audio/Video

Jak Feliks i Romualda próbowali ocalić życie bezbronnych Żydów? Kto znalazł schronienie w mieszkaniu Ciesielskich? Komu pomagała Romualda gdy znalazła się w KL Auschwitz? Jakie były dalsze losy bohaterskiego małżeństwa z Krakowa?

Autor: Martyna Grądzka-Rejak

Audio/Video

Jak Niemcy realizowali swój plan całkowitej zagłady Żydów? Co groziło Polakom, którzy pomagali swoim żydowskim współobywatelom? Jakie postawy dominowały wśród społeczeństwa polskiego?

Autor: Filip Musiał, Mateusz Szpytma, Martyna Grądzka-Rejak, Sebastian Piątkowski

Audio/Video

Jakie były formy i możliwości oporu Żydów przeciwko Niemcom w czasie II wojny światowej? Co nowego wiemy o walce Żydów w getcie warszawskim? Jak wyglądał opór cywilny i zbrojny w gettach zorganizowanych przez niemieckie władze okupacyjne?

Audio/Video

Kiedy i dlaczego Niemcy wprowadzili karę śmierci za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich? Dlaczego na zachodzie Europy nie wprowadzono tak drastycznych rozwiązań prawnych, jak w okupowanej Polsce?

Autor: Konrad Graczyk, Bogdan Musiał, Aleksandra Namysło, Andrei Zamoiski, Martyna Grądzka-Rejak

Kobieta żydowska w przestrzeni domowej getta

Kobieta żydowska w przestrzeni domowej getta

Wybuch II wojny światowej w znaczący sposób wpłynął na życie społeczności żydowskiej zamieszkującej okupowane ziemie polskie. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa, utworzonego w październiku 1939 r. z części tych ziem, Niemcy sukcesywnie wprowadzali szereg praw ograniczających prawa Żydów.

Martyna Grądzka-Rejak

Doktor nauk humanistycznych, historyczka, judaistka, edukatorka. Pracuje w Biurze Badań Historycznych IPN. Stypendystka Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Finalistka nagród naukowych tygodnika „Polityka”. Specjalizuje się w historii II wojny światowej, zagłady Żydów, historii mniejszości narodowych i etnicznych, kobiet oraz historii społecznej. Autorka m.in. książki Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (1939–1945) , nominowanej do nagrody Książka Historyczna Roku (2017). Współredagowała m.in.: Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej (1939-1945) (z dr Aleksandrą Namysło; 2017); Ciemności kryją ziemię. Wybrane aspekty badań i nauczania o Holokauście (z dr. Piotrem Trojańskim; 2019).

Niemiecki okupant wobec Żydów w latach 1939–1941

DLA WNIKLIWYCH

Autor: Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło

Niemiecki okupant wobec Żydów w latach 1939–1941

II Rzeczpospolita była państwem wielonarodowym. U progu II wojny światowej liczyła niemal 35 mln mieszkańców, z czego ok. 32 proc. (11,2 mln) stanowiły mniejszości narodowe. Wśród nich najliczniejszą grupą po Ukraińcach, przeszło trzymilionową, byli Żydzi. Kres ich tak licznej obecności w Polsce przyniosła II wojna światowa.

Audio/Video

Niemieckie zbrodnie w obozach koncentracyjnych

Autor: Filip Musiał, Martyna Grądzka-Rejak, Roman Gieroń, Marcin Przegiętka

Opór Żydów w niemieckich obozach zagłady

DLA WNIKLIWYCH

Opór Żydów w niemieckich obozach zagłady

Ludność żydowska na prowadzoną przez Niemców politykę ograniczania ich praw, wykluczenia z życia społecznego, a z czasem zamykania w gettach i fizycznej zagłady reagowała różnie. Niemniej już od początku okupacji Żydzi angażowali się w działalność konspiracyjną i podejmowali różne formy oporu, głównie o charakterze cywilnym.

Audio/Video

Polska pojałtańska: władza komunistyczna wobec Żydów; próby odbudowy społeczności żydowskiej; determinanty współistnienia (dyskusja)

Autor: Aleksandra Namysło, Marcin Zaremba, Mirosław Szumiło, Marcin Urynowicz, Martyna Grądzka-Rejak

Audio/Video

Pomagać nawet w Auschwitz. Romualda i Feliks Ciesielscy z Krakowa

Autor: Martyna Grądzka-Rejak

Pomoc Żydom karana śmiercią. Zarys niemieckich przepisów okupacyjnych na obszarze Europy

O TYM SIĘ MÓWI

Autor: Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło

Pomoc Żydom karana śmiercią. Zarys niemieckich przepisów okupacyjnych na obszarze Europy

Czy poza okupowanymi obszarami II RP groziła ze strony niemieckiego okupanta kara śmierci za ukrywanie Żydów? Temat ten wymaga głębszego zbadania i uwzględnienia specyfiki różnych obszarów znajdujących się pod kontrolą III Rzeszy.

Przybyliście tutaj nie do sanatorium, tylko do niemieckiego obozu koncentracyjnego…

Przybyliście tutaj nie do sanatorium, tylko do niemieckiego obozu koncentracyjnego…

Wiosną 1940 r. Niemcy przystąpili do organizowania obozu dla więźniów politycznych w miejscowości Auschwitz (przed wojną Oświęcim), znajdującej się wówczas na terenach wcielonych do Rzeszy. 14 czerwca 1940 r. z Tarnowa przybył tam transport z pierwszymi polskimi więźniami politycznymi.

Autor: Aleksandra Namysło, Martyna Grądzka-Rejak, Rafał Leśkiewicz

Wywiad

Represje za pomoc Żydom

Nie mniej niż 467 osób poniosło śmierć za prowadzone działania pomocowe - wskazują Aleksandra Namysło i Martyna Grądzka-Rejak, autorki książki „Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej”

Audio/Video

Skąd wywodzili się członkowie Żydowskiego Związku Wojskowego? Jakie nieprawdziwe informacje o ŻZW udało się zweryfikować? Kim był tajemniczy Paweł Frenkel? Jak można ocenić zapiski Dawida Wdowińskiego na tle innych wspomnień ocalałych?

Autor: Martyna Grądzka-Rejak, Maciej Foks

Audio/Video

Tło społeczno-polityczne pogromu w Kielcach i innych zajść antyżydowskich

Autor: Sebastian Piątkowski, Martyna Grądzka-Rejak, Roman Gieroń, Mateusz Lisak

Audio/Video

W jaki sposób Irena Sendlerowa i Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi ratowały żydowskie dzieci z warszawskiego getta? Czym był niemiecki obóz koncentracyjny dla polskich dzieci w przemianowanej na Litzmannstadt i wcielonej do III Rzeszy Łodzi?

Autor: s. Antonietta Frącek, Martyna Grądzka-Rejak, Ewelina Karpińska-Morek, Artur Ossowski, Marcin Chorązki

Audio/Video

Wokół I tomu publikacji "Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej"